EKONOMIA

RYNKI W AKCJI

II. RYNKI W AKCJI

1.

RYNEK PRACY

2.

PODATKI

3.

RYNEK ROLNY

4.

RYNEK
NARTKOTYKÓW

1. RYNEK PRACY



Popyt na pracę – pochodzi ze strony

przedsiębiorstw



Podaż pracy – pochodzi ze strony

gospodarstw domowych



Cena za pracę = płaca



Im niższa płaca, tym większy popyt na

pracę



Im wyższa płaca, tym większa podaż pracy

a) Pracownicy
niskowykwalifikowani

KRÓTKI OKRES



W krótkim okresie, liczba pracowników o danych wykształceniu, umiejętnościach

i doświadczeniu jest stała.



Krótkookresowa podaż pracy określa jak zmienia się ilość osób z tej grupy

chcących pracować w zależności od płacy. Żeby zachęcić więcej osób z tej grupy

do pracy, należy zaproponować im wyższą płacę.

DŁUGI OKRES



W długim okresie, pracownicy nabywają nowych umiejętności oraz dostają nowe

rodzaje pracy. Liczba pracowników z niskimi kwalifikacjami zależy od płacy w

tym segmencie rynku w porównaniu do innych segmentów.



Jeśli płaca dla niskokwalifikowanych pracowników jest wystarczająco wysoka,

nowi pracownicy będą wchodzić na ten rynek. Jeśli płaca jest niska, pracownicy

będą z niego wychodzić. Niektórzy będą się dokształcać, aby zdobyć lepiej

płatną pracę, inni po prostu wycofają się z siły roboczej.



Długookresowa podaż pracy jest związkiem między ilością ludzi chętnych do

pracy oraz płacą po wystarczająco długim okresie, aby ludzie mogli wejść i wyjść

z rynku pracy niewykwalifikowanej. Jeśli ludzie mogą dowolnie wchodzić i

wychodzić z tego rynku, wówczas długookresowa podaż pracy jest doskonale

elastyczna (i jej prosta jest pozioma).

CZY

PO

STĘ

P TE

CHN

ICZ

NY

NIS

ZCZ

Y M

IEJS

CA P

RAC

Y???

rynek pracy
niskokwalifikowanej

D0

SS0

L (zatrudnienie)

w0

L0

w

(płaca)

LS0

D1

spadek
popytu

E0

E1

w1

L1

E2

długookresowy
spadek podaży

L2

SS1

Pracownicy
niskowykwalifikowani cd



Na wykresie mamy rynek pracy niewykwalifikowanej. Przy innych czynnikach bez zmian,

im większa płaca, tym mniejszy popyt na pracę, co jest reprezentowane przez malejącą

krzywa D0. Przy innych czynnikach bez zmian, im wyższa płaca, tym większa podaż pracy

– SS jest rosnąca. Ale wraz z upływem czasu, na wskutek wchodzenia i wychodzenia z

rynku pracowników, podaż pracy staje się coraz bardziej elastyczna, i w końcu, w długim

okresie, jest doskonale elastyczna, czyli pozioma – LS. W równowadze stacjonarnej, czyli

przed szokiem, ilość zatrudnienia wynosi q0 a płaca równowagi w0.



Teraz

następuje

szok,

czyli

zmiana

technologii

zmniejszająca

popyt

na

niskowykwalifikowaną siłę roboczą. Krzywa popytu na taką pracę przenosi się w lewo do

D1. Płaca spada do w1 a zatrudnienie do q1. Nie jest to jednak koniec historii.



Pracownicy zarabiający teraz w1 nie są usatysfakcjonowani i rozglądają się za innymi

możliwościami pracy. Zdają sobie sprawę, że w innych zawodach, wymagających wyższych

kwalifikacji, można zarobić więcej niż w1. Powoli zaczynają oni się więc dokształcać (lub

niewykształceni rodzice wysyłają swoje dzieci na studia). W ten sposób podaż

krótkookresowa SS zaczyna maleć i przesuwa się w lewo do SS1. Po odpowiednio długim

okresie, płaca wraca do w0, ale zatrudnienie zmalało do q2 (jednocześnie wzrosło

zatrudnienie na rynku pracy wysokowykwalifikowanej).



Prędkość dostosowań może być różna; może ją przyspieszyć rząd przez dopłacanie do

szkoleń i stypendia dla studentów.



Jeśli jednak dostosowania są powolne i na rynku długo utrzymuje się niższa płaca w1, rząd

może chcieć polepszyć sytuacje najmniej zarabiających i ustanawia płaca minimalną.

b) Płaca minimalna

Płaca minimalna, to minimalna płaca

dopuszczona przez prawo.
Zatrudnianie poniżej tej płacy jest
nielegalne.

Płaca minimalna a płaca równowagi.

płaca minimalna cd

D0

S0

L (zatrudnienie)

w0

L0

w

(płaca)

E0

E1

LD

w1

płaca

minimalna

LS

bezrobocie
klasyczne

płaca nominalna cd



W tej sytuacji płaca równowagi w0 jest nielegalna. Przy

minimalnej płacy równej w1, podaż na pracę jest qs ale

popyt tylko qd. Mamy więc nadwyżkę podaży nad popytem

na pracę.

Efektywne zatrudnienie będzie równało się

wielkości mniejszej

, czyli popytowi i wyniesie qd. Różnica

między qs a qd, między A i B to bezrobocie (klasyczne).



W sytuacji wolnego rynku, każdy kto jest gotowy do pracy

po rynkowej płacy może znaleźć zatrudnienie. Rynek

rozlokowuje rzadki zasób pracy do stanowisk, na których

praca ta jest najlepiej opłacana.



W sytuacji płacy minimalnej, powstaje bezrobocie (marnuje

się zasób pracy) oraz występuje niepotrzebne marnowanie

czasu na bezowocne poszukiwanie zatrudnienia.

Kto zyskuje?

Kto traci?

płaca minimalna w Polsce od 1 I 2012:
1500 pln brutto ≈ 1112 pln netto

średnia płaca w Polsce w pierwszej połowie 2012:

w całej gospodarce-> 3571,68 pln brutto≈ 2554 pln

netto

sektor publiczny -> 4103,70 pln brutto≈ 2925 pln

netto

sektor prywatny -> 3321,95 pln brutto≈ 2381 pln

netto

2. PODATKI



Opodatkowane są: dobra, zarobki



Podatki:

– bezpośrednie

= od dochodu: PIT (PERSONAL INCOME TAX = od osób

fizycznych ), CIT (CORPORATE INCOME TAX = od przedsiębiorstw),

– pośrednie

(od obrotu: VAT = Value Added Tax = podatek od wartości dodanej),

– akcyza

(dobra « luksusowe »)



Kto odprowadza podatek?

– Kupujący (podatki bezpośrednie) = zmiana popytu

– Sprzedający (podatki pośrednie) = zmiana podaży



Kto płaci podatek? (kto od niego cierpi?)

– Wskaźnik podatkowy - określa podział podatku pomiędzy sprzedawcę i kupującego

a) Podatek nałożony na
sprzedawcę

275 300 325 350 375 400 425 450 475

1.0

500

2.0

3.0

4.0

5.0
4.5

2.5

D

S

S + podatek na

sprzedawcy

ilosc (miliony

paczek rocznie)

cena (euro za

paczke)

E0

1,5 euro

podatku

cena dla

sprzedawcy

cena bez

podatku

cena dla

kupujacego

rynek papierosow
we Francji

Podatek nałożony na
sprzedawcę cd



Bez podatku, rocznie sprzedaje się 350 milionów paczek

papierosów po 3 euro za paczkę. Podatek na sprzedawcy,

zmniejsza podaż i przesuwa S w lewo (to tak jakby zwiększyły

się koszty sprzedawcy). Aby określić położenie nowej krzywej

podaży, dodajemy owy podatek do minimalnej ceny, po której

sprzedawcy sprzedają każdą ilość papierosów. Np. bez podatku,

sprzedawcy oferują 350 mln po 3 euro. Tak więc z

1,5 euro

podatku

, sprzedawcy zaoferują 350 mln paczek po 4,5 euro.



Nowa równowaga występuje przy przecięciu się nowej krzywej

podaży z niezmienioną krzywą popytu. W nowej równowadze

ilość sprzedawanych papierosów maleje do 325 mln paczek

rocznie. Teraz kupujący płacą 4 euro, zaś sprzedawcy

otrzymują 2,5 euro.

Tak więc cena płacona przez kupujących

wzrosła mniej niż wynosi podatek

. Sprzedający i kupujący

podzielili się ciężarem podatku.

b) Podatek nałożony na
kupującego

275 300 325 350 375 400 425 450 475

1.0

500

2.0

3.0

4.0

5.0
4.5

2.5

D

S

ilosc (miliony

paczek rocznie)

cena (euro za

paczke)

E0

1,5 euro

podatku

D - podatek

kupujacego

1.5

cena dla

sprezdawcy

cena bez

podatku

cena dla

kupjacego

Podatek nałożony na kupującego
cd



W tym wypadku zmniejsza się ilość popytu na

papierosy i krzywa popytu przesuwa się w lewo. Aby

określić do jakiej pozycji się przesunie, trzeba odjąć

podatek od najwyższej ceny jaką kupujący są

skłonni zapłacić za każdą kupowaną ilość. Np., bez

podatku kupujący są skłonni zapłacić za 350 mln

paczek 3 euro. Ich skłonność się nie zmieni po

wprowadzeniu podatku. Oznacza to, że jeśli muszą

zapłacić 1,5 euro podatku będą skłonni zapłacić 1,5

euro sprzedawcy za te 350 mln paczek papierosów.



Nowa równowaga pojawia się na przecięciu nowej

krzywej popytu z niezmienioną krzywą podaży. Ilość

sprzedanych paczek wynosi 325 mln, sprzedawcy

otrzymują 2,5 euro a kupujący płacą 4 euro za

paczkę.

Znowu nastąpił podział podatku między

sprzedawcę i kupującego

.

Podział podatku



nałożenie podatku na sprzedawcę – przesunięcie podaży



nałożenie podatku na kupującego – przesunięcie popytu



Jednak wynik tych dwóch mechanizmów jest taki sam: ilość papierosów

sprzedanych spada, podatek jest dzielony między sprzedającego i kupującego,

aczkolwiek nierówno.



A co będzie jeśli rząd nałoży 0,75 euro podatku na kupującego i 0,75 euro

podatku na sprzedającego? Przesunie się i popyt i podaż, każde trochę mniej niż

poprzednio, ale efekt końcowy będzie taki sam.



Kwestia zasadnicza polega mianowicie na tym, że kiedy jakiś produkt jest

opodatkowany, wówczas pojawiają się dwie ceny:

– brutto

– dla kupującego (zawiera podatek)

– netto

– dla sprzedawcy (bez podatku).



Kupujący rozumują w kategoriach brutto – bo tyle muszą rzeczywiście zapłacić.

Sprzedawcy rozumują w kategoriach netto – bo tyle rzeczywiście otrzymują.



Tak więc rząd może jedynie ustalić wielkość podatku, nie ma natomiast wpływu

na podział tego podatku między kupujących i sprzedających. Ten

podział zależy

od elastyczności popytu i podaży.

Podział podatku i
elastyczność popytu

Podział podatku i
elastyczność popytu

popyt doskonale nieelastyczny



np. rynek insuliny (lub innego niezbędnego do życia produktu). Taka sytuacja
oznacza, że popyt jest stały i nie zależy od ceny - krzywa popytu jest pionowa.
Natomiast krzywa podaży jest standardowa S. Po nałożeniu podatku na
sprzedawców, ich koszty się zwiększają i krzywa S przesuwa się w lewo. W nowej
równowadze sprzedawana jest taka sama ilość insuliny jak przed szokiem, ale po
wyższej cenie. Cały podatek jest w rzeczywistości przerzucany na kupujących.

popyt doskonale elastyczny:



np. rynek pomarańczowych markerów. Najmniejsza zmiana cena powoduje, że
popyt na to dobro spada do zera i przenosi się na bardzo bliskie substytuty. Jeśli
cena markerów pomarańczowych wzrośnie, a żółtych nie, wówczas popyt na
markery pomarańczowe spadnie do zera. Tak więc na rynku pomarańczowych
markerów może być tylko jedna cena. Ilość sprzedana nie zależy od ceny.



Jeśli pojawi się podatek na markery pomarańczowe, wówczas ich koszt dla
producentów wzrośnie i podaż przesunie się w lewo. Jednak cena dla kupujących
się nie zmieni (gdyby wzrosła, sprzedaż spadłaby do zera). Cały ciężar podatku
jest ponoszony przez sprzedającego. Jednak ilość sprzedanych markerów maleje.

im mniej elastyczny popyt, tym większą część podatku płacą konsumenci

Podział podatku a
elastyczność podaży

Q

Q

q*

q0

q1

cena

cena

D

S

D

S

S+podatek

P1

P0

cena

netto

podaż
doskonale
nieelastyczna

kupujący płaci

cały podek

podaż
doskonale
elastyczna

sprzedający

płaci cały podek

Podział podatku a
elastyczność podaży cd

podaż doskonale nieelastyczna



np. dostawca wody źródlanej (nie można kontrolować natężenia strumienia).

Krzywa podaży jest pionowa (nie zależy od ceny).



Jeśli zostanie nałożony podatek na butelkę tej wody, krzywa podaży się nie

zmienia. Chociaż cena otrzymywana przez sprzedającego zmalała o wielkość

podatku, on nie zmienia swojej podaży. Krzywa się nie przemieszcza. Jednak

ponieważ daną ilość wody q* konsumenci są skłonni kupić tylko po cenie P*,

cena się nie zmienia i sprzedający musi ponieść cały ciężar podatku.

podaż doskonale elastyczna



np. rynek piasku, z którego wytwarza się kwarc.



Podaż piasku jest doskonale elastyczna, tzn. jej krzywa jest pozioma.

Sprzedawcy są skłonni dostarczyć każdą ilość piasku po danej cenie.



Jeśli piasek zostanie obłożony podatkiem, wówczas podaż przesunie się w górę.

Przy niezmienionym popycie, cena wzrośnie, ilość spadnie, cały ciężar podatku

zostanie poniesiony przez kupującego.

im mniej elastyczna podaż, tym bardziej podatek jest ponoszony przez

sprzedającego

Podatki w praktyce



Alkohol, tytoń i benzyna mają niską elastyczność cenową

popytu oraz wysoką elastyczność podaży. Tak więc ciężar

podatków jest ponoszony w większości przez kupujących.



Natomiast praca ma niską elastyczność podaży i wysoką

elastyczność popytu. Tak więc, pomimo wysiłku rządu,

aby formalnie podzielić podatki między pracodawcą i

pracownikiem, ciężar podatku będzie ponoszony głównie

przez sprzedającego pracę – czyli pracownika.



Najbardziej opodatkowane dobra, to te, które mają albo

niską

elastyczność

cenową

popytu

albo

niską

elastyczność cenową podaży. Dla tych dóbr, ilość

sprzedana nie zależy bardzo od ceny, tak więc nałożenie

nawet dużego podatku nie zmniejsza bardzo obrotu.

Przychód państwa jest w tym wypadku znaczny.

3. RYNEK ROLNY

a)

Długookresowy upadek relatywny
rolnictwa



Spadek relatywnych cen produktów
rolnych



Spadek relatywnych dochodów rolników



USA:

(1947=100)

a) Relatywny upadek
rolnictwa

D0

S0

Q (ilość)

P0

Q0

P

(cena)

E0

D1

S1

niewielki wzrost popytu

zdecydowanie większy
wzrost podaży

E1

P1

Q1

Relatywny upadek rolnictwa
cd



Dawno, dawno temu równowaga początkowa znajdowała się w punkcie
E0, przy ilości sprzedawanej Q0 i cenie P0.



Od tego czasu nastąpił pewien wzrost popytu na produkty rolne. Oznacza
to przesuniecie krzywej popytu D0 do D1. Jednak wzrost ten nie był
znaczny z tego względu, że produkty rolne to dobra pierwszej potrzeby
(popyt na nie nie zależy bardzo od dochodów gospodarstw).



Natomiast jeśli chodzi o podaż, to badania statystyczne pokazują, że
produktywność w rolnictwie wzrosła dużo bardziej niż w innych gałęziach
gospodarki (dzięki mechanizacji, nawożeniu i melioracji, selektywnej
hodowli). Tak więc podaż produktów rolnych wzrosła dużo bardziej niż
popyt na nie. Oznacza to, że przesunięcie krzywej podaży (z S0 do S1)
było większe niż przesunięcie krzywej popytu (z D0 do D1).



W aktualnej równowadze E1 relatywne ceny produktów rolnych są
zdecydowanie niższe niż kiedyś.

b) Zmienność plonów: dobre
zbiory na rynku pszenicy

D

SS0

Q (tys. ton rocznie)

40

P

(zł)

E0

500

30

20

50

SS1

E1

300

-8 mln zł

+3

mln zł

SPADEK

CAŁKOWITEGO DOCHODU

WSZYSTKICH ROLNIKÓW

dobre zbiory na rynku
pszenicy cd



Wykres przedstawia rynek pszenicy w Polsce. Równowaga początkowa występuje w

punkcie E0 przy cenie 500 złotych za tonę pszenicy oraz 40 tysiącach ton pszenicy

sprzedanych rocznie. Równowaga jest wyznaczona przez popyt D oraz podaż SS0. Na

początku wiosny, kiedy rolnicy zastanawiają się czy zasiać pszenicę, czy kukurydzę, ich

wybór (a więc i przyszła podaż pszenicy) zależy w wysokim stopniu od relatywnej ceny

pszenicy w stosunku do kukurydzy. Jednak kiedy już ten wybór zostanie dokonany i

rolnicy obsieją pole, podaż pszenicy nie zależy od jej ceny – cokolwiek by się nie stało z

ceną, nie można już ani zmniejszyć, ani zwiększyć podaży pszenicy w tym roku. I taką

właśnie krótkookresową podaż pszenicy pokazuje wykres. Prosta SS0 jest pionowa, co

oznacza, że podaż jest sztywna, tzn. nie zależy od ceny.



Przy sprzedaży 40 tysięcy ton oraz cenie 500 złotych za tonę roczne przychody

wszystkich rolników wynoszą 20 mln złotych.



W przypadku niespodziewanie dobrych zbiorów, dzięki na przykład sprzyjającej

pogodzie, podaż pszenicy zwiększa się i jej krzywa przesuwa się z SS0 do SS1.



Na rynku ustala się nowa równowaga E1 przy cenie 300 złotych za tonę i 50 tysiącach

ton sprzedaży.



W tej sytuacji dochód rolników spada. Dzieje się tak dlatego, że 40 tysięcy ton, które

były sprzedawane wcześniej po 500 złotych jest teraz sprzedawane po 300 złotych, co

oznacza stratę 8 mln, czyli obszar czerwonego prostokąta.



Ta strata nie jest rekompensowana zwiększeniem ilości sprzedanej pszenicy o 10 tysięcy

ton, czyli zwiększeniem dochodu o 3 mln, czyli zielonego prostokąta.



Ostatecznie cały dochód wszystkich rolników maleje o 5 mln (8 mln-3 mln).

b) Zmienność plonów: złe
zbiory na rynku pszenicy

D

SS0

Q (tys. ton rocznie)

40

P

(zł)

E0

500

30

20

50

SS1

E1

800

+9 mln zł

-3

mln zł

WZROST

CAŁKOWITEGO DOCHODU

WSZYSTKICH ROLNIKÓW

złe zbiory na rynku pszenicy
cd



Wykres przedstawia rynek pszenicy w Polsce. Równowaga początkowa występuje w

punkcie E0 przy cenie 500 złotych za tonę pszenicy oraz 40 tysiącach ton pszenicy

sprzedanych rocznie. Równowaga jest wyznaczona przez popyt D oraz podaż SS0. Na

początku wiosny, kiedy rolnicy zastanawiają się czy zasiać pszenicę, czy może

kukurydzę, ich wybór (a więc i przyszła podaż pszenicy) zależy w wysokim stopniu od

relatywnej ceny pszenicy w stosunku do kukurydzy. Jednak kiedy już ten wybór zostanie

dokonany i rolnicy obsieją pole, podaż pszenicy nie zależy od jej ceny – cokolwiek by się

nie stało z ceną, nie można już ani zmniejszyć, ani zwiększyć podaży pszenicy w tym

roku. I taką właśnie krótkookresową podaż pszenicy pokazuje wykres. Prosta SS0 jest

pionowa, co oznacza, że podaż jest sztywna, tzn. nie zależy od ceny.



Przy sprzedaży 40 tysięcy ton oraz cenie 500 złotych za tonę roczne przychody

wszystkich rolników wynoszą 20 mln złotych.



W przypadku niespodziewanie złych zbiorów na skutek np. przymrozków lub suszy,

podaż pszenicy zmniejsza się i jej krzywa przesuwa się w lewo z SS0 do SS1.



Na rynku ustala się nowa równowaga E1 przy cenie 800 złotych za tonę i 30 tysiącach

ton sprzedaży.



W tej sytuacji całkowity dochód wszystkich rolników rośnie. Dzieje się tak dlatego, że 30

tysięcy ton, które były sprzedawane wcześniej po 500 złotych jest teraz sprzedawane po

800 złotych, co oznacza zysk 9 mln, czyli obszar zielonego prostokąta.



Ten zysk jest większy niż strata związana ze zmniejszeniem ilości sprzedanej pszenicy o

10 tysięcy ton, czyli zmniejszenie dochodu o 5 mln, czyli pole czerwonego prostokąta.



Tak więc całkowity dochód wszystkich rolników rośnie ostatecznie o 6 mln (9 mln -3 mln)

Zmienność płodów cd



Dochody rolników i wyprodukowana ilość zmieniają się w

przeciwnym kierunku, ponieważ popyt na pszenicę jest

nieelastyczny. Procentowa zmiana ceny jest większa niż

procentowa zmiana popytu.

W przypadku słabych zbiorów,

wzrost dochodu związany ze zwiększoną ceną (240 mln) jest

większy niż spadek dochodów związany ze zmniejszoną ilością

(160 mln).



Gdy popyt jest elastyczny, wówczas dochód sprzedawcy i ilość

ewoluują w tym samym kierunku. W tym wypadku dobre zbiory

zwiększyłyby dochody.



Jednak popyt na większość produktów rolnych jest mało

elastyczny, lub wręcz nieelastyczny.



Uwaga: chociaż dochody rolników jako całości wzrosły na

skutek zmniejszonych plonów, to jednak dochody

poszczególnych rolników, których uprawy wyginęły

kompletnie oczywiście zmalały. Zyskali ci; którzy nie

zostali dotknięci kataklizmem. Tak więc słabe zbiory nie

są dobrą wiadomością dla wszystkich.

Zmienność płodów – interwencja
rządu:

subsydia

D

S0

Q (ton rocznie)

40

P (zł)

E0

50

30

20

50

S1
(po uzyskaniu
subsydium)

E1

30

subsydium

40

60

cena płacona
przez klienta spada

cena uzyskiwana
przez producenta rośnie

ilość kupowana
przez klienta rośnie

subsydium jest to dopłata rządowa do produkcji

Subsydia cd



Wykres przedstawia równowagę na rynku kokosów. Jej punkt jest wyznaczony przez

przecięcie się krzywej popytu D oraz krzywej podaży kokosów S0. Jest to punkt E0,

wyznaczający cenę równowagi na poziomie 50 złotych za tonę oraz ilość równowagi na

poziomie 30 ton rocznie.



Następnie rząd udziela subsydium w wysokości 20 złotych za tonę kokosów. Udzielenie

subsydium zmniejsza koszty producentów. Powoduje, że są oni gotowi sprzedawać tę

samą ilość po niższej cenie. Oznacza to zwiększenie podaży. Krzywa podaży przesuwa

się w prawo do S1.



Aby określić położenie nowej prostej podaży, należy odjąć kwotę subsydium od ceny

dla każdej ilości. O ile bez subsydium farmerzy oferowali 30 ton po 50 złotych,



to z subsydium będą oferować te same 30 ton po 30 złotych za tonę (50-20).



Nowy punkt równowagi E1 pojawia się na przecięciu nowej krzywej obrazującej

zwiększoną podaż S1 oraz niezmienionej krzywej popytu D.



Oznacza to nową ilość sprzedaży: 50 ton rocznie.



Cena płacona przez kupujących spada o 10 złotych, do 40 złotych za tonę. W dodatku,

kupują oni teraz więcej, bo 50 ton.



Natomiast producent sprzedając 50 ton, otrzymuje teraz cenę rynkową, czyli 40

złotych, od kupującego oraz 20 złotych subsydium od rządu, czyli razem 60 złotych za

tonę – więcej niż poprzednio.

Czyli wszystko świetnie??

Subsydia cd



nadprodukcja

= czyli nieefektywna

alokacja zasobów, co jest stratą

społeczną.



problem

sfinansowania

subsydium.



skutki dla zagranicy

- przy obniżonej

w ten sposób cenie, wyroby

subsydiowanych rolników są bardziej

konkurencyjne na zagranicznych

rynkach, co zmniejsza produkcję i

dochody zagranicznych rolników bez

subsydiów.

kwoty produkcyjne

na rynku

buraków cukrowych

D

S

Q (mln ton rocznie)

40

P

(euro)

50

30

20

50

E0

30

40

60

OBSZAR

NIELEGALNY

E1

Kwota produkcyjna jest to
limit na maksymalną
wyprodukowaną ilość w
określonym czasie.

Kwoty produkcyjne cd



Wykres przedstawia rynek buraka cukrowego w Polsce. Bez kwoty cena równowagi wynosi 40 euro

za tonę oraz produkuje się 50 mln ton rocznie w punkcie E0.



Następnie lobby producentów postanawia ograniczyć produkowaną ilość, aby podnieść cenę.

Nakłania więc rząd do nałożenia kwoty w wysokości 30 mln ton rocznie. Efekt kwoty zależy od tego

czy jest ona poniżej, czy powyżej ilości równowagi. Gdyby była powyżej, nic by się nie stało, ale

jeśli jest poniżej początkowej ilości 50 mln ton, równowaga ulegnie zmianie.



Aby zrealizować kwotę, każdy producent buraków otrzymuje indywidualny przydział na

maksymalną produkcję tak, by suma wszystkich przydziałów była równa 30 mln ton. Produkcja

ponad ten limit jest nielegalna. Tak więc producenci buraków nie mogą już produkować ilości

równowagi 50 mln ton rocznie. Siły rynkowe i polityczne są w konflikcie.



W przypadku kwoty, rząd reguluje jedynie maksymalną ilość a nie cenę. Cena jest wynikiem

działania rynku i ustalania nowej równowagi. Kupujący są skłonni kupić 30 mln ton po 50 euro za

tonę.



Minimalna cena, po jakiej sprzedający są skłonni sprzedać 30 mln ton, to 30 euro za tonę. Jednak

jeśli kupujący są skłonni zapłacić więcej za 30 ton, to sprzedawcy zażądają jednak owych 50 euro

za tonę! Powoduje to oczywiście zwiększenie zysku producenta ze stratą dla kupującego.



Nowa równowaga rynkowa ustala się w punkcie E0 przy cenie 50 euro za tonę i sprzedaży w

wysokości 30 mln ton rocznie.



W nowej równowadze koszt krańcowy (na krzywej podaży) jest poniżej krańcowego zysku (na

krzywej popytu) i mamy stratę społeczną związaną ze złą alokacją zasobów. Kwota powoduje

niedobór produkcji.



Dobrowolne kwoty ->

kartele

Ceny minimalne

D0

S0

Ilość
(mln ton rocznie)

300

40

cena

E0

E1

20

minimlana

cena skupu

400

60

nadwyżka podaży
pszenicy 40 mln ton

Cena minimalna jest to gwarantowana przez rząd

cena minimalna skupu. Jeśli rząd dokona takiego

interwencyjnego skupu wówczas gromadzi on

zapasy.

Ceny minimalne cd



Wykres przedstawia rynek pszenicy. Równowaga

konkurencyjna na rynku ustaliłaby się przy 40 mln ton

rocznie i cenie 300 złotych za tonę, czyli w punkcie E0.



Jeśli jednak rząd gwarantuje minimalną cenę skupu na

poziomie 400 złotych za tonę, taka właśnie cena

ustala się na rynku (producenci nie sprzedają poniżej,

ponieważ zawsze mogą sprzedać rządowi za 400

złotych).



Przy tej wyższej cenie, popyt na pszenicę wynosi tylko

20 mln ton rocznie, zaś podaż aż 60 mln rocznie.

Mamy więc nadwyżkę podaży pszenicy na rynku w

wysokości 4O mln ton. Ta nadwyżka jest skupowana i

gromadzona przez rząd. I to właśnie rząd ma

następnie problem, co z nią zrobić.

CAP



Góry masła i jeziora wina



Common Agriculture Policy
(common agriculture problem) –
1957



Połowa budżetu UE

4. RYNEK NARKOTYKÓW

Q

P

koszt na jednostkę

złamania prawa...

...dla kupującego

...dla sprzedającego

S

D

D-K ZP

G

E

F

J

H

K

Pb

Pc

Ps

Qp

Qc

S+KZP

rynek narkotyków

Koszt złamania prawa



Kiedy dobro jest nielegalne, koszt jego handlu wzrasta

Kary nałożone na sprzedawców:



W tej sytuacji sprzedawcy ryzykują kary jeśli ich działalność zostanie wykryta.

Tak więc to ryzyko jest częścią kosztów sprzedawców. W ten sposób zmniejszają

podaż narkotyków i przesuwają krzywą podaży w lewo. Aby określić do jakiego

położenia, trzeba dodać koszt łamania prawa do minimalnej ceny, jaką dealerzy

są skłonni zaakceptować. Na rysunku S przesuwa się do S+KZP. W tym wypadku

nowa równowaga ustala się w punkcie F- przy mniejszej ilości i wyższej cenie.

Kary nałożone na kupujących:



Jeśli kupowanie narkotyków jest nielegalne, wówczas należy odjąć koszty od

maksymalnej ceny, jaką kupujący są skłonni zapłacić za daną ilość. Tak więc

krzywa popytu D maleje i przesuwa się w lewo do D-KLP. Nowa równowaga jest

w punkcie G - przy niższej ilości i niższej cenie.

Kary nałożone na kupujących i sprzedających:



W tym wypadku zmniejsza się zarówno popyt jak i podaż. Jeśli koszty te są takie

same dla kupujących jak i sprzedających, obie krzywe przesuwają się w lewo o

taką samą wielkość. Nowa równowaga ustala się w punkcie H -przy takiej samej

cenie, ale zdecydowanie niższej ilości niż na rynku legalnym. Kupujący płaci

cenę wolnego rynku plus KZP. Sprzedawca otrzymuje cenę wolnego rynku Pc,

ale ponosi dodatkowe koszty KZP.

Koszt złamania prawa cd



Im wyższe kary i wyższa skuteczność prawa, tym większy

spadek popytu i/lub podaży i większe przesunięcie w lewo

krzywych.



Jeśli kary są większe dla sprzedających, krzywa podaży

przesuwa się bardziej w lewo niż krzywa popytu i cena

rynkowa rośnie.



Jeśli kary są wyższe dla kupujących, krzywa popytu

przesuwa się bardziej w lewo niż krzywa podaży i cena

rynkowa maleje.



Wynik końcowy zależy też oczywiście od kształtu i

nachylenia krzywych popytu i podaży czyli od ich

elastyczności cenowych. Im popyt i podaż mniej elastyczne

(krzyw D i S bardziej pionowe), tym mniejszy skutek

ilościowy a większa zmiana cen.

elastyczność popytu na
narkotyki

D1
popyt nieelastyczny
(duże uzależnienie)

S

Ilość Q

Pw

Qw

cena P

E0

Q1

P1

S-KZP

E1

D2
popyt elastyczny
(małe uzależnienie)

E2

P2

Q2

elastyczność popytu na
narkotyki cd



Początkowo równowaga znajduje się w punkcie E0 na krzywej

podaży S.



Załóżmy, że popyt jest bardzo mało elastyczny, czyli słabo

reaguje na zmianę ceny z powodu dużego uzależnienia od

narkotyków. W tej sytuacji krzywa popytu jest stroma.



Przyjmijmy, że nakładamy kary na sprzedających narkotyki,

czyli podaż maleje i krzywa S przesuwa się w lewo do S-KZP.



Nowa równowaga ustala się w E1 – przy dużo wyższej cenie P1

i niewiele niższej ilości Q1.



Jeśli natomiast popyt jest bardzo elastyczny (małe uzależnienie

i cena ma wysoki wpływ na decyzje o zakupie), wówczas

krzywa popytu ma mniejsze nachylenie względem osi X i

wygląda jak D2.



W tej sytuacji, po nałożeniu kar na sprzedających i takim

samym przesunięciu podaży w lewo jak poprzednio, nowa

równowaga będzie w punkcie E2 – przy zdecydowanie niższej

ilości Q2 oraz tylko trochę wyższej cenie P2.

Legalizacja narkotyków?



Przy wystarczająco wysokich karach i skutecznym prawie, jest możliwe

obniżyć popyt i/lub podaż tak, aby ilość spadła do zera. Jednak w

rzeczywistości jest to mało prawdopodobne. Główną przyczyną jest wysoki

koszt stosowania prawa i niedostatek środków w dyspozycji policji, aby

osiągnąć pełne przestrzeganie prawa.



W tej sytuacji niektórzy sugerują, że narkotyki powinny być

zalegalizowane ale bardzo wysoko opodatkowane - tak jak np. alkohol lub

jeszcze bardziej.



Z analizy podatków widzieliśmy, że takie rozwiązanie rzeczywiście obniża

ilość i zwiększa cenę. Możliwy jest więc taki sam wynik końcowy co przy

nielegalnym handlu narkotykami. Różnica jest taka, że w tym drugim

wypadku rząd miałby bardzo wysokie dochody podatkowe, które mógłby

przeznaczyć na większe egzekwowanie prawa, edukację antynarkotykową.



Wadą takiego rozwiązania jest to, że aby rezultat był podobny do

prohibicji, podatek taki musiałby być bardzo wysoki, co prawdopodobnie

prowadziłoby do przenoszenia części transakcji do szarej strefy. Co więcej,

prohibicja (a nie podatki) generuje bodziec do zmiany preferencji i

zmniejszania popytu na narkotyki. Także czerpanie dochodów

podatkowych z handlu narkotykami jest według wielu niemoralne i nie do

zaakceptowania.