PSYCHOLOGIA A

SZTUKA

KONCEPCJE

ODDZIAŁYWANIA

OBRAZU

Przeżycie estetyczne

Mgr Anna Waligórska

Plan na dziś

• Omówienie warunków zaliczenia
• Czy istnieje specyficzne

„doświadczenie estetyczne”? Za i
przeciw.

• Co dzieje się, kiedy doświadczamy

sztuki? Etap poznawczy

• Przebieg przeżycia estetycznego:

Ingarden

Tekst na przyszły tydzień

każdy czyta samodzielnie!

• Maslow A. H. (1986) W stronę

psychologii istnienia. (tłum.
I.Wyrzykowska) Warszawa: Instytut
Wydawniczny Pax (s. 74-95)

Warunki zaliczenia i

wymagania:

Zaliczenie odbywa się na podstawie:
• testu wielokrotnego wyboru – 70%
• obecności na zajęciach – 10% (3

lub więcej nieobecności – 0%)

• pracy pisemnej, zawierającej

wybór najlepszej (subiektywnie)
koncepcji teorii oddziaływania
sztuki wraz z uzasadnieniem – 20%

Test

• 70% składowych oceny (max. 70 pkt./18

pytań: otwartych i jednokrotnego

wyboru)

• Termin: na przyszłych zajęciach
• Zakres:
- treści poruszane na zajęciach (materiały

w Internecie)

- wszystkie streszczenia z lektur
- samodzielna lektura tekstu zadanego na

przyszłe zajęcia (Maslow)

- wyniki testu: na ostatnich zajęciach (w

miarę możliwości)

Umawiamy się na ostatnie

zajęcia (odrabiane)

• Za tydzień dodatkowe 1.5 godziny

(17.15-18.45, sala 114)

Praca pisemna

• 20% składowych oceny (max. 20 pkt)
• Termin: ostatnie zajęcia (ale kto

odda wcześniej, na ostatnich
zajęciach będzie mógł dostać wpis)

• Objętość: ok. 2 stron
• Temat:
Najbardziej przekonująca (moim

zdaniem) koncepcja oddziaływania
psychologicznego sztuki oraz jej
praktyczne zastosowanie.

Zwolnienie z końcowej pracy

pisemnej

• Zgodnie z umową (zajęcia 1)

najbardziej aktywne osoby (ilość

dodatkowych punktów za kartkówki

i dodatkowe zadania)
są zwolnione z pracy pisemnej
z najwyższą możliwa ilością

punktów

• Ilość punktów otrzymanych przez

uczestników zajęć – od 4 do 24

Osoby zwolnione z pracy

pisemnej

Wszystkie osoby, które zdobyły 10 lub więcej

punktów są zwolnione z pracy pisemnej. Są to:

• Agata Barankiewicz
• Maciej Brola
• Anna Foland
• Agnieszka Nitka
• Angelika Poręba
• Maria Rakowska
• Anna Rozińska
• Magdalena Trebert
• Dominika Zajusz
• Anna Zdońska
• Agnieszka Żychowicz

Początkowy esej;

PRZYPOMNIENIE!

• Nie korzystając z książek, jedynie ze

swojej aktualnej wiedzy, poglądów i
przekonań napisz pracę (esej) na
temat swoich obecnych przekonań
na temat powstania sztuki, jej celu
(pojętego dowolnie: psychologicznie,
społecznie, filozoficznie) i
oddziaływania.

• Objętość pracy: 2-4 strony
• Początkowy esej jest niezależny od

końcowego i też jest obowiązkowy!

Obecność na zajęciach

• obecności na zajęciach – 10%

(max. 10 pkt)

• 0-1 nieobecność – 10 pkt
• 2 nieobecności – 8 pkt
• 3 lub więcej nieobecności – 0

punktów

Doświadczenie sztuki:

przypomnienie

• Przypomnij sobie chwilę, kiedy

jakieś dzieło sztuki szczególnie Cię
poruszyło. Spróbuj odtworzyć ją
możliwie dokładnie.

Czy istnieje specyficzne

przeżycie estetyczne?

Czy przeżycie estetyczne jest

mitem?

• Dickie (1964) uważał, że jest to

zwykła uwaga skierowana na dzieło
sztuki

• Danto (1981) uznawał, że przeżycie to

jest interpretacją

• Obecnie powrócono do koncepcji

specyficznego przeżycia
estetycznego, związanego głównie z
plastycznymi wartościami dzieła i
zaangażowaniem widza w proces
odbioru (Shusterman, 1997).

Doświadczenie sztuki: co dzieje

się w psychice odbiorcy?

• Elementy przeżycia estetycznego

które już się pojawiły na zajęciach

Odbiorca - dzieło

• System wzrokowy
• Bezpośrednie wrażenie

• Interpretacja
• Kontekst zależą od doświadczenia

odbiorcy!

odbiorca

obraz

Fazy odbioru sztuki

• Faza emocjonalna – fascynacja
• Faza intelektualna - interpretacja

Etapy przeżycia estetycznego

(Ingarden, 1958;

Przychodzińska, 1976)

Emocja wstępna

(podstawowy warunek pełnego odbioru

sztuki)

Koncentracja uwagi na dziele

Nastawienie na ujmowanie struktury

(Wykraczanie poza proste odczucia i konieczność zaistnienia procesu
wyjaśniania znaczenia odróżnia sztukę od rozrywki lub dekoracji (Ellis, 1999).

Reakcja estetyczna =

obcowanie z

ukształtowanym przez odbiorcę przedmiotem
estetycznym

Rekonstrukcja ukazanego wydarzenia i

reakcja na nią

(

tylko w przypadku dzieł narracyjnych

)

Tworzenie przedmiotu estetycznego

przez odbiorcę

• Ujmowanie struktury = wg Ingardena to

wyobrażeniowe formowanie przedmiotu
przez widza

• Reakcja estetyczna = obcowanie z

ukształtowanym przez odbiorcę
przedmiotem

• Przedmiot przeżycia estetycznego nie jest

tożsamy z dziełem!

• Stanowi jego konkretyzację w umyśle

odbiorcy

Różne konkretyzacje dzieła

(Ingarden, 1958)

• Wielokrotne oglądanie obrazu może

prowadzić do jego różnych konkretyzacji

• Wszystkie są prawidłowe, o ile nie

zniekształcają rzeczywistych wartości

dzieła

• Przy pobieżnym odbiorze pozostaje ślad

pamięciowy i złudzenie, że obraz jest

tożsamy z tą jedną konkretyzacją

• Różne reakcje (konkretyzacje) różnych

odbiorców są tak samo wartościowe, o ile

respektują wartości obecne w dziele

Co o tym sądzicie?

Richard
Dadd

The Fairy
Feller
masterstrok
e

1864

Indywidualne skojarzenia

• Stanowią główną przyczynę różnic w

interpretacji

• Interpretacja zarazem bazuje na

dotychczas poznanych schematach i
nawykach percepcyjnych oraz może
modyfikować odbiór

(Shusterman,1997).

Odbiór sztuki; interpretacja

• W fazie interpretacji wykorzystywane są

skojarzenia z dotychczasowymi
doświadczeniami i zasobami
poznawczymi.

• Zdolność do przywoływania skojarzeń

zależy od:

- rodzaju sztuki (np. sztuka popularna)
- kompetencji estetycznej i wiedzy odbiorcy.

Laicy i eksperci; różnice

• Odbiorcy interpretują przekaz wizualny

w sposób selektywny (Cupchik, 1994).

• W codziennej percepcji obiekty istotne

ze względów praktycznych są
faworyzowane percepcyjnie w
odróżnieniu od bodźców nieistotnych.

Delaroche, Ścięcie Jane Grey, 1832; skanowanie obrazu

przez widzów

Znaczenie a styl

• Treść obrazu jest łatwo

rozpoznawana z uwagi na
codzienne doświadczenie w
identyfikacji widzianych zjawisk.

• Rozróżnienia stylistyczne i

plastyczne są dla
niewykwalifikowanego odbiorcy
znacznie trudniejsze.

Johan

Christia

n

Dahl

Pejzaż

wieczo

rny

1822

Odbiór laików

• Złożone relacje pomiędzy warstwą treściową

a stylistyczną prowokują wielowartościowe,
interpretacje dzieła sztuki - w odróżnieniu
do jednowartościowego znaczenia
nadawanego przekazowi z codziennego życia
(Arnheim, 1978).

• Jeżeli odbiorca poszukuje określonych

wartości w dziele sztuki (np. ograniczając się
do sfery identyfikacji znaczeń), stopień
rozwinięcia analizy dzieła i jej głębia będzie
ograniczona.

Niedoświadczeni odbiorcy

• W przypadku niedoświadczonych

odbiorców na odbiór sztuki wpływają
głownie powszechne elementy
doświadczenia

• np. mimiczna ekspresja emocji

(Seifert,

1993),

• Jest ona wrodzona lub przynajmniej

bardzo powszechna (Eckman i
Friesen; 1971)

Harriet Frismuth

Radość wód, 1920

Egon Schiele

Troska

1914

Co wolicie?

Max Liebermann, 1878 Charles Nahl, 1866

Niedoświadczeni odbiorcy;

preferencje

• Naiwni odbiorcy preferują sztukę

popularną (gł. sentymentalną) niż wysoką

• Uznają, że przynosi przyjemniejsze

odczucia, co uznają za zadanie sztuki

(Winston

i Cupchik, 1992)

• Może to wiązać się ze znajomością tej

sztuki

• Znajomości konwencji plastycznej

pozytywnie koreluje z preferencją

estetyczną

(Furnham i Walker; 2001)

Jean Baptiste

Greuze

Dziewczynka z

gołąbkiem

Dziewczyna z

gołabkiem

haft

Doświadczeni odbiorcy

• Częściej niż niedoświadczeni

preferują abstrakcyjne malarstwo

(Furnham i Walker; 2001).

• Lepsza znajomość schematów

poznawczych wiązanych ze sztuką
abstrakcyjną – większa preferencja

Frantisek

Kupka

Kompozycja

Różnice w procesie odbioru

Dotyczą
• preferencji
• ogniskowania uwagi na aspektach

plastycznych

• sposobu patrzenia na obrazy:
- niedoświadczeni widzowie przeglądają pole

wizualne w sposób bardziej wybiórczy niż

artyści, którzy omiatają je szerszym i

bardziej równym spojrzeniem

(Nodine, Locher,

Krupinsky, 1993).

- formalny trening w sztuce pozostawia ślady

w strukturach odpowiadających za poznanie:

bardziej synchroniczna praca prawej półkuli

(Schlewitt, 1998; Bhattacharya i Petsche, 2002)

Empatia w odbiorze sztuki

• Według wczesnych teoretyków (Volkelt,

Lipps) „wczucie” zachodzi tak w życiu
codziennym, jak przy odbiorze sztuki.

• Wg Volkelta doświadczamy tych uczuć

dzięki

zmysłowemu

postrzeganiu

wizualnych cech przedstawionej sytuacji.

• Na empatię względem bohaterów obrazu

wpływa:

- odczytanie wymowy cielesnej i

mimicznej ekspresji bohaterów

- interpretacja emocjonalnego znaczenia

sceny

Józef Simmler, Śmierć Barbary Radziwiłłówny,

1860

Empatia w odbiorze cd.

• Wg Lippsa empatia jest możliwa

poprzez przenoszenie doświadczenia
odbiorcy nawet na niezwiązane z
człowiekiem bodźce wizualne

• Np. człowiek podziwiający grecką

świątynię rzutuje własne odczucia
kinestetyczne + skojarzenia
psychiczne na kolumny = empatyczne
odczucie siły

Katedra w Chartres

Rodin, Katedra

Auguste

Rodin

Myśliciel

• W badaniach

uznano

naśladowanie

ruchów

obserwowanej

postaci przez

widzów w muzeum

za najprostszy

mechanizm reakcji

empatycznej

(Kreitler i Kreitler, 1972)

Empatia a identyfikacja

• Pierwszeństwo mają osobiste

doświadczenia i przeżycia odbiorcy.

• Widzowie nie stosują „prototypów

abstrakcyjnych emocji”, lecz niuanse ich
własnych doświadczeń

(Cupchik, 1994).

• Prawdziwa identyfikacja możliwa jest o ile

losy bohaterów wzbudzą zainteresowanie i
zaangażowanie odbiorcy

(Kris, 1952; Lesser, 1957; Morin,

1965).

• Głębsze poczucie uczestnictwa w

przedstawionej sytuacji wpływa na wzrost
przyjemności z odbioru.

Co o tym sądzicie?

Przykłady pytań testowych

Gustav Fechner uważał, że

a.

Wrażenie wywoływane przez obraz nie jest

sumą wrażeń wywoływanych przez kolor,

proporcje, wielkość

b.

Uznawał, że „najbardziej nieprzyjemna

forma” poświadcza autentyczność obrazu

c.

związek między ciałem i umysłem może być

zbadany poprzez zmierzenie ilościowej

relacji między bodźcem i stanem umysłu

d.

Obraz jest organiczną całością i nie da się

zmierzyć jego oddziaływania mierząc

wielkość elementów

Określ kolory powidoku (figury i

tła) czerwonego koła na

niebieskim tle

Zasada powidoku

Zawsze ukazuje się kolor

komplementarny (dopełniający) do
wyjściowego!

Kolory dopełniające:
• czerwony-zielony
• żółty-fioletowy
• niebieski-pomarańczowy

Czym wg Freuda jest iluzja

estetyczna i jak można ją

zniszczyć?

Do podstawowych elementów

psychiki wg Junga należą

a. nadświadomość, świadomość i

nieświadomość indywidualna

b. nieświadomość indywidualna i

nadświadomość zbiorowa

c. świadomość, nieświadomość

indywidualna i nieświadomość

zbiorowa

d. świadomość, nieświadomość

indywidualna i świadomość zbiorowa

Do której z wymienionych

powyżej warstw psychicznych

przynależą archetypy i

kreatywność artysty?

W którym zestawie pojawia się

zasada nie należąca do

psychologii postaci:

a. kontynuacja, domykanie, grupowanie

przez synchroniczność

b. Grupowanie przez kształt, grupowanie

przez symetrię, grupowanie przez
powtórzenie

c. Grupowanie przez kierunek, dwuznaczność

figura-tło, wypełnianie zakrytych miejsc

d. Iluzoryczny kontur, wieloznaczność osi,

grupowanie przez kolor