PSYCHOLOGIA A

SZTUKA

KONCEPCJE

ODDZIAŁYWANIA

OBRAZU

Przeżycie estetyczne jako

doświadczenie szczytowe:

Maslow

Mgr Anna Waligórska

Plan na dziś

• Ewaluacja zajęć
• Maslow: burza mózgów
• Przeżycie estetyczne wg Maslowa
• „Estetyczna natura” doświadczenia

szczytowego

• Sztuka a rozwój
• Zaliczenie: termin I (16.30-17.10)
• Odrabiane zajęcia: 17.15-18.45, s. 114

Chwila na ankiety

Umawiamy się na drugi

termin zaliczenia i

oddania prac

Abraham

Maslow

• Najważniejsze

elementy

koncepcji

Maslowa

• Dwa rodzaje

poznania (typ

D i B)

• „Piramida”

Piramida potrzeb Maslowa

Potrzeb
y
niedobo
ru

Potrzeby
wzrostu

potrzeby

fizjologiczne

bezpieczeńst
wo

Potrzeby

samourzeczywistnienia

szacun
ek

miłość

Osobiste tło koncepcji Maslowa

• Maslow przeżył doświadczenie,

które opisywał jako
doświadczenie mistyczne ... w
którym doznałem czegoś tak
intensywnego, że pozostawiło
mnie nieomal we łzach

Przeżycie szczytowe a sztuka

Tekst instrukcji w wywiadzie Maslowa:

Chciałbym, żebyś pomyślał o

Chciałbym, żebyś pomyślał o

najwspanialszym doświadczeniu ...

najwspanialszym doświadczeniu ...

twojego życia; najszczęśliwsze chwile,

twojego życia; najszczęśliwsze chwile,

momenty ekstazy, zachwytu – może w

momenty ekstazy, zachwytu – może w

związku z zakochaniem czy słuchaniem

związku z zakochaniem czy słuchaniem

muzyki lub nagłym „urzeczeniem”

muzyki lub nagłym „urzeczeniem”

książką czy obrazem albo w związku z

książką czy obrazem albo w związku z

jakimś wielkim aktem twórczym

jakimś wielkim aktem twórczym

Pytanie dla uważnych

• Ile z pięciu sugerowanych przez

Maslowa okoliczności przeżycia
szczytowego związanych było z
kontaktem ze sztuką?

• Co to może oznaczać?

Doświadczenie sztuki:

przypomnienie

• Przypomnij sobie chwilę, kiedy

jakieś dzieło sztuki szczególnie Cię
poruszyło. Spróbuj odtworzyć ją
możliwie dokładnie.

• Napisz jakie to było dzieło
NASTĘPNIE
• Napisz, czy zgadzasz się (w

odniesieniu do tego przeżycia) z
następującymi twierdzeniami

Głębokie przeżycie estetyczne

• Nie ma jednego punktu szczytowego

(spełnienia)

• Ma charakter bardziej receptywny i bierny niż

zwykła percepcja

• Skupia całą uwagę na dziele
• Towarzyszy mu subiektywne uczucie

oderwania od aktualnego miejsca i czasu

• Ujmuje przedmiot idiograficznie, nie

klasyfikuje

• Nie występuje znudzenie i przyzwyczajenie
• Jest wyłącznie dobre i pożądane,
• Stanowi chwile spełnienia, zdrowia i szczęścia
• Werbalizacja „na siłę” niweluje unikalne

własności dzieła

A teraz (na podstawie

przeczytanego tekstu i intuicji

) napisz, czy Maslow zgadzał

się, że przeżycie estetyczne:

• Nie ma jednego punktu szczytowego (spełnienia)
• Ma charakter bardziej receptywny i bierny niż zwykła

percepcja

• Skupia całą uwagę na dziele
• Subiektywne uczucie oderwania od aktualnego

miejsca i czasu

• Ujmuje przedmiot idiograficznie, nie klasyfikuje
• Nie występuje znudzenie i przyzwyczajenie
• Jest wyłącznie dobre i pożądane,
• Stanowi chwile spełnienia, zdrowia i szczęścia
• Werbalizacja „na siłę” niweluje unikalne własności

dzieła

Poglądy Maslowa

Uniwersalność a względność

• Dzieło sztuki i jego odbiór charakteryzuje

jednocześnie uniwersalność i względność

• Uniwersalność ze względu na wartości

przeżycia

• Względność z uwagi na czas i

okoliczności powstania, symbolikę

kultury itp.

• Analogia do doświadczeń

mistycznych/medytacyjnych

Sztuka jako medytacja?

Integracja elementów obecnych w

normalnym doświadczeniu

koncentracja na przeżyciu i jego

obiekcie

cechy doświadczeń typu

medytacyjnego

Odbiór sztuki a medytacja

• Maslow podkreślał, że

doświadczenie mistyczne
opisywano analogicznie niezależnie
od kultury i religii

• W jakich aspektach wasze

doświadczenie odbioru sztuki
wykazuje podobieństwo z
medytacją?

Bellini, Portret kobiety przy

toalecie, 1515

Cechy przeżycia szczytowego

• Może mieć różne stopnie

intensywności

• Odbierane jest jako pełne,

całościowe, oderwane od relacji

• Przeżycie to nie ma punktu

szczytowego (spełnienia) –
inaczej niż w przypadku
motywacji niedoboru

Goya, Naga Maja, 1800

Cechy przeżycia szczytowego;

BIERNOŚĆ

• Zwykłe poznanie jest aktywnym

procesem

• Odbiorca wybiera przedmiot uwagi,

odnosi go do swojej wcześniejszej
wiedzy i doświadczeń

• Poznanie B ma charakter bardziej

receptywny, bezwysiłkowy i bierny

• Jak najmniej ingeruje w obiekt

percepcji

Giorgio de Chirico

Przebudzenie

Ariadny

1913

Cechy przeżycia szczytowego;

uwaga

• Obiekt postrzegany jest wyłącznym i

całkowitym przedmiotem

zainteresowania

• Koncentracja uwagi na dziele jako

„postaci”

• Nie jest konieczna jej przynależność do

sfery normalnych zainteresowań

ludzkich

• „Tło” znika lub staje się mało ważne
• Odizolowanie od reszty rzeczywistości (w

przeciwieństwie do normalnej percepcji)

• Identyfikacja, stopienie z przedmiotem

Francken II

Sklep

marszanda

pocz. XVII

w.

Analogie do innych teorii

• Które teorie mówią o całkowitym

skupieniu uwagi na obiekcie?

• Ingarden – jest to jedna z koniecznych

faz przeżycia estetycznego

• Wygotski – koncentracja jest

niezbędna dla odbioru

• Benson – w pierwszej fazie absorpcji

estetycznej zanikają granice, pojawia

się całkowita koncentracja

Cechy przeżycia szczytowego;

„badanie”

• Uwaga, „troskliwość” wobec obiektu

wywołuje jego wielokrotne badanie
konieczne dla odbioru wszystkich jego
aspektów

• Percepcja bogactwa szczegółów
• Wielostronna świadomość obiektu

• Inaczej niż w normalnej percepcji,

która wyczerpuje się w pierwszej
obserwacji i jest „pobieżnym
szufladkowaniem”

Cechy przeżycia szczytowego;

indywidualność

Przeżycie to ma charakter

indywidualny:

• Różny u różnych osób
• Przedmiot, który je wywołuje zmienia

się w zależności od osoby

• Ujmuje przedmiot idiograficznie,

w jego indywidualności

• Nie klasyfikuje (przeciwnie niż

zwykłe poznanie)

John Constable, Burza nad Brighton,

1824

Czy (zdaniem Maslowa)

odbiór ekspertów jest

zgodny z tym typem

doznań?

Cechy przeżycia szczytowego; brak

habituacji

• Nie występuje znudzenie i

przyzwyczajenie

• Osoby wrażliwe częściej oglądający

dobry obraz uznają go za coraz
piękniejszy

• A zły obraz – za coraz brzydszy

Mary Cassatt

Trzymająca

wachlarz

1879

Cechy przeżycia szczytowego;

dezorientacja w czasie i

przestrzeni

• Subiektywne uczucie

oderwania od aktualnego
miejsca i czasu

Maurice

Denis

Nawiedzeni

e

1894

Cechy przeżycia szczytowego;

pozytywna ocena

• Doświadczenie szczytowe jest

wyłącznie dobre i pożądane

• Nigdy nie jest odbierane jako złe i

niepożądane

• Jak to wygląda w przypadku

sztuki?

Hans Bellmer

Lalka

1935

Wartości B

(Bytu) wg

Maslowa

1. Całość (Jedność)
2. Doskonałość
3. Spełnienie
4. Sprawiedliwość (Uczciwość)
5. Żywotność (Spontaniczność)
6. Bogactwo (Zróżnicowanie)
7. Prostota (Jasność struktury)
8. Piękno
9. Dobroć
10. Niepowtarzalność
11. Łatwość (Brak wysiłku)
12. Żartobliwość (Radość)
13. Prawda
14. Samowystarczalność

(Autonomia)

Które z
nich
mogą
odnosić
się do
sztuki?

Wartości B a sztuka

Wartości te:
• Wyznaczają motywację najbardziej

zdrowych osób

• Opisują dobry świat zewnętrzny
•

Stanowią o dobrym dziele sztuki

Stanowią o dobrym dziele sztuki

• Które z powyższych wartości można

odnieść do sztuki?

Sztuka jako

samourzeczywistnienie

• Sztuka oraz jej nauczanie wymagają

rozwoju i spontaniczności

• Pragnienia związane z rozwojem, nie

ma końca, nigdy nie można go

zaspokoić

• Zawsze chce się więcej
• Dlatego pełny odbiór sztuki nigdy nie

jest praktyczny (celowy)

• Samo zachowanie jest celem
• Cel i pobudzenie do wzrostu sa

jednym i tym samym

Sztuka sprzyja

samourzeczywistnieniu

• Czy zawsze?
• Czy Maslow wyjaśnia dlaczego?

Skutki przeżyć

szczytowych/estetycznych

1. Działanie terapeutyczne
2. Zmiana poglądu na siebie
3. Zmiana stosunku do innych ludzi
4. Zmiana poglądu na świat (jego części)
5. Wyzwolenie twórczości,

spontaniczności, ekspresji,
indywidualności

6. Przyjemność z odbioru i wspomnień
7. Podwyższenie poczucia jakości i sensu

życia

Sztuka jako cel sam w sobie:

tradycja

Sztuka jako samourzeczywistnienie;

wiedza

• Wiedza może sprzyjać wzrostowi –

także w dziedzinie sztuki

• Poczucie zrozumienia nadaje

„płynność”, łatwość doświadczeniu
sztuki i zmniejsza wysiłek przy jego
odbiorze
ALE

• Odejście od obrazu na rzecz wiedzy

(np. nazwiska artysty) przekreśla
możliwość pełnego poznania

UWAGA

Niebezpieczeństwo werbalizacji

• Zwłaszcza werbalizacja „na

siłę” niweluje unikalne
własności dzieła i zmienia je w
jedne z wielu cech pojęciowych

Odilon

Redon

Upadek

Ikara

Sztuka jako samourzeczywistnienie;

wiedza cd

• Wiedza (poznanie) uzyskana dzięki

doświadczeniu estetycznemu nie
musi odnosić się do rzeczywistego
świata

• Może być czysto subiektywna i nie

znajdować potwierdzenia (wizje)

• Wszystkie doświadczenia szczytowe

są odczuwane jako poznanie
istnienia, ale nie wszystkie są nim
rzeczywiście

Twórczość a charakter

• Wg Maslowa nie ma zależności

pomiędzy talentem artystycznym a
zdrowiem lub patologią charakteru

• Samourzeczywistnianie (np. przez

sztukę) nie ma nic wspólnego z
talentem, ale raczej skłonnością do
twórczego postrzegania i działania

Powstawanie dzieła

• Wiąże się z integracją procesów

pierwotnych i nieświdomości

• Dzieli się na etapy:
1. Olśnienie, doświadczenie szczytowe
2. Sprawdzanie realiów, krytyka
3. Aktywność, kontrola, wytężona

praca

• Analogie?

Kontrola represyjna a

pozytywna

Kontrola psychiczna spowodowana

strachem przez psyche jest represyjna
i ma patologiczny (np. neurotyczny)
charakter

Kontrola pozytywna (w dziedzinie sztuki

„apollińska”):

• Nie kwestionuje potrzeby zaspokojenia
• Potęguje przyjemność, organizując ją i

estetyzując

Co jest ważniejsze w sztuce:

kontrola czy spontaniczność?

• Zdaniem Maslowa obie są

niezbędne

• Potrzebna jest równowaga
• Skoro kultura wspiera kontrolę,

trzeba rozwijać spontaniczność

• Trzeba wspierać twórczość

zwłaszcza przy nauczaniu sztuki

KONKLUZJA

• Estetyczne doświadczenia

szczytowe nie stanowią wartości
peryferyjnych, lecz centralne

• Wszystkie prowadzą do integracji i

przybliżają do zdrowia

• Nadają wartość i jakość życiu
• Mają wartość same w sobie,

stanowiąc chwile spełnienia,
zdrowia i szczęścia

Corot, O świcie, 1845

Zaliczenie termin 1; dla

chętnych