1

Teoria Heckschera-

Ohlina:

Zróżnicowanie

wyposażenia w czynniki

produkcji podstawą

międzynarodowej

wymiany handlowej

Dr Mieczysław Szostak

Starszy wykładowca w Instytucie MSG

2

Główne zagadnienia

1.

Rys historyczny i założenia twierdzenia Heckschera-Ohlina.

2.

Twierdzenie H-O: Formuła matematyczna przedstawiająca

zróżnicowanie względnego wyposażenia w zasoby kapitału i

pracy.

3.

Twierdzenie H-O: Przykład liczbowy dotyczący Polski,

Niemiec
i Litwy.

4.

Twierdzenie H-O: Formuła matematyczna przedstawiająca

zróżnicowanie pod względem „czynnikochłonności”.

5.

Istota podstawowego twierdzenia Heckschera-Ohlina.

6.

Graficzne ujęcie twierdzenia Heckschera-Ohlina.

7.

Twierdzenie Heckschera-Ohlina-Samuelsona o

wyrównywaniu się cen czynników produkcji.

8.

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona o wpływie wyrównywania

się cen na realne dochody właścicieli czynników produkcji.

9.

Wyniki empirycznej weryfikacji teorii Heckschera-Ohlina:

Paradoks Leontiefa.

3

1. Rys historyczny i założenia

twierdzenia Heckschera-Ohlina

• Szwedzki ekonomista E. Heckscher opublikował w swym

ojczystym języku zarys nowego podejścia do teorii handlu
zagranicznego w 1919 r., zaś jego kolega - B. Ohlin rozwinął
tę koncepcję trochę później we własnej pracy doktorskiej.
Jednak książka Ohlina wydana została po angielsku w 1933 r.,
zaś artykuł Heckschera ukazał się w USA dopiero w 1950 r.

• Założenia koncepcji Heckschera-Ohlina (w skrócie: H-O)

powtórzeniem większości założeń klasycznej teorii handlu
międzynarodowego. Ale nowym, charakterystycznym dla tej
teorii założeniem jest uznanie, że poszczególne kraje
posiadają różnej wielkości czynniki produkcji, tj. są odmiennie
wyposażone w czynniki produkcji (jedne są względnie bogate,
a inne - ubogie w dany czynnik)

4

2. Twierdzenie Heckschera-Ohlina:
Formuła
matematyczna przedstawiająca
zróżnicowanie
względnego wyposażenia w zasoby
kapitału i pracy

---- Kwestię względnie bogatego lub ubogiego wyposażenia
określonego kraju w czynniki produkcji, tj. pracę i kapitał
można przedstawić tak w ujęciu fizycznym, jak też w ujęciu
pieniężnym (cenowym).

---- W podręczniku podane ujęcie fizyczne, tj. porównanie
wielkości mierzonego w jednostkach fizycznych zasobu
każdego z tych 2 czynników wytwórczych.

---- Jeśli - porównując 2 kraje - stwierdzimy, że w jednym z
nich relacja zasobów kapitału do pracy jest większa niż w
drugim, wówczas oznaczać to będzie, że pierwszy z nich jest
względnie bogaty(=bardzo zasobny) w kapitał, a względnie
ubogi (= mało zasobny) w pracę. W drugim kraju będzie
odwrotnie.

---- Można to zapisać , używając następującej formuły
matematycznej:

5

3.

Twierdzenie Heckschera-Ohlina:

Przykład

liczbowy dotyczący Polski, Niemiec i

Litwy

--- W podanym przykładzie liczbowym liczba ludności
traktowana jako miernik wyposażenia danego kraju w zasoby
pracy, wielkość PKB uznana za miernik wyposażenia w
kapitał, a powierzchnia odzwierciedla wielkość zasobu ziemi.

--- Gdybyśmy analizę ograniczyli do porównania jedynie
przytoczonych danych w wyrażeniu absolutnym dotyczących 3
omawianych krajów, to stwierdzilibyśmy, ze Niemcy są bogato
wyposażone (=zasobne) we wszystkie trzy czynniki produkcji,
bo mają największą ludność, PKB i obszar. Jednocześnie Litwę
trzeba byłoby uznać za kraj znacznie uboższy pod względem
wyposażenia w czynniki wytwórcze w porównaniu nie tylko z
Niemcami, ale też z Polską.
--- Ale powyższe dane nie ilustrują odpowiednio twierdzenia H-
O, bo nie pokazują względnych różnic wyposażenia w czynniki
produkcji między tymi krajami.

6

Twierdzenie Heckschera-Ohlina:

Przykład

liczbowy (c.d.)

--- Aby we właściwy sposób pokazać teorię H-O, niezbędne
jest porównanie względnych mierników zasobności
rozpatrywanych krajów w pracę (tj. gęstość zaludnienia), w
kapitał (PKB per capita) i ziemię (PKB/powierzchnia).

--- Przy wzięciu pod uwagę tylko podanych względnych
mierników pracy
i kapitału, Niemcy są krajem względnie lepiej niż Polska i
Litwa wyposażonym
w kapitał. Jednocześnie Polska jest bardziej zasobna w kapitał
niż Litwa.
--- Z kolei analizując zróżnicowanie względnego wyposażenia
w pracę i ziemię, należy stwierdzić, że Niemcy są krajem
relatywnie lepiej niż Polska i Litwa wyposażonym w pracę, a
względnie mało zasobnym w ziemię.

7

4. Twierdzenie Heckschera-Ohlina:
Formuła
matematyczna przedstawiająca
zróżnicowanie
pod względem „czynnikochłonności”

--- Zgodnie z podanymi poprzednio założeniami teorii H-O,
przyjmuje się, że jeden z produkowanych towarów jest
pracochłonny, a drugi – kapitałochłonny.
--- Można zatem stwierdzić, że dobro „a” jest względnie
kapitałochłonne
w porównaniu z dobrem „b”, jeśli relacja kapitału do pracy
potrzebnej
do produkcji pierwszego z tych dóbr jest wyższa niż w
przypadku drugiego dobra.

--- Ilustruje to poniższa formuła matematyczna:

8

5. Istota podstawowego twierdzenia

Heckschera-Ohlina

---

W myśl teorii H-O, o międzynarodowym podziale pracy

i kierunkach specjalizacji produkcyjnej poszczególnych
krajów przesądzają posiadane przez nie zasoby
czynników produkcji. Oznacza to, że specjalizacja
w zakresie wymiany międzynarodowej wynika z
istniejącego zróżnicowania krajów w zakresie
względnego wyposażenia (=zasobności) w czynniki
wytwórcze.

--- Istotę twierdzenia H-O można sformułować
następująco:

Każdy kraj eksportuje te towary, do
wytworzenia których zużywa się relatywnie
dużo czynnika produkcji względnie obfitego w
tym kraju. Natomiast importuje on
równocześnie takie towary, których produkcja
wymaga relatywnie dużo czynnika wytwórczego
względnie rzadkiego w rozpatrywanym kraju.

9

6. Graficzne ujęcie twierdzenia

Heckschera-Ohlina

ZAŁOŻENIA do rys.
4.1:
-

Przykład Polski i

Niemiec.

- Produkcja tylko 2
towarów: odzieży i
samochodów.

- Produkcja
samochodów wymaga
względnie dużo kapitału,
a produkcja odzieży –
relatywnie dużo pracy.

- Polska ma względnie
duże zasoby pracy, a
Niemcy są relatywnie
dobrze wyposażone w
kapitał.

- Krzywa możliwości
produkcyjnych Niemiec
spłaszczona do osi
„samochody”, bo ten
kraj względnie bogaty w
kapitał (Polska - odzież,
bo relatywnie bogata w
pracę).

- Społeczne krzywe
obojętności
konsumentów (I i II)
wspólne, bo jednakowe
preferencje.

- W sytuacji
GOSPODARKI
ZAMKNIĘTEJ PUNKTY
RÓWNOWAGI: A dla
Niemiec, A

1

dla Polski.

10

Graficzne ujęcie twierdzenia

Heckschera-Ohlina

w warunkach gospodarki otwartej

- W gospodarce
otwartej Polska może
specjalizować się w
wytwarzaniu względnie
pracochłonnej odzieży
(zwiększając produkcję
z punktu A

1

do B

1

).

- Niemcy specjalizują
się
w wytwarzaniu
relatywnie
kapitałochłonnych
samochodów
(przesunięcie
z punktu A do B).

-

Na rys. 4.1.b przyjęto,

że przy relacjach
wymiennych 1S=1O
punkt O jest nowym
PUNKTEM
RÓWNOWAGI (bo
prosta o nachyleniu
1/1 jest styczna do
społecznej krzywej
obojętności konsum.
oraz do krzywych
możliwości
produkcyjnych obu
krajów.

- ZACZERNIONE
TRÓJKĄTY to
KORZYŚCI KRAJÓW
z wymiany handlowej.

11

7. Twierdzenie Heckschera-Ohlina-

Samuelsona

o wyrównywaniu się cen

czynników produkcji

- Wykorzystując twierdzenie H-O, P. A. Samuelson sformułował tezę, że handel
zagraniczny powoduje zjawisko wyrównywania się cen czynników produkcji.

- Wraz ze specjalizacją określonego kraju w produkcji dobra, odznaczającego się
dużym zużyciem czynnika tam względnie obfitego, następuje wzrost popytu na ten
czynnik produkcji (np. w Polsce na pracę) i podnosi się jego cena. Natomiast wobec
ograniczania produkcji krajowej dobra wymagającego zużego zużycia czynnika
względnie rzadkiego (np. w Polsce – kapitału), powinien spaść nań popyt, a jego cena
musi obniżyć się.

- Skoro podobne zmiany zachodzą w innych krajach, to w warunkach wolnego handlu
następuje wyrównywanie się w skali międzynarodowej cen czynników wytwórczych.

- Powyższe twierdzenie obecnie nazywane jest – od nazwisk jego autorów –

twierdzeniem Heckschera-Ohlina-Samuelsona

.

- Przyjmując, że
stopa
procentowajest
ceną kapitału, a
płaca jest ceną
pracy, można
zapisać relacje
cen kapitału i
pracy w postaci
FORMUŁY
MATEMATYCZNE
J.

12

Graficzne ujęcie wyrównywania się

cen czynników produkcji

-

Na osi poziomej relacje

stopy procentowej i
płacy
w Polsce i w Niemczech.

- Na osi pionowej cena
samochodów wyrażona
w odzieży.

- W gospodarce
zamkniętej równowaga w
punktach A
i A

1

(różne relacje cen

czynników i towarów).

- W gospodarce otwartej
równowaga w punkcie B,
bo wyrównanie relacji
cen czynników produkcji
w obu krajach (przy
zrównaniu cen samoch.
wyraż. w odzieży).

- W praktyce jednak
płace
i stopy procentowe różne
w Polsce i w Niemczech
(z racji uproszczających
założeń).

13

8. Twierdzenie Stolpera-Samuelsona o
wpływie
wyrównywania się cen na realne
dochody właścicieli
czynników produkcji

- Przykładowo, jeśli Polska specjalizuje się w produkcji
pracochłonnej odzieży,
to wzrost ceny pracy (tzn. płacy) będzie szybszy niż podwyżka cen
odzieży, bo
jednocześnie następuje spadek ceny kapitału (jako czynnika
względnie rzadkiego).
- Skoro kapitał jest faktycznie niezbędny także do produkcji
odzieży, to spadek
stopy procentowej przyczynia się do wolniejszego wzrostu cen
odzieży w stosunku
do dynamiki wzrostu płacy pracowników wytwarzających odzież.

- Płace stanowią zaś realne dochody pracowników jako właścicieli
pracy, czyli – czynnika relatywnie obfitego w polskich warunkach.

- Powyższe rozumowanie oparte na analizie polskiego przykładu
świadczy
o trafności efektu Stolpera-Samuelsona.

14

9. Wyniki empirycznej weryfikacji

teorii

Heckschera-Ohlina: Paradoks

Leontiefa

- Próbę empirycznej weryfikacji teorii H-O podjął
amerykański noblista
W. Leontief, wykorzystując pionierską metodę przepływów
międzygałęziowych.

15

Późniejsze próby empirycznej

weryfikacji teorii Heckschera-

Ohlina

- Poddając w wątpliwość wyniki analizy empirycznej i trafność
paradoksu Leontiefa, kolejni ekonomiści (m.in. D.B. Keesing,
J. Haringan i R. Baldwin w ) próbowali wyjaśniać źródła tego
paradoksu oraz weryfikować pozytywnie teorię H-O w
szczególności przy uwzględnieniu koncepcji kapitału
ludzkiego
(tj. akcentując potrzebę wydatków kapitałowych na
kształcenie).

- Z przedstawionej w podręczniku tablicy, pokazującej
eksport pracy netto
zawarty w wywozie polskich towarów do Niemiec w okresie
1989-2000 r., wynika, że weryfikacja trafności teorii H-O w
kontekście handlu Polski
z Niemcami jest niezwykle trudna (z racji różnych kierunków
zmian danych empirycznych).