L. L. Thurstone - teoria czynników równorzędnych

Thurstone dobrze znał Edisona, zauważył że ten pomimo swego geniuszu całkowicie nie rozumie pewnych pojęć matematycznych.

Są różne, równorzedne rodzaje inteligencji

V- rozumienie słów

W - płynność słowna

N - zdolności liczbowe

R - rozumowanie indukcyjne

P - szybkość spostrzegania

M - pamięć skojarzeniowa

S - zdolności przestrzenne

Jednak pojawiła się pewna zdolność nadrzędna - zdolność indukcji.

J. P. Guilford - trójwymiarowy model (sześcian) struktury inteligencji („Macierzowy model struktury zdolności intelektualnych”)

• teoria wieloczynnikowa strukturalna

• teoria czynników równorzędnych

[ Na egzaminie może pojawić się pytanie o autorów ! teorii czynników równorzędnych.]

Każdą zdolność można określić w 3 wymiarach:

• operacje - sposób przetwarzania informacji np. ocenianie, pamięć, poznawanie

• treść (materiał) - to na czym dokonywane są operacje myślowe np. figuralna, symboliczna, semantyczna, behawioralna

• wytwór - wynik przetwarzania informacji np. jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia, implikacje

Model Guilforda:

• zakłada, że w skład struktury zdolności intelektualnych wchodzi 120 (5 x 4 x 6) zdolności

• każdy z małych sześcianików jest niezależną zdolnością, jest to model atomistyczny

• bliski myśleniu o inteligencji w kategoriach informacji

R. J. Sternberg - triarchiczna teoria inteligencji (inteligencję należy rozważać z 3 punktów widzenia)

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI

Subteoria

Składników

Subteoria

Doświadczenia

Subteoria

Kontekstu

S. Składników (dotyczy pewnych elementów przetwarzanych informacji):

1. Metaskładniki

2. Składniki wykonawcze

3. Składniki nabywania wiedzy

S. Doświadczenia:

1. Zdolność radzenia sobie z nowym zadaniem

2. Zdolność automotywacji procesów myślowych (ludzie inteligentni wykonują coś szybciej, im łatwiej daną czynność nabywa tym jest inteligentniejszy)

S. Kontekstu (ujmuje inteligencję w relacji do świata zewnętrznego, do czego ona służy, określa kiedy, gdzie i kogo można uważać za inteligentnego):

1. Adaptacja

2. Selekcja

3. Kształtowanie

H. Gardner - teoria inteligencji wielorakiej (podejście systemowe)

Istnieje 8 (9) typów inteligencji, te typy współpracują ze sobą, ale są różne drogi przejawiania się tej inteligencji. Każdy jest w czymś innym inteligentny.

Rodzaje inteligencji:

• werbalno-językowa - obejmuje zdolności do pisania, mówienia, słuchania, przejawia się w materiale słownym; dysponują nią nauczyciele, aktorzy, literaci

• logiczno-matematyczna - rozumowanie, liczenie, dowodzenie logiczne, przejawia się w operowaniu na materiale liczbowych, operacjach logicznych; inżynierowie, informatycy, matematycy

_______________________na dwóch pierwszych skupia się większość psychologów, mierzących inteligencję

• wzrokowo-przestrzenna - doświadczanie przestrzeni, barw, form, jej materiałem jest obraz; artyści

• muzyczna - przejawia się w operowaniu materiałem dźwiękowym, muzycznym; poczucie rytmu, zdolność komponowania; muzycy, reżyserzy dźwięku, dyrygenci

• kinestetyczna - doznania fizyczne, zdolność korzystania z możliwości własnego ciała; sportowcy, aktorzy

______________________________5 głównych rodzajów inteligencji - „inteligencja akademicka”

• intrapersonalna - zdolność do autorefleksji, wczuwania się we własne stany, rozumienie ich,; psycholog, duchowny

• interpersonalna - doświadczenie społeczne, zdolność empatii, wczuwanie się w stany innych ludzi; pielęgniarze, nauczyciele, politycy

• przyrodnicza - zbieranie i wykorzystywanie doświadczeń z kontaktu z przyrodą, identyfikacja z naturą, czucie przyrody; przyrodnicy, farmerzy

+

9 rodzaj:

• egzystencjalna (duchowa) - doświadczanie emocjonalne, ogólne rozważania moralne, zdolność rozumienia problemów ludzkiej egzystencji; filozofowie, badacze, teoretycy

Krytyka: teoria ta opiera się bardziej na intuicji autora niż na badaniach. To raczej typologia uzdolnień lub podział osobowości twórczych.

Na jej temat najwięcej prac powstaje wśród pedagogów.

Problemy pomiaru inteligencji

Klasyfikację metod do badania inteligencji ułatwia założenie istnienia dwóch rodzajów inteligencji (Cattell, Matczak):

• Inteligencja płynna (ogólna) - sprawność wszystkich czynności umysłowych, efektywność przystosowania do środowiska, skuteczność działania

• Inteligencja skrystalizowana - zbiór różnych, szczegółowych zdolności przejawiających się w specyficznych obszarach działania.

1. Testy do pomiaru inteligencji ogólnej

• testy neutralne (niezależne kulturowo) - oparte na założeniu, że czynnik kulturowy nie ma wpływu na wyniki, a zależą one od właściwości jednostek (np. test matryc Ravena, Międzynarodowa Skala Wykonawcza Leitera). Można wymyślić próby, które badają inteligencję jednostek bez względu na kulturę.

Niektórzy uważają niezależność kulturową za nonsens, ponieważ kultura kształtuje postrzeganie inteligencji.

• Inne psychometryczne sposoby pomiaru (np. testy rozumowania na materiale symbolicznym i semantycznym, testy uwagi i testy szybkości).

Zminimalizowanie czynników kulturowych:

• Raven: trzeba ludzi zaskoczyć nowym materiałem, z jakim nie mogli mieć nigdy do czynienia

• Używa się materiału, który jest powszechnie znany

• Materiał niewerbalny mniej obciążony kulturowo niż werbalny, dlatego stosuje się obrazki, może on jednak wymagać zdolności przestrzennych, technicznych

Krytyka: testy są oderwane od życia. Część osób jest ukierunkowana do rozwiązywania tego typu zadań np. wcześniej rozwiązywali dla rozrywki łamigłówki oparte na podobnych zasadach.

WY 11 - 13.01.2009

2. Pomiar zdolności (inteligencji skrystalizowanej)

Zdolności intelektualne - możliwości warunkujące efektywność wykonywania specyficznych zadań poznawczych.

1. zdolności werbalne - pomiar wiedzy językowej i sprawności jej wykorzystania (np. testy słownikowe, testy gramatyki i ortografii, testy płynności werbalnej)

2. zdolności liczbowe - pomiar sprawności wykorzystywania działań arytmetycznych tzw. rozumowania ilościowego (testy rachunkowe, zadania tekstowe, testy rozumowania)

3. zdolności abstrakcyjno-logiczne - zdolność do rozumowania na materiale abstrakcyjnym (pojęcia, sądy, relacje) np. klasyfikacja materiału werbalnego, analogie werbalne, szyfry

4. zdolności wzrokowo-przestrzenne - wpływają na przebieg operacji umysłowych, w których dokonuje się fizycznych przekształceń (np. testy analizy i syntezy wzrokowej, zadania z rotacją, testy wyobraźni przestrzennej, testy wiedzy technicznej)

5. zdolności społeczne - warunkujące umiejętność funkcjonowania społecznego, rozumienia innych ludzi (np. zadania percepcji społecznej, zadania znajomości reguł społecznych, rozwiązywanie problemów interpersonalnych)

Związki inteligencji z uczeniem się:

• inteligencja jako zdolność przystosowania się do różnych okoliczności dzięki procesom uczenia się

• brak empirycznych dowodów na to, że wzrost inteligencji wiąże się z pogłębionym uczeniem się (np. na studiach inteligencja odgrywa coraz mniejszą rolę , ważniejsza staje się motywacja, zainteresowania i cechy osobowości)

Uzdolnienia - układy wewnętrznych wyznaczników warunkujących powodzenie w realizacji określonych, społecznie, kulturowo wyodrębnionych kierunków, lub rodzajów działalności (A. Matczak).

Nie ma zamkniętej klasyfikacji uzdolnień.

Uzdolnienia poznawcze - dotyczą strategii rozwiązywania zadań, związane są z nimi m. in.:

1. Zdolności percepcyjne (np. wzrokowa ocena proporcji, poczucie rytmu

2. Zdolności do uczenia się (wnioskuje się o tym na podstawie rezultatów uczenia się)

3. Szybkość uczenia się

[Na egzaminie może być np. pytanie „wymień rodzaje uzdolnień”.]

Uzdolnienia językowe (lingwistyczne) - zależy od nich szybkość i efektywność przejścia od posługiwania się językiem ojczystym do posługiwania się innym językiem (tzw. obcym).

Uzdolnienia literackie - realizują się w zakresie twórczości literackiej, należą tu typy (Przetacznikowa):

• Typ narracyjny - umiejętność barwnego i żywego opowiadania, duży zasób słownictwa

• Typ ekspresyjny - umiejętność przekazywania nastrojów i stanów emocjonalnych, wrażliwość emocjonalna

• Typ opisowy - statyczny, rzeczowy, sprawozdawczy opic

• Typy mieszane

Uzdolnienia matematyczne - opierają się na zdolnościach arytmetycznych. Dotyczą sprawności w działaniach matematycznych, operowaniu liczbami i symbolami.

Uzdolnienia techniczne i wynalazcze - mają aspekt intelektualny i praktyczny. Jest to umiejętność projektowania i wykonywania modeli, narzędzi, maszyn, konstrukcji.

Należy tu np.:

1. Działalność wykonawcza (wykorzystywanie instrukcji)

2. Działalność twórcza (wynalazczość, racjonalizatorstwo)

3. Działalność kombinacyjna (montaż i naprawa)

Lub:

1. Konstruowanie myślowe (tworzenie idei wytworu)

2. Konstruowanie graficzne

3. Konstruowanie manipulacyjne (realizowanie projektu w działaniu)

Uzdolnienia muzyczne - związek wielu zdolności podstawowych warunkujących twórcze działanie w zakresie muzyki (umiejętność ujmowania struktur rytmicznych, melodycznych i harmonicznych - muzykalność).

Składowe (wg M. Schoen):

1. Czułość słuchowa w zakresie wysokości dźwięków, natężenie barwy i czasu trwania dźwięków.

2. Wrażliwość estetyczna

3. Zdolności wykonawcze

4. Inne (np. pamięć muzyczna, pewność siebie, temperament)

Uzdolnienia plastyczne - kojarzone ze zdolnościami rysunkowymi. Umiejętność twórczej interpretacji i przekształcania rzeczywistości za pomocą środków artystycznych.

Składowe (wg N. C. Meiera):

1. Umiejętności manualne

2. Wytrwałość woli

3. Inteligencja estetyczna

4. Łatwość spostrzegania

5. Wyobraźnia twórcza

6. Wrażliwość estetyczna

Typy:

1. wzrokowy

2. uczuciowy

3. mieszany

Podstawy psychologii twórczości

Twórczość - działanie przynoszące nowe, oryginalne, użyteczne wytwory. Proces rozwiązywania problemów. Zdolność do restrukturalizacji rzeczywistości (reorganizacji obrazu świata).

Człowiek jako homo creans:

1. Twórczość - możliwość dana jedynie Bogu. Pogląd powszechny w starożytności, dla starożytnych Rzymian twórczość była atrybutem bóstwa.

2. Twórczość - działanie zarezerwowane dla nielicznych (artystów). Pogląd dominujący od czasów Odrodzenia.

3. Twórczość - możliwość działania leżąca w zasięgu każdego człowieka. Pogląd współczesny.

Różnorodność definiowania twórczości (zestawienie wykluczających się teorii):

1. Jako przejaw zaburzeń psychicznych lub konfliktów wewnętrznych

2. Jako czynnik rozwijający i integrujący osobowość

1. Wynik działania całej osobowości

2. Wynik działania czynników intelektualnych

1. Jako proces dostępny świadomości

2. Jako proces przynajmniej częściowo odbywający się na poziomie nieświadomym

1. Jako proces zależny od czynników natury emocjonalnej

2. Jako proces zależny od czynników intelektualnych

1. W ujęciu elitarnym - dostępna nielicznym, wybitnym jednostkom tworzącym ważne dzieła

2. W ujęciu egalitarnym - powszechnie występująca aktywność

Co badamy badając twórczość:

• Podmiot twórczy

• Proces twórczy

• Produkt twórczy

• Warunki twórczości

Pojęcia charakteryzujące główną cechę podmiotu twórczego:

• Talent twórczy - zbiór indywidualnych cech, dzięki którym człowiek tworzy wartościowe dzieła

• Kreatywność - zdolność do wytwarzania własnych pomysłów

• Aktywność twórcza - aktywność zawierająca typowe składniki procesu twórczego

Wybrane koncepcje procesu twórczego:

1. Klasyczna teoria J. S. Hadamarda

• preparacja (znajduje problem, zaczyna zbierać dane, które pomagają go rozwiązać)

• inkubacja (nieświadome wylęganie się pomysłów)

• iluminacja (nagłe odkrycie rozwiązania)

• weryfikacja (sprawdzenie przydatności wytworzonego rozwiązania)

2. Teoria stopniowego przyrostu wiedzy R. W. Weisberga (przykład koncepcji „rewizjonistycznej”):

Teoria negująca „mit genialności” oraz istnienie wglądu jako nagłego przejścia do nowych form rozwiązania problemu. Przede wszystkim liczy się ciężka PRACA.

Twórczość opiera się na stopniowym przyroście wiedzy i szlifowaniu umiejętności.

3. Model genploracji (R. Finke, T. Ward, S. Smith)

• etap generowania (struktury przedtwórcze - pomysły, nowe wyobrażenia, „wewnętrzne prekursory działania końcowego”)

• etap eksploracji - rozwijanie pomysłów, poszukiwanie dla nich zastosowania

• model zakłada również istnienie ograniczeń nakładanych na produkt końcowy

Czasem akcentuje się też znaczenie:

• uwagi - osoba twórcza łatwiej odrzuca problemy nieistotne od istotnych

• wyobraźni - kod niewerbalny i werbalny

• emocji - znaczenie pozytywne i negatywne np. satysfakcja, „emocje filokreatywne”

Heinzen ze względu na to jakie emocje towarzyszą procesowi tworzenia wyróżnił:

• twórczość proaktywną (motywowana wewnętrznie, dostarcza emocji pozytywnych)

• twórczość reaktywna (motywowana zewnętrznie, towarzyszą jej emocje lękowe)

Związek wieku z twórczością, na jaki wiek przypada szczyt możliwości twórczych w danej dziedzinie[nie będzie na egzaminie]:

• chemicy 28 lat

• elektronicy 30 lat

• matematycy - 34 l.

• Humaniści 37 l.

• Filozofowie 48 l.

• Artyści:

• Balet 23 l.

• Muzyka 32 l.

• Poezja 35 l.

• Malarstwo 37 l.

• Proza 44 l.

---