Psychospołeczne uwarunkowania zachowań wyborczych

Wolne wybory - istota i podstawa systemu demokratycznego. Powody:

1. Udział w wyborach i oddanie głosu stanowi poparcie systemu demokratycznego i dostarczenie mu legitymizacji (uprawomocnienia)

2. Konkretne preferencje wyborcze prowadzą do uzyskania władzy przez bardziej lub mniej prodemokratyczne ugrupowania.

Udział w wyborach

1. Zachowanie dość rzadkie - trudno popaść w wyborczą rutynę

2. Pojedynczy człowiek ma niewielki wpływ na przedmiot wyboru. Decyduje o tym nieliczna grupa obywateli - tzw. Klasa polityczna.

3. Wpływ pojedynczego człowieka na wynik wyborów jest bardzo mały

4. Poziom wiedzy politycznej w społeczeństwach demokratycznych jest znikomy, poziom myślenia politycznego jest konkretny i mało złożony poznawczo

5. Wynik wyborów ma niewielki wpływ na codzienne życie obywatela

Paradoks - mimo tych czynników znaczny procent obywateli bierze udział w wyborach.

Dwa rodzaje zachowań wyborczych:

1 poziom: udział w wyborach lub absencja wyborcza

2 poziom: konkretny wybór polityka lub partii - czyli preferencja wyborcza

Trzy najbardziej typowe sytuacje:

1. Człowiek na długo przed terminem wie, na kogo będzie głosował np. tradycja rodzinna

2. Wie, że na pewno nie uda się na wybory, nie rozważa więc zalet i wad kandydatów

3. Wie, że pójdzie na wybory ale nie wie, na kogo będzie głosował

Socjologiczny model wyjaśniający zachowania wyborcze - rola statusu socjoekonomicznego, wyznawanej religii, miejsca zamieszkania. Decyzje wyborcze podejmowane podobnie jak decyzje konsumenckie, ale nie wyjaśnia dlaczego osoby o niższym statusie rzadziej głosują, mimo iż mają dostępne wszystkie dane.

Model społeczno - psychologiczny - nie rezygnuje z socjologicznych wyjaśnień, ale też rola przywiązania jednostki do poszczególnych partii, jej stosunek do podnoszonych politycznie kwestii i jej stosunek do poszczególnych kandydatów. Zmienne etniczno-społeczno-ekonomiczno-demograficzne decydują o partyjnej identyfikacji, ta zaś o stosunku do kwestii politycznych i kandydatów. Model ten uwzględnia też wpływ mediów i otoczenia społecznego.

Model racjonalnego wyborcy (Downs) - wyborca dokonuje racjonalnych wyborów na podstawie bilansu zysków i strat. Bilans taki dodatni, gdy oddajemy głos na kandydata najbliższego nam pod względem istotnych kwestii.

C - koszty głosowania

P - prawdopodobieństwo, że przez głosowanie uda się wywrzeć wpływ na wynik wyborów

K - przeświadczenie, że wygrana jednego kandydata dostarczy jednostce więcej korzyści niż wygrana innego.

Udział w wyborach, gdy P K > C

Riker i Ordeshook dołączyli obowiązek obywatelski. Ludzie głosują, gdy P K + O > C

Kategorie zysków i kosztów są szerokie

1. Materialne np. nadzieja biznesmena na polepszenie stanu finansowego jego firmy (zysk), fizyczny wysiłek w akt głosowania (koszt)

2. Poznawcze np. głosując na kandydata o poglądach podobnych do naszych możemy urzeczywistnić naszą wizję dobrego świata (zysk), zrozumienie sytuacji wyborczej (koszt)

3. Emocjonalne np. uniknięcie negatywnych emocji niewypełnienia obowiązku (zysk), wybór mniejszego zła (koszt)

Niedogodnością jest zatracanie przez model ostrości pojęciowej, co utrudnia stosowanie go w formie sformalizowanej. Lepsze narzędzie do wyjaśniania ex post niż przewidywania.

Identyfikacja z partią - zwłaszcza w państwach o dwupartyjnym systemie. Badania w USA (republikanin, demokrata) kryteria klasyfikacji: fakt bycia zwolennikiem którejś partii lub nieopowiadania się za żadną z nich i siła samej identyfikacji.

Poza USA - identyfikacja z kategoriami lewicy lub prawicy. Ludziom łatwiej się rozeznać w tym, co jest wyraźne a identyfikować z tym, co jest lepiej rozróżnialne. W krajach europejskich jest więcej znaczących partii i różnice między nimi na wymiarze lewica - prawica bardziej wyraziste niż w USA.

Wyjaśniająca moc identyfikacji partyjnej zwiększa się, gdy:

1. System dwupartyjny (łatwiej dokonać wyboru między 2 możliwościami)

2. Stabilny i mający długą historię system społeczno-polityczny - wiąże się to z międzypokoleniową stabilnością identyfikacji partyjnej.

Rodzaje identyfikacji:

1. Spolaryzowana - silne poparcie swojej partii i odrzucenie innej

2. Lojalna - silne lub umiarkowane poparcie swojej partii i brak silnego odrzucenia innej

3. Negatywna - brak silnego poparcia dla swojej i silne odrzucenie innej partii

4. Apatyczna - brak silnego poparcia dla swojej i brak silnego odrzucenia innej partii.

Głosować w wyborach będą osoby o silnej identyfikacji pozytywnej i negatywnej. Absencja wyborcza - gdy brak identyfikacji partyjnej, identyfikacja chwiejna, apatyczna oraz brak poparcia dla systemu partyjnego.

Polacy identyfikują się z partią na którą głosowali i raczej na wymiarze prawica - lewica.

Głosowanie tematyczne - głosowanie, w którym podstawową przesłanką dokonywanego wyboru są kwestie czy problemy podnoszone przez kandydatów.

Występuje, gdy spełnione warunki:

1. Kwestie muszą być społecznie nośne, ważne dla potencjalnych wyborców

2. Polityk prezentujący daną partię musi być z daną kwestią łatwo identyfikowany.

3. Elektorat kieruje się kwestiami, gdy poszczególne ugrupowania różnią się stanowiskami w ich zakresie. Gdy poglądy polityków zbliżone, głosujący szukają przesłanek do wyboru w innych dziedzinach.

Poziom politycznego wyrafinowania elektoratu ma wpływ na wystąpienie głosowania tematycznego. Kwestie łatwe różnią się od trudnych tym, że:

1. Są raczej symboliczne niż techniczne

2. Dotyczą raczej politycznych celów niż środków

3. Długo zajmowały uwagę opinii publicznej.

Kwestie łatwe istotne tylko dla osób o rozbudowanej wiedzy politycznej, kwestie trudne - także dla osób posiadających mniejszą wiedzę.

W Polsce - rosnąca rola głosowania tematycznego.

Zespół cech zwanych prezydenckimi standardami (właściwości, na które zwracają uwagę wyborcy i które mogą decydować o wyborczym sukcesie)

- identyfikacja partyjna - w warunkach polskich związana z politycznym rodowodem pretendentów

- ideologia kandydata

- opinie o polityce promowane przez polityka

- dokonania kandydata

- identyfikacja grupowa - jakie zyski i straty przynosi grupie, z którą się identyfikuję polityka realizowana przez kandydata?

Ważna jest też

- osobowość polityka (inteligencja, uczciwość, ciepło)

- afekt - oczekujemy emocjonalnych zysków

- wygląd zewnętrzny

- styl pragmatyczny lub mieszany

Style publicznego porozumiewania się

1. Pragmatyczny - odwoływanie się do realiów społeczno-politycznych, argumentacja utylitarna, samodzielność wywodu myślowego, wskazywanie zróżnicowanych i złożonych aspektów rzeczywistości, język deskryptywny, odwoływanie się do faktów

2. Ideologiczny - odwoływanie się do systemu etyczno-normatywnego, argumentacja idealistyczna, ufność w słuszność przyjętych poglądów, akcentowanie jednego aspektu rzeczywistości, język nasycony afektem

3. Mieszany

Czynniki sprzyjające absencji wyborczej

- niższe lub mniej korzystne pozycje społeczne

- krytyczne nastawienie wobec porządku instytucjonalnego

- negatywna ocena sytuacji kraju

- polityczna alienacja

- zagubienie i dezorientacja w rzeczywistości politycznej

- paranoiczne myślenie o polityce

- egalitarne poglądy

- oczekiwanie pełnienia funkcji opiekuńczej od państwa

- psychologiczne nieprzystosowanie - frustracja i niezaradność życiowa

Kryteria braku demokratyczności:

- niewielkie poszanowanie dla prawa

- niewielkie poszanowanie dla demokratycznych procedur i wartości

- stosowanie zideologizowanej retoryki

- niechęć czy niezdolność prowadzenia dialogu

- niechęć do osiągania konsensusu i tendencja do narzucania własnej woli

Głosowaniu na mniej demokratycznych polityków sprzyjają czynniki odpowiedzialne za absencje wyborczą, ponieważ demokracja jest złożona i trudna do zrozumienia, bardziej poznawczo dostępne są programy mniej wyrafinowane np. populistyczne, autorytarne.

---