Europejskie Modele

Społeczne

Europejski Model Społeczny

• Nie ma jednolitej, powszechnie przyjętej

definicji EMS.

• Przy zachowaniu pewnych wspólnych cech

ogólnych występują istotne różnice między

modelami społecznymi w zakresie:

przyjętych celów szczegółowych, specyfiki i

doboru instrumentów, zakresu i form

zabezpieczeń społecznych, poziomu

opodatkowania, zakresu i poziomu

ingerencji państwa w gospodarkę.

• EMS to raczej zbiór wspólnych,

najważniejszych zasad, które leżą u podstaw

różnych odmian państwa opiekuńczego

realizowanych w poszczególnych krajach

europejskich.

Cztery główne cechy EMS

(Anthony Giddens (2006) )

• państwo z szerokim zakresem

interwencjonizmu i odpowiednio wysokim
poziomem fiskalizmu;

• bezpłatna i obowiązkowa edukacja;
• solidny system zabezpieczeń społecznych;
• ograniczanie nierówności.

Komisja Europejska wskazuje pięć

głównych kierunków polityki

społecznej (European Commission,

2004):

• pełne zatrudnienie,
• system zabezpieczeń społecznych,
• zwalczanie wykluczenia społecznego,
• promowanie dzietności,
• nowa polityka imigracyjna.

Istota EMS (próba

generalizacji)

Dążenie do zachowania i umacniania
spójności społecznej przez zapewnienie
powszechnego dostępu do pracy i
redystrybucję dochodów, i dzięki temu
sprzyjanie zrównoważonemu wzrostowi
gospodarczemu i poprawie
konkurencyjności.
Powinna temu służyć solidarność
międzygrupowa i międzypokoleniowa.

EMS umożliwia osiągnięcie

czterech głównych celów:

• pełne zatrudnienie i ochrona przed ryzykiem

rynku pracy (ochrona miejsc pracy, wsparcie dla

bezrobotnych, ochrona praw pracowniczych);

• zapewnienie stałego wsparcia dochodowego

osobom, które znajdują się trwale poza rynkiem

pracy i które nie mogą pracować ze względu na

wiek (osoby w podeszłym wieku, dzieci i

młodzież) lub stan zdrowia (osoby chore i

niepełno sprawne);

• walka z ubóstwem i zmniejszanie nierówności

dochodowych;

• zapewnienie powszechnego dostępu do

podstawowych usług społecznych (ochrona

zdrowia, edukacja, kultura).

Instrumenty EMS

• regulacje rynku pracy (przepisy chroniące

zatrudnienie, przepisy dotyczące

minimalnych wynagrodzeń, przepisy

określające dopuszczalny czas pracy i inne

warunki pracy i płacy, system zasiłków dla

bezrobotnych);

• system zabezpieczeń społecznych

(emerytury i renty, zasiłki rodzinne, inne

świadczenia);

• polityka redystrybucji dochodów

pierwotnych (przez podatki i transfery

pieniężne w ramach pomocy społecznej);

• dostarczanie, bezpłatnie lub po

przystępnych cenach, podstawowych usług

społecznych (edukacja, ochrona zdrowia,

kultura, wypoczynek, opieka socjalna).

Klasyfikacja modeli

społecznych w państwach UE

• nordycki,
• anglosaski,
• kontynentalny,
• śródziemnomorski.

Model nordycki (społeczno-

demokratyczne państwo opiekuńcze)

cz.1

.

• Dania, Finlandia, Szwecja, Holandia
• wysokie podatki,
• wysokie świadczenia dla wszystkich,
• małe zróżnicowanie dochodowe,
• bardzo istotna rola związków zawodowych,
• prawa do świadczeń obejmują wszystkich

obywateli,

• główną troską jest integracja (oraz reintegracja)

na rynku pracy osób korzystających ze

świadczeń,

• celem zabezpieczenia społecznego jest

zapewnienie wszystkim obywatelom równego i

wysokiego standardu opieki.

Model nordycki cz.2

• Podstawowymi zasadami w tym modelu są

równość i aktywizacja zawodowa.

• Prawo do zabezpieczenia społecznego jest

uniwersalnym prawem wszystkich obywateli, a

świadczenia są udzielane w formie

bezpłatnych usług lub połączonych świadczeń.

• Państwa, w których funkcjonuje ten model,

przywiązują znaczenie do zapewnienia

wszystkim określonego dochodu oraz wysokiej

jakości usług opiekuńczych dla dzieci, osób

niepełnosprawnych, osób starszych, osób

wymagających dodatkowej opieki

• Brak konkurencji ze strony rynku czy

organizacji obywatelskich.

• W efekcie kraje nordyckie mają najwyższy

poziom wydatków na zabezpieczenia

społeczne oraz powszechną opiekę społeczną.

Model anglosaski (Wielka

Brytania i Irlandia) cz.1

• niezbyt wysokie podatki,
• system zabezpieczeń zorientowany

głównie na ludzi ubogich oraz

wykluczonych z rynku pracy,

• stosunkowo słabe związki zawodowe,
• duże zróżnicowanie dochodowe
• ograniczone ustawodawstwo chroniące

miejsca pracy,

• obecność państwa w gospodarce i życiu

społecznym jest niewielka

Model anglosaski cz.2

• słabo rozwinięty system publicznych

usług socjalnych,

• działania na rzecz zaspokojenia

potrzeb społecznych podejmują

głównie sami obywatele i organizacje

społeczne, często poprzez rynek (np.

firmy prywatne świadczą komercyjnie

usługi socjalne).

• wydatki społeczne są w tym modelu

znacznie niższe niż w modelu

nordyckim.

Model kontynentalny (Niemcy,

Austria, Francja, Belgia i

Luksemburg)

• typowy model tradycyjnego państwa opiekuńczego,
• szeroki zakres ubezpieczeń od różnych rodzajów ryzyka

rynku pracy,

• hojne zasiłki niezwiązane z zatrudnieniem i

emeryturami,

• rynek pracy silnie regulowany przez układy zbiorowe

dotyczące wszystkich zatrudnionych w branży i silna

władza państwowa.

• oparty na mechanizmie utrzymywania poziomu

dochodów przy wykorzystaniu gwarancji systemów

ubezpieczeń społecznych,

• skromna oferta usług socjalnych,
• znacząca rola trzeciego sektora (organizacje

pozarządowe, wspólnoty lokalne) lub prywatnych

usługodawców,

• rozwinięta ochrona zatrudnienia i system gwarancji,

którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom

mającym stałe, wieloletnie zatrudnienie

Model śródziemnomorski (Włochy,

Hiszpania, Portugalia, Grecja).

• rozbudowane i kosztowne systemy emerytalne,

umożliwiające przechodzenie na wczesne
emerytury (obecnie reformowane),

• sztywna prawna ochrona zatrudnienia,
• układy zbiorowe silnie spłaszczające zróżnicowanie

płac na oficjalnym rynku pracy,

• rola państwa jest znacząca, ale tylko w wybranych

obszarach,

• dużą rolę odgrywa rodzina i lokalne organizacje

obywatelskie,

• słabo rozwinięty system świadczeń z tytułu

bezrobocia i bardzo niewielki zakres aktywnej
polityki rynku pracy,

• opieka społeczna przyjmuje przede wszystkim

formę wysokich świadczeń emerytalnych dla osób
starszych,

• państwo w niewielkim stopniu angażuje się w

działania w dziedzinie pomocy socjalnej.

Kraje Europy Środkowej

• Na Węgrzech, w Czechach i na

Słowacji występują cechy zbliżone do
modelu kontynentalnego,

• W krajach bałtyckich wyraźne są

elementy modelu nordyckiego,

• Polska zbliżona do modelu

śródziemnomorskiego.

Główne cechy poszczególnych modeli polityki

społecznej

Rodzaj

polityki

Model nordycki Model

anglosaski

Model

kontynentalny

Model

śródziemnomors

ki

Polityka rynku

pracy

aktywna

aktywna

pasywna

pasywna

Ochrona

prawna

zatrudnienia

niska

niska

wysoka

wysoka

Rola związków

zawodowych

duża

mała

duża

duża

Struktura płac

spłaszczona

zróżnicowana

spłaszczona

spłaszczona

Zakres

zabezpieczeń

społecznych

powszechny

głównie ubodzy powszechny

głównie emeryci

Wiek

przechodzenia

na emeryturę

wysoki

wysoki

średni

niski

Dostępność

usług

społecznych

szeroka

niska

szeroka

średnia

Podatki

wysokie

niskie

średnie

średnie

SKUTECZNOŚĆ

POSZCZEGÓLNYCH EMS (wg

Andre Sapir’a 2005)

Na ocenę skuteczności składają się:

• Efektywność – miara: poziom

zatrudnienia

• Sprawiedliwość – miara: poziom

ryzyka popadnięcia w ubóstwo

Wyniki oceny skuteczności:

MODEL EMS

EFEKTYWOŚĆ

SPRAWIEDLIWOŚĆ

NORDYCKI

tak

tak

ANGLOSASKI

tak

nie

KONTYNENTALNY

nie

tak

ŚRÓDZIEMNOMORSKI

nie

nie

OTWARTA METODA

KOORDYNACJI (OMK)

• OMK to główny „miękki” instrument

realizacji europejskiej polityki spójności
społecznej

• Jest to międzyrządowa metoda

zarządzania w UE, opiera się na
dobrowolnej współpracy państw
członkowskich

• Stosowana w dziedzinach, w których z

różnych powodów trudno stosować
akty bezwzględnie wiążące (dyrektywy,
rozporządzenia)

• Wprowadzona w 2000 roku w Lizbonie

decyzją Rady Europejskiej

ZAKRES DZIAŁANIA OMK

Obszary polityki społecznej:
• Przeciwdziałanie ubóstwu i

wykluczeniu społecznemu (2000 r.)

• Adekwatne i stabilne emerytury

(2001 r.)

• Dostępne o wysokiej jakości i stabilne

usługi zdrowotne i opieka
długoterminowa (2004 r.)

• W 2006 ROKU POŁĄCZONO

POWYŻSZE OBSZARY W JEDEN
MECHANIZM

ETAPY DZIAŁANIA OMK

1. Wspólne ustalanie celów prowadzonych

działań w obszarze objętym OMK

2. Ustalanie wspólnych wskaźników jako

metody porównywania najlepszych
praktyk oraz miary postępu

3. Przełożenie celów określanych dla UE na

polityki krajowe i opracowanie przez
państwa członkowskie krajowych
raportów: zabezpieczenie społeczne i
integracja społeczna (wraz z krajowymi
planami działań na rzecz integracji
społecznej)

ETAPY DZIAŁANIA OMK

4. Publikowanie raportów analizujących

i oceniających na podstawie
dokumentów przedstawionych przez
kraje członkowskie

5. Wspólnotowy program działań w

celu wzmocnienia współpracy
między państwami członkowskimi w
zakresie zwalczania wykluczenia
społecznego

Korzyści OMK

• Wspólne cele strategiczne mogą w

przyszłości stać się materialnymi
standardami EMS (czyli ustalającymi
uprawnienia do świadczeń, a także
określającymi ich poziom)

• OMK ma wpływ na kształtowanie polityki

społecznej w krajach UE. KPD są
przygotowywane w sposób partnerski i
partycypacyjny z udziałem partnerów
społecznych i społeczeństwa obywatelskiego
(zwiększenie przejrzystości)

• Rozwój statystyki społecznej i budowanie

systemu wskaźników monitorowania rozwoju
społecznego, co pozwala na lepszą ocenę
zrealizowanych zadań i określanie kierunków
dalszych zmian.

Wady OMK

• UE przez długi czas nie przewidywała

prowadzenia wspólnej polityki społecznej
(priorytetowa rola polityki gospodarczej), w
konsekwencji OMK nie zawiera w sobie
instrumentów silnie motywujących do
współpracy

• OMK to w praktyce wyłącznie wspólne

działania koncepcyjne, polityczne i wymiana
statystyk. Nie przewiduje ani sankcji za
nieosiągnięcie wyznaczonych celów, ani
motywatorów (nagród) dla efektywnych
realizatorów

OMK a subsydiarność

• Zasadniczą cechą OMK jest odejście od

jednolitego i wspólnego dla wszystkich
krajów mechanizmu implementacji polityk, w
tym odgórnie narzucanego regulacyjnego
wdrażania szczegółowych rozwiązań.

• Zamiast tego preferowanym sposobem jest

wymiana najlepszych doświadczeń i
poszukiwanie krajowych sposobów wdrażania
polityk unijnych.

• Stanowi przykład zastosowania do praktyki

UE zasady subsydiarności, zgodnie z którą
poszczególne kompetencje publiczne
powinny być realizowane na możliwie
najniższym szczeblu administracyjnym.

Komitet ds. Ochrony

Socjalnej

• Jest to komitet doradczy Rady

Europejskiej

• Powstał w 2000 r. w Lizbonie
• Celem głównym Komitetu jest

wspieranie współpracy między
Komisją Europejską a krajami
członkami UE w modernizowaniu i
poprawie funkcjonowania systemów
zabezpieczenia społecznego

Szczegółowe cele działania

Komitetu ds. Ochrony

Socjalnej:

• Zapewnienie godziwego poziomu

płac

• Zapewnienie odpowiedniego poziomu

dochodów

• Bezpieczeństwo emerytur i stabilny

system emerytalny

• Promocja integracji społecznej
• Wysoka jakość i stabilność systemów

opieki zdrowotnej

 Zadania Komitetu to:

• śledzenie sytuacji społecznej i rozwoju

ochrony socjalnej w Państwach
Członkowskich i w Unii;

• wspieranie wymiany informacji,

doświadczenia i dobrych praktyk między
Państwami Członkowskimi oraz z Komisją;

• opracowywanie sprawozdań,

formułowanie opinii

W wypełnianiu swojego mandatu komitet

nawiązuje odpowiednie kontakty z
partnerami społecznymi.