Psychologiczne podstawy

edukacji 7 Temperament

Dr Adam Jagiełło-Rusiłowski

[e-mail]

Temperamentum –

umiarkowanana mieszanina

sangwini

k

choleryk

melanch

olik

flegmaty

k

Gallen: u podstaw różnic jest biologia a
temperament wpływa na zdrowie
Teofrast: charakter – czynniki zewnętrzne

Typologia Pawłowa

Typ

układu

nerwo-

wego

Słaby (melancholik)

silny

Niezrównoważo

ny (choleryk)

zrównoważony

Ruchliwy

(sangwinik)

Powolny

(flegmatyk)

Kontinuum Kagana

Temperament a osobowość

• Costa i McCrae :

wielka piątka to
temperament

• Strelau: ekstrawersja

i neurotyczność, ale
nie sumienność,
ugodowość i
otwartość (to cechy
charakteru)

• Różnice co do genezy

i treści

oso-

bo-

wość

Kategorie cech wg Guilforda

Ontogeneza

• Pewne cechy temperamentu ujawniają się już

w okresie prenatalnym

• W dzieciństwie tworzą fundament, na którym

rozwija się osobowość

• Diamond z perspektywy ewolucyjnej

wyodrębnił impulsywność, towarzyskość,

agresywność i lękliwość obecne tak u ludzi jak i

zwierząt (selektywna hodowla szczurów i psów)

• Allport : zjawiska charakteryzujące

emocjonalną naturę człowieka, które są stałe i

dziedziczne

Badania bliźniąt

• Zuckerman (2005): wskaźniki odziedziczalności

temperamentu w granicach 0,30 do 0,60 a

mediana wynosi ≤ 0,50 wskazują, że za

wariancję cech temperamentu w równym stopniu

odpowiada czynnik genetyczny, jak i środowisko

• Środowisko jest obecne już od okresu

prenatalnego

• Cech nie dziedziczymy bezpośrednio, ale przez

struktury i mechanizmy biochemiczne układu

nerwowego, które nas predysponują do pewnych

reakcji behawioralnych, afektywnych lub

poznawczych

Czy temperament jest

wrodzony?

• Tak – bo genetycznie uwarunkowany i

poddany oddziaływaniu przez środowisko
w łonie matki

• ALE następnie cechy wchodzące w skład

jego struktury są modyfikowane przez
DOŚWIADCZENIE nabywane za pomocą
mechanizmów biologicznych

• Wrodzoność temperamentu nie jest

silniejsza (50%) niż cech charakteru

(np.

sumienność 53%)

Mechanizmy biologiczne

• odnoszą się do różnic indywidualnych w

poziomie aktywacji mechanizmów
neurologicznych i biochemicznych na poziomie
autonomicznego i ośrodkowego układu
nerwowego

• Te różnice w progu reaktywności i w wielkości

potencjału pobudzeniowego współ-determinują
kształtowanie się cech temperamentu

• ALE ten sam mediator nerwowy czy hormon

uczestniczy w przebiegu wielu różnych funkcji i
odwrotnie (Netter – Strelau/Kozielecki tab 14.1)

Status cech temperamentu

• Krytyka rozumienia cechy jako spójnej

między-sytuacyjnie predyspozycji do
odpowiednich zachowań przez
psychologię poznawczą (Mischel)

• Jednak jak coś determinowane

genetycznie może być tylko fikcją?

• Epstein: badania wykazują spójność

sytuacyjno-czasową różnic
indywidualnych temperamentu

Definicja cechy Strelau’a

• Względnie stała, charakterystyczna

dla jednostki, zgeneralizowana
tendencja do określonych zachowań
przejawiająca się w różnych, spójnych
z tą tendencją sytuacjach

• Ujawnia się tylko wtedy gdy leżące u

jej podstawy mechanizmy biologiczne
pod wpływem zaistniałej sytuacji lub
motywacji są aktywowane

Hipotetyczny status cechy

• Tendencja do określonych zachowań o

podłożu genetycznym jest modyfikowana
przez w rozwoju ontogenetycznym
mechanizmy neurologiczne, biochemiczne
i hormonalne, a także przez czynniki
środowiskowe i doświadczenie oparte na
uczeniu się (ryc.14.1 Strelau)

• Zachowania i procesy wprowadzają do podstaw

biologicznych zmiany w strukturach neuro-
biochemicznych

Biologiczne podstawy

indywidualności

• W wyniku indywidualnie specyficznych

doświadczeń sieci neuronalne i
połączenia synaptyczne mózgu ulegają
zmianie, co wraz z specyficzną dla
każdego ekspresją genów prowadzi do
niepowtarzalnej biologicznej cechy
psychicznej (tendencji do zachowań)

• Nie można tych cech ani nazwać ani

zrozumieć sposobu ich funckcjonowania

Nieredukowalność cech

• Cechy przejawiają się w zachowaniu,

ale się do nich nie sprowadzają

• Nie da się ich także zredukować do

biologi

• ALE wiemy, że te jakościowo różne

zjawiska zachodzą gdzieś w mózgu
choć są niematerialne (nie mogą być
oddzielone od ciała)

Właściwości emergentne

• Wynik neurobiochemicznych procesów

zlokalizowanych na różnych poziomach
struktur mózgu i interakcji między nimi

• Różnią się jakościowo od ich elementów

składowych

• Nie sposób ich zlokalizować i mierzyć
• Ujawniają się w sytuacjach naturalnych

http://www.youtube.com/watch?v=gdQgo
Nitl1g&feature=related

Trudności z „trudnym”

dzieckiem

• Jeżeli u dziecka dana cecha

temperamentalna lub ich konfiguracja
przybiera skrajne natężenie rodzice i
nauczyciele dopatrują się w tym
przyczyn trudnego zachowania lub
nieprzystosowania

• Cechy te mogą prowadzić do zaburzeń

zachowania, zwłaszcza w interakcji z nie
sprzyjającymi warunkami środowiska

Konfiguracja cech NYLS

Niebezpieczeństwo

etykietowania

• Uwypukla role cech zwalniając

rodziców/pedagogów z odpowiedzialności
za nieskuteczność własnych zabiegów lub
wręcz działanie destrukcyjne dla dziecka

• Uruchamia samospełniającą się

przepowiednię (nastawienie i zachowanie
rodziców)

• Zmienia się z wiekiem i kontekstem, może

być zjawiskiem z obszaru percepcji
społecznej (Bates)

Wspólny mianownik

• 1. Nie sam w sobie, ale konstelacja

cech o skrajnych wartościach

• 2. cechy te występują w normalnej

populacji

• 3. w pewnych warunkach obecność

tych cech zwiększa
prawdopodobieństwo pojawienia się
zaburzeń zachowania

Dobroć dopasowania

• Dostosowanie zabiegów wychowawczych

likwiduje ryzyko zaburzeń w zachowaniu

• Wiele zależy od wymagań otoczenia

społecznego (np. przedszkolaki
portorykańskie nadpobudliwe, ale giętkie
pod względem zasypiania)

• Funkcjonalne znaczenie cech zależy od

specyficznej interakcji z czynnikami
środowiskowymi (kultura, warunki fizyczne:
Kenia)

Temperament a szkoła

• Poszukiwanie doznań = IQ
• Dziecko trudne jest zatem bardziej

stymulowane i przez to bardziej
inteligentne

• Według nauczycieli „trudni” są mniej

wyuczalni, ale chodzi o brak
orientacji zadaniowej, małą
elastyczność i wysoką reaktywność

Nisza rozwojowa i paradoks

• Wymóg długotrwałej koncentracji na

trudnych zadaniach nie jest cechą życia
rodzinnego. Natężenie emocji mają się
nijak do wymagań szkoły, ale w domu są
predykatorami dobrego przystosowania

• Dziecko rozwija się niezależnie od

temperamentu tylko wtedy gdy trafia na
otwartą strukturę socjalizacji i postawy
opiekunów świadomych priorytetów i
wartości