EKONOMIA

VI. ROLA RZĄDU W GOSPODARCE I

REDYSTRYBUCJA DOCHODU

VI. ROLA RZĄDU W
GOSPODARCE

1.

EFEKTYWNOŚĆ DOSKONAŁEJ

KONKURENCJI

2.

ARGUMENTY ZA INTERWENCJĄ RZĄDU

3.

KIERUNKI DZIAŁAŃ RZĄDU

4.

PODSTAWOWE INSTRUMENTY I

FUNKCJE RZĄDU

5.

STOPIEŃ INTERWENCJI RZĄDU

1. EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA
DOSKONAŁEJ KONKURENCJI

= gospodarka jako całość jest efektywna i

nie da się poprawić czyjejkolwiek sytuacji

bez pogorszenia położenia kogoś innego

= wszyscy producenci maksymalizują zysk,

a wszyscy konsumenci maksymalizują

użyteczność

= cena każdego z dóbr jest równa jego

kosztowi

krańcowemu,

a

ceny

poszczególnych czynników produkcji są

równe wartości ich produktów krańcowych

TAK, O ILE :



Pełna i symetryczna informacja



Brak kosztów i korzyści zewnętrznych



Brak barier wejścia na rynek



Takie same warunki działania dla wszystkich firm

I NAWET WTEDY MOŻLIWE, ŻE

NIE!

(społeczeństwo nie osiąga optymalnej równowagi –

wykład V – JOHN NASH)

2. ARGUMENTY ZA
INTERWENCJĄ RZĄDU



Sprawna niewidzialna ręka nie zawsze

prowadzi do optymalnego rozwiązania (

NASH

)



Niewidzialna ręka nie zawsze działa

niezawodnie

# # #



Niewidzialna ręka nie zawsze działa

błyskawicznie (

KEYNES - makroekonomia

)



Maksymalna efektywność nie zawsze oznacza

SPRAWIEDLIWY podział dochodu

***

Zawodność rynku

# # #



Niedoskonała konkurencja

– kiedy przedsiębiorstwo ma silną

pozycję na rynku (np. Mercedes) może podnieść cenę swojego

produktu powyżej poziomu krańcowego kosztu produkcji.

Konsumenci kupują wówczas mniej takich dóbr niż kupowaliby w

konkurencji doskonałej, a to zmniejsza ich zadowolenie.



Efekty zewnętrzne

– pojawiają się wtedy, gdy niektóre skutki

uboczne produkcji lub konsumpcji nie są uwzględnione w cenach

rynkowych. Np emitowanie przez zakład energetyczny

zanieczyszczeń. Jeżeli zakład ten nie płaci za skutki emisji, to nie

ma bodźców do zmniejszenia zanieczyszczenia, a konsument ponosi

straty (

koszty zewnętrzne

). Inny przykład pozytywnych efektów

zewnętrznych to wynalazek przez Carlsona ksegorafii – on sam

czerpał tylko ułamek korzyści jaki czerpią obecnie miliony ludzi czy

publiczne szczepienia na ospę (chronią nie tylko zaszczepioną

osobę ale także tych którzy mogliby się zarazić) (

korzyści

zewnętrzne

).



Niedoskonałość informacji

– uzyskanie pełnej informacji również

kosztuje, czasem ten koszt jest bardzo wysoki, więc działamy

posiadając tylko niepełną informacją iw związku z tym dokonujemy

decyzji nieoptymalnych.



Niedoskonałość prawa i jego egzekwowania

.

Podział dochodu

***



Nawet jeśliby rynek był w rzeczywistości

efektywny; możliwe jest, że podział dochodu jaki on

implikuje nie jest optymalny z punktu widzenia

społecznego.



W istocie rzeczy nawet w teorii konkurencyjne rynki

nie gwarantują, że dochód i konsumpcja na pewno

przypadną w udziale

tym, którzy ich najbardziej

potrzebują lub którzy na to najbardziej zasługują

.



Według obserwacji historii, tendencji do

zwiększania konkurencji rynkowej towarzyszyło

pogłębianie nierówności w podziale dochodu w tak

różnych krajach jak USA, Szwecja czy Rosja.

POMIAR NIERÓWNOŚCI
EKONOMICZNEJ – pomiar dobrobytu



PKB na głowę – wg rynkowego kursu walutowego, w parytecie siły nabywczej



HDI – Human Development Index

(długość życia, analfabetyzm, szkolnictwo, PKB

na głowę)



To są wielkości średnie!!!! A jak rozkłada się dobrobyt? Jakie jest jego zróżnicowanie?

Krzywa Lorenza



Najpopularniejszym narzędziem do badania nierówności w
rozkładzie dochodu jest krzywa Lorenza. Jest ona wykreślana w
prostokątnym układzie współrzędnych na płaszczyźnie, której
osie oznaczone są następująco: pozioma oś odciętych (czyli
tradycyjnych X-ów) prezentuje odsetek ludności (od 0 do 100%),
natomiast pionowa oś rzędnych (oś Y-ków) przedstawia odsetek
całkowitego dochodu w danym państwie (od 0 do 100%).



W społeczeństwie doskonale egalitarnym (czyli
charakteryzującym się idealnie równomiernym rozkładem
dochodów – sytuacja, w której każdy zarabia tyle samo) krzywa
Lorenza jest prostą wychodzącą z początku układu
współrzędnych pod kątem 45 stopni. Na rysunku obrazuje to
linia niebieska.

Krzywa Lorenza

50

skumulowany

odsetek

ludnosci

100

skumulowany

odsetek

dochodu

linia rownosci

Krzywa Lorenza przed

opodatkowaniem

Krzywa Lorenza po

opodatkowaniu

50

20

40

100

Krzywa Lorenza



Istnieje linia całkowitej równości rozkładu dochodu w danym

społeczeństwie - jest nią przekątna kwadratu - każdy członek

społeczności (każde gospodarstwo domowe) dysponuje

identycznym dochodem.



W oparciu o dane empiryczne można wykreślić krzywą rozkładu

dochodów - nazywaną krzywą Lorenza,



Kształt tej krzywej może podlegać korekcie po zastosowaniu

instrumentów polityki redystrybucyjnej przez dane państwo

(podatki, transfery socjalne itp.),



Na wykresie 50% odsetek dysponuje tylko 20 procentami

dochodami, tzn. połowa ludności ma do dyspozycji tylko 20

procent, a druga połowa aż 80%. Po opodatkowaniu ta

dysproporcja się zmniejsza: ta biedniejsza połowa ma już do

dyspozycji 40% dochodów.



Za pomocą samej tylko krzywej trudno byłoby porównać

nierówności dochodów w poszczególnych krajach. Znacznie lepszy

jest w tym przypadku miernik ilościowy, który opiera się na

przedstawionej krzywej i nosi miano współczynnika Giniego.

Interpretacj
a: udział
Chin w
populacji
światowej
wynosi aż
22%,
podczas gdy
ich udział w
światowym
PKB
(produkcji)
wynosi tylko
12%.

A USA?

Jak bogaci?

Jak biedni?

kwintyl = 20% populacji

Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_wz_budzety_gospodarstw_domowych_w_2010.pdf

3361

Krzywa Lorenza w Polsce w 2010
roku

+336
1

+162
9

+119
5

+89
8

+63
7

56%

35%

20%

8%

100%

44%

20%

Źródło: obliczenia własne na podstawie GUS

Współczynnik Giniego



Oblicza się go jako stosunek pola między krzywą Loreza a linią 45°

(które pokazuje jak bardzo rzeczywisty rozkład dochodów różni się

od podziału egalitarnego) do pola trójkąta wyznaczonego przez oś

odciętych i linię 45°.



Taka definicja sprawia, że współczynnik Giniego jest

miarą

unormowaną

, która przyjmuje wartości od 0 do 1.



Wyższa wartość oznacza, że rozkład dochodów jest bardziej

nierównomierny, natomiast wartości bliskie zero sugerują, że

podział produktu społecznego zbliżony jest do egalitarnego.



Często wartość współczynnika Giniego podaje się w procentach, co

sprawia, że osiąga on wartości z przedziału 0-100%.



Wskazuje się na zależność pomiędzy stopniem rozwoju

gospodarczego a wartością wskaźnika:  kraje ubogie charakteryzuje

znaczna rozpiętość wskaźnika od 0,25 (Szwecja) do 0,71 ( Namibia);

wskaźnik w krajach zamożnych generalnie przybiera wartości

poniżej 0,4.



średnia UE: 0.31, Polska: 0.36, Czechy: 0.26, Niemcy 0.28,

USA: 0.45

Współczynnik Giniego

Przyczyny nierówności
ekonomicznej

Nierówność ekonomiczna powstaje w wyniku różnego typu równowagi na

rynku pracy oraz z nierównego rozdysponowania kapitału.

1.

Równowaga na rynku pracy zależy m.in. od

kapitału ludzkiego

(niskie i

wysokie kwalifikacje, postęp techniczny) oraz

dyskryminacji

(płciowej,

rasowej, wiekowej)

2.

Majątek

jest jeszcze bardziej nierównomiernie rozdystrybuowany niż

dochód. Jest to związane z oszczędnościami i przekazywaniem majątku

następnym generacjom.

Im wyższe dochód gospodarstwa, tym więcej będzie ono oszczędzało i

przekazywało następnym pokoleniom. Ale oszczędności nie są zawsze

źródłem nierówności. Mogą służyć one też wyrównywaniu konsumpcji w

cyklu życia.

Dwie cechy międzypokoleniowego transferu majątku zwiększają nierówności:



nie można odziedziczyć długu

– spadek może tylko zwiększyć majątek

dziedziczącego; gospodarstwo, które jest bogate w jednej generacji ma

większe szanse być bogate również w kolejnych generacjach –

małżeństwa jeszcze zwiększają tę tendencję



małżeństwa i koncentracja bogactwa

– podobieństwa się przyciągają

– co jeszcze bardziej sprzyja koncentracji bogactwa w pewnych rodzinach.

3. KIERUNKI DZIAŁAŃ RZĄDU



zwiększanie efektywności rynku

(przez zbliżanie

jego charakterystyki do konkurencji doskonałej),



zwiększanie korzyści zewnętrznych, eliminację

kosztów zewnętrznych, zwiększanie dostępu do

informacji, zapewnianie dóbr publicznych,



redystrybucja dochodu.

O ile te pierwsze zagadnienia mają podstawy

ekonomiczne (postulowane są głównie przez

ekonomistów klasycznych), to redystrybucja

dochodu narodowego jest również kwestią

polityczną i społeczną.



narzucanie optymalnego rozwiązania

, jeśli

równowaga NASHA

4. PODSTAWOWE
INSTRUMENTY I FUNKCJE
RZĄDU



FUNKCJE:

– poprawa efektywności gospodarki
– poprawa podziału dochodu
– stabilizacja gospodarki środkami polityki

makroekonomicznej

– prowadzenie zagranicznej polityki ekonomicznej



INSTRUMENTY: podatki; wydatki i płatności

transferowe, regulacja lub kontrola.

4A. REDYSTRYBUCJA
DOCHODU



Każde społeczeństwo podejmuje działania na rzecz zaspokojenia potrzeb

swoich ubogich obywateli. Jednak,

aby dać biednym, trzeba zabrać komuś

innemu.



Ekonomiści klasyczni, twierdzili, że dzięki niewidzialnej ręce wolnego

rynku, dzięki dążeniu każdej jednostki do jak najlepszego zaspokojenia

swoich potrzeb, całe społeczeństwo osiąga największą korzyść. Tak więc

interwencja państwa jest zbędna i szkodliwa. Pod koniec wieku ta

ortodoksja została zakwestionowana przez ekonomistów z nurtu

utylitarnego, który głosił, że aby zwiększyć dobrobyt społeczeństwa, trzeba

zapewnić równy dobrobyt dla wszystkim. Głównym orędownikiem tego

poglądu był John Stuart Mill. Pod wpływem tej teorii, przywódcy politycznie

w Europie Zachodniej wprowadzili nowe pojęcie odpowiedzialności

państwa za obywateli. Powstała koncepcja

państwa opiekuńczego

, w

którym rząd staje ponad siłami rynkowymi, chroniąc jednostki przed

określonymi wypadkami i zapewniając ludziom minimalny poziom życia.

Dzisiaj wiadomo już, że teoria ta jest błędna, ale elementy państwa

opiekuńczego pozostały w prawie wszystkich gospodarkach.



Rządy wykorzystują trzy podstawowe instrumenty, aby zmniejszyć

nierównomierność dochodów, czyli dokonać redystrybucji dochodów:

podatki dochodowe, zasiłki, subsydia pewnych usług i produktów.

Rodzaje podatków

– bezpośrednie

= od dochodu (dochodowe):

• PIT (PERSONAL INCOME TAX = od osób fizycznych ),

• CIT (CORPORATE INCOME TAX = od

przedsiębiorstw),

– pośrednie

(od obrotu: VAT = Value Added Tax

= podatek od wartości dodanej),

– akcyza

(dobra « luksusowe »)

Podatki dochodowe



Podatki dochodowe mogą być progresywne,

regresywne lub proporcjonalne.



Podatek progresywny

to taki, w którym stopa

opodatkowania wzrasta wraz z dochodem (18%,

32%).



Podatek regresywny

to taki, w którym stopa

opodatkowania maleje wraz ze wzrostem

dochodu.



Podatek proporcjonalny

to taki, w którym stopa

opodatkowania jest stała – tzw podatek liniowy.

Zasiłki



Zasiłki redystrybuują dochód

poprzez bezpośrednie transfery do

osób o niskich dochodach:

– zasiłki dla bezrobotnych;
– becikowe,
– ulgi prorodzinne,
– renty i emerytury (od osób

pracujących do osób niepracujących)

Subsydia pewnych usług i
produktów



Ogromna część redystrybucji dokonuje się poprzez

subsydia pewnych usług i produktów, które dzięki temu

są dostępne po cenach niższych od kosztu krańcowego.

Podatnicy, którzy konsumują te dobra otrzymują

transfer od podatników, którzy ich nie konsumują. Dwa

przykłady sztandarowe to

edukacja

(od żłobków do

uniwersytetów) oraz

ochrona zdrowia

.



Kwestia ochrony zdrowia jest różnie rozwiązana w

różnych krajach europejskich. W niektórych jest ona

całkowicie bezpłatna i państwowa, w innych jest

prywatna a koszt opieki jest zwracany przez państwo. W

takich krajach często pacjenci muszą płacić część

kosztów sami, lub wykupić dodatkowe ubezpieczenie.

WIELKI DYLEMAT



Każda redystrybucja to wybór między

efektywnością

a

równością

.



Podatki są nieefektywne ponieważ wbijają klin między koszt i zysk krańcowy i tworzą

stratę społeczną.



Rząd aby dokonać redystrybucji dochodu musi opodatkować bogatszych i wypłacić

zasiłki biedniejszym. Podatki nałożone na bogatszych zmniejszają ich skłonność do

pracy i oszczędzania. Także zasiłki dla uboższych zmniejszają ich skłonność do pracy

i oszczędzania. Tak więc tracą i bogaci i ubodzy. Efekt zniechęcający zasiłków może

być szczególnie silny w przypadku ludzi ubogich – mówimy wówczas o pułapce

zasiłków. Bezrobotny podejmując decyzję o pracy porównuje możliwy zarobek z

kosztem alternatywnym, którym jest utracony zasiłek.



Innym kosztem redystrybucji jest konieczność zatrudnienia poborców podatkowych

oraz pracowników dystrybuujących tę pomoc. Sprawia to, że sto złotych zabranych

bogatym, nie przechodzi w całości do biednych.



Ze względu na koszty redystrybucji, Arthur Okun opisał ten mechanizm jako

przeciekające wiadro, którym rząd stara się przelać wodę od bogatych do biednych.

Pytanie pozostaje: ile wody rzeczywiście wycieka?



Im bardziej staramy się zwiększyć równość, tym więcej tracimy na

efektywności gospodarki.

5. SYSTEMY SPOŁECZNO-
GOSPODARCZE



gospodarka nakazowa

– wszystkie ważne decyzje

dotyczące produkcji i podziału podejmuje rząd. W takiej

gospodarce zwykle właścicielem większości środków

produkcji (ziemia i kapitał) i gałęzi przemysłu jest państwo.

Jest więc ono także pracodawcą dla większości pracujących,

to ono decyduje gdzie, jak i za ile mają pracować i co

wytwarzać – np. CCCP, PRL, KUBA



gospodarka rynkowa

– podstawowe decyzje dotyczące

produkcji i konsumpcji są podejmowane przez jednostki i

prywatne firmy. Co, jak, za ile i dla kogo jest determinowane

przez rynek: podaż i popyt. Ekstremalny przypadek

gospodarki rynkowej, w której rząd trzyma się z dala od

podejmowania decyzji ekonomicznych to lassez-faire.

Najbardziej bliska temu modelowi była XIX wieczna Anglia.



Większość gospodarek –

systemy mieszane

Podsumujmy:

http://www.nbportal.pl/prezentacje/

gospodarka-rynkowa
/gospodarkaRynkowa.html