1

Czynniki hamujące

rozwój dziecka

2

Pojęcie rozwoju



Słowo rozwój, nieodparcie kojarzące się z pojęciem
zmiany, występuje w terminologiach wielu różnych
nauk, a równe powszechnie jest używane w mowie
potocznej. Psychologię, jako naukę zajmującą się
człowiekiem, a także wyższymi gatunkami zwierząt,
interesuje w szczególności rozwój psychiczny.



Rozwój psychiczny ma charakter podmiotowy. Jego
bezpośrednią przyczyną jest aktywność jednostki.
Czynniki rozwoju stanowi więc to wszystko, co wpływa
na aktywność – na jej rodzaj i poziom.

3

Czynniki hamujące rozwój

dziecka



Wewnętrzne



Zewnętrzne

4

Czynniki wewnętrzne:



Zaburzenia rozwoju ruchowego jako czynnik hamujący
ogólny rozwój dziecka (np. psychiczny)

- Paratonia (niemożność dowolnego rozluźnienia mięśni)
- Synkinezje (występowanie dodatkowych, zbędnych

ruchów przy wykonywaniu czynności ruchowych.)

- Zaburzenia procesu lateralizacji



Zaburzenia rozwoju mowy, które wiążą się z innymi
zaburzeniami rozwojowymi.



Wrodzone dysfunkcje fizyczne



Czynniki genetyczne (dziedziczne)



Zaburzenia wewnątrzwydzielnicze (wpływ hormonów)

- Zniszczenie lub poważne uszkodzenie tarczycy.

- Eunuchoidia dziecięca (zahamowanie cz. gruczołów

płciowych)

- Akromegalia dziecięca (nad. wydz. horm. wzrostu)
- niedoczynność gruczołów płciowych

5

Czynniki zewnętrzne



Dom rodzinny – zbyt wysokie wymagania rodziców wobec
dziecka, alkoholizm, rozwód, znęcanie się fizyczne lub
psychiczne nad dzieckiem, molestowanie seksualne itp.;



Dom dziecka – osamotnienie, poczucie bezradności, brak
oparcia ze strony dorosłych;



Szkoła – znormalizowane nauczanie bez uwzględnienia
różnic indywidualnych, nadmierne wymagania ze strony
nauczycieli, poczucie zagrożenia ze strony rówieśników;



Rówieśnicy – strach przed odrzuceniem, wyśmiewanie,
trudności związane z funkcjonowaniem dziecka w nowej
strukturze stosunków (innej niż rodzina);



Dostęp do środków psychoaktywnych (narkotyków) –
wczesne uzależnienie od alkoholu, tytoniu, środków
pobudzających i innych substancji odurzających.

6

CZYNNIKI GENETYCZNE

7



Genetyka to badania nad dziedziczeniem cech
fizycznych i psychologicznych po przodkach.



Gen – Ultra mikroskopijny obszar DNA w
chromosomie,

podstawowa

jednostka

dziedzicznego przekazu. Każda komórka ludzka
ma zwykle 23 pary chromosomów. Geny
kontrolują niezliczoną liczbę cech, takich jak
kolor oczu, kolor włosów, łysienie mężczyzn i
ślepotę na barwy.

CZYNNIKI

GENETYCZNE

8

CZYNNIKI GENETYCZNE

JAKO ETIOLOGIA



Model biomedyczny przyjmuje, że zaburzenie
psychiczne jest chorobą ciała. Za potencjalne
źródła zaburzeń psychicznych uznawane są w nim
takie czynniki, jak uszkodzenia mózgu, zakażenia,
zaburzenia

równowagi

biochemicznej

i

predyspozycje genetyczne.

9

Skutki działania

czynników genetycznych



Zaburzenia zachowania



Upośledzenie umysłowe



Moczenie się



Otyłość

10

Zaburzenia zachowania

Oznaczają obecność skłonności antyspołecznych i

agresywnych zarówno w dzieciństwie jak i w okresie

dojrzewania - większość dzieci w jakimś momencie

przekracza ważne normy zachowania: drobne kradzieże

czy wykroczenia. Są jednak dzieci, których zachowanie

stale

przekracza

podstawowe

normy

zachowań

międzyludzkich. Te dzieci są często fizycznie agresywne w

stosunku do innych. Nawykowo kłamią i oszukują. Kiedy

wejdą w okres dojrzewania, mogą dokonywać napadów,

kradzieży z bronią w ręku, gwałtów a nawet morderstw.

11

Zaburzenia zachowania



Istnieją czynniki genetyczne, w pewnym stopniu
determinujące, które dzieci będą przejawiały zaburzenia
zachowania a które nie:



Wrodzone uszkodzenie mózgu - powoduje niedobór
pobudzenia

emocjonalnego,

czyli

upośledzenie

umiejętności wyciągania wniosków z kar i gorszą
kontrole własnych popędów. Chłopcy z zaburzeniami
zachowania są mniej niż inni wrażliwi na pochwały i
kary, które zachęcają do przystosowania społecznego.



LECZENIE

- uczenie zachowań prospołecznych;
- niwelowanie wszelkich zaburzeń w obrębie rodzin.

12

Upośledzenie umysłowe



- Zespół Downa - forma upośledzenia umysłowego, którego
głębokość może się wahać od umiarkowanego do
głębokiego. Nazwa pochodzi od nazwiska Langdona
Downa, który opisał ten zespół w 1886 roku. Występowanie
zespołów Downa wiąże się z tym, że w komórkach ciała
znajduje się czterdzieści siedem zamiast, jak zazwyczaj,
czterdziestu sześciu chromosomów.



- Fenyloketonuria - jest to zaburzenie przemiany materii,
które ma związek z upośledzeniem umysłowym. Jest
efektem działania genu recesywnego dziedziczonego od
obojga rodziców.



LECZENIE

-

Trening umiejętności językowych

-

Oddziaływanie

pedagogiczne

odpowiednio

dostosowane do stopnia niedorozwoju.

-

W niektórych przypadkach leczenie farmakologiczne
lub neurochirurgiczne.

13

Moczenie się



Moczenie jest to mimowolne popuszczanie
moczu co najmniej dwa razy w miesiącu
przez dzieci miedzy piątym i szóstym rokiem
życia i raz w miesiącu przez dzieci starsze.



Skłonność do moczenia się jest często
dziedziczona. Około 75% moczących się
dzieci ma bliskich krewnych, którzy moczą
się lub moczyli.



LECZENIE

- Leczenie farmakologiczne
- Terapie behawioralne

14

Otyłość



Otyłość nie jest zaburzeniem psychologicznym, ale
pociąga

za

sobą

konsekwencje

psychologiczne,

społeczne i zdrowotne. Otyłość jest to nadmiar tkanki
tłuszczowej w ciele. Dziecko jest otyłe, jeżeli jego waga
jest o 20% większa niż średnia waga dzieci o tym
wzroście.



Czynniki genetyczne pełnią pewną rolę w skłonności do
otyłości.



LECZENIE

- Modelowanie dobrych nawyków jedzeniowych.

15

GŁUCHOTA

16

Określenie głuchoty odnosi się do osoby,

u której ubytki słuchu nie pozwalają na

normalny rozwój mowy ustnej.



Głuchoniemą- nazywamy osobę, która wskutek głuchoty
nie opanowała mowy, nie posługuje się nią i nie rozumie
jej na drodze odczytywania z ust.



Niedosłysząca – to osoba, u której ubytki słuchu
pozwalają opanować mowę w sposób naturalny.



Głuchota ośrodkowa (lub centralna) - utrata słuchu
spowodowana uszkodzeniem znajdującym się powyżej
wejścia nerwu słuchowego do pnia mózgu.



Głuchota korowa - oznacza brak słuchu związany z
uszkodzeniem obejmującym korę mózgową w płacie
skroniowym.

17

Etiologia wad słuchu obejmuje trzy

zasadnicze zespoły czynników, które

powodują:



Głuchotę dziedziczną- występuje ona również u innych
członków rodziny, dzieli się na:



-głuchotę dominującą – występuje ona często w
sprzężeniach z innymi upośledzeniami. Nie zawsze ujawnia
się od urodzenia, dlatego też jest trudna do określenia w
badaniach diagnostycznych.



-głuchotę recesywną – nie musi pojawiać się w każdej
generacji, stąd też śledzenie przebiegu dziedziczenia
recesywnego napotyka znaczne trudności.



Głuchotę wrodzoną - przyczyny jej mogą być różne, m.in.:
choroby matki w czasie ciąży, czynniki toksyczne
uszkadzające płód, zaburzenia hormonalne, konflikt
serologiczny na tle niezgodności czynnika Rh u matki i
dziecka.



Głuchotę nabytą – czyli już po urodzeniu dziecka.
Spowodowana jest przyczynami występującymi w czasie
porodu lub dalszego rozwoju jednostki.

18



Sprawność motoryczna dzieci głuchych



- W psychologii rozwojowej stosowany jest termin psychomotoryka w
odniesieniu do małych dzieci, który wskazuje na zależność między ich
rozwojem ruchowym a psychicznym.



- Dzieci z dysfunkcją zmysłu słuchu mają wybiórcze zaburzenia
pewnych sfer ruchowych, głównie w zakresie statystyki oraz
szybkości wykonywania ruchów.



- Postępy w rozwoju mowy dźwiękowej uzależnione są nie tylko od
słuchu, ale także od sprawności ruchowej narządów artykulacyjnych.



Spostrzeżenia wzrokowe u głuchych



- U osób głuchych stosunkowo często stwierdza się zaburzenia zmysłu
wzroku; wady refrakcji lub uszkodzenia ośrodków w korze mózgowej.



-Brak lub znaczne ograniczenie mowy dźwiękowej i języka wpływa
destruktywnie na rozwój procesu spostrzegania.



- Problem percepcji wzrokowej wiąże się z kompensacją zmysłów.

Wpływ głuchoty na podstawowe funkcje

zmysłowo-ruchowe:

19

Wpływ głuchoty na funkcje mowy:



- U dziecka głuchego, które w skutek braku słuchu nie
może zdobyć odpowiedniego dla swych potrzeb zasobu
doświadczeń, występuje specyficzne ograniczenie do sfery
wzroku.



- Mowa mimiczno-migowa powstaje u dziecka głuchego
jako swoista kompensacja braku mowy słownej, jako
środek pozwalający dziecku głuchemu w sposób
elementarny kontaktować się z toczeniem.



- Dziecko głuche nie posiada zdolności tworzenia sobie
wewnętrznego zasobu słownikowego na drodze naturalnej
i nie może korzystać z kontroli, jakiej dostarcza kanał
słuchowy.

20



Rehabilitacja mowy nie może ograniczać się tylko do okresu
przedszkolnego

i

wczesnych

lat

szkolnych.

Musi

być

kontynuowana

przez

cały

okres

dzieciństwa

i

wieku

młodzieńczego, a następnie prowadzona także w odniesieniu do
odrosłych.



Dzięki opanowaniu umiejętności odczytywania mowy z ust dziecko
może poznać praktycznie i opanować zasady gramatyczne
niezbędne do przekazywania bogatych i abstrakcyjnych treści.



Poziom rozwoju mowy wiąże się również ze stosunkiem dzieci do
protezy słuchowej i obiektywnymi korzyściami, jakie ona im daje.



W rozwoju mowy dziecka głuchego bardzo ważną rolę odgrywa
motywacja do utrzymywania więzi komunikatywnej z otoczeniem.



Należy podkreślić konieczność indywidualnego podchodzenia do
tych problemów przez rodziców i specjalistów. Wszelka pochopna
decyzja, nawet oparta na słusznych założeniach teoretycznych,
może spowodować daleko idące niepowodzenia w rehabilitacji.

21

Wpływ głuchoty na sferę emocjonalną i osobowość

dziecka oraz stosunki rodzinne:

Głuchota jako czynnik deprywacyjny

– Wartości

modulacyjne głosu, zawierają wiele informacji, których
nie jest w stanie dostrzec dziecko głuche, zmuszone
jedynie do obserwacji gestów, mimiki i szybkości
ruchów, mających go informować o przeżywanych przez
najbliższych emocjach. Pozostaje ono wskutek tego w
pewnej izolacji, nawet wówczas, gdy wychowujące je
osoby starają się uczynić wszystko, aby przyjść mu z
pomocą.



Dziecko głuche nie potrafi porozumiewać się tak jak jego
rówieśnicy z otoczeniem. Rodzi to poważne poczucie
frustracji z rozmaitymi negatywnymi reakcjami jak: regresja,
agresja, fiksacja itp.



Rodzice głusi mają bardzo często dzieci słyszące i powstaje w
związku z tym problem zapewnienia im odpowiedniego
oddziaływania na rozwój mowy.

22

Rodzice w procesie rehabilitacji dziecka

głuchego



Rodzice jako osoby najbardziej odpowiedzialne za losy
dziecka i najdłużej z nimi obcujące w ciągu dnia nie mogą
być jedynie biernymi obserwatorami procesu
rehabilitacyjnego. B.W. Wright wyróżnia trzy zasady będące
warunkiem uzyskania dobrych rozwiązań współpracy
specjalistów zajmujących się dzieckiem kalekim z jego
rodzicami:



obydwie strony muszą mieć świadomość, że łączy je troska
w poszukiwaniu środków, aby pomóc dziecku;



rodzice muszą być przekonani, że los ich dziecka głęboko
przejmuje pracownika rehabilitacji;



rodzice muszą wiedzieć o tym, że osoba kompetentna do
której się zgłaszają, nie lekceważy ich wysiłków i mimo
różnych błędów i braku wiedzy traktuje ich jako poważnego
partnera w pracy nad dzieckiem.

23

SAMOTNOŚĆ DZIECKA

24

SAMOTNOŚĆ

-

odczuwany stan braku

towarzystwa bliskiej osoby,

opuszczenia przez innych; bycie

samotnym; przebywanie w izolacji

od innych, bez bliskich, rodziny,

przyjaciół.

25

Dziecko doświadcza

samotności w różnych

sytuacjach:

- samotność dziecka w rodzinie
- samotność dziecka w żłobku,

przedszkolu i szkole

- samotność dziecka w szpitalu

26

Samotność dziecka w

rodzinie

* styl życia rodziców (poświęcanie dziecku zbyt mało czasu)
* niedocenianie przez rodziców psychicznych potrzeb

dziecka (brak rozmów)

* potrzeba słownego potwierdzania uczuć rodzicielskich
* potrzeba kontaktu emocjonalnego

27

Samotność dziecka w żłobku,

przedszkolu, szkole

* rozłąka z rodzicem
* zachwiane poczucie bezpieczeństwa
* przejście dziecka ze żłobka do przedszkola powinno

odbywać się metodą zaprzyjaźnionych grup

* kumulacja strachu i osamotnienia w szkołach -

gigantach

* brak akceptacji „geniusza klasowego” przez grupę

rówieśniczą

* brak akceptacji dziecka ociężałego umysłowo przez

nauczycieli i rodziców

* całkowite osamotnienie tzw. dzieci

„niewydarzonych”

28

Samotność dziecka w

szpitalu

* pozostawienie cierpiącego dziecka wśród obcych
* długi okres hospitalizacji
* forma przyjmowania dziecka
* brak terapii zabawowej

29

NARKOTYKI

30

NARKOTYKI

- (nazwa od grec. słowa narkotikos

“oszałamiający” lub od narkosis
“odrętwienie”),

to

środki

odurzające (np. morfina, kokaina,
opium, haszysz), które działają na
ośrodkowy

układ

nerwowy.

Stosowanie tego typu środków
wywołuje

silne

działanie

psychostymulujące,
halucynogenne i hamujące.

31

Klasyfikacja środków psychoaktywnych

(narkotyków), według Martina E. P. Seligmana:



ŚRODKI POBUDZAJĄCE (STYMULANTY)



OPIATY



SUBSTANCJE HALUCYNOGENNE



MARIHUANA



BARBITURANY I BENZODIAZEPINY

32

ŚRODKI POBUDZAJĄCE
(STYMULANTY)



Stymulanty, to przede wszystkim amfetamina,
metamfetamina i kokaina. Znajdują się także w kawie,
herbacie, napojach bezalkoholowych, papierosach,
czekoladzie i w niektórych lekach.



Zdaniem terapeutów i służb stojących na straży prawa,
typowymi amatorami środków pobudzających są
uczniowie w wieku od 13 do 15 lat.

33

ŚRODKI POBUDZAJĄCE

(STYMULANTY)



Skutki uboczne

 Bezsenność, paranoja, depresja, niepokój, podniesienie

ciśnienia krwi;

 Wady serca, udar, uszkodzenia mózgu;
 Objawy schizofrenii, tj.: halucynacje słuchowe i

wzrokowe, gniew;

 Powstawanie silnych niepokojów, rozdrażnienie,

impulsywność, panika;

 Obniżenie zdolności umysłowych i ruchowych.



Leczenie

 Terapia poznawczo-behawioralna i grupowa – program

terapii kładzie nacisk na zachęcenie do zaangażowania
rodziny uzależnionego. Uzupełnia go doradztwo w
zakresie zajęć rekreacyjnych, a także pomoc w
rozwiązywaniu problemów szkolnych i rodzinnych;

 Model “uczenia się uzależnienia” – celem takiego

leczenia jest eliminacja reakcji warunkowych poprzez
poddawanie jednostki wielokrotnemu działaniu bodźców
związanych z narkotykiem, w bezpiecznym
kontrolowanym otoczeniu.

34

OPIATY



Opiaty, opioidy egzogenne o silnym działaniu
przeciwbólowym. Substancje te stanowią klasę
związków chemicznych pozyskiwanych z maku.
Znane z uśmierzania bólu i łagodzenia
cierpienia.



Osobami najczęściej zażywającymi opiaty są
chłopcy od 16 do 19 roku życia ze środowisk
miejskich.

35

OPIATY



Skutki uboczne

 Silne uzależnienie;
 Zagrożenie życia poprzez przedawkowanie;
 Niewydolność oddechowa;
 Obniżenie zdolności odczuwania bólu;
 Nudności, wymioty, zaparcia;
 Obniżenie ciśnienia krwi, pocenie.



Leczenie

 Terapia farmakologiczna – polega na zastąpieniu

wstrzykiwanych

dożylnie

środków

psychoaktywnych

doustnymi

opiatami

syntetycznymi, zwykle metadonem. Metadon
działa dłużej, niż opiaty (do 24 godz.) i opóźnia
moment wystąpienia zespołu abstynencyjnego.

36

SUBSTANCJE

HALUCYNOGENNE



Substancje halucynogenne, to wiele związków
różniących się między sobą budową chemiczną i
wpływem na zachowanie. Cechą wyróżniającą je od
innych klas środków, jest ich wyraźna zdolność wpływania
na świadomość i sposób myślenia. Inne określenia tych
substancji to “psychodeliki” (leki rozszerzające zakres
świadomości) oraz “psychozomimetyki” (leki wywołujące
stany psychotyczne). Najczęściej stosowana nazwa to
“środki halucynogenne”, ponieważ wywołują niezwykłe
wrażenia sensoryczne.



Szacuje się, że po 2007 roku około 6 procent nastolatków
w wieku 13-18 lat, przyznało się do sięgania po środki
halucynogenne.

37

SUBSTANCJE HALUCYNOGENNE



Skutki uboczne

 Zwężenie naczyń i innych mięśni gładkich (np.

macicy);

 Znaczny niepokój ruchowy, ciążenie kończyn i

całego ciała;

 Metaliczny posmak na języku, suche gardło,

uczucie dławienia;

 Zaburzenie widzenia, słuchu;
 Osłupienie, śpiączka;
 Uszkodzenie mózgu, psychoza.



Leczenie

- Środki halucynogenne maja niewielki wskaźnik

toksyczności. Nieznane są przypadki zgonów

wywołanych

bezpośrednim

ich

działaniem.

Dlatego

też

nie

leczy

się

uzależnienia

bezpośrednio od tego narkotyku.

38

MARIHUANA



Marihuana jest przygotowywana z liści konopi.
Pochodziła prawdopodobnie ze środkowej Azji. Niegdyś
konopie uprawiano w celach medycznych. Obecnie
marihuana jest jednym z najczęściej używanych
narkotyków.



Psychoaktywną substancją zawartą w konopiach jest
delta-9-tetrahydrokannabinol

(THC),

który

jest

skoncentrowany w żywicy rośliny. Zwany potocznie
haszyszem.



Zażywanie marihuany jest bardzo powszechne wśród
nastolatków.

Blisko

50

procent

dwunastolatków

przyznało, że wielokrotnie miało z nią do czynienia.

39

MARIHUANA



Skutki uboczne

 Halucynacje, oznaki paranoi;
 Ubytki pamięci krótkotrwałej;
 Utrata zdolności do celowego pozyskiwania i koordynacji

informacji;

 Zniekształcenie poczucia czasu;
 Otępienie, apatia;



Leczenie

- Uzależnienie fizyczne w przypadku marihuany raczej nie

występuje. Większość osób sięga po nią przy
specjalnych okazjach, a nie codziennie. Zaprzestanie
palenia może prowadzić, w okresie od kilku tygodni do
kilku miesięcy, do stopniowej poprawy stanu palacza.

40

BARBITURANY I

BENZODIAZEPINY



Barbiturany i benzodiazepiny to leki
uspokajająco-nasenne. Ich podstawowym
zadaniem jest obniżenie aktywności
ośrodkowego układu nerwowego. Pod tym
względem działają podobnie do alkoholu.
Obecnie stosowane w anestezjologii oraz w celu
uspokojenia i opanowania napadów.



Valium, to jeden z najczęściej używanych
środków przez młodzież w wieku 13-16 lat,
ponieważ jest ogólnie dostępny.

41

BARBITURANY I BENZODIAZEPINY



Skutki uboczne

 Pustka w głowie i utrata koordynacji ruchowej;
 Trudności w myśleniu, bełkotliwa mowa;
 Słabe rozumienie i pamięć;
 Agresywne zachowanie;
 Utrata przytomności, spowolnienie oddychania;
 Amnezja.



Leczenie

- Leczenie uzależnienia od barbituranów i

benzodiazepin polega przede wszystkim na
radzeniu sobie z zespołem abstynencyjnym,
stopniowej redukcji dawek, zwykle trwającej kilka
tygodni lub miesięcy i połączonej z psychoterapią
wspierającą.

42

Bibliografia



M. E. P. Seligman, E. F. Walker, D. L. Rosenhan, Psychopatologia, T.1, T.2,
Poznań, Zysk i S-ka. 2003.



P. Zimbardo, Psychologia i życie, Warszwa 2004;



M. Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, Warszawa, PWN
1982.



T. Gałkowski, I. Kunicka-Kaiser, J. Smoleńska, Psychologia dziecka głuchego,
Warszawa 1978;



A. Matczak, Zarys psychologii rozwoju, Warszawa 2003;



Psychologia dzieci głuchych, Praca zbiorowa pod red. I.M.Sołojowa, Ż.I.
Szyf, T.W. Rozanowej, N.W. Jaszkowej, Warszawa 1976.



J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, Rzeszów 1998;



J. Pieter, Strach i odwaga, Warszawa 1971;



M. Łopatkowa, Samotność dziecka, Warszawa 1983;



H. Cudak, Funkcjonowanie dzieci z małżeństw rozwiedzionych, Toruń 2004;



P.C. Kendall, Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Mechanizmy
zaburzeń i techniki terapeutyczne dla praktyków i rodziców, Gdańsk 2004.