Międzynarodowe

prawo

humanitarne

konfliktów

zbrojnych

Międzynarodowe Prawo

Humanitarne

są to normy prawne

przyjęte wspólnie przez państwa jako

normy zwyczajowe oraz jako normy ujęte

w formie umów międzynarodowych, są to

reguły postępowania służące człowiekowi,

zachowaniu jego godności, zdrowia i życia;

mają one zastosowanie na całym świecie

w czasie pokoju, podczas wojny a także w

innych okolicznościach; zawarte są przede

wszystkim w konwencjach genewskich (I -

IV) z 12 sierpnia 1949 roku o ochronie ofiar

wojny oraz w protokołach dodatkowych (I i

II) z 1977 roku do tych konwencji.

międzynarodowe normy traktatowe

lub zwyczajowe, które służą

rozwiązywaniu problemów

humanitarnych

bezpośrednio wynikających

z międzynarodowych

lub nie międzynarodowych

konfliktów zbrojnych

Uregulowania prawne z

zakresu MPHKZ w prawie

polskim

Konwencje Genewskie z 1949 r. i Protokoły Dodatkowe z

1977r.:

- I-IV KG: podpisanie – 8 grudnia 1949 r.; ratyfikacja – 26

listopada 1954 r. (z zastrzeżeniem dot. zbrodniarzy wojennych
– zastrzeżenie zostało wycofane). Dz.U. z 1956 r., Nr 38, poz.
171;

- I PD: podpisanie – 12 grudnia 1977 r.; ratyfikacja - 23

października 1991 r. Dz.U. z 1992 r, Nr 41, poz. 175;

- II PD: podpisanie – 12 grudnia 1977 r.; ratyfikacja – 23

października 1991 r. Dz.U. z 1992 r, Nr 41, poz. 175.

oraz
- Konwencja Haska - 14 maja 1954 r. o ochronie dóbr

kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego.

- II Protokół Dodatkowy do Konwencji Haskiej z 1954 r.

MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE

MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE

KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

PRAWO

PRZECIWWOJENNE

normy prawa

międzynarodowego,

których celem jest

zapobieganie

konfliktom

zbrojnym

I i II Konwencja

haska (1907)

Pakt Ligi Narodów

(1919)

Traktat

przeciwwojenny

„Brianda-Kelloga”

(1928)

Karta Narodów

Zjednoczonych

(1945

)

PRAWO WOJENNE

normy prawa

międzynarodowego,

których celem jest

ograniczenie swobody

stron wojujących w

doborze środków i metod

prowadzenia walki

Deklaracja w

przedmiocie wojny

morskiej (1856)

Deklaracja w

przedmiocie pocisków

wybuchających małego

kalibru (1868)

Konwencje haskie (1899

i 1907)

Konwencja dot. pewnych

broni konwencjonalnych

powodujących nadmierne

cierpienia (1980)

Konwencja dot. min

przeciwpiechotnych

(1997)

PRAWO HUMANITARNE

normy prawa

międzynarodowego,

których celem jest

ochrona ofiar wojny

Konwencja Genewska

(1864)

X Konwencja haska (1907)

Konwencje Genewskie

(1949)

Protokoły Dodatkowe

(1977)

normy prawa

międzynarodowego,

których celem jest

ochrona dóbr kultury

Konwencja haska (1954)

normy prawa

międzynarodowego,

których celem jest

penalizacja naruszeń

prawa humanitarnego

porozumienia dot.

trybunałów karnych

(Norymberga 1945, Haga

1993, 1998, Arusza 1994)

Podstawowe reguły

międzynarodowego prawa

humanitarnego

stosowane w konfliktach

zbrojnych:

• 1) Strony w konflikcie oraz członkowie sił zbrojnych

(kombatanci) mają ograniczone prawo w doborze,

stosowaniu metod i środków walki zbrojnej.

Zabronione jest stosowanie zwłaszcza takich

rodzajów broni oraz metod walki zbrojnej, które

powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w

środowisku naturalnym.

• 2) Mając na uwadze ochronę ludności cywilnej i

dóbr o charakterze cywilnym przed skutkami działań

wojennych, strony konfliktu powinny zawsze

odróżniać kombatantów od ludności cywilnej.

Zarówno ludność cywilna, jak też poszczególne

osoby cywilne nie powinny być przedmiotem ataków

wojskowych; ataki mogą być skierowane wyłącznie

na cele wojskowe.

• 3) Zabronione jest zabijanie lub ranienie

przeciwnika poddającego się lub niezdolnego do

walki.

• 4) Osoby wyłączone z walki oraz osoby,

które nie uczestniczą bezpośrednio w

działaniach zbrojnych, mają prawo do

poszanowania ich życia i integralności

fizycznej i psychicznej. Osoby te, we

wszelkich okolicznościach i bez żadnych

uprzedzeń powinny być chronione i

traktowane humanitarnie.

• 5) Pojmani kombatanci (uczestnicy walki

zbrojnej) oraz osoby cywilne, które są we

władzy strony przeciwnej, mają prawo do

poszanowania ich życia, godności, praw

osobistych i przekonań. Należy ich chronić

przed wszelkimi atakami gwałtu i

represjami. Mają oni także prawo do

wymiany korespondencji ze swoimi

rodzinami oraz mogą korzystać z wszelkiej

pomocy z zewnątrz.

• 6) Ranni i chorzy powinni być zbierani z

pola walki i leczeni. Należną im ochronę i

poszanowanie powinna zapewnić ta strona

konfliktu, w której władzy się znajdują.

Ochrona obejmuje także: personel

medyczny i duchowny, zakłady lecznicze,

środki transportu medycznego oraz sprzęt i

materiały przeznaczone do użytku

medycznego. Znakiem tej ochrony są

czerwony krzyż i czerwony półksiężyc na

białym tle, które także podlegają ochronie.

• 7) Każdej osobie przysługują podstawowe

gwarancje sądowe. Nikt nie może być

pociągnięty do odpowiedzialności za czyn,

którego nie popełnił. Niedozwolone są

tortury fizyczne lub psychiczne, kary

cielesne oraz traktowanie w sposób okrutny

lub poniżający.

Konwencje genewskie z

1949 roku

Obowiązują:

• w każdym przypadku, gdy toczą się działania

wojenne – niezależnie od tego czy wojna została

wypowiedziana czy nie, przewidują również

konieczność stosowania pewnych podstawowych

reguł humanitarnych w konfliktach

wewnętrznych - zasada “minimum

humanitaryzmu” została zawarta w art. 3

wspólnym dla wszystkich czterech konwencji

genewskich;

• we wszelkich okolicznościach, bez względu na

sposób określenia konfliktu zbrojnego przez

jego uczestników (wojna obronna, napastnicza,

sprawiedliwa bądź niesprawiedliwa itp.);

• wszystkie państwa, także wtedy, gdy jedno z

państw zaangażowanych w konflikcie nie jest

stroną konwencji;

• w przypadku okupacji, nawet gdy nie napotyka

ona zbrojnego oporu.

Zasady ogólne, wspólne dla

czterech konwencji:

• Konwencje mają zastosowanie we wszelkich

okolicznościach, gdy tylko istnieje konflikt zbrojny.

W przypadku wojny domowej należy co najmniej

zachować podstawowe zasady humanitarne.

• Zakazuje się w każdym czasie i w każdym miejscu

brania zakładników, egzekucji bez legalnego

wyroku, tortur, podobnie jak wszelkiego

traktowania okrutnego lub poniżającego.

• Zakazane jest stosowanie aktów zemsty w

stosunku do osób chronionych konwencjami.

• Nikt nie może być zmuszany do rezygnacji ani nie

może dobrowolnie zrezygnować z ochrony

przyznanej przez konwencje.

• Osoby chronione powinny zawsze móc korzystać z

opieki mocarstwa opiekuńczego (państwo

neutralne obowiązane do ochrony ich interesów)

oraz opieki Międzynarodowego Komitetu

Czerwonego Krzyża.

Konwencje zabrania:

• zmuszania, bądź nakłaniania ludności cywilnej do

służby wojskowej w siłach zbrojnych przeciwnika;

• przymusowego przesiedlania ludności cywilnej z

terytoriów okupowanych;

• deportacji lub przesiedlania własnej ludności

cywilnej na terytorium okupowane.

Konwencje zobowiązuje:

• do zapewnienia ludności cywilnej podstawowego

minimum warunków egzystencji (bytowania i

wyżywienia);

• do traktowania jej w sposób humanitarny;

• do otoczenia szczególną opieką osób

potrzebujących pomocy;

• do poszanowania dóbr i urządzeń niezbędnych

ludności cywilnej do przetrwania.

Zasady ogólne, wspólne dla

protokołów dodatkowych I i II z 1977

r. do konwencji genewskich z 12

sierpnia 1949 r.:

• stanowią rozwinięcie postanowień

konwencji genewskich (I – IV);

• zapewniają w większym niż dotychczas

stopniu ochronę ofiarom

międzynarodowych konfliktów zbrojnych;

• zapewniają ochronę ofiarom konfliktów

zbrojnych niemiędzynarodowych

(wewnętrznych), jednak zakres tej ochrony

jest nadal mniejszy, niż w konfliktach

międzynarodowych;

• wraz z konwencjami genewskimi tworzą

system prawny międzynarodowej ochrony

ofiar konfliktów zbrojnych.

Protokoły dodatkowe z 1977 roku do

konwencji genewskich.

Protokół dodatkowy I

dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych

konfliktów zbrojnych:

• zabrania atakowania ludności cywilnej,

• zabrania atakowania szpitali i innych urządzeń

służących opiece nad rannymi i chorymi,

• zabrania dokonywania ataków, które nie są

skierowane przeciwko określonym celom

wojskowym oraz niszczenia dóbr niezbędnych do

przetrwania ludności,

• zabrania stosowania w walce metod i środków

powodujących długotrwałe i poważne szkody w

środowisku naturalnym,

• określa sytuację prawną organizacji i instytucji

obrony cywilnej podczas konfliktów zbrojnych,

• stanowi uzupełnienie postanowień czterech

konwencji genewskich z 1949 roku.

Protokół dodatkowy II

dotyczący ochrony ofiar

niemiędzynarodowych konfliktów

zbrojnych:

• obowiązuje strony konfliktu

toczącego się wewnątrz jednego

państwa,

• upoważnia do niesienia pomocy

osobom poszkodowanym, zapewnia

im prawa humanitarne i jest

uzupełnieniem zasady “minimum

humanitaryzmu” zawartej w art. 3

wspólnym dla czterech konwencji

genewskich z 1949 roku.

Inne dokumenty międzynarodowe

współtworzące współczesne prawo

humanitarne.

•

1907 1954 Konwencje Haskie o ochronie

dóbr kultury

•

1972 r. – Konwencja o zakazie doskonalenia,

produkowania i przechowywania

•

broni bakteriologicznych (biologicznych) i

toksycznych oraz o ich zniszczeniu.

•

1980 r. – Konwencja o zakazie lub

ograniczeniu używania pewnych broni

konwencjonalnych, które mogą być uważane za

powodujące nadmierne cierpienia lub za

posiadające niekontrolowane skutki.

•

Obejmuje ona:

•

I Protokół - o niewykrywalnych odłamkach.

•

II Protokół - o zakazie lub ograniczeniu używania

min - pułapek i innych podobnych urządzeń

•

III Protokół - o zakazie lub ograniczeniu

używania broni

zapalających.

• 1993 r. – Konwencja o zakazie

doskonalenia, produkowania,

przechowywania i używania broni

chemicznych oraz ich zniszczeniu.

• 1995 r. – Protokół dotyczący

oślepiających broni laserowych (protokół

IV [nowy] do konwencji z 1980 r.).

• 1996 r. – Wprowadzenie zmian do

protokołu o zakazie lub ograniczeniu

używania min, min-pułapek i innych

podobnych urządzeń (protokół II

[zmieniony] do konwencji z 1980 r.).

• 1997 r. – Konwencja o zakazie

używania, przechowywania,

produkowania i przekazywania min

przeciwpiechotnych oraz ich zniszczeniu.

Odpowiedzialność za

nieprzestrzeganie

międzynarodowego prawa

humanitarnego

• Wkrótce po II wojnie światowej podjęte zostały

zarówno prawne jak i polityczne środki, mające na

celu określenie odpowiedzialności za

przestępstwa wojenne. W rezultacie rządy

Wielkiej Czwórki: Francji, Stanów Zjednoczonych,

Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego podpisały

8 sierpnia 1945 roku w Londynie porozumienie w

przedmiocie ścigania i karania głównych

przestępców wojennych Osi Europejskiej. Do

porozumienia dołączono Kartę Międzynarodowego

Trybunału Wojskowego. Dokumenty te stały się

podstawą, przeprowadzonych w Norymberdze,

procesów głównych zbrodniarzy wojennych, które

odbyły się pomiędzy 20 listopada 1945 a 1

października 1946 roku. 24 przywódców

hitlerowskich zostało postawionych w stan

oskarżenia na pierwszej sesji Trybunału, która

miała miejsce w Berlinie 18 października 1945

roku.

• W tym samym okresie utworzono

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla
Dalekiego Wschodu. Zadaniem tego
trybunału było osądzenie japońskich
zbrodniarzy wojennych, których proces
trwał od 29 kwietnia 1946 roku do 12
listopada 1948 roku. Aktami oskarżenia
objęto 28 osób.

• Oba międzynarodowe trybunały wojskowe

sądziły tylko głównych zbrodniarzy
wojennych. Wielu podejrzanych o
zbrodnie wojenne stanęło przed sądami
krajowymi państw, w których zbrodnie te
zostały popełnione lub przed sądami
niemieckimi.

Status jeńca - uprawnienia i

obowiązki:

•

w razie wzięcia do niewoli jeniec zobowiązany jest jedynie

podać swoje nazwisko i imiona, datę urodzenia, stopień

wojskowy oraz numer posiadanej legitymacji;

•

jeniec nie ma obowiązku wierności wobec mocarstwa

zatrzymującego, za próbę ucieczki z niewoli może być

karany tylko dyscyplinarnie;

•

jeńcy mają prawo do poszanowania ich czci, godności

osobistej i wyznania, do warunków bytowania i

wyżywienia zapewniających im zachowanie zdrowia i

dobrej kondycji psychicznej, do wymiany korespondencji z

najbliższymi i do praktyk religijnych; nie mogą być karani

za czyny nie zabronione;

•

jeńcy nie mogą być wykorzystywani do działań zbrojnych

ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych

dla zdrowia, obozy jenieckie powinny być zlokalizowane w

bezpiecznej odległości od strefy walki;

•

jeniec nie może zrzec się samodzielnie uprawnień

przysługujących mu z mocy konwencji, w tym statusu

jeńca.

Zbrodnie przeciwko pokojowi to:

planowanie, przygotowanie,

rozpoczęcie lub prowadzenia wojny

napastniczej albo wojny będącej

pogwałceniem traktatów, porozumień

lub gwarancji międzynarodowych,

albo współudział w planie lub zmowie

w celu dokonania jednego z czynów, o

których mowa;

Zbrodnie wojenne

będące

pogwałceniem praw i zwyczajów

wojennych, czyli: morderstwa, złe

obchodzenie się z ludnością cywilną,

deportacja na roboty przymusowe albo

w innym celu ludności cywilnej na

okupowanym obszarze lub z tego

obszaru, mordowanie i złe

obchodzenie się z jeńcami wojennymi

lub osobami na morzu, zabijanie

zakładników, rabunek własności

publicznej lub prywatnej, bezmyślne

burzenie osiedli, miast lub wsi albo

spustoszenie nie usprawiedliwione

koniecznością wojenną.

Zbrodnie przeciw ludności

to

mianowicie: morderstwa,

wytępienie, obracanie ludzi w

niewolników, deportacja i inne

czyny nie ludzkie, których

dopuszczano się przeciwko

ludności cywilnej przed wojną lub

podczas niej, albo prześladowania

ze względów politycznych,

rasowych lub religijnych.

Warto pamiętać, że międzynarodowe prawo

humanitarne opiera się na uniwersalnych

normach i wartościach, które znaleźć można we

wszystkich religiach i wszystkich kulturach

wywodzących się z głębi dziejów ludzkości. Trzeba

te korzenie odnaleźć i pokazać, że owe wartości

trwają nadal.