1

ROLA CEŁ I

BARIER

POZATARYFOWYC

H

W HANDLU

MIĘDZYNARODOWY

M

Prezentacja do wykładów z

MSG I

Dr Mieczysław SZOSTAK -

Instytut MSG

.

2

Główne zagadnienia:

1. CŁA - Pojęcie i rodzaje.
2. Zróżnicowanie mechanizmu działania i skutków ceł

importowych w małych i dużych krajach.

3. Koncepcja optymalnego cła importowego.
4. Średnia stawka celna i stopień protekcji celnej.
5. BARIERY POZATARYFOWE - Charakterystyka ogólna.
6. Ograniczenia ilościowe importu, ich konsekwencje

gospodarcze i malejący zakres praktyczny.

7. Specyfika działania tzw. dobrowolnych ograniczeń

eksportowych.

8. Normy techniczne i sanitarne oraz inne bariery

pozataryfowe.

9. Negatywny wpływ subsydiowania produkcji krajowej

i eksportu na handel międzynarodowy.

10. Dumping i działania antydumpingowe.
11. NAJWAŻNIEJSZE KONKLUZJE.

3

1. CŁA - Pojęcie i rodzaje

•

Cło (dawniej myto) jest specyficzną opłatą

pobieraną przez państwo przy przekraczaniu

przez towar granicy celnej danego kraju.

•

Jest to najstarszy i najczęściej stosowany

instrument (środek) zagranicznej

polityki handlowej

o charakterze działania podobnym do podatków

(ponieważ dla przedsiębiorstw oraz dla

konsumentów jest kosztem; zaś dla państwa to

źródło wpływów budżetowych i narzędzie

polityki ekonomicznej).

•

We współczesnej gospodarce światowej

dominują cła importowe, podczas gdy bardzo

rzadko nakłada się cła eksportowe (tylko w

niektórych krajach słabo rozwiniętych oraz

naftowych) i cła tranzytowe.

4

Pojęcie i rodzaje ceł (c.d.)

• Według kryterium celu wyodrębnia się cła

fiskalne (zapewniają głównie wpływy budżetowe)

obok ceł ochronnych (chroniących producentów

krajowych przed zagranicznymi konkurentami).

• Zależnie od sposobu obliczania wysokości opłat

celnych można wyróżnić cła ad valorem (%

wartości celnej towaru), specyficzne (stawka od

ilości towaru) i cła mieszane (np. opłata za 1 kg

plus % od wartości).

• Taryfa celna zawiera wykaz towarów

(klasyfikacja wg grup i pozycji) oraz

obowiązujących stawek celnych.
Z racji stosowania preferencji celnych zazwyczaj

taryfy wielokolumnowe (a nie jednokolumnowe).

5

2. Zróżnicowanie mechanizmu działania i
efektów ceł
importowych w małych i dużych
krajach

- Zróżnicowanie

ekonomicznych

skutków ceł importowych od
wielkości kraju (zależnie od
tego, czy jego popyt wywiera
wpływ na ceny światowe).

MODEL MAŁEGO KRAJU

Etap I: Przed wprowadzeniem
cła importowego
(np. import samoch. do Polski)
D

k

- Krzywa podaży krajowej

S

k

- Krzywa popytu krajowego

P

ś

- Cena światowa (=krajowa)

Q

2

- Całkowity popyt krajowy

Q

1

- Produkcja krajowa

Q

2

-Q

1

= Wielkość importu

Trójkąt zaciemniony ACH =
= Nadwyżka producentów

kraj.

6

Mechanizm i skutki ceł importowych w
małym kraju

Etap II: Wprowadzenie

cła importowego

Pc –Nowa cena światowa
Q

3

-Q

1

= W

zrost prod. kraj.

Q

2

-Q

4

= S

padek popytu

ogólnego na samochody
Import Q

4

-Q

3

<Q

2

-Q

1

Suma pól a+b+c+ d =
= Spadek nadwyżki
kons. (z BCD do DGF)
Pole c = Fiskalny efekt

cła

(Wpływy budżetu z ceł)
Pole a = Redystrybucyjny
efekt cła (Przyrost

nadwyżki

producentów krajowych).

7

Mechanizm i skutki ceł w małym
kraju (c.d.)

Trójkąt b =

Efekt protekcyjny cła

(=Strata

konsumentów,
bo droższe samochody)

Trójkąt d =

Efekt konsumpcyjny cła

(=Strata

potencjalnych konsumentów)

Bilans strat i korzyści

z tytułu wprowadzenia ceł w małym kraju:

Suma strat konsumentów = a+b+c+d
Korzyści producentów krajowych = a
Korzyści budżetu państwa = c

Straty netto = b+d (tj. utracone

potencjalne korzyści z handlu

zagranicznego)

8

Mechanizm i skutki
wprowadzenia ceł importowych
w dużym kraju

MODEL DUŻEGO KRAJU

Definicja dużego kraju: To taki kraj, którego popyt jest aż tak

wielki, że wywiera on wpływ na ceny światowe (np. USA,

Japonia, Chiny, Niemcy itp).

Etap I: Skutki ekonomiczne wprowadzenia ceł importowych

dla rynku wewnętrznego dużego kraju

- Przykład : Import polskiej szynki przez USA (rys. 8.2.a):
- Ilustracja graficzna mechanizmu działania – rys. 8.2.a oraz

8.2.b. (Oznaczenia jak na rys. 8.1.b).

- Ponadto też wystąpi ograniczenie importu oraz wzrost

produkcji krajowej.

- EFEKTY - redystrybucyjny, protekcyjny, fiskalny i

konsumpcyjny:
Jak poprzednio, ale dodatkowo konsekwencje dla polskiego

rynku

(bo spadek ceny światowej= P

d

).

9

Ilustracja skutków ekonomicznych ceł
importowych dla rynku wewnętrznego
dużego kraju

10

Ilustracja skutków dla rynku

światowego ceł

importowych

wprowadzonych przez duży kraj

11

Konsekwencje dla rynku światowego

ceł importowych wprowadzonych przez
duży kraj

Etap II: Skutki ekonomiczne wprowadzenia ceł w

dużym kraju (np. w USA) dla rynku światowego:

• Aby ograniczyć ujemne oddziaływania amerykańskich ceł

importowych na popyt (np. na polskią szynkę), producenci i

eksporterzy z małego kraju obniżają swoje ceny na rynku

wewnętrznym oraz ceny towarów eksportowanych do

poziomu p

d

.

• Wzrost popytu wewnętrzn. (z Q

1

do Q

3

) w Polsce mniejszy niż

spadek popytu USA (z Q

2

–Q

1

do Q

4

-Q

3

). Zastąpienie części

zmniejszonego popytu zagranicznego zwiększonym popytem

krajowym oznacza, że następuje częściowa incydencja ceł.

• Dzięki spadkowi cen na towary importowane przez USA (przy

ich niezmienionych cenach eksportowych) poprawiają się

relacje cenowe w handlu zagranicznym tego kraju, czyli –

pojawia się efekt terms of trade. Ilustracją tego efektu jest

prostokąt e na wcześniej zamieszczonym rys.8.2.a,

obrazujący część cła praktycznie finansowanego przez

polskich eksporterów.

12

Konsekwencje dla rynku światowego

ceł
importowych wprowadzonych przez
duży kraj (c.d.)

Bilans strat i korzyści

z tytułu wprowadzenia ceł w dużym kraju:
straty konsumentów = a+b+c+d
korzyści producentów krajowych = a
korzyści budżetu państwa = c
korzyści z poprawy terms of trade = e

Straty netto

= b+d-e : Są to utracone

potencjalne korzyści z handlu zagranicznego

minus efekt terms
of trade.

WNIOSEK: Jeśli e<b+d, to wprowadzenie ceł

przynosi stratę netto, lecz przy e>b+d saldo

powyższego bilansu
jest korzystne dla dużego kraju.

13

3. Koncepcja optymalnego cła
importowego

• Taką wielkość cła importowego, która pozwala na

maksymalizację korzyści przez wprowadzający je DUŻY
KRAJ, określa się mianem cła optymalnego.

• Wysokość cła optymalnego zależy od elastyczności

popytu i podaży na dany towar na rynku światowym oraz
w samym kraju wprowadzającym celną opłatę importową.

• Im bardziej światowa podaż jest nieelastyczna (np. na

artykuły rolne), tym większa gotowość eksporterów do
obniżek cenowych
i większe możliwości podwyżki cła importowego przez
duży kraj. Temu ostatniemu sprzyja też sztywna cenowa
elastyczność popytu
na dany towar w innych krajach, bo wtedy eksporterzy
mają małe szanse sprzedaży go po niższych cenach gdzie
indziej.

14

Koncepcja optymalnego cła
importowego (c.d.)

• Możliwości stosowania ceł optymalnych (i podnoszenia

opłat celnych) większe także wtedy, gdy występują
nieduże cenowe elastyczności popytu i podaży na rynku
wewnętrznym dużego kraju.

• Szanse wprowadzenia cła optymalnego w imporcie jest

uzależnione ponadto od reakcji (zgody) poważnych
partnerów zagranicznych na maksymalizację własnych
interesów przez duży kraj, gdyż odbywa się to kosztem
tych pierwszych i jest nieracjonalne w skali całej
gospodarki światowej (bo przesuwa część produkcji od
wytwórców tańszych do droższych).

• Groźba wprowadzenia przez zagranicznych partnerów

handlowych ceł odwetowych (retaliacyjnych) ogranicza
zapędy
do polityki nadmiernej protekcji celnej ze strony
dużych krajów.

15

4. Średnia stawka celna i

stopień
protekcji celnej

• Uproszczoną miarą ogólnego stopnia

protekcji celnej rynku wewnętrznego (tj. jego

ochrony poprzez stosowanie ceł importowych)
poszczególnych krajów jest

średnia stawka

celna.

• Nieważona

średnia stawka celna obliczana

jako iloraz sumy stawek ceł importowych (w

%) i liczby ich rodzajów.

• Ważona

średnia stawka celna jest ilorazem

wielkości krajowych wpływów z ceł i całości

wydatków importowych (uwzględnia zatem

wagę różnych grup towarów w imporcie

danego kraju).

16

Średnia stawka celna i stopień

protekcji celnej (c.d.)

•

Formuła nominalnej stopy protekcji celnej

:

SP

n

= C/P

gdzie: C – cło importowe w ujęciu pieniężnym (np.100 zł);
SP

n

=

100/200 = 0,50

P - cena światowa danego towaru (np. 200 zł);

•

Formuła efektywnej stopy protekcji celnej

:

SP

e

=

W

c

-W

Przykład: SP =

200-100

= 1,0

W

gdzie:
W - krajowa wartość dodana w warunkach wolnego handlu

(bez ceł);
W

c

- krajowa wartość dodana przy stosowaniu protekcji celnej.

• PRZYKŁADOWO w Polsce w 1998 r. SP

e

wynosiła: 55% na

produkty rolne pochodzenia zwierzęcego, 10% na środki

transportu, 0,8% na materiały budowlane, była zaś ujemna na

wyroby precyzyjne, papiernicze i pasze (co oznaczało, że - przy

istniejących cenach - producenci krajowi byli w sytuacji gorszej

od ich konkurentów zagranicznych).

100

17

Zróżnicowanie średnich stawek celnych
nakładanych
na światowy import w przekroju
głównych grup towarów w 2002 r.
(według danych WTO)

Komentarz: Cła nakładane na import towarów przemysłowych wynosiły
najczęściej 0-20%.
Znacznie rzadziej trzeba było płacić cła przy imporcie artykułów
rolnych (stawki 0-10%). Natomiast import surowców górniczych
zazwyczaj nie był i nie jest obciążany cłem.

18

Zmiany średnich ważonych stawek ceł
importowych
w państwach wysoko rozwiniętych i w
krajach słabo rozwiniętych w latach
1990-2002 (według WTO w %)

Komentarz:

Średnie stawki celne w całym analizowanym okresie były

w KWR 2-3 niższe niż w KSR. Podczas gdy w latach 1990-1998 w obu
grupach krajów dominowała tendencja do stopniowego obniżania ceł,
to w okresie 2000-2002 r. stawki celne przestały spadać.

19

Ewolucja ważonych stawek celnych
nakładanych przez kraje wysoko
rozwinięte na import w przekroju
głównych grup krajów w latach 1990-2002
(w %)

Komentarz:

Stawki ceł nakładanych przez rządy KWR na towary

importowane były najniższe w przypadku przywozu z innych KWR.
Natomiast import z krajów nowo uprzemysłowionych (Uwaga!!! Błędna
nazwy na rysunku) od 1994 r. „obkładany”
był relatywnie wysokimi cłami.

20

Zróżnicowanie stawek ceł importowych i
ograniczeń handlowych mierzonych
wskaźnikiem TRI w krajach wysoko i
słabo rozwiniętych w latach 1997-2000

Komentarz:

Trade Restrictiveness Index (TRI) jest syntetycznym

wskaźnikiem, który pozwala na pokazanie wpływu ceł i innych barier
handlowych na import poszczególnych krajów. TRI=1 oznacza brak
barier importowych. Przy TRI=10 restrykcyjność osiąga maksymalny
poziom. Powyższe dane pochodzą z opracowania MFW z 2001 r.

21

5. BARIERY POZATARYFOWE:
Charakterystyka ogólna

• Pozataryfowe instrumenty polityki handlowej (zwane

też barierami pozataryfowymi, czyli - pozacelnymi)
to wszystkie inne środki tej polityki poza cłami.

• Zazwyczaj dzieli się je na

trzy poniższe grupy

.

• Pierwszą ich grupę stanowią bariery parataryfowe,

tj. środki o mechanizmie działania podobnym do ceł.

• Są to podatki importowe na towary luksusowe,

opłaty
za czynności celno-administracyjne, depozyty
importowe oraz opłaty wyrównawcze (choć te
ostatnie zostały już zakazane przez WTO).

22

Charakterystyka ogólna barier
pozataryfowych (c.d.)

• Do drugiej grupy barier pozataryfowych trzeba

zaliczyć zakaz importu lub eksportu,

ograniczenia dewizowe (przy braku lub

niepełnej wymienialności waluty krajowej) oraz

utrzymywanie państwowego monopolu handlu

zagranicznego.

• Do trzeciej, najważniejszej obecnie grupy

barier pozataryfowych należą: ograniczenia

ilościowe importu, tzw. dobrowolne

ograniczenia eksportu, normy techniczne i

sanitarne, zakupy rządowe, wymóg składnika

krajowego, jak też subsydia dla produkcji

krajowej i eksportowej oraz dumping i

postępowanie antydumpingowe.

23

6. Ograniczenia ilościowe importu, ich
konsekwencje
gospodarcze i malejący zakres
praktyczny

• Ograniczenia, kwoty lub kontyngenty ilościowe to

wyznaczone przez państwo ilości lub wartości

określonych towarów, których import jest oficjalnie

dopuszczony w określonym czasie
(zazwyczaj ustalane są rokrocznie).

• Celem kwot ilościowych ograniczenie importu dla

ochrony krajowych producentów przed obcą konkurencją

lub poprawy sytuacji płatniczej.

• Licencje importowe (dokumenty zezwalające na przywóz

zza granicy określonej ilości towarów) umożliwiają

egzekwowanie przestrzegania kontyngentów ilościowych,

lecz rodzą ryzyko korupcji (afer gospodarczych).

•

Mechanizm działania

ilościowego kontyngentu

importowego niemal identyczny jak w przypadku cła

importowego
( szerzej zob.: rys. 9.1).

• Podobnie 2 etapy analizy: przed i po wprowadzeniu

ograniczeń ilościowych przez rozpatrywany kraj.

24

Ilustracja mechanizmu działania i

skutków
ograniczenia ilościowego
importu

Kwota (kontyngent)

ilość.

to pogrubiony odcinek

Q

3

Q

4.

P

k

–

Cena krajowa po

wprow. kontyngentu

ilościowego.

P

ś

–

Poprzednia cena

świat.

Straty konsumentów =
= Suma pól a+b+c+d.
Pole a = Przyrost
nadwyżki producentów
krajowych.
Prostokąt c = Renta

kon-

tyngentowa

to dochód

powstały dzięki podwyżce
ceny krajowej po wprow.
kontyngentu ilościowego.

25

Ograniczenia ilościowe w

imporcie

- konsekwencje i wady

•

Renta kontyngentowa w praktyce jest

dzielona

między importerów

(przechwytujących ją w największym stopniu)

i eksporterów oraz państwo, zwłaszcza jeśli

władze państwowe sprzedają licencje

importowe na aukcjach.

•

Wadą ogólną ograniczeń ilościowych

jest przesunięcie części produkcji od bardziej

wydajnych producentów zagranicznych do

mniej efektywnych wytwórców krajowych (ze

szkodą dla interesów konsumentów i

negatywnymi konsekwencjami dla

efektywności procesu gospodarowania).

26

Ograniczenia ilościowe w
imporcie

– zasięg praktyczny

•

Wskutek nacisków GATT w latach 60-tych XX

w. rezygnacja przez rządy krajów wysoko

rozwiniętych ze stałego stosowania

kontyngentów ilościowych. Natomiast w

krajach słabo rozwiniętych były one i są ciągle

dość popularne (zwłaszcza w tych państwach,

które nie są do tej pory członkami WTO).

•

Światowa Organizacja Handlu (WTO)

dopuszcza wykorzystywanie kwot ilościowych

w sytuacjach nadzwyczajnych (czyli -

kryzysowych) w ramach stosowania trzech

klauzul ochronnych, tj.:
1) klauzuli ogólnej ochrony gospodarki

narodowej,
2) klauzuli bilansu płatniczego,
3) klauzuli bezpieczeństwa narodowego.

27

7. Specyfika działania tzw.

dobrowolnych
ograniczeń eksportowych

• Dobrowolne ograniczenie eksportu (

VER

-

Voluntary export restraint

) to

porozumienie między rządem kraju

eksportującego i władzami państwowymi kraju

importującego określone towary, w którym ten

pierwszy zobowiązuje się zmniejszyć w

ustalonym okresie eksport spornych towarów

do uzgodnionego wcześniej limitu.

• Wbrew swej nazwie VER nie jest wynikiem

suwerennej i jednostronnej decyzji państwa-

eksportera, lecz instrumentem konwencyjnej

polityki handlowej, stosowanym przez niego

wspólnie z krajem-importerem i wskutek

nacisków (presji) ze strony władz tego

drugiego.

28

Przyczyny akceptacji przez rządy

krajów

eksportujących porozumień w

sprawie VER

a) strategiczne powody polityczne (np. stanowisko

Tajwanu i Republiki Korei wobec rządu USA jako

gwaranta ich niepodległości);

b) zabieganie o poparcie starań o pomoc ze strony

MFW lub Banku Światowego (przykład Meksyku);

c) aby usankcjonować swą obecność na ważnym rynku

zbytu i nie pogarszać sytuacji gospodarczej kraju

importującego (np. Japonia i Chiny wobec USA);

d) aby uniknąć podwyżek cła importowego przez

dużych odbiorców towarów, oskarżeń o stosowanie

dumpingu
i postępowania antydumpingowego;

e) w nadziei na uzyskanie wyższych cen za

eksportowane towary.

29

Ilustracja mechanizmu działania
VER

Pogrubiony odcinek
Q

3

Q

4

to wielkość VER.

P

VER

– Cena po

wprow. dobrowolnych
ograniczeń eksportu.

Pole a = Korzyści prod.
krajowych.
Suma pól : a+b+c+d =
= Straty konsumentów.
Pole c = Korzyści
przypadające w całości
eksporterom.
Suma pól: b+c+d =
= Straty gospodarki
kraju stosującego
VER.

30

Przykłady praktycznego
stosowania VER

• Kilka Długookresowych Porozumień w sprawie Eksportu

Wyrobów Bawełnianych z KSR do USA i EWG, zawartych
w okresie 1962-1972 r.

• Porozumienia Wielowłóknowe (Multi-Fibre Arrangements

-MFA) z 1974 r. w sprawie eksportu wyrobów

włókienniczych z KSR do USA i EWG

• Porozumienia dotyczące ograniczeń eksportu produktów

rolnych, stali, obuwia, samochodów oraz niektórych

wyrobów elektronicznych (z Japonii i KSR na rynek

amerykański i do krajów EWG w latach 70-tych i 80-tych).

• Szczególnie głośne porozumienie dotyczące dobrowolnego

ograniczenia eksportu japońskich samochodów do USA
w okresie 1981-1984 r. (wskutek presji lobby

amerykańskich korporacji samochodowych i związków

zawodowych). Ale Toyota, Honda i Nisson kontynuowały

ekspansję zagraniczną.

31

VER w polskiej praktyce i według
WTO

• Polska zawarła w latach 90-tych porozumienia

w sprawie VER dotyczące „dobrowolnego”

ograniczenia naszego eksportu wyrobów

stalowych, tekstyliów i odzieży, owoców miękkich,

bydła opasowego, owiec i kóz, baraniny oraz

obuwia do krajów EWG, jak też artykułów

tekstylnych i odzieży do USA.

• Uwzględniając negatywne konsekwencje

omawianej metody ograniczania eksportu, w

ramach postanowień Rundy Urugwajskiej GATT

podjęto decyzję, że od roku 1995 kraje

członkowskie WTO nie mogą zawierać nowych

VER-ów. W myśl tej samej decyzji, istniejące

wcześniej takie porozumienia powinny były zostać

wypowiedziane (włącznie z MFA – do 2005 r.).

32

8. Normy techniczne i sanitarne
oraz inne
bariery pozataryfowe

• Poważnymi barierami w handlu

zagranicznym są często normy techniczne

i sanitarno-weterynaryjne, tj. przepisy

dotyczące parametrów i wymogów, jakim

powinny odpowiadać towary sprzedawane
na rynku danego kraju.

• Oficjalne cele takich norm: Mają głównie

zapewniać bezpieczeństwo i ochronę

zdrowia ludności, przestrzeganie

obowiązujących zasad standaryzacji

technicznej i przepisów ochrony interesów

konsumentów (np. wymóg załączenia

instrukcji użytkowania towaru w języku

narodowym lub podania na opakowaniu

składników artykułów spożywczych).

33

Praktyczne skutki stosowania

norm technicznych i sanitarno-
weterynaryjnych

• Muszą je zarówno stosować dostawcy krajowi,

jak też eksporterzy, chociaż dla tych ostatnich

często oznacza to w praktyce dodatkowe

koszty i poważne utrudnienie dostępu do

zagranicznych rynków.

• Niekiedy wymagania sanitarno-weterynaryjne

i normy techniczne traktowane przez władze

kraju importera jako pretekst do

ograniczania przywozu Potwierdziły to

zwłaszcza w okresie 1990-2005 r. utrudnienia

UE dla polskiego eksportu rolno-spożywczego,

a w ostatnich miesiącach wygórowane – z

przyczyn politycznych - wymogi Rosji wobec

importowanej z naszego kraju żywności.

34

Zakupy rządowe jako bariera
pozataryfowa

• Inną ważną pozataryfową barierę handlową stanowią

zakupy rządowe (publiczne), tj. zakupy finansowane
z budżetu państwowego, a dokonywane przez agendy
rządowe i administrację publiczną niższego szczebla.

• Wykorzystuje się je często dla ratowania

upadających branż i firm krajowych lub dla
wspierania rozwoju nowoczesnych gałęzi własnej
gospodarki, ale ze szkodą dla wymiany handlowej z
zagranicą i interesów konsumentów.

• Przykłady stosowania zakupów rządowych w celach

protekcyjnych: wspieranie produkcji Airbusa przez
kraje UE, a także produkcji amerykańskiego
przemysłu przez administrację USA (zakupy
zagraniczne dozwolone tylko wtedy, gdy towary
tańsze o 6-12% od krajowych; zaś zagr. uzbrojenie
musi być tańsze aż o 50% od amerykańskiego.

35

Zakupy rządowe w polskiej praktyce a
próby liberalizacji przetargów
publicznych w UE i WTO

• W polskiej praktyce też można znaleźć przykłady wspierania

krajowego przemysłu poprzez realizację zamówień publicznych.

Dotyczyło to m. in. preferowania dostaw ze strony

przedsiębiorstw naszego przemysłu zbrojeniowego przez

zakupach na potrzeby wojska.

• W ostatnich latach występuje w skali globalnej tendencja

do stopniowego otwierania i liberalizacji rynku zakupów

rządowych poprzez umożliwianie dostawcom zagranicznym

brania udziału w przetargach publicznych. W szczególności

świadczy o tym akceptacja przez rządy państw członkowskich

WTO kodeksu zamówień publicznych i przyjęcie nowych,

bardziej liberalnych dla eksporterów regulacji UE dotyczących

przetargów na zakupy rządowe.

36

Przepisy domieszkowe lub
wymóg

składnika

krajowego

--

Kolejną pozataryfową barierą handlową są tzw.

przepisy domieszkowe

, które wprowadzają

wymóg

składnika krajowego

. Polega to na:

a) zobowiązywaniu importerów do pokrywania części ich

popytu towarami krajowymi (co formalnie zostało już

zakazane przez GATT/WTO dla dóbr materialnych, lecz

ciągle jest dozwolone w przypadku importu usług,

zwłaszcza filmów, muzyki i innych dóbr kulturalnych);
b) zobowiązywaniu producentów wyrobów finalnych do

dokonywania zakupów określonego odsetka podzespołów
i części zamiennych na rynku krajowym (m.in. było to

popularne w przemyśle samochodowym USA i UE, chociaż
w warunkach globalizacji wymóg ten trudno egzekwować
w praktyce działania korporacji transnarodowych).

37

Reguły pochodzenia
towarów
i minimalne wymogi
eksportowe

• Inną barierą pozataryfową, stosowaną przez rządy

oraz wiele ugrupowań integracyjnych (z UE i NAFTA
włącznie), są wymogi dotyczące

reguł pochodzenia

towarów

: Za produkty krajowe (czy pochodzące z UE)

uznawane są tylko takie wyroby finalne, które

zawierają komponenty produkcji miejscowej o

wartości równej - wyznaczonym przez władze -

minimalnym udziałom
w wartości dodanej poszczególnych produktów

finalnych.

• Podobnie charakter bariery pozataryfowej mają

minimalne wymogi eksportowe

, które w

przeszłości dość często były narzucane bezpośrednim

inwestorom zagranicznym przez rządy państw

przyjmujących.

38

9. Negatywny wpływ
subsydiowania
produkcji krajowej i eksportu

na handel międzynarodowy

• Subsydia państwowe

obejmują wszelkie formy

wsparcia finansowego udzielanego przez władze
publiczne (ze środków budżetowych) krajowym
przedsiębiorstwom. Innymi słowy, jest to finansowa

pomoc państwowa (publiczna)

dla firm krajowych.

•

Powodując sztuczną obniżkę kosztów działalności
takich firm i poprawę efektywności ich działalności,
subsydia państwowe mogą też wywierać bezpośredni
lub pośredni wpływ na eksport i/lub import danego
kraju.

39

Dwa podstawowe typy

subsydiów

państwowych

•

Subsydia udzielane przez administrację publiczną

krajowym producentom: Celem takiego subsydiowania

miejscowej produkcji jest zazwyczaj wyeliminowanie

lub ograniczenie importu określonych produktów,

ratowanie przed bankructwem firm z gałęzi

„schyłkowych” , wspieranie tworzenia nowych miejsc

pracy lub zapobieganie ograniczaniu zatrudnienia, czy

też pomoc w rozwoju nowoczesnych dziedzin własnej

gospodarki.

• Subsydia eksportowe, których beneficjentami są tylko

te przedsiębiorstwa krajowe, które eksportują swoje

wyroby:
W tym przypadku celem działania państwa jest

aktywna polityka proeksportowa, konieczność poprawy

bilansu handlowego kraju lub potrzeba wyjścia z

kryzysu zadłużeniowego wobec zagranicy.

40

Mechanizm i skutki subsydiowania
produkcji krajowej

SUBSYDIUM PRODUKCJI
KRAJOWEJ : MECHANIZM
DZIAŁANIA
I). Przed wprowadz. subsydium:

popyt kraj.=Q

2

, prod. kraj.=Q

1

;

cena kraj. i świat.=P

ś

; imp.= Q

2

– Q

1

II). Po wprowadz. subsydium:

- Subsydium= P

ś+ś

– P

ś

(gdzie:

P

ś+ś

=P

c

)

- Przesunięcie krzywej podaży
krajowej z S

k

do S

k+s

;

- Nowy wyższy poziom produkcji
krajowej = Q

3

;

- Obniżka importu: z (Q

2

– Q

1

)

do wysokości (Q

2

- Q

3

).

BILANS KORZYŚCI I STRAT:

Pola a+b= Straty (wydatki)

państwa

Pole a = Korzyści produc.

krajowych

Pole b = Strata netto.
Pola c+d nie obrazują strat

konsum.

(bo brak takich strat).

41

Mechanizm i skutki
subsydiowania eksportu

SUBSYDIUM EKSPORTOWE:
MODEL MAŁEGO KRAJU
(Po wprowadzeniu

subsydium =

= P

Ś+S

– P

Ś

)

- Wyższa cena (P

Ś+S

) skłania

produc.

do wzrostu eksportu (z Q

2

do Q

4

).

- Spadek popytu kraj. (z Q

1

do Q

3

).

- Łączny eksport: Q

4

– Q

3

.

BILANS KORZYŚCI I STRAT:
Przyrost nadwyż. (korzyści)
produc. krajowych =
= Pola a+b+c.
Straty budżetu = Pola

b+c+d.

Straty konsum.= Pola a+b.
Strata netto = Pola b+d.

-

42

Główne rodzaje subsydiów
eksportowych

- Dotacje pieniężne (dopłaty budżetowe), zwolnienia

i ulgi podatkowe (fiskalne) dla eksporterów.

- Preferencyjne kredyty państwowe (udzielane

eksporterom na zasadach korzystniejszych od

stosowanych przez banki komercyjne) lub częściowe

subsydiowanie spłaty oprocentowania kredytów

komercyjnych zaciągniętych przez eksporterów (w

Polsce zajmuje się tym Bank Gospodarstwa

Krajowego).

- Ubezpieczanie i udzielanie przez państwo

gwarancji kredytom eksportowym (np. w Polsce -

KUKE, w Niemczech – EULER Hermes).

• Kraje OECD (włącznie z państwami UE) od 1976 r.

stosują jednolite zasady subsydiowania kredytów

eksportowych, zgodnie z „Porozumieniem w sprawie

oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych”

(które nazywane jest „Konsensusem OECD”; w 2007

r. tekst „Konsensusu” zmodyfikowano).

43

10. Dumping i działania
antydumpingowe

• Dumping to sprzedaż towaru za granicę po cenie niższej

od ceny uzyskanej za ten sam towar na rynku krajowym.

• Od poprzednich barier handlowych różni się tym, że jest

czynnikiem zakłócającym handel międzynarodowy

wskutek postępowania przedsiębiorstw (a nie władz

państwowych).

• TYPY (RODZAJE) DUMPINGU:

a) dumping sporadyczny (rzadko i przejściowo

stosowany);
b) dumping łupieżczy: najbardziej szkodliwy, bo oznacza

eksport po cenie niższej od kosztów produkcji celem

wyeliminowania konkurentów oraz uzyskania

monopolistycznej pozycji rynkowej;
c) dumping stały, zwany międzynarodową dyskryminacją

cenową (może być uzasadniony z punktu widzenia danej

firmy i korzystny dla konsumentów).

44

Działania

antydumpingowe

• W odpowiedzi na dumping w praktyce zazwyczaj stosuje się

cła antydumpingowe i inne ograniczenia handlowe oraz

wszczyna się postępowanie antydumpingowe, które obecnie

powinno być prowadzone zgodnie z regułami GATT/WTO.

• Z inicjatywą wszczęcia przez władze kraju-importera

postępowania anytydumpingowego powinni wystąpić

przedstawiciele krajowych firm lub ich zrzeszeń, którzy

muszą wykazać, że wskutek dumpingu ponieśli znaczące

straty finansowe.

• Postępowanie anytydumpingowe praktykowane dość często

(a niekiedy nawet nadużywane) zwłaszcza przez USA i UE

wobec eksporterów z Japonii, Chin oraz innych krajów

nowo uprzemysłowionych i postsocjalistycznych.

• Dotyczyło ono przede wszystkim eksportu stali, cementu,

sody, obuwia, odzieży i wyrobów elektronicznych.

45

Działania

antydumpingowe (c.d.)

• Powszechnie przytaczany w naszej literaturze

praktyczny przykład to postępowanie

antydumpingowe wszczęte przez władze USA w

1974 r. wobec eksportu polskich wózków golfowych

(tzw. meleksów).

• Zazwyczaj to relatywnie skuteczna metoda

ograniczania importu i ochrony rynku krajowego

przed niepożądaną konkurencją zagraniczną.

• Ale żeby zapobiec nadużywaniu działań

antydumpingowych, na forum GATT/WTO w ramach

Rundy Urugwajskiej ustalono dość precyzyjnie

samo pojęcia dumpingu i uzgodniono zasady

postępowania antydumpingowego.

46

11. NAJWAŻNIEJSZE
KONKLUZJE

• W krajach małych i średnich stosowanie zarówno

ceł, jak też pozataryfowych środków polityki
handlowej prowadzi zawsze do strat netto w skali
makroekonomicznej.

• Jedynie duże kraje są w stanie same uniknąć strat

wynikających z protekcyjnej polityki handlowej pod
warunkiem, że potrafią w praktyce wprowadzić
optymalne cło importowe.

• Ale w każdym przypadku cła i pozacelne

instrumenty ochrony rynku krajowego powodują
straty w skali gospodarki światowej, bo -
utrudniając prowadzenie wolnego handlu - nie
pozwalają na maksymalizację produkcji w krajach
relatywnie najtaniej wytwarzających poszczególne
towary.

47

Najważniejsze konkluzje
(c.d.)

• Generalne konkluzje, jakie wynikają z przeglądu

głównych środków polityki handlowej, pokrywają się z
wnioskami płynącymi z wcześniejszych rozważań
poświęconych teoretycznym podstawom handlu
światowego:

•

Międzynarodowa wymiana handlowa przynosi

największe korzyści ekonomiczne wówczas,
gdy żadne bariery typu administracyjno-
państwowego
nie ograniczają jej wielkości i nie
zniekształcają jej struktury. Inaczej mówiąc,
wolny handel jest korzystniejszy niż
protekcjonizm handlowy.