Komunikacyjne
uwarunkowania
zachowań
językowych

Społeczne uwarunkowania
języka



Wzory zachowań regulujące porządek interakcji
zależą od:



Trwałości kontaktu: trwały (wielokrotny,
powtarzający się) nietrwały (jednokrotny,
sporadyczny)



Stopnia oficjalności kontaktu: oficjalny
(instytucjonalny), nieoficjalny (prywatny)



Społecznych rang rozmówców: rangi równorzędne,
nierównorzędne (podrzędne, nadrzędne)

Społeczne role trwałe



1. W kontaktach oficjalnych



1.1. w wypadku rang równorzędnych



- relacje służbowe (dyrektor – dyrektor)



- sytuacje zawodowe (lekarz – lekarz)



1.2. w wypadku rang nierównorzędnych



- sytuacje służbowe (przełożony – podwładny)



- sytuacje utrwalone w tradycji życia religijnego (duchowny – wyznawcy)



- sytuacje sterowania zachowaniami w środkach masowego przekazu



2. W kontaktach nieoficjalnych



2.1. w wypadku rang równorzędnych



- sytuacje rodzinne (ojciec – matka, brat – siostra)



- sytuacje towarzyskie (kontakty przyjaciół)



2.2. W wypadku rang nierównorzędnych:



- sytuacje rodzinne (dziadek – wnuczek; teściowa – synowa)



- sytuacje utrwalone w procesie wychowania (dziecko – rodzice)

Społeczne role nietrwałe



1. W kontaktach oficjalnych



1.1. w wypadku rang równorzędnych:



- codzienne kontakty osób nieznajomych (spotkanych w

pociągu, restauracji)



1.2. w wypadku rang nierównorzędnych



- relacje petent – pełniący funkcję (sprzedawca – kupujący)



- sytuacje wyznaczone etykietą (znany pisarz – czytelnik)



Sytuacje sterowania zachowaniami odbiorców (na wiecu

politycznym)



2. W kontaktach nieoficjalnych



2.1. w wypadku rang równorzędnych (zachowania

spotkanych przypadkowo osób).

Sytuacyjne uwarunkowania
zachowań językowych



Wśród determinant określających przebieg
interakcji wyróżnia się następujące komponenty
sytuacji:



Liczba rozmówców – decyduje o monologowej lub
dialogowej / polilogowej formie wypowiedzi;



Czas rozmowy: relacja między nadawcą a odbiorcą



Miejsce rozmowy



Temat rozmowy



Kanał przekazu informacji

Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – liczba rozmówców



Jeden mówiący – monolog



Przynajmniej dwu mówiących – dialog



Wielu rozmówców jednocześnie – polilog



- polilog zogniskowany – uwaga wszystkich
uczestników skupiona na jednym zjawisku



- polilog niezogniskowany (suma dialogów
na różne tematy)

Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – czas rozmowy



Czasowa relacja między nadawcą i odbiorcą:



- interakcja zachodzi w tym samym dla uczestników czasie



- nadawca zwraca się do odbiorców w przyszłości



- nadawca zwraca się do odbiorców z przeszłości



lub



Podział z relacji między czasem rozmowy a czasem

rozgrywających się w rozmowie zdarzeń:



- czas rozmowy może być spójny z czasem akcji



- czas rozmowy rozmija się z czasem akcji (dotyczy

zdarzeń przed rozmową lub zdarzeń mających się dopiero

dokonać)

Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – miejsce rozmowy



1. Plener



2. Miejsce zamknięte



2.1. środki podróży



- samochód (własny / cudzy)



- pociąg



2.2. mieszkanie



- własne



- cudze



2.3. urząd



2.4. lokal publiczny

Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – temat rozmowy

1.

Autobiografia (dzieciństwo, szkoła, studia i in.)

2.

Dom rodzinny (dzieci, żywienie, sprzątanie, urządzanie i

in.)

3.

Praca, zawód (zakład pracy, przedmiot pracy, i in.)

4.

Nauka, szkoła

5.

Czas wolny, urlop, rozrywki (wczasy, stroje, wycieczki i

in.)

6.

Życie kulturalne (TV, radio, teatr, kino, lektury i in.)

7.

Usługi (handel, komunikacja, lecznictwo, gastronomia i in.

8.

Ideologia (zagadnienia moralno-etyczne, religijne,

polityczne i in.)

Sytuacyjne uwarunkowania zachowań
językowych – kanał przekazu informacji



Kanał słuchowy – tekst mówiony



Kanał wzrokowy – tekst pisany

Pragmatyczne uwarunkowania
wypowiedzi



- Emocjonalne funkcje wypowiedzi



- Informacyjne funkcje wypowiedzi



- Modalne funkcje wypowiedzi



- Funkcje działania