FOSFOLIPID

Y

• Wioletta Fryc
• Agata Gigoła

POJĘCIE FOSFOLIPIDU

• Fosfolipidy

(inaczej

fosfatydy

lub

fosfotłuszczowce) to lipidy, w których skład

wchodzą: gliceryna, kwasy tłuszczowe, kwas

fosforowy związany z zasadą azotową, np. choliną.

• Fosfolipidy stanowią istotny składnik budowy

błony komórkowej. Fosforylacja lipidów do

fosforylowanego kwasu tłuszczowego jest też

początkiem ich aktywacji biologicznej, po której

następuje

dekarboksylacja

i dehydrogenacja, które są kolejnymi etapami

procesu

spalania

tłuszczów

w

żywych

organizmach. Występują obficie szczególnie w:

tkance nerwowej, wątrobie i krwi.

RODZAJE FOSFOLIPIDÓW

• Charakterystyczną cechą fosfolipidów jest to, że

oprócz reszt kwasów tłuszczowych występują w

nich również reszty kwasu fosforowego(V). W

zależności od rodzaju alkoholu, stanowiącego

zrąb cząsteczki, wyróżnia się glicerofosfolipidy

(pochodne glicerolu) i sfingofosfolipidy (pochodne

sfingozyny - złożonego aminoalkoholu). Przez

resztę

fosforową

do

rdzenia

glicerofosfolipidowego może być dołączony inny

związek organiczny (np. aminokwas, amina).

Fosfolipidy stanowią główny składnik lipidowy

błon cytoplazmatycznych (np. fosfatydylocholina,

zwana także lecytyną).

•

Fosfoglicerydy są fosfolipidami, których
budowa oparta jest na glicerolu (trójwęglowym
alkoholu) stanowiącym rdzeń strukturalny
cząsteczki fosfoglicerydu. Budowę strukturalną
cząsteczek najważniejszych fosfoglicerydów
(fosfatydylocholiny , fosfatydyloetanoloaminy,
fosfatydyloseryny,

fosfatydyloinozytolu).

Grupy hydroksylowe glicerolu tworzą wiązania
estrowe z grupami karboksylowymi kwasów
tłuszczowych i kwasu fosforowego.

• Sfingolipidy są fosfolipidami, których budowa oparta

jest

na

sfingozynie

-

długołańcuchowym

nienasyconym alkoholu. Cząsteczka sfingozyny, z

dołączonym do grupy aminowej kwasem tłuszczowym,

nosi nazwę ceramidu. Najczęściej występującym w

błonach

przedstawicielem

sfingolipidów

jest

sfingomielina , która występuje głównie w tkance

nerwowej.

Za

pomocą

związków

znaczonych

izotopami

fosforu

stwierdzono,

że

przemiany

sfingomieliny są tam bardzo powolne. Jest ona też

mniej niż lecytyny i kefaliny podatna na działanie

czynników chemicznych. Okazuje się, że zawiera

bardzo mało nienasyconych kwasów tłuszczowych,

związanych peptydowo (poprzez azot) z cząsteczką

sfingozyny. Te właściwości sfingomieliny świadczą o

tym, że pełni ona funkcje izolatora tkanki nerwowej.

Występuje także w tkankach nerek, krwi, i w mielinie.

BUDOWA FOSFOLIPIDU

WYSTĘPOWANIE I

ZNACZENIE

• Mają kluczowe znaczenie w fizjologii i patologii błon

biologicznych

• Stanowią one podstawowy strukturalny i czynnościowy budulec

wszystkich błon komórkowych i struktur błonowych organelli
wewnątrzkomórkowych

• Wpływają korzystnie na elastyczność, płynność i

przepuszczalność błon komórkowych. Utrzymują i przywracają
odpowiednią aktywność receptorów i białek związanych z
błonami

• Mają decydujące znaczenie dla utrzymania prawidłowej

aktywności biologicznej układów enzymatycznych związanych z
błonami, takich jak np. cyklaza adenylowa, lipaza lipoproteinowa,
ATP- aza sodowo - potasowa, ATP - aza wapniowa,
acylotransferaza lecytyna: cholesterol, oksydaza kwasu
bursztynowego, transferaza glukozylowa czy fosforylaza.

• Biorą udział w utrzymaniu i regulacji procesów

transportu czynnego i biernego przez błony

• Są niezbędne w procesach różnicowania, proliferacji i

regeneracji komórek

• Są substratem do produkcji wielu ważnych związków

chemicznych, ponieważ zawierają w swoim składzie

wielonienasycone kwasy tłuszczowe, cholinę i resztę

kwasu fosforowego

• Są emulgatorami tłuszczów w przewodzie pokarmowym

i przyczyniają się do lepszego ich trawienia oraz

wchłaniania witamin w nich rozpuszczalnych (A, D, E, K)

• Są ważnymi emulgatorami w żółci
• Mają wpływ na reakcje immunologiczne na poziomie

komórkowym

PODWÓJNY ZRĄB

LIPIDOWY

LECYTYNA JAKO JEDEN Z

WAŻNIEJSZYCH

FOSFOLIPIDÓW

• Lecytyna (nazwa chemiczna: fosfatydylocholina)

– fosfolipid, który zwykle otrzymuje się z żółtek

jajek kurzych oraz z rzepaku lub ziaren soi. Jest

niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego

zwierząt i ludzi. Jest dostępna komercyjnie w

postaci czystej i stosowana jako dodatek do

żywności oraz w celach leczniczych. W Unii

Europejskiej, oznaczona jest kodem E 322, w

listach dodatków do żywności.

• W organizmie człowieka lecytyna jest obecna w każdej

komórce

ciała,

zwłaszcza

jako

składnik

błon

komórkowych. Bierze udział w rozmaitych procesach

przemiany materii, jest bardzo ważnym elementem

składowym mózgu i tkanki nerwowej - chroni osłonkę

mielinową, stanowi barierę ochronną ścian żołądka,

bierze udział w gospodarce cholesterolem. W

badaniach na szczurach wykazano, że lecytyna

pochodząca z soi znacząco obniża poziom cholesterolu

i triglicerydów, podwyższając jednocześnie poziom

HDL. Wykazuje pozytywne działanie na funkcje

poznawcze u osób z ich osłabieniem, jednakże nie ma

znaczących dowodów na pozytywne działanie lecytyny

u osób z demencją. Ponadto opóźnia procesy starzenia,

pełni funkcje ochronne wobec wątroby, wspomaga

wykorzystanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

BIBLIOGRAFIA

• www.ebiolog.pl
• Lubert Stryer, Biochemia, PWN, Warszawa 2003, str. 154,

(Wyd. 2 popr.) ISBN 83-01-13978-1

• Biochemia Harpera,Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2002, wyd. 5, ISBN 83-200-2898-1

• B.D. Hames

,

N.M. Hooper,Biochemia - krótkie wykłady,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, wyd. 2, ISBN
83-01-13872-6