• „Nic nie jest dla mnie większą zagadką,

niż czas i przestrzeń. A jednak nic nie
jest dla mnie mniejszym problemem niż
czas i przestrzeń, gdyż nigdy o nich nie
myślę”

• FILOZOFIA (roboczo): racjonalna,

teoretyczna refleksja nad problemami
o charakterze podstawowym

FILOZOFIA (definicja

słownikowa):

• (1) Nauka zajmująca się rozważaniami na temat

istoty bytu, źródeł poznania itp.

• (2) Wydział uniwersytetu
• (3) Nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami

na temat danej dziedziny wiedzy

• (4) Ogólne, zasady, idee leżące u podstaw

powstania lub funkcjonowania czegoś

• (5) Czyjeś poglądy, przemyślenia i system

wartości tworzące spójną całość

•  TU: głównie w sensie (1) i (3).  

Specyfika filozofii – i jej

trudności

• Wiadomo, czym się zajmuje geologia,

fizyka, matematyka, oceanografia,
psychologia, ekonomia, botanika, genetyka
etc.

•  Łatwo podać: przykłady problemów z tych

dziedzin, pytań, metod badawczych, etc.

• Filozofia: nie jest jasno określony obszar

problemowy

• Nie zawsze z góry wiadomo, na czym

polegają odpowiedzi

• nauki szczegółowe działają w pewnym

ustalonym paradygmacie

1.ustalone reguły badań
2.ustalone narzędzia badawcze
3.ustalona klasa dopuszczalnych metod
4.ustalone podstawowe zasady

postępowania

5.do pewnego stopnia jest to działanie

rutynowe

• FILOZOFIA:
1.rozpatrujemy idee podstawowe
2. mamy do dyspozycji mało narzędzi
3.nie ma ustalonych metod

badawczych (jak w fizyce lub chemii)

4.wyniki analiz – zazwyczaj

kwestionowane

5.Więc po co???

DRAMAT ŚLEDZIA

Do jasnych dążąc głębin, nie mógł trafić w

sedno

Śledź pewien, obdarzony naturą wybredną.
Dokądkolwiek wędrował, zawsze

nadaremno:

Tu jasno, ale płytko – tam głębia, lecz

ciemno.

 

(T. Kotarbiński, 1942).

PYTANIA ROBOCZE:

• jakiego typu działalność jest działalnością

filozoficzną?

• Na czym polega analiza filozoficzna

problemu?

• 1. Badanie nieempirycznych i

niematematycznych aspektów rzeczywistości.

• 2. Poszukiwanie uzasadnień dla żywionych przez

nas przekonań – na fundamentalnym poziomie.

• 3. Analiza pojęć, jakimi się posługujemy, które

tworzą nasz obraz rzeczywistości.

PUNKT WYJŚCIA ROZWAŻAŃ

FILOZOFICZNYCH

• pytania w naturalny sposób zagadkowe
• czym jest czas?
• czy nasza wiedza jest pewna?
• Czy możemy istnieć poza ciałem?
• Czy mikroświat naprawdę jest taki

dziwny?

• początek analiz filozoficznych =

bezpośredni namysł nad tymi
zagadnieniami

JAK FILOZOFUJEMY:

• zadając pytania

– także dotyczące spraw (pozornie oczywistych)

• argumentując
• poddając próbom (intelektualnym) idee
• wymyślając możliwe argumenty przeciwko

nim

– także takie, które są niezgodne z naszym

potocznym obrazem świata

• zastanawiając się, jak naprawdę funkcjonują

nasze pojęcia

PO CO FILOZOFUJEMY:

• chcemy rozważyć i zrozumieć zwykłe

idee, którymi się na co dzień
posługujemy (często bezrefleksyjnie)

• Chcemy odpowiedzieć na pytania

egzystencjalne

• Poszukujemy wiedzy pewnej

– Lub zrozumieć, dlaczego jej mieć nie

możemy

• Chcemy zrozumieć, jak działa nauka

Pytania filozoficzne versus

szczegółowe

• historyk: co się stało wtedy i wtedy?
• filozof: czym jest czas?
• matematyk: jakie są prawdy

dotyczące liczb pierwszych?

• filozof: co to jest liczba?
• fizyk: jak zbudowane są atomy?
• filozof: jak możemy w ogóle wiedzieć

cokolwiek o świecie zewnętrznym?

• psycholog: jak opisać naszą

świadomość?

• filozof: na jakiej podstawie

przypisujemy świadomość bytom
jednego typu, a odmawiamy innym?

• terapeuta: jak pomóc osobie z

zaburzeniami osobowości?

• filozof: jakie jest kryterium naszej

tożsamości osobowej?

PYTANIA FILOZOFICZNE =

PYTANIA POZORNE?

•  Ich źródłem jest mętność naszego

języka?

•  biorą się z niechlujstwa językowego i

myślowego?

• PRZYKŁAD MĘTNEJ WYPOWIEDZI:
•  Prawda to asymptota, do której

hiperbola naszego poznania nieustannie
dąży, ale osiągnie ją dopiero poprzez
rozpłynięcie się w transcendencji.

SPORY WERBALNE A SPORY

FILOZOFICZNE

• A: Mój organizm wie, czego mu potrzeba i

sygnalizuje to.

•  B: Jak to „wie”?
•  A: Wie, kiedy mu potrzeba nowej dawki

energii – i sygnalizuje to głodem. Wie, kiedy
wytwarza się nadmiar kwasu mlekowego w
mięśniach – i sygnalizuje to bólem etc.

•  B: Twój żołądek i mięśnie mają

świadomość?

DIALOG 2

• Czy drzewo wydaje dźwięk, gdy nikt nie

słucha?

• A: Oczywiście tak – można przecież nagrać

na taśmę. Termin „dźwięk” oznacza
„zaburzenie ośrodka” (w tym wypadku –
powietrza).

• B: Oczywiście nie – termin „dźwięk”

oznacza „wrażenie zmysłowe doznawane
przez obserwatora”. Jeśli nie ma
obserwatora, nie ma dźwięku.

DIALOG 3

• Po co ptaki budują gniazda?
• A: Po to, aby wychowywać w nich potomstwo.
• B: Czy ptaki planują posiadanie potomstwa

(tak jak ludzie) – i aby zapewnić mu dobre
warunki, budują gniazda?

•  A: Nie – ptaki nie planują, ale gniazda budują

właśnie w tym celu.

•  B: Ptaki działają celowo? Stawiają sobie cele i

je realizują? Obmyślają program działania?

• ...

DIALOG 4

• Dlaczego ona umarła?
• A: Jechała autostradą, w jej samochód

uderzył inny pojazd i zginęła po uderzeniu
w betonowy słup.

• B: Ale dlaczego?
• A: Z powodu urazu wielonarządowego.
• B: Wiem jak. Ale dlaczego? Jaki to miało

sens?

• ...

PROBLEMATYCZNE POJĘCIA

• Cel
• Sens
• Przyczyna
• Znaczenie

PRZYKŁADY POJĘĆ,

PODDAWANYCH ANALIZIE

FILOZOFICZNEJ:

• dobro, wiedza, argumentacja,
• cel, język, teoria naukowa, uzasadnienie

naukowe,

• Bóg, dusza, możliwość, konieczność,
• świadomość, materia, sprawiedliwość,
• państwo, normy moralne, racjonalność,
• piękno, sąd estetyczny,
• identyczność, przedmiot, system pojęć,...

ROZMOWA NA CZACIE

• Okazuje się, że rozmawialiśmy z programem

komputerowym. Jak reagujemy?

•  A: Myślałem, że rozmawiam z istotą rozumną, a

tu bezduszny, bezmyślny mechanizm!

•  B: To ciekawe - nie wiedziałem, że komputery

już uzyskały tak rozwiniętą świadomość.

•  C: Cóż: program zachowywał się całkiem

inteligentnie – trzeba przyznać, że posiada
sporą inteligencję. Ale przecież chciałem
rozmawiać z istotą świadomą – a komputer nią
nie jest!

• A,B,C wyrażają pewne filozoficzne

przekonania.

•  Czy można podać argumenty na

rzecz prawdziwości któregoś ze
stwierdzeń A,B,C?

•  Czy można empirycznie przekonać

się o tym, które ze stwierdzeń A,B,C
jest prawdziwe?

• Na czym polega problem?

–

A: maszyna

–

B: już ma świadomość

–

C: inteligentny, ale bez świadomości

•  Jak mielibyśmy dowiedzieć się, że

komputer uzyskał świadomość –
obserwując zachowanie?

•  Kiedy zachowanie świadczy o posiadaniu

autonomicznej świadomości, a kiedy nie?

PROBLEM INNYCH

UMYSŁÓW

• Skąd wiemy o tym, co się dzieje w

umysłach innych stworzeń?

– obserwujemy tylko ciała: zachowania,

reakcje etc.

– nie mamy bezpośredniego dostępu do

przeżyć, uczuć etc.

• Skąd wiemy, że inni ludzie tak samo

odczuwają smak, widzą barwy, słyszą
dźwięki?

UMYSŁY cd

• Co znaczy:
• tak samo widzieć barwy?
• tak samo odczuwać ból?
• tak samo odczuwać zimno?
• tak samo rozumieć pewne terminy
• mieć takie same wyobrażenia

dotyczące problemu X

UMYSŁY...

• TO ZNACZY:
• A: mieć takie same reakcje fizjologiczne?
• B: mieć takie same doznania?
• Czy A implikuje B?
• Jeśli sądzimy że TAK: to znaczy, że

doznania są ściśle powiązane ze stanem
fizjologicznym.

• Jeśli NIE: to jakie w ogóle może być

kryterium?

UMYSŁY...

• Jakie jest kryterium identyczności

doznań?

• Reakcje? (krzywienie się, uśmiech?)
• Skąd wiemy, że krzywienie się jest

związane z takim samym
doznaniem?

DLA ODPRĘŻENIA

• Jak stwierdzić, kto z publiczności

najbardziej lubi czekoladę?

• Jak stwierdzić, czy wszyscy tak samo

postrzegamy kolor zielony?

• UWAGA: oczywiście nie wystarczy

pogrupowanie – to nic nie wyjaśnia

• Jak stwierdzić, czy równie silnie się

nudzimy?

KROK DALEJ W

SCEPTYCYZMIE:

• Być może w ogóle nasze przeżycia

nie są jakkolwiek podobne?

• Skąd wiadomo, że gdy inny człowiek

coś je, ma przeżycia podobne do
moich przeżyć smakowych?

• Może to są zupełnie inne doznania?

JESZCZE DALEJ

• Skąd wiemy, że w ogóle istnieją inne

umysły poza naszym?

• Skąd wiemy, że otaczające nas istoty

mają psychikę podobną do naszej?

• Może tylko niektóre?
• A może oprócz ludzi jeszcze inne?

PIES

• Skąd wiemy, że (czy?) pies ma

świadomość?

• Czy reakcja na widok postaci w

lustrze jest dowodem
samoświadomości?

• Czy dowodem jest to, że patrzy ze

zrozumieniem (i tylko on naprawdę
nas rozumie?)

KOMPUTER

• Czy moglibyśmy się kiedykolwiek dowiedzieć

że komputery uzyskały (mają) świadomość?

• wygrywają w szachy
• projektują silniki samochodowe
• prowadzą skuteczną terapię kryzysową on-

line

• pomagają w inwestowaniu na giełdzie
• piszą piękne wiersze
• komponują piękną muzyką

CEL TYCH ROZWAŻAŃ:

• uświadomienie sobie, jakie są źródła

naszych przekonań

• dlaczego mamy takie, a nie inne poglądy?
1.

bo wszyscy tak uważają?

2.

bo nic innego nam nie przyszło do głowy?

3.

bo tak jest przyjemniej?

4.

bo nie mamy czasu się nad tym
zastanowić?

5.

bo możemy podać rozsądne argumenty?