1

1

Relacja
ratownik – pacjent

Relacja

układ obejmujący dwóch partnerów/

jednostki lub grupy;
istnienie łącznika – przedmiotu,

postawy, interesu, sytuacji -

stanowiące podstawę tej relacji
układ powinności i obowiązków –

unormowane czynności, które

partnerzy powinni wobec siebie

wykonywać

Model relacji paternalistyczny

Kontrola całej sytuacji spoczywa

w rękach lekarza, natomiast
udział pacjenta jest minimalny.
Lekarz podejmuje samodzielnie
decyzje uznając, że są one
najlepsze dla pacjenta.

Model relacji partnerskiej

Profesjonalista w porozumieniu z chorym

podejmuje wszystkie decyzje zwracając
uwagę na doznania pacjenta, pozwalające
zrozumieć podejście chorego do choroby i
proponowanego leczenia. Danie pacjentowi
szansy przedstawienia jego punktu
widzenia choroby, poznanie postawy
pacjenta do proponowanego leczenia i jego
współudział w decyzji o podejmowanych
działaniach terapeutycznych.

MODELE TEORETYCZNE
RELACJI LEKARZ-PACJENT

Modele paternalistyczne

l. MODEL PARSONSA (1951 r.)

Pozycja lekarza i pacjenta są ze sobą sprzężone, ale jest to układ

zdecydowanie asymetryczny. Lekarz ma pozycję dominującą.
Lekarz w działaniu ma kierować się 3 zasadami:



uniwersalizmu,



emocjonalnej neutralności,



specyfiki funkcji.

Przedmiotem terapii jest choroba a nie osoba.
Lekarz ma prawo do całej osoby pacjenta pod względem

fizycznym i psychicznym.
Lekarz autorytatywnie ustala i prowadzi terapię. Lekarz wie

najlepiej, co jest dla pacjenta najlepsze.
Pacjent ma pełną gotowość do podporządkowania się wymogom

MODELE TEORETYCZNE
RELACJI LEKARZ-PACJENT

Modele paternalistyczne

II. MODEL SZASZA l HOLLENDRA (1956 r.)

Relacja lekarz -pacjent uzależniona jest od stanu

chorego i jego zdolności do aktywnego uczestnictwa w

terapii.
Wyróżnia się 3 rodzaje interakcji:



AKTYWNOŚĆ- BIERNOŚĆ



KIEROWANIE- WSPÓŁPRACA



WSPÓŁUCZESTNICTWO.

Model w pewnych sytuacjach dopuszcza partnerstwo

i współdziałanie, ale nadal zakłada dominację lekarza

i podporządkowanie

MODELE TEORETYCZNE
RELACJI LEKARZ-PACJENT

Modele paternalistyczne

III. MODELE OPARTE NA TEORII KONFLIKTU

Freidson (1960,1970),Waitzkin (1983), Navarro(1976)
Na wzajemną relację lekarz -pacjent mają wpływ różnice

ich interesów oraz różne pozycje w strukturze społecznej.
Dominująca pozycja lekarza wynika z tego, że kontroluje

on dostęp do wszystkich świadczeń medycznych.
Konflikt między lekarzem a pacjentem to konflikt między

korzyściami materialnymi.
System medyczny faworyzuje bogatych, a uniemożliwia

porozumienie i współpracę z biednymi.
W interesie lekarza jest zachowanie niedostępności

wiedzy dla innych i oceny ich działalności

MODELE TEORETYCZNE
RELACJI LEKARZ-PACJENT

Modele partnerskie

IV. MODELE OPARTE NA IDEOLOGII KONSUMERYZMU

Cassef(1986 r.)

Relacja lekarz-pacjent jest rozpatrywana z punktu widzenia

konsumenta usług medycznych, czyli pacjenta.
Następuje zerwanie z ignorancją, apatią i uzależnieniem pacjenta.
Lekarz jest partnerem, doradcą i współdecydentem.
Nie obowiązuje w pełni hasło „Lekarz wie lepiej".
Zdrowie pacjenta zależy bardziej od jego aktywnej postawy niż od

biernego stosowania się do zaleceń.
Relacje l-p są pewnym zorganizowanym systemem zachowań,

których pacjent (konsumet) musi się uczyć, aby efektywnie

negocjować usługi.
Pacjent aktywny - zdobywa wiedzę, wybiera lekarza, wybiera

alternatywne źródła pomocy.
Ocenia rezultaty interwencji med., dąży do poznania potrzeb

zdrowotnych.

MODELE TEORETYCZNE
RELACJI LEKARZ-PACJENT

Modele partnerskie

V. MODEL OPARTY NA PROMOCJI ZDROWIA

Profesjonalna opieka med. pełni rolę

wspierającą
Lekarz obok funkcji terapeutycznych zajmuje

się promocją zdrowia pacjenta i jego rodziny.
Lekarz jest doradcą, posiada autorytet, ale nie

ma władzy nad pacjentem (proces

deprofesjonalizacji).

Komunikacja

Aby mogła zaistnieć dobra relacja

pomiędzy personelem medycznym a
pacjentem ważna jest prawidłowa
komunikacja.

Komunikacja to proces mający na celu

spowodowanie u odbiorcy informacji
zmiany świadomości zamierzonej przez
nadawcę

Komunikacja

W proces przekazywania informacji

współuczestniczą 3 czynniki:

1.

nadawca

2.

odbiorca

3.

kod – sposób przekazu informacji

Muszą też istnieć 3 ogniwa:

1.

Aktywne słuchanie

2.

Słowne przekazywanie informacji

3.

Sygnały niewerbalne

W kontaktach z pacjentem ratownik

powinien wykorzystać dwa poziomy
oddziaływania:

1.

czynności instrumentalne – ściśle
wiążące się z leczeniem

2.

czynności ekspresywne –
zaspokajające potrzeby
psychologiczne

Korzystanie z pomocy
medycznej - wydarzenie
stresujące

1.Pacjent traci swą niezależność, swoje

normalne zdolności do samodzielnego
rozwiązywania problemów

2.Pacjent boi się o swoje zdrowie –

choroba może być poważna, obawa o
życie, perspektywa
niepełnosprawności, przewlekłej
choroby

Rola komunikacji
profesjonalista - pacjent

Na drodze komunikacji werbalnej oraz
niewerbalnej ratownik poznaje stan pacjenta,
jego problemy i oczekiwania, a następnie
przedstawia plan postępowania. Oddziałuje
tym samym na stan emocjonalny chorego,
wpływa na jego samopoczucie i nastawienie do
procesu leczenia. Pacjent natomiast opisuje
własne doznania, oczekiwania i zajmuje
stanowisko wobec przedstawionych przez
ratownika planów i rokowań.

Psycholog Eric Berne nazwał interakcje

między ludźmi transakcjami.



komplementarne / równoległe /
otwarte



skrzyżowane



z podwójną intencją

Interakcje wg. Berne’a

1.

Równoległe/komplementarne/otwart
e

takie, w których występuje
zgodność intencji nadawcy z
interpretacją odbiorcy, np. „Która
godzina? … Ósma.”
najkorzystniejsze

Interakcje wg. Berne’a

2. Skrzyżowane

Istnieje rozbieżność między
intencją nadawcy a interpretacją
odbiorcy, np. lekarz nie
usłyszawszy pytania, nie
odpowiada na nie, co pacjent
odbiera jako wrogość;

Interakcje wg. Berne’a

3. Z podwójną intencja - jedna z intencji jest

jawna, druga ukryta (zakamuflowana)
Prowadzą do „gry manipulacyjnej”, np. w

rozpoznaniu ciężkiej choroby rodzina nie

chce wyjawić prawdy pacjentowi, mówiąc:

„On tego nie zniesie”



intencja jawna to ochrona chorego przed

negatywnymi informacjami,



intencja ukryta to uniknięcie konfrontacji z

emocjami chorego

Najbardziej destruktywne

Gry manipulacyjne prowadzą w efekcie

do osłabiania więzi, udawania,
unikania, pogłębiania poczucia
zagrożenia i osamotnienia.

Bywa jednak i tak, że gry manipulacyjne

są cennym narzędziem, bardziej
przydatnym do poprawy nastroju
chorego niż otwarty komunikat.

Błędne komunikowanie się

Trudno o efektywną komunikację, jeżeli:

mówi się zbyt szybko,
niewyraźnie artykułuje wyrazy,
stosuje wyrażenia żargonowe lub niejasne określenia,
uwagę koncentruje się na wybranych faktach zamiast na

całokształcie wypowiedzi.

Poważnym utrudnieniem jest też stan psychofizyczny, który

doraźnie zmienia sposób postrzegania zdarzeń.

Istotnymi barierami utrudniającymi porozumienie są także:

domyślanie się,
przygotowywanie odpowiedzi,
wybiórcze słuchanie i ocenianie.
krytykowanie i obwinianie rozmówcy,
przerywanie mu,
zasypywanie nadmiarem informacji.

Niewłaściwa relacja między lekarzem a
pacjentem jest największym zagrożeniem
do zaistnienia nieodwracalnych szkód,
nadużyć i obustronnych obciążeń.
Podstawą przyjęcia na studia medyczne jest
punktacja w testach weryfikujących wiedzę,
a przecież ważniejsza jest umiejętność
właściwego komunikowania się, wrażliwość i
empatia.
Predyspozycje i umiejętności
interpersonalne kandydatów doceniły już
m.in. media, urzędy, branże handlowe,
biorąc w mniejszym stopniu pod uwagę
kwalifikacje zawodowe.

Personel – istotny element
terapii

Personel powinien umieć:
- właściwie zmotywować pacjenta do

walki z chorobą,

-

wyciszyć nadmiernie rozbudowane

emocje,

-

przywrócić poczucie kontroli nad

objawami,

-

zwiększyć poczucie bezpieczeństwa.

Personel – istotny element
terapii

Umiejętne zmotywowanie pacjenta
przez personel medyczny jest
niekiedy ważniejsze niż
odpowiednio zastosowane
leczenie, o czym świadczyć może
efekt placebo.

Cechy poprawnej
komunikacji z pacjentem

Wiarygodność, profesjonalizm i życzliwość
Indywidualne podejście
Przewaga słuchania
Zgodności zachowań werbalnych i niewerbalnych
Zrozumiałość i prostota przekazu
Stymulowanie do przekazu zwrotnego
Poznawanie potrzeb pacjenta i ich zaspokojenie
Stosowanie pytań otwartych — które dają możliwość

swobodnej wypowiedzi
Zadawanie pytań dotyczących problemów

psychologicznych, nie tylko somatycznych
Zachęcanie do wyjaśniania problemów, które pacjent

sygnalizuje tylko ogólnikowo
Umiejętne posługiwanie się ciszą

Rady dla ratownika

Najtrudniejszym zadaniem bywa na ogół

nawiązanie pierwszego kontaktu,
zwłaszcza w sytuacji, gdy nasilone emocje
dezorganizują procesy poznawcze (uwagę,
pamięć, racjonalne myślenie), wywołują
napięcie i obniżają kontrolę zachowania.
Wówczas najlepiej:
najpierw wyciszyć emocje,
udzielić wsparcia
dać wyraz pełnej akceptacji przeżyć
pacjenta lub odroczyć rozmowę.

Przykazania ratownika

Za minimum zaleca się włączenie na stałe do swojej

praktyki zawodowej kilku podstawowych przykazań:

— wyrażać się jasno, rzeczowo i zrozumiale;
— aktywnie słuchać;
— powtarzać najważniejsze informacje;
— okazywać zrozumienie i akceptację;
— wyjaśniać, pytać i odpowiadać;
— być uwrażliwionym na odbiorcę, podążać za nim;
— unikać nieszczerości; utrzymywać kontakt wzrokowy
— podchodzić indywidualnie i plastycznie;
— interesować się pacjentem, nie tylko jego chorobą;
— uwzględniać kontekst sytuacyjny;
— nie opuszczać w trudnych chwilach;
— dbać o racjonalną nadzieję, wspierać emocjonalnie.

Gotowość do wysłuchania, zachowanie

spokoju i pozwolenie na przeżywanie

różnych uczuć pacjentowi to ważna

umiejętność. Dzięki nim łatwiej

będzie:
zdobyć wskazówki diagnostyczne,
szybciej zaprogramować terapię,
doświadczyć satysfakcji i

zadowolenia ze wzajemnych relacji.