Pierwotne sposoby
nabycia własności

Gdy swoich praw nie wywodzimy z
praw poprzednika

Sposoby



Zawłaszczenie (occupatio)



Połączenie (accessio)



Przetworzenie (specificatio)



Znalezienie skarbu (thesaurus)



Nabycie owoców (fructus)



Zasiedzenie (usucapio)

Zawłaszczenie



Objęcie rzeczy w posiadanie

(corpus + animus)



Rzecz niczyja:



Dzikie zwierzęta oraz zwierzęta udomowione,
które utraciły zdolność powrotu



Nabycie własności – w chwili objęcia zwierzęcia w
posiadanie



Utrata własności – w chwili utraty posiadania, czyli
utraty kontroli nad zwierzęciem



Rzeczy porzucone - derelictio (porzucone
przez właściciela z zamiarem wyzbycia się
własności)

Zawłaszczenie



Nie podlegają zawłaszczeniu:



Rzeczy jedynie zgubione przez właściciela



Porzucone przez właściciela z konieczności (np. wyrzucone

w czasie burzy morskiej, napadu piratów lub zbójców na

drodze)

[w tych dwóch sytuacjach brak jest po stronie

wyzbywającego się woli koniecznej dla istnienia derelictio]



Zbiegli niewolnicy



Kiedy gaśnie własność rzeczy porzuconych?



Sabinianie: w chwili porzucenia rzeczy



Prokulianie: w chwili objęcia posiadania przez inną osobę



Inne wypadki zawłaszczenia rzeczy:



Rzecz zabrana wrogom



Wyspa powstała na morzu

Accessio - Połączenie



Trwałe połączenie rzeczy w wyniku czego
jedna staje się częścią innej

Np. obrączka (rzecz główna) + perła (rzecz uboczna) =
pierścionek z perłą (nowa rzecz)



Jeśli połączone rzeczy są współrzędne



Powstaje współwłasność



Połączone rzeczy nie są współrzędne



Zasada Accessio cedit principali - rzecz główna
decyduje o istocie nowej rzeczy i o prawie własności



Rzecz uboczna staje się własnością właściciela rzeczy
głównej

Połączenie ruchomości
nierównorzędnych



Rozstrzyga własność tej rzeczy, która stanowi o istocie

nowej całości

(w wyniku tego szeroka kazuistyka rozwiązań)



UWAGA:

Bez znaczenia jest wartość rzeczy !!!

np.



Klejnoty wprawione w zastawę



Nastąpiło takie połączenie z rzeczą główną, że odłączenie

jest możliwe (np. perła wmontowana w pierścień).

Własność przypada właścicielowi rzeczy głównej, ale po

odłączeniu utracona własność rzeczy ubocznej odżywa



Napis na pergaminie (własność za pergaminem) a

obraz na desce (własność za malowidłem)



Stopa lub ręka posągu, deska w statku



Trwałe połączenie jest tego rodzaju, że powstaje jednolita

rzecz. Własność rzeczy przyłączanej nie wraca do

poprzedniego właściciela nawet po jej odłączeniu

Połączenie ruchomości
równorzędnych



Zlanie płynów należących do różnych
właścicieli lub zmieszanie rzeczy
stałych



Jeśli połączono tak, że nie da się ich na
powrót rozdzielić – powstaje
współwłasność
(np. zlanie wina i wody)



Uwaga na wyjątek !!!!



Pieniądze po zmieszaniu stają się
własnością posiadacza

Połączenie ruchomości z
nieruchomością



Nieruchomość zawsze jest rzeczą główną



ZNAĆ !!!

Zasada Superficies solo cedit – to co

trwale złączone z gruntem staje się własnością
właściciela gruntu



Dom wybudowany na naszym gruncie



Posadzenie rośliny (implantatio) i zasianie roślin
(satio)
[własność przechodzi w momencie zapuszczenia
korzeni]



UWAGA: na zwrot poniesionych nakładów plus na
fakt, że po odłączeniu materiału od budynku (np. w
wyniku jego zburzenia) odżywa własność
materiału

Połączenie nieruchomości z
nieruchomością



Przymulisko (alluvio) – powolny przyrost ziemi

do brzegu



Oderwisko (avulsio) – część ziemi została

rzucona przez wodę z miejsca wyżej

położonego na miejsce położone niżej i tam się

połączyła z gruntem



Opuszczone koryto rzeki – rzeka wyschła lub

zmieniła bieg – koryto dzielone po połowie

między właścicieli gruntów nadbrzeżnych



Wyspa powstała na rzece:

jeśli była w środku – dzielono na pół między

właścicieli gruntów po obu brzegach

jeśli bliżej jednego z brzegów – współwłasność

właścicieli gruntów nadbrzeżnych z danego

brzegu.

Specificatio - Przetworzenie



Utworzenie nowej rzeczy z cudzego

materiału



Sabinianie – własność nowo powstałej rzeczy

należy do właściciela materiału

(bo bez materialnej substancji nie może powstać żadna rzecz)



Prokulianie - własność nowo powstałej rzeczy

należy do przetwórcy

(bo powstała nowa rzecz, która dotąd nie miała właściciela)



ZNAĆ !!!

Media sententia



Jeśli rzecz można przywrócić do stanu

materiału, nowa rzecz należy do właściciela

materiału (bo jego własność nie wygasła)



Jeśli nie można przywrócić – nowa rzecz

należy do przetwórcy

Specificatio - Przetworzenie



Uwaga na wzajemny zwrot kosztów oraz

inne rozliczenia pomiędzy właścicielem

materiału a przetwórcą



To, że własność przechodzi nie oznacza jeszcze,

iż strona „poszkodowana” pozostaje bez

odszkodowania



Zwrot kosztów pracy lub materiału, jeśli

przetwórca był w dobrej wierze



Jeśli przetwórca nie był w dobrej wierze –

popełniał kradzież i odpowiadał za nią (plus

odpowiadał za zniszczenie rzeczy)

Znalezienie skarbu



Co to jest skarb?



Ukryta rzecz wartościowa, której właściciela

nie da się ustalić z powodu upływu czasu



Komu przypada własność skarbu?



Początkowo właścicielowi gruntu ze skarbem



August: fiscus



Hadrian: połowa do znalazcy, połowa do

właściciela gruntu



Uwaga: jeśli skarb znajdzie niewolnik, skarb

przypada jego właścicielowi, nie

użytkownikowi

(skarb nie jest pożytkiem 

Pożytki - przypomnienie



Co to są pożytki?



Rzeczy uzyskane w drodze naturalnego korzystania z

rzeczy macierzystej



Rodzaje pożytków



Pożytki cywilne (fructus civiles) – dochody, które

przynosi rzecz w wyniku powstałego w wyniku czynności

prawnej stosunku prawnego (np. czynsz z najmu)



Pożytki naturalne (fructus naturales) – korzyści, które

przynosi rzecz wskutek naturalnej eksploatacji (głównie

uprawy): np. plony z pola, mleko i cielę z krowy



Uwaga: dziecko niewolnicy nie jest

pożytkiem !!! – gdyż musielibyśmy oddzielać

dziecko od matki 

Pożytki - przypomnienie



Kto i kiedy nabywa własność pożytków?



„Dwa momenty” w życiu pożytku 



Oderwanie (separatio) - moment powstania pożytku

w wyniku odłączenia go od rzeczy macierzystej



Objęcie we władanie (perceptio) – objęcie w dowolny

sposób w posiadanie (zerwanie, pozbieranie, ścięcie

itd.)



Własność pożytków nabywa:



Właściciel rzeczy macierzystej (przez separatio)



Inne podmioty „w zastępstwie właściciela” (które

pobierają pożytki za jego zgodą) oraz posiadacz w

dobrej wierze:



Posiadacz w dobrej wierze, emfiteuta (przez

separatio)



Użytkownik, dzierżawca, najemca (przez perceptio)

Zasiedzenie



Definicja: nabycie własności wskutek ciągłego

posiadania przez określony prawem czas



Dlatego nabycie pierwotne bo nie wywodzimy

naszego prawa od właściciela (zasiadujemy rzecz

wbrew jego woli i przeciwko niemu)



Nie dotyczy to ustanowionych na rzeczy

służebności



Przesłanki

do wkucia

!!!

Res habilis - Rzecz nadająca się do zasiedzenia
Titulus – Tytuł uzasadniający posiadanie
Bona fides – Dobra wiara
Possessio – Posiadanie (NIE DETENCJA !!!)
Tempus – Odpowiedni czas

Zasiedzenie – ratio legis



Modestyn D. 41.3.3.

„Zasiedzenie jest to nabycie własności na skutek ciągłości
posiadania przez czas określony prawem”



Celem zasiedzenia jest to, aby stan prawny, w jak

największym stopniu odpowiadał utrzymującemu

się przez długi okres czasu stanowi faktycznemu



G. 2.44:

„Przyjęto takie rozwiązanie chyba po to, aby prawa własności

rzeczy nie pozostawały zbyt długo w niepewności, skoro

właścicielowi wystarcza do odszukania jego rzeczy okres roku lub

dwóch lat jaki przyznany jest posiadaczowi do zasiedzenia.”



Uwaga:

Prawo rzymskie nie znało konstrukcji

nabycia własności rzeczy od nieuprawnionego !!!

Zasiedzenie – przesłanki



Res habilis: rzecz nadająca się do
zasiedzenia

Nie nadają się do zasiedzenia

(nie są res habilis):



Rzeczy wyjęte z obiegu



Zbiegli niewolnicy



Rzeczy skradzione lub zabrane przemocą



Należące do Skarbu Państwa lub do cesarza



Należące do kościoła (w późniejszym
okresie)

Zasiedzenie – przesłanki



Titulus: „słuszny i prawdziwy” tytuł nabycia
rzeczy - przyczyna uzasadniająca nabycie
posiadania:



W jaki sposób posiadacz wszedł w posiadanie rzeczy:
np. umowa kupna-sprzedaży, ustanowienie posagu,
dziedziczenie, zapis itd.



Problem titulus putativus – tzw. tytułu rzekomego –
gdy posiadacz był przekonany, że ma słuszny tytuł
do nabycia rzeczy (np. ważną umowę), a w
rzeczywistości go nie miał



Rozstrzygnięcie - I. 2.6.11:

„Błąd co do fałszywego tytułu nie rodzi zasiedzenia; na
przykład jeśli ktoś, gdy nie kupił, posiada uważając, że
kupił, albo, podczas gdy mu nie podarowano, posiada tak
jakby na podstawie darowizny”

Zasiedzenie – przesłanki



Bona fides: dobra wiara – przekonanie, że
posiadanie rzeczy jest zgodne z prawem i
nie narusza praw innej osoby (nabywamy
posiadanie od osoby, którą uważamy za
właściciela)



Zasadniczo wystarczy na początku



Zasada mala fides superveniens non
nocet – późniejsza utrata dobrej wiary nie
przeszkadzała w zasiedzeniu -

ZNAĆ !!!



Wyjątek – przy umowie kupna-sprzedaży trzeba
było być w dobrej wierze nie tylko przy
zawieraniu umowy, ale również przy objęciu
rzeczy w posiadanie

Zasiedzenie – przesłanki



Possessio: nieprzerwane posiadanie rzeczy



Przesłanką zasiedzenia jest jedynie
posiadanie, co oznacza że nie obejmuje
to detencji !!! – zarazem pamiętać trzeba
w tym miejscu o zasadzie Neminem sibi
ipsum causam possessionis mutare potest

[detentor, który otrzymał rzecz w detencje od posiadacza np.
właściciela, nie może sam sobie zmienić podstawy władztwa
nad rzeczą na posiadanie, aby rzecz zasiedzieć]



Posiadanie przerwane (np. na skutek
ingerencji osoby trzeciej) było liczone
ponownie od nowa (od momentu
ponownego objęcia w posiadanie)

Zasiedzenie – przesłanki



Tempus: czas, przez który trzeba władać
rzeczą



Rok dla ruchomości (od Justyniana 3 lata)



2 lata dla nieruchomości (od Justyniana 10 lub
20 lat)



Accessio temporis – możność doliczenia sobie
czasu posiadania poprzednika o ile ten też
spełniał wszystkie przesłanki zasiedzenia, a my
nabyliśmy od niego posiadanie w sposób
niewadliwy



Successio in usucapionem – w sytuacji
dziedziczenia: spadkobierca sam nie musi być w
dobrej wierze, gdyż wystarczy, że spadkodawca
zaczął zasiadywać rzecz w dobrej wierze

Next time

Z Podręcznika:



Rozdział VII § 26

Z Podręcznika PR-PPP:



Rozdział 5.4.

Źródła:



I. 2.3-2.5

Kazusy:



Kazusy z prezentacji 22_A

Next time – warto zajrzeć



W. Bojarski, Zarys pojustyniańskich dziejów

emfiteuzy, Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, z. 52,

Prawo XI (1972 r.), s. 45-58.



J. Ożarowska-Sobieraj, Zasada servitutibus civiliter

utendum est w prawie rzymskim i polskim prawie

cywilnym, Acta Universitatis Wratislaviensis nr 305

Prawo, (2008 r.), s. 239-248.



I. Szpringer, Zastaw na zabezpieczenie

wierzytelności terminowej, warunkowej i przyszłej

w świetle prawa rzymskiego, [w:] Honeste vivere…

Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława

Bojarskiego, Toruń 2001, s. 245-255.