Motyw kobiety w

literaturze

i

sztuce

Już od stuleci stanowi źródło natchnienia,

przedstawiana jest przez malarzy oraz poetów,
niczym anioł i diabeł, dobro a zarazem zło.
Kobieta stanowi wyjątek od istniejącej reguły.
Może być równocześnie bezwzględna i czuła,
cudownie piękna oraz odpychająca, dlatego też
jest kobietą. Jest czymś niepojętym, nieziemskim,
Matką Ziemią oraz Śmiercią, może być wszystkim
oraz niczym, początkiem oraz końcem. Powstała z
żebra pierwszego mężczyzny - Adama, to istota
będąca "duchem z niebios w ludzkim ciele, nie ze
świata, a na świecie".

Kim tak naprawdę jest

kobieta?

Kobieta w literaturze

antycznej

Kobiety w literaturze starożytnej przedstawiane

były z reguły jako równie inteligentne i dojrzałe jak

mężczyźni. Nieraz zdarzało się, że waleczność i

dzielność kobiet pozytywnie zaskakiwała. Jednak

rzadko kobiety bywały głównymi bohaterkami

opowieści mitycznych, zwykle pojawiały się jako

żony, matki lub siostry czy kochanki głównych,

męskich bohaterów, ale ich role są niemożliwe do

pominięcia. Ludzkie kobiety są silne i dzielne, co

dopiero mówić o boginiach - one nierzadko są

potężniejsze i bardziej wytrwale w swoich

działaniach, wiele z nich decydowało o losach

największych z bohaterów.

Andromacha

Andromacha, Hektor i Astyanaks

Ukazana została jako

matka, żona dzielnych nie
biorąca wprawdzie
bezpośredniego udziału w
wojnach, ale która w wyniku
tych konfliktów traci
najbliższych, cierpi ale
dzielnie zmaga się z
wszystkimi przeciwnościami.
Andromacha to niezwykle
tragiczna i nieszczęśliwa
bohaterka. Cała jej rodzina
poniosła śmierć w wojnie
trojańskiej. Niepojęte
cierpienia i poniżenia jakich
doznała nie zdołały odebrać
jej godności, czyniąc z niej
symbol kobiety nieugiętej i
wiernej rodzinie.

Kobieta w biblii

Kobieta w Starym Testamencie pełniła przede

wszystkim rolę towarzyszki mężczyzny, była żoną i

matką. Posiadanie potomstwa oznaczało

błogosławieństwo. Kobieta wykonywała codzienne

prace domowe, ale zdarzało się, że pełniła ważną

funkcję społeczną. Widać to na przykładzie Debory,

która przyczyniła się do zwycięstwa Izraelitów i była

szanowana jako osoba sprawiedliwie rozstrzygająca

spory.
Kobieta w Nowym Testamencie ma znaczący wpływ

na historię Zbawienia ludzkości – Maryja stała się

matką Syna Bożego. Elżbieta natomiast została

matką Jana Chrzciciela. Kobiety troszczą się o życie

codzienne (Marta). Niektóre z nich życie poświęcają

Bogu (Prorokini Anna). Są wrażliwe na cierpienie

(Weronika). Świadczą o zmartwychwstaniu

Chrystusa (Magdalena).

Ewa

Ewa jest pierwszą kobietą,

okazuje się być istotą skłonną

ulec podszeptom zła – nie

dość, że sama łatwo ulega

wężowi, to jeszcze skłania

Adama do postąpienia wbrew

wyraźnemu boskiemu

zakazowi. Nazywana matką

rodzaju ludzkiego. Ewa –

pomoc dla mężczyzny,

obarczona „trudem

brzemienności” i poddana

mężczyźnie – „ku twemu

mężowi będziesz kierowała

swe pragnienia, on zaś będzie

panował nad tobą”. Pierwsza

biblijna kobieta często była

przedstawiana w sztuce.

Raffael Santi „Adam i Ewa”.

Kobieta w literaturze i

sztuce średniowiecznej

Kobieta przedstawiana była przez kościół, jako kusicielka,

źródło grzechu. Była bramą piekieł, źródłem nietrwałości. Matka

rodzaju ludzkiego krzątająca się wokół spraw doczesnych, pełna

pokuty i cierpienia - oto jej druga literacka postać

średniowieczna. Każdy rycerz tej epoki, musiał posiadać

wybrankę swojego serca, którą traktował jako przedmiot

uwielbienia, ale z jej zdaniem się nie liczył . Bohaterkami

ówczesnych pieśni miłosnych były wyidealizowane damy.

Powiewające białą chustą z okien i murów rycerskich zamków.

Rola kobiety ograniczała się do zamążpójścia, rodzenia dzieci,

opiekowania się mężem.

Kobiety na obrazach średniowiecznych to albo królowe,

albo święte. Są starannie ubrane. Niestosownym jest

ukazywanie dekoltu, dłoni, włosów, czy czoła. W początkowej

fazie średniowiecza nie dopuszczano nawet do ukazywania stóp

malowanych kobiet. Twarze są zamyślone, poważne, wpatrzone

w przestrzeń, zgodnie z zasadą „memento mori”.

„Tristan i Izolda”

W tym utworze, kobieta czuje i

mówi tak jak mężczyzna. Jest ona
bohaterką, która żyje w
niespokojnych czasach, kiedy
kobiety bywają zmuszane do
męskich zajęć. Jest traktowana na
równi z mężczyzną. Izolda jest
pełna temperamentu, czasem
gwałtowna. Cechowała ją odwaga,
była osobą skorą do poświęceń,
kierowała się emocjami szczególne
w miłości, nie znała hamulców,
działała pochopnie. Lubiła ryzyko,
bez przerwy spotykała się z
ukochanym Tristanem nie zważając
na niebezpieczeństwo. W
późniejszym etapie przyłapana na
zdradzie, została skazana na
śmierć.

Tristan i Izolda, obraz Edminda Blaira Leightona
(1902)

Kobieta w

renesansie

Ówczesna filozofia i teologia chrześcijańska widziała w

kobiecie źródło zła, słabość wobec jego podszeptów.

Uważała kobietę za gorszą pod każdym względem od

mężczyzny, utożsamiała ją z seksualnością i

cielesnością. Augustyn z Hippony pisał, że "kobieta

jest istotą pośrednią, która nie została stworzona na

obraz i podobieństwo Boga". Święty Jan Chryzostom

uważał, że "kobiety są przeznaczone głównie do

zaspokajania żądzy mężczyzn", że kobieta "jest słaba i

lekkomyślna, uświęcona zostaje jedynie przez

macierzyństwo”. Na stosach palono głównie kobiety,

ponieważ je uznawano za bardziej narażone na

poddanie się służbie diabłu. Augustiański eremita

Ignatius Ertl pytał: "Kto ma głupszą głowę i słabsze

serce niż niewiasta?".

Mona

Lisa ,

Leonardo

da Vinci

Obraz ten jest najsłynniejszym renesansowym

symbolem kobiecości. Przedstawia Monę Lisę La

Giocondę, która była florencką patrycjuszką. Na

pierwszym planie widzimy postać kobiety w sile

wieku, odzianej w ciemną suknię, która może nie

jest zbyt urodziwa, ale posiada wszystkie atrybuty

ówczesnego kanonu piękna. Wydaje się być osobą

niezwykle wrażliwą i delikatną. Jej ciało znajduje się

w półobrocie, ręce złożone, a migdałowe oczy cały

czas zdają się patrzeć na odbiorcę, nawet gdy ten

się przesuwa. Można nawet odnieść wrażenie

nieustannego obserwowania. Charakterystyczne są

również jej delikatne brwi i subtelne niewielkie

usta. To, co cechowało renesansowe kobiety, to

również zaokrąglone delikatnie kształty ciała. Na

twarzy Giocondy widnieje delikatny, tajemniczy, a

przy tym troszkę ironiczny uśmiech, który do dnia

dzisiejszego intryguje koneserów sztuki. Leonardo

da Vinci przedstawiona kobietę na tle pięknego

górskiego krajobrazu, który spowija mgła.

Dama z
łasiczką,

Leonardo da
Vinci

Tak zwana Flora

namalowana

przez

Tycjana

„Panna XI” z „Pieśni

świętojańskiej o Sobótce”,

Jan Kochanowski

Jan Kochanowski w swoim utworze ukazuje piękno współczesnej

mu kobiety, a mianowicie żony Doroty. Kochanowski posługując

się metaforycznym, poetyckim językiem buduje wyidealizowany

obraz swojej małżonki. Uważa ja za postać o niezwykłej

osobowości i urodzie, która swoim wdziękiem wyróżnia się „ jak

księżyc między gwiazdami”. Była to kobieta o jasnej, różano

-liliowej karnacji, której grubo zapleciony warkocz sam poeta

porównuje do brzozy pokrytej liśćmi. Na jej twarzy widniał długi

pociągły nos, uwieńczony pomiędzy czarnymi jak węgiel

oczyma. Gładkie czoło z czarnymi, delikatnie opływającymi

brwiami podkreślały jej niezmiernie urzekającą urodę. Dorota

jako kobieta renesansu posiadała również wrażliwe, subtelne

usta które sam poeta określił mianem koralowych. Jej kobiecą

sylwetkę podkreślały wypukłe piersi i długa charakterystyczna

szyja. Kochanowski niewątpliwie przedstawił ideał kobiety

panujący w ówczesnej epoce. Jednak takich utworów poetyckich

podejmujących i ukazujących wrażliwość kobiet tej epoki było

stosunkowo niewiele.

Kobieta w

romantyzmie

Romantyzm tworzy obraz kobiet jako idealnego piękna,

istoty wielbionej niczym bóstwo, o niezwykłej wrażliwości

uczuć i łagodności. Szczególnie ceniony w romantyzmie

był tzw. pierwiastek kobiecy, tak różny od męskiego,

ściśle połączony z duchowością, zmysłowością i takim tez

rodzajem postrzegania świata. Uwielbione przez artystów

wszelkich dziedzin , niemal nieziemskie, niematerialne,

były natchnieniem, inspiracją oraz tematem i wzorcem.

Strój kobiecy miał być podkreśleniem jej eteryczności,

delikatności i piękna, dlatego odziewano je w cienkie,

jedwabiste tkaniny o pastelowych barwach. Nie można

było nie ulec takim wdziękom, nie pokochać ich

właścicielki. Ta szczególnie czysta istota, niemal

niebiańska, cudowna i czasem nieuchwytna postrzegana

była często metaforycznie jako kwiat białej barwy bądź

anioł, posłaniec niebiański. poezja tworzyła jej obraz jako

widok istoty w fazie powolnego wzrastania w czystości.

Aldona

Aldona jest kochana przez Waltera Alfa, który uciekł z Zakonu

Krzyżackiego do swojej ojczyzny - Litwy.

Adam Mickiewicz nie przedstawia cech zewnętrznych Aldony,

ukazuje on jedynie w sposób wyidealizowany jej charakter.

Świadczy to o pewnego rodzaju ewolucji w porównaniu do

poprzednich epok, ponieważ wtedy były głownie przedstawiane

cechy wyglądu kochanki. Aldona jako kochanka romantyczna

jest pełna poświęcenia dla swojego wybrańca. Bezsprzecznie

wierzy w to, że to właśnie Walter jest miłością jej życia i dla

niego zmienia całe swoje życie. Przyjmuje wiarę chrześcijańską,

dzięki której wierzy w szczęście w Zaświatach. Daje ona Bogu w

ofierze swoje życie za życie kochanka, który musiał się

sprzeciwić dogmatom wiary, aby uratować własną ojczyznę.

Aldona rozumie, czemu Walter lamie zasady wiary, która on

sam jej zaszczepił i był pewnego rodzaju wzorem. Aldona

traktuje miłość do Waltera jako bardzo zażyłą więź duchowa.

Dzięki temu potrafi ona panować nad swoimi zmysłami i jest

zdolna do tak kolosalnych poświęceń dla niego.

Konrad Wallenrod - Adam Mickiewicz

„Kobieta z papugą”- Eugene

Delacroix

Kobiety

heroiczne

„Odyseja”– Homer

stworzył archetyp wiernej,

idealnej żony - Penelopy.

Czekała ona dwadzieścia

lat na powrót męża –

Odyseusza– z wojny

trojańskiej, skutecznie

opierając się licznym

zalotnikom z lokalnej

szlachty, którzy nie

wierzyli w powrót Odysa.

Latami tkała i pruła kilim

w oczekiwaniu na

Odyseusza.

Penelopa, Odyseja
Homera

Gustave Courbert „Śpiąca

prządka”

„Antygona” – Sofokles

Sofokles przedstawia obraz

niezłomnej kobiety Antygony,

córki Edypa, króla Teb, która nie

boi się przeciwstawić władzy

królewskiej w imię praw

moralnych i boskich.

Świadoma, że jej zachowanie

może ją zgubić grzebie

zmarłego brata Polinika. Za

karę zostaje zamurowana i

odbiera sobie życie. Antygona

jest odważna, pewna siebie,

wierna wyznawanym przez

siebie zasadom. Poświęca się

dla idei, w którą wierzy, nie

wahając się ani przez chwilę..

Buntowniczka sprzeciwiająca

się woli króla. Kobieta nie

bojące się konsekwencji swoich

czynów. w obliczu śmierci żałuje

tylko tego, że nie dane jej było

zaznać miłości i zostać matką.

Antoni Brodowski "Edyp i Antygona"

Kobiety niespełnione

W Hamlecie - William Szekspir

jedną ze swoich bohaterek czyni

Ofelię – córkę Poloniusza, obiekt

młodzieńczych wyznań miłosnych

Hamleta. Ojciec Ofelii zakazuje jej

jednak kontaktów z Hamletem,

bojąc się o jej dobre imię.

Odtrącona przez Hamleta – nie jest

do końca pewna, z jakiego powodu

– być może jako część planowego

szaleństwa, może z powodu

nienawiści do płci pięknej,

wywołanej postępowaniem matki, a

może także dlatego, iż uznał, że

jest ona manipulowana przez ojca.

Po śmierci Poloniusza popada w

obłęd i tonie. Z powodu wątpliwości

czy nie było to samobójstwo, nie

może być pochowana z pełnym

obrządkiem. Czysta, łagodna i

kruchej konstrukcji psychicznej .

Ofelia

Ofelia Johna Everetta Millaisa

Femme fatale

William Szekspir w utworze Makbet przedstawia Lady Makbet jako

kobietę bezwzględną, stanowczą i silną psychicznie. Z żelazną

konsekwencją dąży do realizacji raz założonego celu, odrzuca wszelkie

skrupuły, moralne dylematy, rozterki. Kieruje postępowaniem męża,

gdy jednak traci wpływ na Makbeta przeżywa silne załamanie i

popełniła samobójstwo. Na początku jest osobą zdumiewająco silną

psychicznie, wkrótce popada w obłęd, ma lunatyczne sny. To zbrodnia

niszczy jej mocną konstrukcję psychiczną. Lady Makbet odwołuje się

do sił piekielnych i zostaje przez nie opętana. Przepowiednia

czarownic idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady Makbet - stąd tak

chętnie i szybko w nią uwierzyła. Wiedziała przy tym, że jej udział w

zbrodni jest gwarancją powodzenia intrygi. Rozumiała, iż losowi należy

pomóc. Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych

wątpliwości. Z wyrachowaniem, stale czuwała nad biegiem zdarzeń.

Była żądna władzy, a odsunięcie przez męża słusznie pojmowała jako

utratę wpływów i znaczenia. Lady Makbet ze złej, zimnej kobiety staje

się nieszczęśliwą, chorą psychicznie, odtrąconą, niepotrzebną żoną. W

Lady Makbet można widzieć nie tylko kobietę opętaną przez zło, ale i

trzeźwą, inteligentną realistkę instrumentalnie traktującą męża.

Lady Makbet

Balladyna

Juliusz Słowacki ukazuje wiejską dziewczynę, córkę biednej

wdowy, siostrę Aliny, kochankę Grabca. Kiedy za sprawą

Goplany, w domu sióstr pojawił się hrabia Kirkor, Balladyna

zabija siostrę i podstępem zyskuje miłość możnego pana. Tak

zaczęła się droga zbrodniczych występków, nieprawości i życia

„jakby nie było Boga” Balladyny. Poślubiwszy hrabiego,

bohaterka wyrzeka się matki, odtrąca dawnych znajomych,

spiskuje przeciw mężowi. Pod przepaską ukrywa krwawe

znamię na czole - piętno popełnionej zbrodni. Żądny władzy

Kostryn, dowódca zamkowej straży, staje się jej wspólnikiem.

Mordując Grabca, wchodzi w posiada nie świętej korony

Popielców, pokonuje oddziały Kirora. Balladyna, nie chcąc

dzielić władzy podaje truciznę sprzymierzeńcowi i obejmuje

tron. Przysięga rządzić sprawiedliwie, a panowanie rozpoczyna -

zgodnie ze zwyczajem - od osądzenia zbrodni. Wydawszy trzy

razy wyrok na siebie ginie od uderzenia pioruna. Balladyna to

osoba bezwzględna, władcza, przebiegła, uparta, zdolna do

każdej podłości. Mimo to, odczuwa wyrzuty sumienia, obawia

się ujawnienia zbrodni. Tę mroczną postać trzeba uznać za nie

tylko bezgranicznie złą zbrodniarkę rodem z baśni, lecz również

za bohaterkę tragiczną, demoniczną.

Izabela Łęcka

Bolesław Prus w „Lalce” nakreślił portret

Izabeli Łęckiej – obiektu zauroczenia

Wokulskiego. Jest ona rozkapryszoną

arystokratką, lekceważy uczucie kupca,

skazując go na cierpienia spowodowane

niespełnioną miłością. Jedna z wersji

interpretującej tytuł powieści odnosi się do

postaci Łęckiej, która, podobnie jak lalka,

jest w środku pusta. Izabela Łęcka może

być uważana za femme fatale, która nie

zdaje sobie sprawy z tego, jak bardzo

krzywdzi ludzi, którzy ją otaczają.

Wenus z Urbino, Tycjan (po lewej)

Trzy Gracje, Pieter Paul Rubens (po prawej)

Obraz kobiety w

literaturze i sztuce Młodej

Polski

Galeria kobiet w literaturze Młodej Polski jest

niesłychanie bogata. Od chłopek, poprzez

mieszczanki, po szlachcianki, od prostych kobiet

po wrażliwe artystki, od sług po panie. Prócz

skromnych szlachcianek i opanowanych chęcią

pracy idealistek, znanych już z epoki

pozytywizmu poznajemy złe i obłudne

mieszczanki, szalone artystki i... opanowane

żądzą kobiety modliszki, które wiodą mężczyzn do

zguby. Bardzo wyraźnie mówi się w literaturze

Młodej Polski nie tylko o szaleńczej kobiecej

miłości, ale także o kobiecym pożądaniu.

Moralności pani Dulskiej

Tytułowa bohaterka maksymalnie obłudna,

dbająca jedynie o wysokie dochody,

niewrażliwa na krzywdę innych, głosząca

frazesy o Bogu i moralności, skłonna dawać

wszystkim nauki moralne, choć sama nie jest

w porządku, do bólu oszczędna despotka,

wychowała sobie męża pantoflarza. Aniela

Dulska jest postacią obłudną, dwulicową,

fałszywą, chciwą, nie potrafi okazać grama

życzliwości, gardzi ludźmi biednymi, słabymi

i wrażliwym. Wszystko co robi, robi na pokaz.

Jej postawa, nazywana "dulszczyzną",

prezentuje pozorną moralność.

Wenus z Milo

Jacek Malczewski

"Kobieta na tle gaju"

Motyw kobiety w

literaturze współczesnej

Dzisiejsze kobiety są zalotne, strojne, zadbane, ale

też często skromne. Mężczyźni dbają o nie i zajmują się

nimi. Znajdujemy wiele opisów dzisiejszych kobiet w

literaturze. Kobiety we współczesnej literaturze są

przedstawione w dobrym świetle. Często są

wywyższane. Nie są tak jak w starożytności osądzane o

katastrofy i nieszczęścia. We współczesnej literaturze

kobiety są na równi z mężczyznami. W dzisiejszych

czasach płeć piękna posiada wiele pozytywnych cech.

Jak widać wizerunek kobiety w literaturze zmieniał się

wraz z upływem czasu. Kobieta przedstawiona była od

bardzo negatywnej, przynoszącej samo zło, do

wspaniałej, świętej, o samych zaletach. Kobieta była

przecież powodem, według Biblii, pojawienia się na

świecie zła, ale dzięki niej było wiele dobra.

Bibliografia:

• Kosiek T., Słownik motywów literackich
• Epoka literacka, [online]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Epoka_literacka
, (04.02.2010)

• Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej
• Prus B., Lalka