WĘGRY 1956 –

INTERWENCJA ZSRR

• W 1956 r. dwa wydarzenia zmieniły

powojenne układy stosunków

międzynarodowych:
1. Kryzys sueski – pokazał rozbieżność

interesów państw zachodnich
2. Krwawe stłumienie powstania na

Węgrzech – pokazało, że ZSRR w razie

konieczności siłą będzie utrzymywać

swoją strefę wpływów.

• George Kennan pisał:

„reżim carski w rzeczywistości zginął
z powodu niestrawności, okazując
wystarczająco wiele głupoty, by
usiłować połknąć zachodnie
mniejszości w Europie”

• To samo powtórzyło się pod władzą

komunistów.

• Stalin odzyskał wszystkie terytoria

utracone pod koniec I wojny światowej i
dodał do nich to, co znane było pod nazwą
systemu państw satelickich w Europie
Wschodniej, okupowanych przez Armię
Czerwoną/Radziecką i kontrolowanych
przez narzucone z Moskwy rządy typu
radzieckiego.

• Ta władza imperialna, niełatwa do

utrzymania już za carów, stała się
jeszcze bardziej problematyczna przy
komunistach.

• Problemem był też zafundowany

przez Rosjan państwom satelickim
niewydolny system ekonomiczny.

• Przed II wojną światową poziom życia w

Czechosłowacji był porównywalny z

poziomem życia w Szwajcarii.

• Polska miała bazę przemysłową tak dużą

jak Włochy i zasobniejszą bazę surowcową.

• NRD w systemie komunistycznym widziały

zasadniczą przeszkodę do tego, by dzielić

dobrobyt z RFN.

• Ludność każdego z krajów Europy

Wschodniej była przekonana, że poświęca

swój dobrobyt na rzecz komunistycznej

ideologii i radzieckiej hegemonii.

• Kiedy Zachód zajęty był Suezem, pozycja

Związku Radzieckiego w Polsce i ZSRR i na

Węgrzech została zagrożona.

• Zaczęło się od Polski.
• W czerwcu 1956 r. siłą stłumiono rozruchy w

Poznaniu.

• W październiku E. Ochaba na stanowisku

sekretarza KC PZPR zastąpił Władysław

Gomułka, który w 1951 r. padł ofiarą czystki.

• 19 października 1956 r. do Warszawy

przyleciał Chruszczow wraz z Mikojanem i

Mokotowem.

• Polacy nie dali się zastraszyć.

•

Nikita Siergiejewicz Chruszczow

ur. 17 kwietnia 1894 w Kalinówce

koło Kurska, zm. 11 września 1971 w

Moskwie) – radziecki polityk, działacz

partyjny i państwowy, I sekretarz KC

Komunistycznej Partii Związku

Radzieckiego (KPZR) w latach 1953-

1964 i premier ZSRR w latach 1958-

1964. Pochodził z chłopskiej rodziny,

od 12 roku życia pracował w

fabrykach i kopalniach Donbasu jako

ślusarz. Po odsunięciu od władzy

mieszkał w daczy niedaleko Moskwy,

dyktując swoje pamiętniki, które

zostały opublikowane na Zachodzie.

•

Jeden z synów Chruszczowa, Leonid,

lotnik wojskowy, walczył i zaginął w

1943 roku, miejsce jego śmierci nie

jest do końca znane; inny – Siergiej,

profesor inżynier wyemigrował do

USA.

•

Zdobył tytuł Człowieka Roku 1957

według magazynu Time.

• Edward Ochab (ur. 16 sierpnia 1906

w Krakowie, zm. 1 maja 1989 w

Warszawie) wywodził się z

chłopskiej rodziny z miejscowości

Szówsko k. Jarosławia w Galicji.

Ukończył wyższe studium

spółdzielcze na Uniwersytecie

Jagiellońskim w 1927. W 1929

zapisał się do KPP, za co w

sanacyjnej Polsce był wielokrotnie

aresztowany (w latach 1933 i 1938

skazany na karę więzienia – dzięki

czemu przeżył stalinowską czystkę).

W 1939 znalazł się na terenie ZSRR.

Po 1941 roku służył jako ochotnik w

Armii Czerwonej. Współorganizator

ZPP oraz I Armii Wojska Polskiego w

ZSRR. Od maja 1943 w randze

podporucznika był w 1 Dywizji

piechoty im. Tadeusza Kościuszki

jednym z czołowych oficerów

politycznych (tzw. "politruków");

Córka Edwarda Ochaba Anna jest

żoną Longina Pastusiaka.

• Władysław Gomułka,

ps. Wiesław (ur. 6

lutego 1905 w

Białobrzegach, zm. 1

września 1982 w

Konstancinie) – polski

polityk, działacz

komunistyczny, I

sekretarz KC PPR

(1943–1948), I

sekretarz KC PZPR

(1956–1970), poseł na

Sejm Ustawodawczy

oraz na Sejm PRL II, III,

IV i V kadencji.

• Ostatecznie Chruszczow poprał

wybór Gomułki na stanowisko I
sekretarza KC PZPR, w zamian za
obietnicę, że zachowany zostanie
system socjalistyczny i utrzymane
członkostwo Polski w Układzie
Warszawskim.

• Węgry liczyły około 9 milionów ludzi.
• Kraj przeszedł ten sam cykl radzieckiego

ucisku jak pozostałe kraje bloku sowieckiego.

• Od lat czterdziestych kraj był rządzony przez

ortodoksyjnego stalinowca, Matyasa
Rakosiego.

• W latach trzydziestych Stalin wykupił go z

więzienia w Budapeszcie w zamian za
zwrócone Węgrom sztandary zdobyte przez
armię carską w 1849 r.

• Rakosi powrócił wraz z Armią Czerwoną i

zorganizował system represji uznawany za
szczególnie ostry.

• Mátyás Rákosi,

właśc. Mátyás
Rosenfeld (ur. 14
marca 1892 w Adzie,
zm. 5 lutego 1971 w
Gorkim) – węgierski
komunista i
sekretarz generalny
Węgierskiej Partii
Robotniczej.

• W 1953 r. Rakosiego został usunięty ze

stanowiska. Zastąpił go Imre Nagy,

który miał opinię komunisty-

reformatora.

• Dwa lata później, gdy w Moskwie

obalono Malenkowa, Nagya zwolniono,

a Rakosi powrócił jako premier.

• Rozpoczęły się represje wobec artystów

i intelektualistów, a Nagya wydalono z

partii komunistycznej.

• Nagy stanął na czele oporu Węgrów

przeciw ponownej interwencji,

apelując o pomoc do państw

zachodnich — po kilku godzinach

schronił się w ambasadzie

jugosłowiańskiej. Po przejściowym

azylu w ambasadzie został

podstępnie aresztowany, skazany

po tajnym procesie na karę śmierci i

stracony w nocy z 15 na 16 czerwca

1958 r. Pochowany na śmietniku ze

skrępowanymi drutem kolczastym

rękami i nogami. Podczas rządów

komunistycznych jego grób nie był

dostępny dla odwiedzających,

natomiast sam Nagy stał się

paradoksalnie symbolem oporu

antykomunistycznego i

antyradzieckiego. Formalnie

zrehabilitowany w 1989, stracił

jednak wiele w oczach Węgrów,

kiedy ujawniono jego współpracę z

NKWD w latach 30.

• Po tym jak Chruszczow na XX Zjeździe wygłosił

swój referat i skrytykował Stalina, Rakosi został

ponownie odsunięty i tym razem zastąpiony

przez bliskiego współpracownika, Erno Gero.

• 23 października 1956 r. studenci

upowszechnili listę żądań znacznie

wykraczających poza reformy jakie

przeprowadzono w Polsce.

• Domagano się wolności słowa, procesu

Rakosiego i jego współpracowników, wycofania

wojsk radzieckich, powrotu Nagya do władzy.

• 24 października demonstracje uliczne

przerodziły się w rewolucję.

• Radzieckie czołgi, które natychmiast

wkroczyły do akcji, podpalano i

zajmowano budynki rządowe.

• Tego samego dnia Nagy został

mianowany premierem, a na Węgrzech

pojawiło się dwóch członków

radzieckiego Biura Politycznego.

• 28 października wydawało się że Rosjanie

doszli do podobnych wniosków jak w
Polsce – czołgi radzieckie zaczęły się
wycofywać z Budapesztu.

• Jednak to nie uspokoiło nastrojów.
• Demonstranci zaczęli się domagać

ustanowienia systemu wielopartyjnego,
wyprowadzenia z Węgier wojsk radzieckich
i wycofania się z Układu Warszawskiego.

• Waszyngton przyglądał się biernie,

gdy węgierscy studenci i robotnicy
walczyli z radzieckimi czołgami na
ulicach Budapesztu.

• Nie ostrzegano Moskwy, że groźba

lub faktyczne użycie siły zagrozi jej
stosunkom z USA.

• 27 października 1956 r. Stany

Zjednoczone zwróciły uwagę Rady

Bezpieczeństwa na „sytuację, jaka

wytworzyła się na Węgrzech w

wyniku działań obcych sił zbrojnych”.

• Wniosek jednak był rozpatrywany tak

niezdarnie, że do głosowania nad

rezolucją w tej sprawie doszło

dopiero 4 listopada.

• Tę przerwę wypełniła Wolna Europa,

sekcja węgierska.

• Apelowała ona do Węgrów, by

przyspieszyli marsz swojej rewolucji i
odrzucali wszelki kompromis.

• Gdy 30 października Nagy obalił system

jednopartyjny i utworzył rząd koalicyjny, w
skład którego weszli przedstawiciele
wszystkich partii demokratycznych,
uczestniczących wyborach w 1946 r. Radio
Wolna Europa apelowało:

• „Ministerstwo Obrony i MSW nadal

pozostaje w rękach komunistów. Nie
pozwólcie na to, bojownicy o wolność! Nie
odkładajcie broni!”

• Eisenhower podkreślał, że Stany

Zjednoczone mają nadzieję na

położenie kresu radzieckiej dominacji

w Europie Wschodniej, ale „oczywiście

nie będziemy tej polityki realizowali

siłą”.

• Deklaracja ta zaostrzyła kryzys, gdyż

zmniejszyła obawy Kremla przed

reakcją Amerykanów na wkroczenie

Armii Radzieckiej na Węgry.

• 30 października rewolucjoniści zajęli

siedzibę budapeszteńskiego komitetu
partii i zmasakrowali znajdujących się
tam ludzi.

• Tego dnia Nagy ogłosił sformowanie

nowego rządu na bazie politycznej z
1945 r., kiedy istniała jeszcze
rządząca koalicja partyjna.

• Węgrzy, inaczej niż Polacy, domagali

się nie liberalizacji systemu
komunistycznego, ale unicestwienia
go.

• Domagali się zerwania ze Związkiem

Radzieckim.

• 1 listopada Nagy ogłosił neutralność

Węgier i wycofanie się z Układu
Warszawskiego

• Zwrócił się on do ONZ z prośbą o

uznanie neutralności Węgier.

• Na prośbę tę nigdy nie otrzymał

odpowiedzi.

• Rano 4 listopada siły radzieckie

uderzyły i zdusiły powstanie węgierskie.

• Razem z oddziałami radzieckimi

powrócił Janos Kadar, niegdyś ofiara

stalinowskich czystek.

• Pal Maleter, dowódca armii węgierskiej,

został aresztowany w trakcie negocjacji

z dowódcą oddziałów radzieckich na

Węgrzech w sprawie ich wycofania.

• Nagy, który schronił się w ambasadzie

jugosłowiańskiej, uwierzył obietnicy
wolnego przejazdu do Jugosławii, ale został
aresztowany zaraz po opuszczeniu terenu
ambasady.

• Kardynał Mindszenty schronił się

poselstwie amerykańskim, gdzie
pozostawał do 1971 r.

• Nagy i Maleter zostali potem skazani na

śmierć.

• ONZ przez cały czas wydarzeń na

Węgrzech była zajęta krytykowaniem
Anglii i Francji za poczynania na
Suezie.

• Sytuacją węgierską ONZ zajęła się

dopiero 4 listopada.

• Rezolucja Rady Bezpieczeństwa,

wzywająca Związek Radziecki do

wycofania się, została natychmiast

przez radzieckiego ambasadora

zawetowana.

• Specjalna sesja Zgromadzenia

Ogólnego przegłosowała podobną

rezolucję, potwierdzającą prawo Węgier

do niepodległości i domagającą się

wysłania na Węgry obserwatorów ONZ.

• Była to druga rezolucja dnia.
• Pierwsza dotyczyła spraw

bliskowschodnich – uchwalono ją
jednogłośnie ( przy poparciu Anglii i
Francji).

• Rezolucję węgierską uchwalono

pięćdziesięcioma głosami, przy ośmiu
przeciwnych i piętnastu wstrzymujących
się.

• Przeciwko głosowały delegacje krajów

bloku radzieckiego, a powstrzymały się
kraje niezaangażowane, jak Indie i
Jugosławia, oraz wszystkie kraje arabskie.

• Rezolucja bliskowschodnia została

zrealizowana, węgierską zignorowano.

• Bardziej zdecydowana postaw USA

spowodowałyby, że radzieckie
decyzje w sprawie interwencji byłyby
mniej opłacalne.

• Można byłoby ostrzec Kreml, że za

represje wobec Węgier trzeba będzie
zapłacić wysoką cenę polityczną i
gospodarczą.

• Nieco ponad dwa lata po tragedii

Węgier brytyjski premier Harold
Macmillan złożył wizytę w Moskwie, a
była to pierwsza wizyta od czasów
wojny.

• W niecałe trzy lata od wydarzeń na

Węgrzech, Eisenhower i Chruszczow
świętowali narodzenie się ducha
Camp David.