Mózg – kosmos pełen

tajemnic

Systemy sensoryczne c.d.:–

wzrok, słuch, węch, smak, dotyk

(wykład 6)

E l ż b i e t a S z e l ą g

Pracownia Neuropsychologii, Instytut

Biologii Doświadczalnej im. M.

Nenckiego PAN,

02-093 Warszawa, ul. Pasteura 3

[e-mail]

Z m y s ł e m

nazywa się zdolność ludzi i zwierząt do

odbioru określonych kategorii bodźców (czyli bodźców
w zakresie określonej modalności czuciowej),
która

jest uwarunkowana istnieniem:

• narządu zmysłu,
• dróg przewodzących impulsy z narządu zmysłu do mózgu
• ośrodków mózgowych, do których trafia informacja z
danego narządu zmysłu

U ludzi wyróżnia się 5 zmysłów:

wzrok, słuch, dotyk, węch i smak

A N A L I Z A T O R: zespół

receptorów, struktur i dróg
nerwowych
wyspecjalizowanych w
odbiorze i analizie bodźców o
danej modalności, np.
wzrokowych, słuchowych,
węchowych

Czy nasze doznania są wiernym

odtworzeniem cech

świata zewnętznego

?

Organizm nie jest biernym odbiorcą
bodźców zewnętrznych, lecz aktywnie
poszukuje i bada przedmioty i zjawiska, aby
uzyskać o nich jak najwięcej istotnych
informacji.
To, co oderbrane przez receptory, jest
następnie analizowane przez mózg, przy
czym proces ten daleko wybiega poza
dostarczone informacje.

Aktywny twórczy charakter percepcji

Percepcja jest procesem polegającym na
aktywnym odbiorze, analizie oraz
interpretacji zjawisk zmysłowych.

S ł u c h

Natężenie różnych dźwięków naturalnych

skal
a
dB

Próg słyszalności

Przeciętne biuro, rozmowa

Przeciętne mieszkanie, szept

Rozmowa, cichobieżny samolot

Ruchliwa ulica, krzyk, świder pneumatyczny

Hala fabryczna, pociąg nadziemny

Grzmot, silnik samochodowy

0

20

40

60

80

100

120

Struktury

i drogi słuchowe

Fala głosowa oddziaływując na błonę
bębenkową
powoduje jej ruchy o częstotliwości
odpowiadającej częstotliwości fali,
natomiast wielkość wychylenia błony
bębenkowej odpowiada amplitudzie
fali.

Drgania błony są następnie przenoszone przez

kosteczki ucha środkowego do ucha wewnętrznego.

Fale dźwiękowe są przenoszone nie tylko

przez ucho środkowe, ale również przez kości

czaszki.

Przewodnictwo kostne wykorzystuje się

w diagnozie audiologicznej.

Poszczególne części błony podstawnej
ślimaka
pobudzane są przez dźwięki o różnej
częstotliwości
(tonotopia). Dźwięki o wyższej
intensywności
(amplitudzie) wywołują pobudzenie
większej
liczby komórek błony podstawnej.

Podstawę lokalizacji dźwięków

stanowią różnice

w czasie i natężeniu dźwięków

docierających

do dwojga uszu

Zakres częstotliwości
wywołujących
wrażenia słuchowe u
człowieka
leży pomiędzy 20 a 20 000
Hz

Częstotliwości dźwięków
mowy:
- samogłoski i większość
spółgłosek ok. 300 -1.000 Hz

- spółgłoski szczelinowe (np.
s, sz, ś)- ponad 3.000 Hz

Uszkodzenie ucha zewnętrznego lub środkowego

prowadzi do niedosłuchu przewodzeniowego.

Jego najczęstszymi przyczynami są: woszczyna,

zapalenie ucha środkowego, otoskleroza.

Uszkodzenie błędnika, zwoju spiralnego lub nerwu
ślimakowego wywołuje niedosłuch lub głuchotę
typu odbiorczego.

Polega ona na zwyrodnieniu komórek narządu ślimakowego
(głównie części podstawnej), co osłabia odbiór tonów
o wyższej częstotliwości (powyżej 3 500 Hz).

Niedosłuch lub głuchota dotyczące
tylko jednego ucha mogą występować
wyłącznie po
uszkodzeniu niższych pięter układu
słuchowego:

błędnika, zwoju spiralnego ślimaka, nerwu VIII lub
jąder ślimakowych.

Uszkodzenia zlokalizowane wyżej -
począwszy od ciała czworobocznego i
jądra górnego oliwki -mogą prowadzić
do głuchoty jedynie w przypadku
obustronnych ognisk chorobowych.

Uszkodzenie jednostronne kory

(w przeciwieństwie do rzadko

występującego uszkodzenia

obustronnego) nie powoduje gluchoty

• Uszkodzenie asocjacyjnej kory słuchowej

(pole 22) lewej półkuli powoduje afazję
czuciową (recepcyjną)

• Uszkodzenie asocjacyjnej kory słuchowej

(pole 22) prawej półkuli powoduje amuzję
lub aprozodię (recepcyjną)

• uszkodzenie obustronne może powodować

agnozję słuchową (chory nie potrafi
zidentyfikować dochodzących do niego
dźwięków).

Reakcja na sygnał akustyczny jest o

ok. 004 sekundy (40 ms )

szybsza niż na sygnał optyczny

?

180 km/godz

180 km=180 000 m

1 godz=60 x 60 =3600 sekund

180000 metrów / 3600 sekund =50 m /sek

obserwowana różnica 40 milisekund

odpowiada 2 m drogi !!!!!!

Z m y s ł y c h e m i c

z n e

S m a k

i

w ę c h

Zmysłami chemicznymi nazywa się

zdolność odbierania informacji o
zawartości niektórych związków
chemicznych w powietrzu, w wodzie
albo w pokarmach.

Receptory wrażliwe na związki

chemiczne nazywa się
chemoreceptorami. Wyróżnia się
wśród nich receptory węchowe i
smakowe. Chemoreceptory
występuja też wewnątrz organizmu.

Receptory węchowe

-

komórki znajdujące się
w błonie śluzowej nosa

Receptory smakowe

-

znajdują się na końcu
i na brzegach języka,
na podniebieniu oraz
w przełyku

WĘCH: liczba komórek

receptorowych

u różnych organizmów

Człowiek:

5 mln komórek

na powierzchni 5 cm

2

Królik:

100 mln komórek

Pies owczarek:

200 mln komórek

na powierzchni 80 cm

2

Człowiek nie jest istotą
o najlepszym powonieniu

s m a k

C z u c i e s k ó r n e

i

b ó l

Ból to nieprzyjemne

doznanie czuciowe i

emocjonalne, związane z

aktualnym, potencjalnym

czy też domniemanym

uszkodzeniem tkanek

organizmu.

Definicja przyjęta przez

Międzynarodowe Towarzystwo

Badań nad Bólem

Bezpośrednią przyczyną

bólu jest podrażnienie

specjalnej klasy

receptorów zw.

nocyceptorami.

Podrażnienie ich u ludzi i

zwierząt wywołuje odruchy

obronne zw.

nocyceptywnymi.

Czucie bólu zw. jest

nocycepcją.

Drogi
nerwowe

krzyżują się
przed
wniknięciem
do
wzgórza.

Informacja
z lewej
str. ciała
dociera do
prawej
półkuli i
odwrotnie

Droga rdzeniowo-
śródmózgowiowa

drogi czucia bólu:

1. Rdzeniowo-wzgórzowa
2. Rdzeniowo-siatkowa
3. Rdzeniowo-śródmozgowiowa

W mózgu nie ma struktury, którą możnaby
nazwać ośrodkiem bólu, są jednak takie
obszary, które są z nim bezpośrednio związane

Ze względu na silny aspekt emocjonalny doznań
bólowych są to:

• podwzgórze,

• struktury układu limbicznego
a także

• twór siatkowaty

• śródmózgowie