Skażenia pasz i zwierząt
radionuklidami

Skażenie promieniotwórcze pasz i
produktów pochodzenia zwierzęcego

Dekontaminacja

Postępowanie w przypadku skażeń
radiacyjnych

Sara Kazimierczyk
Maja Kotońska
Natalia Leszczyńska

Skażenia pasz i zwierząt

radionuklidami

Drogi skażenia:

- Porzez wodę : w przypadku opadu promieniotwórczego,

obecności radionuklidów w wodach gruntowych lub zbiornikach
wodnych – bramą wniknięcia jest układ pokarmowy, skóra, błony
śluzowe, układ oddechowy;

- Za pośrednictwem pyłu zawierającego radionuklidy, obecnego w

powietrzu, przenoszonego przez wiatr

- bramą wniknięcia może być układ oddechowy, skóra, błony

śluzowe;

- Per os – przy zjedzeniu przez zwierzę części roślinnych

zawierających radionuklid – bramą wniknięcia jest przewód
pokarmowy;

Skażenia pasz i zwierząt

radionuklidami

Dystrybucja radionuklidów w ustroju – narządy krytyczne
Jony radiocezu – wchłaniają się z przewodu pokarmowego,

następnie rozmieszczają się we krwi chłonce I płynach

pozakomórkowych. Radiocez przechodzi do nerek i wątroby.

Wydalany jest z moczem i kałem. Radionuklidy cezu (Cs-

137) kumulują się głównie w mięśniacha następnie w

wymieniu.

Radionuklidy jodu (J-131) kumulują się w największych

ilościach w tarczycy a następnie w gruczole mlekowym.

Radionuklidy strontu (Sr-90) kumulują się głównie w kośćcu,

przechodzą również do mleka.

Radiotoksykologiczne znaczenie wymienionych wyzej izotopów

wiąże sie z ich długim półokresem rozpadu

promieniotwórczego. Jod – 8dni

Skażenie promieniotwórcze pasz i

produktów pochodzenia

zwierzęcego

Zachowanie się radionuklidów w stosunku do

roślin :

Podobnie jaki inne nuklidy jod może przechodzić do rośliny dwiema drogami:
-

w skutek bezpośredniej depozycji na część naziemną rośliny,

-

z gleby przez jej system korzeniowy, którym przechodzi jod uprzednio
zakumulowany w glebie.

Absorpcja jodu na powierzchni liści jest decydującą drogą skażenia roślin

przy wysokim opadzie radioaktywnym we wczesnej fazie skażenia
środowiska i zmienia się w zależności od stopnia rozwoju części naziemnej
rośliny, w niewielkim stopniu jod może również wnikać przez nasadę roślin.
Przechodzenie jodu z gleby do rośliny przez system korzeniowy ma
znaczenie długoterminowe i w znacznej mierze zależy od właściwości gleby
oraz praktyk agrotechnicznych, a staje się istotny dla długożyciowego
izotopu jodu 129I lub jodu stabilnego 127I.

Jod jest usuwany z powierzchni roślin, wskutek różnych czynników takich jak

wiatr, deszcz, rozcieńczenie stężenia radionuklidu przez wzrost rośliny.

• Cez może przechodzić do rośliny w wyniku bezpośredniej depozycji

na części nadziemne rośliny i przez system korzeniowy. Absorpcja
cezu przez powierzchnię liści jest decydującą drogą skażenia
rośliny przy wysokim opadzie radioaktywnym we wczesnej fazie
skażenia środowiska i zmienia się w zależności od stopnia rozwoju
części nadziemnej rośliny. Pobieranie cezu przez system
korzeniowy ma znaczenie długoterminowe i w znacznej mierze
zależy od właściwości gleby i rodzaju stosowanych w uprawie
roślin praktyk agrotechnicznych.

• Cez występuje w opadzie głównie w postaci aerozolu o zmiennym

rozkładzie średnic

cząsteczek, co ma wpływ na szybkość opadu oraz na stopień

zatrzymywania radionuklidu przez roślinę

• Przechodzenie cezu przez nasadę rośliny ma znaczenie tylko w ciągu pierwszego

roku po skażeniu. Pobieranie cezu przez system korzeniowy rośliny ma

zasadnicze znaczenie po dłuższym czasie od uwolnienia radionuklidu do

środowiska. Współczynnik przechodzenia cezu z gleby do roślin (Transfer Factor –

TF), wyrażony jako stosunek stężenia cezu w suchej masie rośliny do stężenia

cezu w suchej glebie zawiera się w granicach 0.01 do 1 i silnie zależy od gatunku

rośliny i typu gleby [21].

• Ogólnie przyjmuje się, że następujące czynniki wpływają na pobieranie cezu

przez korzenie roślin:

1. Zawartość potasu w glebie.
- spadek pobierania cezu promieniotwórczego przez korzenie roślin, przy

zwiększonej zawartości jonów wymienialnych K+ i całkowitej zawartości potasu

- zwiększone pobieranie cezu przy niższym pH
2. Obecność substancji organicznej w glebie zwiększa pobieranie cezu przez system
korzeniowy rośliny.
3. Obecność minerałów z grupy illitu zmniejsza one pobieranie cezu przez rośliny.

Skażenie promieniotwórcze pasz i

produktów pochodzenia

zwierzęcego

Zachowanie jodu w tkankach zwierzęcych:

Droga pokarmowa jest główną drogą przechodzenia jodu do

organizmu zwierząt. Z przewodu pokarmowego ludzi i zwierząt jod
jest absorbowany w 100%. Głównym źródłem jodu w diecie
zwierząt jest pasza oraz woda pitna. W przypadku krów mlecznych
oraz rzeźnych dzienne zapotrzebowanie na jod stabilny wynosi
około 4 mg na dzień. W przypadku innych zwierząt hodowlanych
dzienne zapotrzebowanie na jod stabilny można oszacować na
podstawie masy ich ciała.

Przy skażeniu środowiska radioaktywnym 131I najbardziej istotna z

punktu widzenia narażenia wewnętrznego człowieka jest droga
pasza-mleko-człowiek.

Środki

spożywcze  

Żywność dla

 niemowląt 

Produkty

mleczarsk

ie  

Inne

środki

spożywcz

e

Środki

spożywcz

e w płynie

Izotopy strontu,

głównie Sr-90

75

125

750

125

Izotopy jodu,

głównie I-131

150

500

2000

500

Alfa-

promieniotwórcz

e izotopy

plutonu

i pierwiastków

transplutonowyc

h, głównie Pu-

239, Am-241

1

20

80

20

Wszystkie inne

nuklidy o okresie

połowicznego

rozpadu

dłuższym niż 10

dni, głównie Cs-

134, Cs-137

400

1000

1250

1000

Skażenia pasz i zwierząt

radionuklidami

Metabolizm wybranych radionuklidów

w organizmie

na przykładzie

JODU

CEZU

JOD

Droga pokarmowa jest główną drogą przechodzenia jodu stabilnego do organizmu
człowieka. Współczynnik przechodzenia jodu z przewodu pokarmowego do płynów

ustrojowych wynosi 1, zarówno przy spożywaniu produktów roślinnych jak i
zwierzęcych oraz wody pitnej. Głównym źródłem jodu w diecie człowieka jest mleko i
produkty mleczne .

Ilość jodu pobieranego do organizmu człowieka (tzw. podaż jodu) wykazuje duże

wahania w zależności od regionu zamieszkania i tradycyjnej diety. Uważa się, że
podaż jodu zależy głównie od sezonowych zmian zawartości jodu w mleku (np.mleko
zimowe zawiera 5 razy więcej jodu niż letnie). Spowodowane jest to bogatymi w jod

dodatkami do pasz zwierząt jak również jodowaną solą. Również jaja kurze wykazują

wysoką zawartość jodu, ze względu na dodawanie do pasz kur koncentratów
wzbogaconych mączką rybną.

Droga oddechowa jest istotną drogą wchłonięcia w przypadku skażeń powietrza jodem
promieniotwórczym, który zaliczany jest do tzw klasy D, co oznacza szybką

absorpcję jodu z płuc do krwi. Czas przechodzenia jodu z płuc lub z przewodu
pokarmowego do krwi jest bardzo krótki (T 1/2 = 5 min)

Jod jest akumulowany i przetwarzany w tarczycy. Większość jodu związanego

organicznie (tyroksyna) jest przetwarzana w procesach metabolizmu komórek w
organizmie i jest zwracana do krwi w postaci jodu nieorganicznego (jodki). Zatem
część jodu podlega recyrkulacji i wraca z powrotem do gruczołu tarczycowego.

Około 20% jodu organicznego jest wydalana z kałem, głównie tyroksyna, która w

procesie przemian w wątrobie przechodzi do żółci. Ilość jodu w ciele dorosłego
człowieka jest w stanie równowagi, co oznacza, że całkowita ilość jodu wydalana z
moczem i kałem jest równa dziennej podaży jodu . Największa część jodu około 90%
jest wydalana z moczem.

Parametr metabolizmu

0

1

Wie

k

5

10

15

kobieta mężczyzn

a

Masa ciała Ms [kg]

3.5 7

22

40

58,9

59

70

Masa tarczycy Mt

[g]

1,6 2,1 4,4

7,9

12,1

17

20

Dzienny pobór jodu

[μg d-1] 1

10

20

60

116

168

166

200

Zawartość jodu

stabilnego w

przedziale:

Nieorganicznym

[μg]:

Tarczycowym [μg]:

Organicznym [μg]:

5

30

0

56

10

30

0

12

0

32

990

350

60

370

0

650

85

8300

940

84

10000

930

100

12000

1100

szybkość wychwytu

jodu z płuc lub z

przewodu

pokarmowego λ1

[d-1]

19

2

19

2

192

192

192

192

192

Biologiczny pół-

okres w tarczycy [d]

64

31

34

68

105

128

128

procentowy

wychwyt przez

tarczycę %

22

22

22

22

22

22

22

Radionuklid jodu podobnie jak i jod niejonizujący trafia w

organizmie głównie do tarczycy. Ponieważ mają dużą

predylekcję do tkanki gruczołowej umiejscawiają się również w

gruczole sutkowym co ma kluczowe znaczenie w przenikaniu

radionuklidu do mleka.

Nie ma do tej pory jednolitych ustaleń odnośnie wielkości

parametrów opisujących metabolizm jodu u dzieci i
noworodków. Jest to nadal przedmiot kontrowersji i badań
różnych ośrodków

naukowych.
Zauważono jednak 2.5 razy większy niż u dorosłego

procentowy wychwytu 131I u noworodków, wynosi on 70%
w zakresie 46%-94%

CEZ

W przyrodzie występuje tylko jeden naturalny izotop cezu o masie atomowej

133. Jego zawartość w litosferze i hydrosferze ziemi jest bardzo mała.
Stosunek cezu do potasu w bazalcie wynosi 1/7500. Pierwiastek cez należy
do grupy metali alkalicznych. W zachowaniu chemicznym wykazuje
podobieństwo do rubidu i potasu a różni się od litu i sodu. Podczas gdy
potas należy do istotnych pierwiastków dla człowieka, to cez nie ma
znaczenia w metabolizmie organizmów żywych. W wyniku rozszczepienia
ciężkich jąder powstaje 11 izotopów promieniotwórczych cezu.

Większość z nich to izotopy o bardzo krótkich okresach połowicznego

zaniku (rzędu sekund i minut), nie mających znaczenia z punktu widzenia
skażenia środowiska i narażenia populacji.

Jedynie 137Cs o okresie połowicznego rozpadu 30.17 lat może stanowić

zagrożenie dla organizmów żywych jako źródło skażeń wewnętrznych i
zewnętrznego napromienienia. W stanie równowagi na jeden rozpad 137Cs
przypada 0.811 kwantów gamma.

Drugim izotopem cezu, który ma znaczenie w ochronie radiologicznej jest

134Cs o okresie połowicznego rozpadu 2.06 lat. Izotop ten powstaje w
reaktorach jądrowych w wyniku aktywacji neutronowej cezu stabilnego
133Cs. 137Cs jest obecne w środowisku głównie w wyniku próbnych
wybuchów jądrowych, uwolnień z elektrowni atomowych i zakładów
przerobu paliwa jądrowego oraz awarii jadrowych, natomiast 134Cs
głównie w wyniku awarii reaktorów jądrowych.

W odróżnieniu od jodu, izotopy promieniotwórcze cezu występują w powietrzu

tylko w

postaci związanej z aerozolem. Widmo aerozolu zmienia się w zależności od

czasu i odległości od źródła uwolnienia. Cez na powierzchnię ziemi dociera
w postaci opadu suchego oraz tzw. opadu mokrego powstającego w wyniku
wymywaniu przez deszcz aerozoli unoszonych w powietrzu. Opad mokry
ma znacznie większą prędkość osadzania niż opad suchy. Na prędkość
depozycji wpływa szereg czynników zewnętrznych. Między innymi istotna
jest odległość od miejsca uwolnienia. Przy większych odległościach od
źródła uwolnienia średnica aerozolu jest mniejsza, gdyż aerozole grube
opadają bliżej źródła uwolnienia. Wielkość tej depozycji zależy również od
rodzaju powierzchni.

• Obecność w glebie długożyciowego 137Cs ma istotne znaczenie dla

skażenia łańcucha pokarmowego człowieka.

• Duże skażenie gleby tym radionuklidem po awarii w Czarnobylu stworzyło

dla rejonów Białorusi i Ukrainy szereg problemów ekonomicznych,
spowodowanych ograniczeniem produkcji rolnej na tych terenach.
Zachowanie się cezu w glebie zależy od szeregu złożonych zjawisk
fizycznych, chemicznych i biologicznych.

• Przechodzenie cezu promieniotwórczego do roślin z gleb

bogatych w substancje organiczne jest znacznie większe niż
z gleb o małej ich zawartości. Efekt ten jest łatwo
zauważalny w środowisku leśnym, w którym warstwy
powierzchniowe gleby (Ol, Of, Oh) zawierają dużo substancji
organicznej. Rośliny czerpiące składniki pokarmowe z tych
warstw wykazują duże skażenie 137Cs. W mikroflorze i
grzybni rozwijających się w warstwach organicznych gleby

• leśnej może znajdować się do 40% 137Cs. Zatrzymywanie

137Cs w mikroflorze i grzybni powoduje, ze izotop ten nie
migruje do głębszych warstw gleby. Podobnie jak w
środowisku leśnym, na pastwiskach których powierzchniowa
warstwa gleby jest bogata w substancje organiczne
obserwuje się duże przechodzenie 137Cs do trawy również
po długim czasie od chwili skażenia illit, który szczególnie
efektywnie sorbuje cez w przestrzeniach międzypakietowych
i proces ten jest praktycznie nieodwracalny.

Cez trwale związany z glebą nie przechodzi do roślin

• Przechodzenie cezu promieniotwórczego do roślin z gleb bogatych

w substancje organiczne jest znacznie większe niż z gleb o małej
ich zawartości. Efekt ten jest łatwo zauważalny w środowisku
leśnym, w którym warstwy powierzchniowe gleby (Ol, Of, Oh)
zawierają dużo substancji organicznej. Rośliny czerpiące składniki
pokarmowe z tych warstw wykazują duże skażenie 137Cs. W
mikroflorze i grzybni rozwijających się w warstwach organicznych
gleby leśnej może znajdować się do 40% 137Cs. Zatrzymywanie
137Cs w mikroflorze i grzybni powoduje, ze izotop ten nie migruje
do głębszych warstw gleby.

• Podobnie jak w środowisku leśnym, na pastwiskach których

powierzchniowa warstwa gleby jest bogata w substancje
organiczne obserwuje się duże przechodzenie 137Cs do trawy
również po długim czasie od chwili skażenia illit, który szczególnie
efektywnie sorbuje cez w przestrzeniach międzypakietowych i
proces ten jest praktycznie nieodwracalny.

Cez trwale związany z glebą nie przechodzi do roślin

Cez do organizmu człowieka dostaje się głównie z pożywieniem.

Droga

inhalacyjna może być istotna jedynie w przypadku skażeń

zawodowych i może

mieć niewielkie znaczenia bezpośrednio po awarii jądrowej.

W późniejszym okresie po uwolnieniu radionuklidów do środowiska

droga

inhalacyjna jest zaniedbywana. Przyjmuje się ze cez

promieniotwórczy

podany w formie rozpuszczalnej szybko i całkowicie wchłania się do
krwioobiegu.

Z badań prowadzonych na zwierzętach i ludziach wynika, że z krwi

cez szybko przemieszcza się do wszystkich tkanek organizmu.
Zanim jednak zostanie osiągnięty stan równowagi, zawartość
cezu w poszczególnych narządach jest różna.

Rozmieszczenie cezu w ciele człowieka Cs-137 pci /100g s.m. :
 
• Mięśnie - 19.1±8.1
• Kości - 3.2±1.6
• Inne narządy - 9.6±2.9

Radioaktywny cez koncentruje się w tkance mięśniowej, nerkach, płucach,

wątrobie, sercu, gonadach, jak również w tkance kostnej u dzieci. Jedna
dziesiąta część skonsumowanego cezu jest wydalana w ciągu 2 dni,
pozostała część jest wydalana stopniowo w ciagu około 110 dni.

Cez wydalany jest z organizmu głównie przez nerki, a częściowo przez

przewód pokarmowy.

Szereg autorów obserwowało względną stałość stosunku 137Cs w kale do

moczu.

Parametry opisujące metabolizm cezu w człowieku zmieniają się w szerokim

zakresie w zależności od wieku, płci, i innych cech osobniczych tak że
standardowy model stosowany dla specyficznych grup ludności może
dawać znaczące różnice.

• Inne radionuklidy:
Poszczególne radionuklidy wykazują w organizmie różną podatność do
koncentracji. Rad-226 koncentruje się w kościach i praktycznie nie jest
wydalany na zewnątrz, jego ilość w kościach wzrasta z wiekiem. W związku z
kumulacją w organiźmie, rad jest zaliczany do radionuklidów osteoporowych.
Produktem rozpadu radu-226 jest radon-222, gaz szlachetny emitujący cząstki
alfa.
Szczególnie toksyczne są produkty rozpadu radonu: ołów-210, emitujący
cząstki beta i polon-210, emitor cząstek alfa, które mają dłuższy okres
Połowicznego rozpadu. Badania epidemiologiczne przeprowadzone we Francji
wskazują na korelację między podwyższonymi ilościami radonu a
zachorowalnością na białaczkę.

Do radionuklidów osteoporowych zaliczany jest również stront-90. Kumulowany
w kościach, może prowokować martwicę aseptyczna kości.

Izotopy powodujące skażenie wewnętrzne narządów

ciała

ludzkiego.

• Kości : rad 226, stront 90, fosfor 32, węgiel 14
• Mięśnie: potas 40, cez 137
• Płuca: rad 222, uran 233, pluton 239 ,krypton 85
• Tarczyca : jod 131
• Wątroba : kobalt 60

Dekontaminacja

• DEKONTAMINACJA (dezaktywacja,

odkażanie ) polega na usuwaniu z
powierzchni ciała ludzkiego błon
śluzowych oczu, nosa i ust substancji
promieniotwórczych, środków trujących i
biologicznych. Celem dekontaminacji
jest zmniejszenie absorpcji trucizn przez
osoby poszkodowane oraz zapobieganie
wtórnemu skażeniu służb ratowniczych.

Dekontaminacja skażeń

zewnętrznych zwierząt

• Częściowa polega na oczyszczeniu

sierści zwierząt (szczotkami,
wiechciami ze słomy i
siana).Uzupełnienie to->przetarcie
wilgotną szmatką spojówek, warg i
nozdrzy->Pył usunięty trzeba
dokładnie zebrać i zakopać.

• Całkowita dokładne usunięcie

promieniotwórczych substancji z całej

powierzchni zwierząt

• mycie wodą z mydłem (Efekt zależy od czasu

przebywania zwierzęcia w kontakcie z

radionuklidami i właściwości swoistych skóry)

• proszki enzymatyczne i detergenty (obniżają

napięcie powierzchniowe wody ułatwiając

połączenie cząsteczek brudu z

radionuklidami, które przechodzą do roztworu

z mydłem

• Można też golić mniejsze zwierzęta i dopiero

przemywać ich skórę

Dekontaminacja

Dekontaminacja gospodarstw:
-oczyszcza się miejsca gdzie przebywa człowiek i zwierzęta tj

przejścia, przejazdy, pomieszczenia dla zwierząt

- W pomieszczeniach dla zwierząt usuwa się nawóz,

nastepnie zmywa się silnym strumieniem wody pod

ciśnieniem.

- Należy zdjąć powierzchniową wartswę gruntu (5-10cm) w

przypadku śniegu 20 cm lub zaorać glebę na głębokość 20

cm.

- W przypadku środków transportowych I maszyn polewa się

je strumieniami wody lub 2% roztworami krajowych

specyfików.

- Studnie I pompy wodne zmywa się, zdejmuje grunt w okół i

zakopuje.

• Ograniczenie radiojodu w tarczycy->

jodek potasu, nadchloran potasu,
tiomocznika tyroksyny

• Radiostront-> pasza bogata w wapń

lub z alginianem sodu

• Radiocez-> dzięki jonowymieniaczom

nieorganicznym (żelazocyjanek
żelazowy. Bentonit wiąże cez który
jest w 99% wydalany z kałem

Dekontaminacja skażeń

wewnętrznych zwierząt

• Skażenie pojedynczym znanym radionuklidem

-> prosty dobór środka

• Skażenie miaszanką radionuklidów->

usuwamy jako pierwsze najgroźniejsze

składniki (radiojod, radiocez, radiostrony:

poprzez żywność może dojść do skażenia

człowieka)

• Podczas dekontaminacji: rozcieńcza się

radionuklidy nośnikami promieniotwórczymi,

przyspiesza procesy wydalania, ogranicza

możliwość resorpcji z przewodu pokarmowego

Dekontaminacja mleka

Dekontaminacja mleka skażonego jodem –

stosowanie jodku potasu ,stosowanie
jonowymieniaczy (mogą one zmieniać pH I
skład elektrolitowy mleka), przerób na mleko
sproszkowane lub skondensowane (w trakcie
produkcji i po miesiecznym okresie
składownia promieniotwórczość spada o
94%), wykorzystanie zjawiska przechodzenia
radiojodu do różnych frakcji mleka (np. Do
masła 3,5% a do chudego mleka 83,9%)

Dekontaminacja mleka

• Radiostront wydalany jest z mlekiem w zależności od ilości

wydalanego mleka. Np krowa dająca 21,3l/dzień mleka

wydala w nim 5,22% natomiast dająca 10,3 l mleka – 3,02%

Po jednorazowym podaniu Sr-89 najwyższe stęż. uzyskamy po

30-36 h, po 6 dniach zmaleje do 15% poprzedniej wielkości.

Stosuje się metody ograniczające wchłanianie radiostrontu z

przewodu pokarmowego – podawanie paszy bogatej w

wapń, z dodatkiem alginianu sodu, cytrynianu cyrkonu

Dekontaminację skażonego mleka można przeprowadzić drogą

filtracji przez proszek kostny traktowany CaCl2 i KOH.

Można również dodać do mleka fosforan wapnia

(80g/1lmleka podgrzane wciągu 15min do 70 st C,

następnie gotując przy takiej temp przez 5 min I stale

wstrząsając) uzyskujemy 90% ubytek strontu z mleka.

Dekontaminacja mleka

• Częściowy wpływ na przechodzenie radiocezu do mleka ma rodzaj

skażonej paszy. Np skarmianie sianem zwiększa przechodzenie

radionuklidu do mleka.

• Aby zmniejszyć poziom przechodzenia radionuklidu do mleka stosuje

się jonowymieniacze nieorganiczne tj: żelazocyjanek żelazowy (ŻŻ) –

dodany do paszy zmniejsza 5-krotnie steżenie Cs-137 w mleku, a

także żelazocyjanek żelazowo-amonowy. (u małych przeżuwaczy

stosuje się bolusy podawane dożołądkowo – podanie 2 bolusów

(50g) zmniejsza przechodzenie Cs-134 do mleka o 80% w ciągu 4-6

tyg. Stosuje się również bentonit – po stosowaniu 99% radionuklidu

wydalane jest z kałem a tylko 1% wydalany z mlekiem.

Dekontaminację mleka można przeprowadzić również przy użyciu żelu

krzemowego o wielkości ziaren 0,2-0,5mm nasyconego błękitem

pruskim – stosowanie 50 ml/1l mleka zmniejsza w ciągu kilku minut

steżenie radiocezu o 90% a po niecałych 15 minutach 97%.

Zasadniczym sposobem dekontaminacji mleka jest jego technologiczny

przerób i powinowactwo radiocezu do poszczególnych frakcji mleka.

Tj masło 2,2% I chude mleko 84,5%.

Dekontaminacja mięsa

• Dekontaminację mięsa skażonego promieniotwórczym cezem

należy przeprowadzić jak najwcześniej po wystąpieniu stężenia

pośmiertnego. (radiocez kumulowany jest w mięśniach na

zasadzie przenikania potasu do komórki i wydaleniu jonu sodu.

Analogicznie do wymiany Na/K dzięki powstającej w komórce

energii z ATP. Po śmierci z powodu braku ATP radiocez uwalniany

jest do płynu pozakomórkowego)

• Dekontaminację mięsa można przeprowadzić pod bieżącą wodą

(12h) – zmniejszenie promieniotwórczości o ok. 81%. – nie

stosuje się tej metody na skalę masową.

• Gotowanie z 1% dodatkiem solu przez 1h zmniejsza

promieniotwórczość mięsa o ok 80% w porównaniu z mięsem

nie gotowanym.

• Peklowanie – metoda preferowana to peklowanie wieprzowiny w

solance 5% a baraniny w solance 10% przez 7 dni.

• Peklowanie I gotowanie są metodami z wyboru przy uzdatnianiu

mięsa, którego skażenie przekracza wartości graniczne.

Zakumulowany maksymalny poziom radioaktywności
spowodowany obecnością izotopów – 134 i – 137 pierwiastka
cezu wynosi: (5)
a) 370 Bq/kg dla mleka i przetworów mlecznych wymienionych
w załączniku II oraz dla produktów żywnościowych
przeznaczonych do spożycia dla niemowląt w ciągu

pierwszych

czterech do sześciu miesięcy życia, które to produkty
same w sobie spełniają wymogi żywieniowe tej kategorii
osób i podlegają sprzedaży w obrocie detalicznym
w wyraźnie oznaczonych opakowaniach z informacją
„produkt spożywczy dla niemowląt”;
b) 600 Bq/kg dla wszystkich innych produktów.

• ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) NR 733/2008

• z dnia 15 lipca 2008 r.

Dekontaminacja pasz:

  siano, słoma, pasze suche, sypkie ‑ ostrożne

zdjęcie i usunięcie warstwy zewnętrznej
odpowiedniej grubości, które

  rośliny okopowe ‑ zdjęcie warstwy zewnętrznej z

pryzmy, możliwie dokładne płukanie wodą
nieskażoną,

  pasze w opakowaniach ‑ przed otwarciem

opakowania odkażenie na mokro; przy workach
papierowych ‑ również zdjęcie zewnętrznej warstwy
papieru.

Dekontaminacja wody dla ludzi i zwierząt:
 

a) metoda sedymentacji i dekantacji
  wymieszanie i odczekanie do opadnięcia osadów,

  większa skuteczność po dodaniu materiałów absorbujących,

np. torfu, piasku, gliny;
  ogólnie biorąc ‑ skuteczność niewielka,

 
b) metoda filtrowania przez złoże absorbujące
radionuklidy
  materiały absorbujące: piasek, ziemia, torf, trociny, węgiel

drzewny i ewentualnie inne;
  skuteczność stosunkowo niezła, chociaż różna przy różnych

radionuklidach (pierwiastkach);
  wydaje się, że jest to metoda o największej wartości

praktycznej.
 
c) metoda destylacji
  skuteczność bardzo dobra, lecz metoda mało wydajna i

trudna do zastosowania w skali masowej,
  wydaje się, że bez znaczenia praktycznego.

 
1. Zabieg dekontaminacji powinien być
przeprowadzany możliwie jak najszybciej po
skażeniu w miarę upływu czasu substancje
promieniotwórcze mogą głębiej wnikać i
mocniej wiązać się ze skażonymi materiałami.
 
2. Szczotki i gąbki używane do odkażania
muszą być dokładnie umyte po zabiegu, ścierki
muszą być wyprane lub usunięte do
wykopanych dołów. Woda i roztwory używane
do odkażania muszą być zlane do dołów
wykopanych w celu zbierania materiałów i
odpadów silniej skażonych.

3. Wszystkie czynności odkażające muszą być
wykonywane z zachowaniem możliwych środków
ostrożności, dla zapobiegania przenoszeniu się
radionuklidów na skórę, do ust, do nosa, do oczu
ludzi. Najlepszym rozwiązaniem byłoby
wykonywanie odkażania w pełnej, szczelnej
odzieży ochronnej, w rękawicach gumowych, a w
wielu sytuacjach również w masce chroniącej
przed pyłami.
 
4. Odkażanie rąk i skóry ludzi polega na
dokładnym, parokrotnym zmyciu mydłem lub
roztworem detergentu i spłukaniu wodą.
 
5. Zabiegi dekontaminacji powinny być
wykonywane pod kontrolą radiometryczną, dla
stwierdzenia:
  poziomu skażenia i efektów odkażania, tj.

poziomu skażenia po odkażeniu.

Postępowanie w przypadku

skażeń radiacyjnych

Zachowaj spokój, pamiętając o tym że :

nie każdy wypadek, związany z wydostaniem się substancji promieniotwórczej jest dla Ciebie niebezpieczny ;
wypadek może dotyczyć tylko terenu zakładu (elektrowni atomowej) i może nie powodować żadnych zagrożeń

zewnętrznych ;

uważnie i stale słuchaj radia, oglądaj telewizję krajową lub lokalną. Komunikaty określą charakter wypadku, stopień

zagrożenia oraz jego zasięg i szybkość rozprzestrzeniania się - wykonaj zalecenia wynikające z komunikatów.

Gdy powracasz do mieszkania ze skażonego terenu :
weź prysznic, zmień buty i odzież, chowając je do szczelnej plastikowej torby ;
nasłuchuj w radio i telewizji komunikatów o drogach ewakuacji, tymczasowych schronach i sposobach

postępowania ;

jeśli otrzymasz polecenie ewakuacji, wykonuj je niezwłocznie, według zaleceń władz (służb ratowniczych).
Pamiętaj o swoich sąsiadach, którzy mogą potrzebować specjalnej pomocy przy małych dzieciach,

starszych lub niepełnosprawnych osobach.

Pozostając w domu :

zabezpiecz i pozamykaj okna i drzwi oraz zasuwy piecowe i kominowe ;
wyłącz klimatyzację, wentylację, ogrzewanie nawiewowe itp. ;
miej przy sobie cały czas włączone radio bateryjne ;
udaj się do piwnicy lub innych pomieszczeń, poniżej powierzchni gruntu ;
pozostań wewnątrz pomieszczeń do czasu, aż władze (służby ratownicze) ogłoszą, że jest już bezpiecznie ;
jeśli musisz wyjść na zewnątrz, zakryj usta i nos mokrym ręcznikiem. Bądź przygotowany do ewakuacji lub

schronienia się na dłuższy czas w swoim domu ;

ukryj inwentarz i nakarm go przechowaną w zamknięciu paszą.

Dalej postępuj, zgodnie z zaleceniami określonymi przez władze (służby ratownicze) do czasu odwołania

zagrożenia skażeniem promieniotwórczym.

Dla możliwości wyrażenia wyników w
jednostkach niezbędne jest:

  uzyskiwanie bezpośrednich wyników pomiarów

(odczytywanych z przyrządów pomiarowych)
wyrażanych w impulsach/jednostkę czasu,
  znajomość wydajności pomiaru (W),

charakterystycznej dla konkretnych przyrządów i
warunków pomiaru (wyznaczonej przy kalibracji
przyrządów pomiarowych, w ściśle określonych
warunkach, przy pomocy wzorców standardowych)

Wydajność pomiarową aparatu określa się przy
pomocy źródła wzorcowego, przeprowadzając jej
pomiar przy geometrii takiej samej jak pomiary
powierzchni ciała (lub próbek materiałów).

 

Wydajność pomiaru wyznacza się wg wzoru:
 
(Nw ‑ Ntw) x 100
W = ‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑
aw 
gdzie:

W = wydajność pomiarowa, w %,

Nw = liczba imp./min uzyskana łącznie z wzorca i tła,

Ntw = liczba imp./min tła przy pomiarze wzorca,

aw = znana aktywność wzorca, w rozp./min.
 
Pomiary wykonujemy w różnych miejscach ciała zwierzęcia
(grzbiet, boki, brzuch, głowa, kończyny).

POMIARY

SKAŻEŃ

ZWIĄZANE

Z

DZIAŁALNOŚCIĄ SŁUŻBY WETERYNARYJNEJ

Pomiary terenowe:
   wykonywane w sytuacjach nienormalnych ‑ tj.

awarii lub wojny nuklearnej,
   dotyczyą skażeń powierzchownych i skażeń

głębokich (żywności, wody itp.).
 
Pomiary laboratoryjne:
   wykonywane również w sytuacjach normalnych

‑ np. badania żywności,
   niezbędne w sytuacjach anormalnych,

   badania te są wykonywane na wcześniej

pobranych próbkach np. mięso, woda

Pomiary terenowe polegają na oznaczaniu
globalnej aktywności (beta + gamma):

1. Pomiary rozpoznawcze zwierząt:

Pomiarom powinny być poddane ‑ i to możliwie jak

najszybciej wszystkie zwierzęta podejrzane o skażenie
promieniotwórcze.

Pomiary wykonuje się aby możliwie szybko
wykryć i określić:
   stwierdzenia czy skażone zwierzęta nie

stanowią zagrożenia dla kontaktujących się z nimi
ludzi,
   ustalić postępowanie dalsze ze zwierzętami

np.: segregacja, poddanie zabiegom
dekontaminacji (sierści, piór, skóry), skierowanie
do uboju, wstępne określenie przydatności do
produkcji mleka. 

 

RODZAJE POMIARÓW ROZPOZNAWCZYCH:

a)Pomiar aktywności zewnętrznej powierzchni ciała

zwierzęcia

b)Pomiar aktywności wydalin zwierzęcia:

 

Radionuklidy, które wniknęły do organizmu zwierzęcia wydalane są z kałem i moczem.

Obecność ich w wydalinach wskazuje na skażenie wewnętrzne ciała.

2. Pomiary przedubojowe zwierząt:
 
poddawane wszystkie zwierzęta kierowane do uboju, podejrzane o
skażenie promieniotwórcze.
 
Dekontaminacja zwierząt skażonych powierzchownie wykonywana
jest aby:

  nie skażać ludzi przy obróbce,

  radionuklidy nie były przenoszone ze skóry na tusze mięsne,

Przy intensywnym skażeniu wewnętrznym zwierzęta nie powinny być
poddawane ubojowi, ponieważ mięso nie nadaje się do spożycia.

Musi być odstawione do obniżenia poziomu skażenia, zgodnie z
biologicznym i efektywnym okresem półtrwania radionuklidów.

Pierwszym i nieodzownym badaniem jest pomiar powierzchni surowców i produktów

Pomiary te stanowiłyby jedyną podstawę do oceny radiologicznej mięsa (żywności). 

Do zakresu działania służby weterynaryjnej należą pomiary: mięsa i jego przetworów, ryb,

mleka, jaj i innych produktów pochodzenia zwierzęcego

Pobieranie i przygotowanie próbek:
 

Mięso ‑ próbkami powinny być ok. 50 g wycinki tkanek
lub narządów bądź też całe mniejsze elementy. 

Ryby ‑ próbkę stanowi cała mała ryba lub ok. 50 g
wycinek poprzeczny ciała ryby. 

Mleko ‑ próbkę wielkości ok. 50 cm

3

pobierać należy po

wymieszaniu całości w naczyniu, zbiorniku itp. 

Jaja ‑ liczba pobieranych jaj uzależniona jest od
wielkości partii, (pojedynczą próbkę stanowi 1 jajo). 

Inne materiały spożywcze ‑ pojedyncze próbki
powinny mieć wielkość ok. 50 g lub 50 cm

3

.

 

Próbki produktów spożywczych należy:



 

rozdrobnić, wymieszać dla ujednorodnienia próbki,

  umieścić określoną ilość (np. 10 cm

3

lub g) w

odpowiednim, płaskim naczyńku, dostosowanym do
konkretnego przyrządu pomiarowego,
  wyrównać powierzchnię próbki w naczyńku,

  poddać pomiarowi przez czas ustalony dla

konkretnego przyrządu i warunków pomiaru,
  pomiary musiałyby być prowadzone w odpowiednich,

dostosowanych do próbek oraz detektorów, osłonach
(tzw. domkach pomiarowych) ołowianych ‑ dla
obniżenia tła,
  pomiary tła trzeba wykonywać przed lub po

pomiarze próbek.

Obliczanie stopnia skażenia materiału wg wzoru:
 
(N ‑ Nt) 100
a = ‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑‑
W x S
 
gdzie:

a = aktywność skażenia 1 g lub 1 cm

3

materiału, w

rozp./min,

N = łączna liczba impulsów/min z próbki i tła,

Nt = liczba imp. tła/min,

W = znana wydajność pomiaru, w %,

S = wielkość próbki, w g lub cm

3

.

Pomiary aktywności próbek:
Pomiary w warunkach terenowych trzeba przeprowadzać
przy użyciu wytypowanego sprzętu pomiarowego
terenowego np. radiometrów DP‑66, radiometrów RUST lub
innych.
 

Wymagane cechy przyrządów:

   dostateczna czułość i dokładność

wystarczająca do określonych celów pomiarów
terenowych,
   dostosowanie do pomiaru promieniowania beta

i gamma,
   wyniki muszą być wyrażane na skali

przyrządów w imp./min,
   prosta budowa,

   niezawodna praca w warunkach terenowych i

często polowych (temp., wilgotność, wstrząsy,
kurz, itp.),
   własne ‑ bateryjne źródło zasilania,

   łatwość obsługi i odczytywania wyników.

Bibliografia

• Życie Weterynaryjne 11/1994, 4/1994,

5/1994

• Promieniotwórcze skażenie

środowiska, S. Kossakowski

• “ZAGROŻENIA REGIONU ORAZ ZASADY

ZACHOWANIA SIĘ PODCZAS

ZAGROŻEŃ” opracowany przez Urząd

Gminy w Tułowicach

• Rozporządzenie Komisji (Euratom) nr

770/90 z dnia 29 marca 1990 r.

• Materiały udostępnione przez

Państwową Agencję Atomistyki