PEDAGOGIKA SPECJALNA

wykład

PODSTAWOWE POJĘCIA

Pedagogika specjalna



jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej
przedmiotem jest opieka, terapia,
kształcenie i wychowanie osób z
odchyleniami od normy, najczęściej
jednostek mniej sprawnych lub
niepełnosprawnych, bez względu na
rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz
przyczyn i skutków zaistniałych anomalii,
zaburzeń, trudności lub ograniczeń

PODSTAWOWE POJĘCIA

Odchylenia od normy

powyżej

poniżej

PODSTAWOWE POJĘCIA

Specjalny cel pedagogiki specjalnej



rewalidacja społeczna dzieci
upośledzonych, chorych,
niedostosowanych społecznie lub w
inny sposób odchylonych od normy
(M. Grzegorzewska, 1968)

PODSTAWOWE POJĘCIA



ZDROWIE – stan optymalnego funkcjonowania
fizycznego (somatycznego), umysłowego
(psychicznego), emocjonalnego, społecznego. To nie
tylko brak choroby. Dobrostan.



CHOROBA – dynamiczna reakcja organizmu na
zadziałanie czynnika chorobotwórczego, wyrażająca się
zaburzeniem współdziałania narządów i tkanek.



NORMA

STATYSTYCZNA

SPOŁECZNO-KLINICZNA

TEORETYCZNA

PODSTAWOWE POJĘCIA

NORMA

zgodność z przyjętymi wzorami,

nastawieniami, oczekiwaniami i

konwentami, przepisami

(„normalne jest to, co być

powinno")

powszechność, masowość,

pospolitość, częstość

występowania

synonim wyrażenia „zdrowy psychicznie", dotyczy

tych samych obiektów, w odniesieniu do których

sensowne jest użycie przymiotnika „zdrowy", np.

człowieka, a już mniej zwierzęcia, lasu, pożywienia

PODSTAWOWE POJĘCIA

NORMA

SPOŁECZNO-KLINICZNA

STATYSTYCZNA

TEORETYCZNA

PODSTAWOWE POJĘCIA

NORMA



STATYSTYCZNA – osoba jest „normalna”, gdy ogólny

poziom jej funkcjonowania, jej procesy orientacyjno-

poznawcze, intelektualne, emocjonalno-motywacyjne,

mechanizmy kontroli, mechanizmy wykonawcze (mierzone

określonymi rzetelnymi technikami) mieszczą się w

granicach jednego odchylenia standardowego. Takie ujęcie

normy ma charakter ilościowy



SPOŁECZNO-KLINICZNA – odwołuje się do symptomów,

charakterystycznych objawów lub cech zachowania, które

są wskaźnikiem odchyleń od normy. „Normalne” jest to

zachowanie jednostki, które jest zgodne z istniejącymi w

danym społeczeństwie normami. Takie ujęcie normy ma

charakter jakościowy



TEORETYCZNA – o rozpoznaniu czy jednostka odbiega od

normy czy nie decyduje istnienie lub brak rozbieżności

między zachowaniem się danej osoby a zachowaniem

modelowym.

PODSTAWOWE POJĘCIA

Zdrowie psychiczne jednostki jest nade wszystko

kategorią kulturową, jest podstawowym pojęciem

społecznym, które wynika z określonej więzi i

świadomości społecznej.

Pojęcia „normalność" i „anormalność" nie mogą

być stosowane jako samodzielne określenia,

niezbędne jest odniesienie ich do rodzaju normy.

PODSTAWOWE POJĘCIA

Całe nasze życie upływa na dążeniu do

normalności, na równoczesnym

konfrontowaniu nas samych

z postawami i zachowaniami innych ludzi,

które wydają się niecodzienne,

odmienne, inne, obce.

PODSTAWOWE POJĘCIA

ODCHYLENIA OD NORMY

społeczny

organiczny

psychologiczny

uszkodzenia

dysfunkcje

upośledzenia

PEDAGOGIKA SPECJALNA
JAKO NAUKA
INTERDYSCYPLINARNA



związki z medycyną: diagnoza; terapia

(medyczna/niemedyczna); rokowania



z psychologią: diagnoza psychologiczna; profil

kształcenia; terapia; pomoc specjalistyczna w tworzenie

indywidualnych programów rehabilitacji;

opracowywanie metod rehabilitacji;



z socjologią: badanie środowiska rodzinnego;

określenie zakresu koniecznej pomocy

niepełnosprawnemu i/lub jego rodzinie; pomoc socjalna;



z prawem: opieka kuratorska, sądowa nad nieletnimi

niedostosowanymi; określenie zakresu praw

przysługujących osobie niepełnosprawnej; prawna

osłona osób niepełnosprawnych

PODMIOT ODDZIAŁYWAŃ
PEDAGOGIKI SPECJALNEJ



osoby mające trudności w poznawaniu świata i

komunikowania się z nim na skutek braku lub uszkodzenia

analizatorów zmysłowych



u których procesy poznawcze przebiegają w sposób

nieprawidłowy, stąd nieadekwatny odbiór rzeczywistości,

ograniczona zdolność rozumowania i utrudnione

przystosowanie do życia i pracy



osoby mające trudności z powodu uszkodzenia narządów

ruchu lub przewlekłej choroby, ograniczającej zdolność do

działania, ekspresji, aktywnego udziału w życiu społecznym



wymagające resocjalizacji, niedostosowane społecznie, na

skutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziców i

nauczycieli/pedagogów



znacznie przekraczające poziom normy inteligencji i

zdolności

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI
SPECJALNEJ



OLIGOFRENOPEDAGOGIKA - podmiot osoba upośledzona umysłowo



SURDOPEDAGOGIKA – podmiot osoba z wadami i zaburzeniami słuchu



TYFLOPEDAGOGIKA – podmiot osoba z zaburzenia i wadami

analizatora wzrokowego



PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA/PEDAGOGIKA LECZNICZA –

podmiot osoba przewlekle chora, z trwałymi lub względnie trwałymi

zaburzeniami zdrowia somatopsychicznego



PEDAGOGIKA KOREKCYJNA – podmiot osoba z mikrodefektami,

fragmentarycznymi zaburzeniami wywołanymi mikrouszkodzeniami

mózgu



PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – podmiot osoba niedostosowana

społecznie



LOGOPEDIA – podmiot osoba z zaburzeniami i wadami mowy

(organicznymi, funkcjonalnymi)



PEDAGOGIKA WYBITNIE ZDOLNYCH – podmiot osoba o zdolnościach

akademickich (wysoki IQ) i/lub artystycznych

OLIGOFRENOPEDAGOGIKA

PODMIOT ODDZIAŁYWAŃ



Osoby o nieco niższym niż przeciętnym poziomie
rozwoju intelektualnego



Osoby lekko upośledzone umysłowo



Osoby umiarkowanie upośledzone umysłowo



Osoby znacznie upośledzone umysłowo



Osoby głęboko upośledzone umysłowo



Osoby upośledzone umysłowo z wadami słuchu



Osoby upośledzone umysłowo z wadami wzroku



Osoby upośledzone umysłowo i niedostosowane
społecznie



Osoby upośledzone umysłowo i przewlekle chore



Osoby upośledzone umysłowo z zaburzeniami narządu
ruchu

DYCHOTOMICZNY PODZIAŁ DYSFUNKCJI
INTELEKTUALNYCH

GLOBALNE

PARCJALNE

Upośledzenie
umysłowe

Zahamowanie
rozwoju
intelektualnego

Obniżenie poziomu
intelektualnego

Opóźnienie rozwoju intelektualnego

Niedorozwój
umysłowy

demencja

czasowe

trwałe

sytuacyjne

okresowe

trwałe

Upośledzenie jednej lub
kilku funkcji

Zahamowanie rozwoju
jednej lub kilku funkcji

Obniżenie
poziomu w
zakresie jednej lub
kilku funkcji

Opóźnienie w
zakresie jednej lub
kilku funkcji

KONTEKST DEFINICYJNY



EMIL KRAEPELIN – wyróżnił upośledzenie umysłowe
spośród chorób psychicznych – określając je jako –
wczesne zaburzenie ogólnego rozwoju psychicznego
uwarunkowane organicznie. Podaje pierwszą klasyfikację
upośledzenia umysłowego: DEBILIZM, IMBECYLIZM,
IDIOTYZM



Od końca XIX w. działa Amerykańskie Towarzystwo do
spraw Upośledzenia Umysłowego (AAMR). Cele
towarzystwa:



Badania nad upośledzeniem umysłowym



Tworzenie na podstawie badań definicji i klasyfikacji
upośledzenia umysłowego



Upowszechnianie wiedzy na temat upośledzenia
umysłowego poprzez publikację Podręcznika Terminologii
i Klasyfikacji Upośledzenia Umysłowego (DSM)

1959 RICK HEBER



NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – niższy niż przeciętny poziom
funkcjonowania intelektualnego współwystępujący z
zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym, powstały w
okresie rozwojowym



Niższy niż przeciętny poziom rozwoju intelektualnego – niższy o
jedno odchylenie standardowe od psychometrycznej normy



Wiek rozwojowy – czas od urodzenia do 16 r.ż



Zachowanie przystosowawcze – to efektywność z jaką
jednostka dostosowuje się do zmiennych warunków
(naturalnych i społecznych), w których żyje. W definicji Hebera
dotyczy 3 sfer:

DOJRZEWANIA

UCZENIA SIĘ

PRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Przy tych założeniach wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia
Umysłowego na świecie wyliczono na 16-18%

1973 HERBERT GROSSMAN



NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – istotnie niższy niż przeciętny
poziom funkcjonowania intelektualnego współwystępujący z
zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym, powstały w
okresie rozwojowym



Istotnie niższy to niższy o dwa odchylenia standardowe od
psychometrycznej normy



Wiek rozwojowy – czas od urodzenia do 18 r.ż



Zachowania przystosowawcze w rozumieniu heberowskim,
zasługą H. Grossmana było jednak wskazanie narzędzi do ich
pomiaru:



Skala Dojrzałości Społecznej – Edgara Dolla



Skala Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci Młodzieży i
Dorosłych – Kazuo Nihiry i współ.



Nowa definicja została przyjęta przez WHO w 1975 r., w Polsce
obowiązuje od roku 1980

Uwzględniając powyższe kryteria wskaźnik rozpowszechnienia
upośledzenia umysłowego na świecie wyliczono na 2-3%

NOWA KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO



W 1968 r. została przyjęta nowa klasyfikacja
upośledzenia umysłowego. Klasyfikację trzystopniową E.
Kraepelina zastąpiono czterostopniową opartą na
odchyleniach standardowych:



LEKKIE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 2 – (-) 3



UMIARKOWANE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 3 – (-) 4



ZNACZNE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – (-) 4 – (-) 5



GŁĘBOKIE UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – PONIŻEJ (-) 5

I.Q w granicach 14 – 19
punktów

I.Q poniżej 10 punktów
ilorazowych

NARZĘDZIA DO POMIARU ZMIENNYCH W
OBRĘBIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO



Skale do pomiaru inteligencji. Pierwsze zaczęto tworzyć na
początku XX w. 1911 skala Goddard’a; 1916 skala Termana,
Bineta; 1937 skala Termana-Merrilla



Najpowszechniejszymi są skale Wechslera (pomiar inteligencji od
5 do 60 r.ż)



Skale do pomiaru inteligencji składają się z 2 części: skali słownej
– werbalnej; skali bezsłownej – niewerbalnej (wykonaniowej)



W każdej ze skal mamy podtesty.

SŁOWNE

BEZSŁOWNE

wiadomości

rozumienie

arytmetyka

podobieństwa

Zapamiętywa
nie liczb

Symbole cyfr

Uzupełnianie
obrazka

Układanki
klockowe

Historyjki
obrazkowe

TESTY DO POMIARU INTELIGENCJI



W 1920 r. E. Thordicke wskazał na istnienie więcej niż jednego
rodzaju inteligencji. Wymienił 3 jej rodzaje:



Inteligencję abstrakcyjną



Inteligencję społeczną



Inteligencję praktyczną



W 1985 r. H. Gardner (a następnie w 1995 D. Golemann) mówią
już o co najmniej 7 rodzajach inteligencji.



INTELIGENCJA JĘZYKOWA – umiejętność dobrego pisania i/lub
przemawiania. Oznacza preferencję w aktywności takich
sprawności jak: pisanie, czytanie, słuchanie. Brak kłopotów z
ortografią, dobrą pamięć szczegółów erudycję;



INTELIGENCJA LOGICZNO-MATEMATYCZNA – zdolność
rozumowania, liczenia i logicznego myślenia. Preferencja
działania przez rozwiązywanie problemów, eksperymentowanie.
Łatwość używania nośników współczesnej technologii
(komputer, internet)

TESTY DO POMIARU INTELIGENCJI



INTELIGENCJA WIZUALNO-PRZESTRZENNA – oznacza myślenie
obrazami, zdolność odczytywania map. Wykresów, diagramów



INTELIGENCJA KINESTETYCZNA (MOTORYCZNA) – uosabiają ja
sportowcy i aktorzy. W sensie poznawczym to preferencja
dotyku, działania, ruchu. Zapamiętywane jest szybciej to co
zostało wykonane niż omówione czy pokazane



INTELIGENCJA MUZYCZNA – wrażliwość na rytmizację, dźwięk,
ładunek emocjonalny przekazu



INTELIGENCJA INTERPERSONALNA – utożsamiana często z
inteligencją społeczną. Umiejętność nawiązywania i
utrzymywania kontaktów. Zdolność odczytywania cudzych
intencji, porozumiewania się z innymi. Preferencja współpracy i
współdziałania



INTELIGENCJA INTRAPERSONALNA (INTUICYJNA) – umiejętność
wejrzenia w siebie. Samoświadomość, intuicja, znajomość siebie
własnych zalet i wad

BADANIA DOJRZAŁOŚCI SPOŁECZNEJ – ZDOLNOŚCI
PRZYSTOSOWAWCZYCH



Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla



Badane są takie kompetencje jak: samodzielność, uspołecznienie,

rozwój fizyczny, samokontrola, rozwój mowy – komunikowanie się



W przypadku SZP dla DMiD K. Nihiry pierwsza część skali obejmuje

wszystko to co bada skala Dolla, w tym: niezależne

funkcjonowanie, rozwój fizyczny, aktywność ekonomiczną,

rozwój mowy, pojęcie liczby i czasu, prace domowe,

aktywność szkolną/zawodową, samokontrolę,

odpowiedzialność, uspołecznienie



Druga część skali bada zaburzenia zachowania – stawiana jest

diagnoza czy już mamy z nim do czynienia, czy jest tylko

zagrożenie, bądź nie ma zaburzenia. Wymieniono 14 zaburzeń,

które zostały uznane za szczególnie niebezpieczne dla

prawidłowego funkcjonowania społecznego są to: gwałtowne i

destruktywne zachowania, zachowania antyspołeczne,

buntownicze, kradzież i kłamstwo, zamykanie się w sobie,

stereotypie ruchowe i dziwaczne ruchy, niewłaściwe formy

zachowania się w towarzystwie, niewłaściwe nawyki

głosowe, niewłaściwe lub ekscentryczne nawyki,

zachowania autodestrukcyjne, nadmierna pobudliwość

ruchowa, odbiegające od normy zachowania seksualne,

zaburzenia o charakterze psychologicznym, przyjmowanie

leków

OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI

Stopień upośledzenia lekki:

Czynności Orientacyjno Poznawcze

•niższy ogólny poziom motoryczny

•myślenie o charakterze konkretno-obrazkowym

•uboga wyobraźnia twórcza

• zmniejszona uwaga i pamięć,

• zwolnione tempo pracy

• brak samodzielności, pomysłowości

• dobra pamięć mechaniczna

•Procesy Emocjonalno-Motywacyjne

•w zachowaniu impulsywność, agresywność, niepokój ,

•niska samoocena,

•zubożenie odczuć emocjonalnych,

•podczas pracy niezbędne specjalne bodźce np. pochwała

• poprawne formułowanie prostych zdań, ale ubogi zasób
słownictwa

•Rozwój Społeczny

• mniejsza odpowiedzialność i uspołecznienie,

• Zalety: troska o siebie i innych, możliwość wyuczenia zawodu i
zarobkowania,

•rozwój umysłowy zatrzymuje się na poziomie 12-latka, a w
dojrzałości społecznej poziom 17-latka.

CECHY ROZWOJOWE OSÓB
Z
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Stopień upośledzenia

umysłowego

Okres przedszkolny

(0-5

lat) dojrzewanie i

rozwój

Okres szkolny

(6-20

lat)

ćwiczenia i edukacja

Dorośli (powyżej

21

lat)

dostosowanie zawodowe i

społeczne

Lekki

może rozwijać
umiejętności
społeczne i zdolności
porozumiewania się,
minimalne opóźnienie
w zakresie rozwoju
czuciowo-ruchowego,
często nie różni się od
pełnosprawnych dzieci
aż do późniejszego
wieku

może opanować
umiejętności szkolne
do poziomu 6 klasy,
lub nieco wyżej, w
wieku kilkunastu lat,
może być kierowany
ku normom uznanym
społecznie

zazwyczaj osiąga
umiejętności
społeczne i
zawodowe
wystarczające do
samoutrzymania się
na poziomie
minimum potrzeb,
ale kierownictwo i
pomoc potrzebne w
sytuacji
szczególnego
stresu społecznego
czy ekonomicznego

OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI

Stopień upośledzenia umiarkowany:

Czynności Orientacyjno Poznawcze



spostrzeganie niedokładne, wolne



Uwaga mimowolna



słaba koncentracja uwagi



pamięć nietrwała



myślenie konkretno-obrazowe



brak zdolności dokonywania operacji logicznych



ubogie słownictwo

Procesy Emocjonalno-Motywacyjne



widoczne potrzeby psychiczne



intuicyjne uczucie moralne



słaba kontrola nad popędami

Rozwój Społeczny



widoczna potrzeba kontaktów społecznych



samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace

zarobkowe



potrafią wyrazić swoje potrzeby oraz współpracować z innymi

CECHY ROZWOJOWE OSÓB
Z
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Stopień upośledzenia

umysłowego

Okres przedszkolny

(0-5

lat) dojrzewanie i

rozwój

Okres szkolny

(6-20

lat)

ćwiczenia i edukacja

Dorośli (powyżej

21

lat)

dostosowanie zawodowe i

społeczne

Umiarkowany

może mówić lub
nauczać się
porozumiewać,
socjalizacja uboga,
dostateczny rozwój
ruchowy, korzysta z
ćwiczeń w zakresie
samoobsługi, może
być prowadzony pod
minimalnym
nadzorem

może być wyuczony
pewnych umiejętności
społecznych i
zawodowych, w
umiejętnościach
szkolnych nie osiąga
poziomu wyższego niż
2 klasy, może nauczyć
się podróżować sam do
znanych miejsc

może utrzymać się
w pracy
wymagającej
minimalnych
umiejętności w
warunkach
chronionych,
wymaga nadzoru i
kierowania w
sytuacji
niewielkiego stresu
społecznego czy
ekonomicznego

OGRANICZENIA I
MOŻLIWOŚCI

Stopień upośledzenia znaczny:

Czynności Orientacyjno Poznawcze



spostrzeganie niedokładne, bardzo wolne



uwaga mimowolna skupiona na silnych bodźcach



pamięć krótkotrwała bardzo ograniczona



mowa zdania proste, dwuwyrazowe, częste wady



Integracja sensoryczno-motoryczna

Procesy Emocjonalno-Motywacyjne



widoczne potrzeby psychiczne



oznaki przywiązania do osób rzeczy



częste zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne

Rozwój Społeczny



osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, proste
prace domowe i zarobkowe



potrafią porozumieć się w prostych sprawach

CECHY ROZWOJOWE OSÓB
Z
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Stopień

upośledzenia

umysłowego

Okres przedszkolny

(0-5

lat) dojrzewanie i

rozwój

Okres szkolny

(6-20

lat) ćwiczenia i

edukacja

Dorośli (powyżej

21

lat)

dostosowanie zawodowe i

społeczne

Znaczny

upośledzony
rozwój ruchowy,
mowa rozwinięta
minimalnie, nie
zdolność do
skorzystania z
ćwiczeń w
samoobsługiwaniu
się, skąpa lub
żadna
umiejętność
komunikowania
się

może nauczyć
się
porozumiewania
z innymi lub
mówić, może
wyćwiczyć
elementarne
nawyki ćwicząc
je systema
tycznie

może często
uczestniczyć w
samoobsługiwaniu
się, pod pełnym
nadzorem może
rozwinąć
umiejętności
samozabezpieczając
e na poziomie
minimalnej
użyteczności i w
warunkach
kontrolowanych

OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI W

Stopień upośledzenia głęboki:

Czynności Orientacyjno Poznawcze



od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci

do cząstkowego ich występowania



mowa nieartykułowane dźwięki



czasem proste pojedyncze wyrazy



rozumienie prostych słów i poleceń

Procesy Emocjonalno-Motywacyjne



proste emocje zadowolenia i niezadowolenia



częste wahania nastroju



czasem wyrażanie emocji gestami – uśmiech



przywiązywanie się do osób

Rozwój Społeczny



osoby nie potrafią samodzielnie dbać o siebie



Prawie całkowity brak regulacji czynności regulacyjnych



Mogą nauczyć się prostych nawyków



wymagają stałej opieki

CECHY ROZWOJOWE OSÓB
Z
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

Stopień upośledzenia

umysłowego

Okres przedszkolny

(0-5

lat) dojrzewanie i

rozwój

Okres szkolny

(6-20

lat) ćwiczenia i

edukacja

Dorośli (powyżej

21

lat)

dostosowanie zawodowe i

społeczne

Głęboki

duże

upośledzenie,

minimalna

zdolność do

funkcjonowania

w zakresie

czuciowo-

ruchowym,

potrzeba

pielęgnowania

istnieje

możliwość

pewnego

rozwoju

ruchowego,

może

reagować na

ćwiczenia w

samoobsłudz

e w

minimalnym

zakresie

nieznaczny

rozwój ruchowy i

mowy, może

osiągnąć bardzo

ograniczony

stopień unikania

niebezpieczeńst

wa, wymaga

pielęgnowania

Źródlo. Mental Retardauon Activities of the US Dept. Of Health Education and
Welfare (za Wardaszko-Lyskowską 1993)

CZYNNIKI ETIOLOGICZNE
UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO



Klasyfikacje przyczyn upośledzenia umysłowego
są różne.



Najczęściej uzależnia się je od czasu
występowania:

-przed urodzeniem,
-w okresie porodowym i
-po urodzeniu (O. Lipkowski)
Podobny podział spotykamy w pracy Clarke'ów;

kryterium różnicującym jest czas ich powstania:

-czynniki genetyczne powstają w okresie przed

zapłodnieniem,

-czynniki egzogenne - w okresie po urodzeniu

dziecka.

CZYNNIKI ETIOLOGICZNE
UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

Międzynarodowa klasyfikacja chorób wskazuje na następujące

przyczyny niedorozwoju umysłowego:



po zakażeniu i zatruciach;



wskutek urazu lub działania czynników fizycznych;



z powodu zaburzeń przemiany materii, wzrostu lub odżywiania;



w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu,

np. dziecięce stwardnienie rozległe;



wskutek chorób i zespołów wywołanych przez (nieznane)

czynniki



działające w życiu płodowym;



wskutek anomalii chromosomalnych;



wskutek wcześniactwa;



wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowy)



inne — bliżej nieznane, np. idiopatyczny, o nieznanej

przyczynie

OBOWIĄZUJĄCA DEFINICJA UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO



1992 r. Ruth Luckasson, DSM-IV (1994)



NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY – to istotnie niższy niż przeciętny,

ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego z

jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie

dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności

przystosowawczych



Porozumiewanie się



Samoobsługa



Tryb życia domowego



Uspołecznienie



Korzystanie z dóbr społeczno kulturowych



Samodzielność



Troska o zdrowie i bezpieczeństwo



Umiejętności szkolne



Organizacja czasu wolnego



Praca



Niedorozwój ujawnia się w okresie rozwojowym, przed 18 r.ż

PRÓBA ZMIANY KLASYFIKACJI



R.Luckasson zaproponowała zamiast pojęć

lekkie, umiarkowane... Używać terminów

określających zakres pomocy jakiej należy

udzielić osobom upośledzonym. I tak:



Sporadyczna pomoc – zamiast lekkie

upośledzenie umysłowe



Ograniczona pomoc – zamiast umiarkowane

upośledzenie umysłowe



Znaczna pomoc – zamiast znaczne

upośledzenie umysłowe



Całkowita pomoc – zamiast głębokie

upośledzenie umysłowe

WARTO WIEDZIEĆ - O UPOŚLEDZENIU UMYSŁOWYM W
LICZBACH



75% wszystkich upośledzonych umysłowo to upośledzeni w

stopniu lekkim



Ponad 70% upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim uczy się w

pełnej segregacji



100% umiarkowanie, znacznie i głęboko upośledzonych uczy się w

pełnej segregacji



Upośledzonych umysłowo najtrudniej objąć nauczaniem

integracyjnym



85% nauczycieli nie przyjęłoby do swojej klasy ucznia

upośledzonego umysłowo



15% uczniów pełnosprawnych uważa, że upośledzenie umysłowe

jest karą za grzechy



20% uczniów kojarzy go z lenistwem



20% z rodziną wielodzietną lub patologią w rodzinie



Najczęstsze postawy w stosunku do upośledzonych umysłowo to:

współczucie i litość (49%). Dodając do tego: bezsilność, lęk –

mamy blisko 70% postaw o charakterze niekonstruktywnym – nie

sprzyjających rozwojowi uczniów upośledzonych

PEDAGOGIKA LECZNICZA

POJĘCIE CHOROBY PRZEWLEKŁEJ ORAZ WSKAŹNIKI
ROZPOWSZECHNIENIA



CHOROBA PRZEWLEKŁA – to wszelkie zaburzenie lub
odchylenie od normy, która ma jedną lub więcej spośród
następujących cech: jest trwała, pozostawia po sobie
inwalidztwo, spowodowana jest nieodwracalnymi zmianami
patologicznymi, wymaga specjalnego postępowania
rehabilitacyjnego, wymagać będą długiego okresu nadzoru,
obserwacji czy opieki (J. i W.Pileccy, 1992)



Inna definicja – CHOROBA PRZEWLEKŁA – to niekorzystna
sytuacja dla dziecka, które zmuszone jest w niej uczestniczyć.
Niekorzystną sytuacje konstytuuje długotrwałe
unieruchomienie, ograniczenie samodzielności i uzależnienie
od innych, izolacja od środowiska społecznego i
przyrodniczego, ograniczenie możliwości uczenia się i
osiągania dobrych wyników w nauce (A.Maciarz, 1999)



10-15% populacji w wieku szkolnym stanowią dzieci przewlekle
chore

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE CHOROBY

Najczęściej występującymi chorobami dzieci i młodzieży w wieku

szkolnym są:



Choroby układu oddechowego



Choroby układu moczowego



Choroby związane z organicznym uszkodzeniem CUN



Choroby układu krążenia



Choroby narządu ruchu



Uszkodzenia słuchu



Ogniskowe przewlekłe zakażenia w różnych narządach

NASTĘPSTWO



lęk, koncentracja na wartościach podstawowych, koncentracja na
„tu i teraz”, poczucie nieuchronności, bezsilności, utrata nadziei,
perspektywy życiowej, poczucie ubezwłasnowolnienia i utraty
wolności, obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie wstydu i
bycia innym, ograniczenie stymulacji zewnętrznej, deprywacja
potrzeb emocjonalnych, obniżenie stymulacji wewnętrznej,
bierność (E.Góralczyk, 1996)

KONCEPCJE CHOROBY

Koncepcja swoistych obrazów psychicznych choroby – J. Doroszewska –

choroba przeciąża nie tylko układ nerwowy, ale deformuje również
prawidłowe funkcjonowanie. Pojawiają się pewne swoiste,
charakterystyczne dla grupy chorujących na to samo osób, cechy
psychiczne.



Obraz dzieci astmatycznych

: uczuciowe, niespokojne, nadmiernie

pobudliwe ruchowo. Czasami: apatyczne, ospałe, niechętne do wysiłku



Obraz dzieci z chorobą reumatyczną

: drażliwe uczuciowo, wybuchowe;

demonstrowany gniew, zmienność nastrojów, duża męczliwość



Dzieci z chorobą alergiczną

: nerwowe, niespokojne, nadpobudliwe

ruchowo, zmniejszona wytrzymałość umysłowa

Koncepcja wspólnych i swoistych cech osobowości – A.Hulek – osoby

chore ujawniają wszystkie te cechy i dyspozycje osobowości, które
ujawniają osoby zdrowe



Nie na jakościowych zmian osobowości wywołanych chorobą



Zmiany jeśli występują są konsekwencją negatywnych doświadczeń
związanych ze środowiskiem społecznym i tym jak odbiera ono chorobę

KONCEPCJE CHOROBY

Choroba jako sytuacja trudna – J. Reykowski –

chory znajduje się w

sytuacji trudnej, stresowej, w której psychika człowieka zostaje

poddana nadmiernemu obciążeniu. To z kolei utrudnia zdolności

adaptacyjne



Choroba może: zaburzyć obraz samego siebie, obniżyć samoocenę,

obniżyć poczucie własnej wartości

Podobnie chorobę traktuje Z. Sękowska



Choroba prowadzi do zachwiania równowagi psychicznej (wymaga

terapii)



Naraża na stany frustracyjne, blokując możliwość zaspokojenia

potrzeb



Prowadzi do zaburzeń zachowania

Choroba jako źródło deprywacji – Z.Skorny – zablokowanie potrzeb



Na skutek choroby dochodzi do

deprywacji społecznej

(hospitalizacja

pozbawia kontaktów)



Deprywacji czynnościowej

(nie ma możliwości działania)



Deprywacji sensorycznej

(zubożenie bodźców)

Choroba jako czynnik traumatyzujący – E.Wielgosz – choroba wpływa

niekorzystnie na rozwój psychiczny, fizyczny, społeczny



Wpływ ten jest tym większy, im mniejsze dziecko



Wpływa również na rodzinę

SYTUACJA I SKUTKI UNIERUCHOMIENIA



Niemożność zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu



Brak ruchu to pozbawienie możliwości

obserwacji,
zdobywania doświadczeń,
praktycznej orientacji w codziennych warunkach;



Efektem jest ubóstwo wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, języka



Życie chorego jest bardzo monotonne – wydaje mu się, że żyje

na marginesie życia



Problemem jest zależność od innych, podczas gdy naturalną

potrzebą człowieka jest dążenie do samodzielności

Osoby chore odznaczają się nadmierna wrażliwością, długotrwałym

przeżywaniu każdego zdarzenia,

są skryte, powściągliwe, nie uzewnętrzniają uczuć



Problemem jest brak prywatności



Brak możliwości zmiany lub wyboru środowiska, w którym się

przebywa



Poczucie osamotnienia, tęsknota



Smutek ,zaburzenia nastroju



Poczucie braku perspektyw



Cierpienie fizyczne

SYTUACJA I SKUTKI UNIERUCHOMIENIA CD.



Osoby przewlekle chore odznaczają się wysokim poziomem
neurotyzmu



Gorsze jest ich przystosowanie



Występują liczniejsze zaburzenia emocji



Niższe są ich wyniki w nauce (A.Mielniczuk, 1979)



Utrudnione kontakty interpersonalne



U 37,5% rozpoznaje się nieprzystosowanie (M.Kościelska, 1976)



Jawne niepowodzenia szkolne obserwowane są u 26% uczniów
klas I-III i ponad 11% uczniów klas starszych (M.Kościelska)



Główny powód obniżania się wyników szkolnych – zaburzenia
rozwoju psychofizycznego



Innym jest absencja szkolna (M.Kościelska)



Trudności adaptacyjne mogą wynikać z błędów
wychowawczych rodziców – głównie nadopiekuńczości i
nadmiernego ochraniania – rozwijana jest w ten sposób u dzieci
postawa zależności (W. Pilecka, 1990)

KSZTAŁCENIE WYBITNIE ZDOLNYCH

UCZEŃ WYBITNIE ZDOLNY TO...



Uczeń o tzw. uzdolnieniach akademickich



Uczeń o zdolnościach artystycznych



Badania potwierdziły, że uczniowie wybitnie
zdolni różnią się od swoich rówieśników:
sprawnością intelektualną, wynikami
nauczania, i/lub osiągnięciami artystycznymi



Cechy te nie muszą występować równolegle,
logicznym wydaje się podział na dwie grupy
wyżej wymienione

WYBITNE ZDOLNOŚCI AKADEMICKIE,
DEFINICJA...



Za podstawowe kryterium zdolności ogólnych
przyjmuje się najczęściej iloraz inteligencji



Opierając się na tym wskaźniku, podejmowano próby
określenia częstotliwości występowania w populacji
jednostek zdolnych



I tak:



IQ 130 – pojawia się 3 razy na 100



IQ 137 – 1 na 100



IQ 150 – 1 na 1000



IQ 160 – 1 na 10 000



IQ 170 – 1 na 100 000



IQ 180 – 1 na 1 000 000

WYBITNE ZDOLNOŚCI AKADEMICKIE,
DEFINICJA...



Liczne badania, m. in. P.H.Pickarda wskazują,
że o wybitnych zdolnościach możemy mówić,
gdy IQ przekracza 135



W definicjach podkreśla się również fakt, iż
wysokie IQ nie wystarcza do stwierdzenia
wybitnych zdolności, koniecznym wydaje się
istnienie tzw. ZDOLNOŚCI SPECJALNYCH oraz
WYSOKICH OSIĄGNIĘĆ W UCZENIU SIĘ

WYBITNE ZDOLNOŚCI ARTYSTYCZNE



Innym rodzajem wybitnych zdolności są te,
które nie spełniając poprzednich kryteriów
wskazują na ponadprzeciętne możliwości –
nazywane talentem – to UZDOLNIENIA
ARTYSTYCZNE



Uzdolniony artystycznie przejawia szczególne
zdolności w dziedzinie sztuk plastycznych,
muzycznych – twórczych



Nie musi i z reguły nie współwystępuje tu
wysoki poziom IQ, czy osiągnięć szkolnych –
nie stanowią one czynnika decydującego w
kwalifikacji uzdolnień

CHARAKTERYSTYKA UCZNIA O
WYBITNYCH ZDOLNOŚCIACH
AKADEMICKICH



Wysoka inteligencja



Możliwość twórczych osiągnięć (w
jakiejkolwiek dziedzinie społecznie
użytecznej)



Twórcza wyobraźnia



Wybitne zdolności specjalne



Łatwość uczenia się



Szerokie zainteresowania



Duża doza samokrytycyzmu



Pracowitość

CHARAKTERYSTYKA UCZNIA O WYBITNYCH
ZDOLNOŚCIACH AKADEMICKICH



Ciekawość intelektualna



Duży zakres uwagi



Umiejętność koncentracji



Bogaty słownik



Pomysłowość w pracy



Szeroki zakres poznanych lektur



Silna motywacja do zajmowania się interesującą dziedziną

aktywności



Najczęściej to silne typy osobowości- umożliwiające wytężoną

pracę



Skłonni do introwersji



Zrównoważeni emocjonalnie



Wytrwali w dążeniach



Łatwo przystosowują się do współpracy



Aktywni



Lubiani

CO MOŻE SPRAWIAĆ „KŁOPOTY”
NAUCZYCIELOWI...



Uczeń wybitnie zdolny ma sprecyzowane
wymagania w stosunku do instytucji kształcącej



Gdy nauczyciele lub szkoła nie potrafią zaspokoić
ich potrzeb są schematyczni, nieciekawi może
dochodzić i dochodzi do konfliktów



Ponieważ wyróżniają się zwiększona wrażliwością
– silniej niż pozostali uczniowie reagują na brak
konsekwencji w słowach i czynach nauczycieli



Zaangażowani ideowo – mogą dosłownie brać
deklaracje głoszone przez nauczycieli



Ich bezkompromisowe postawy nie tolerują
półprawd, „układania się”, dostosowywania...

CO MOŻE SPRAWIAĆ „KŁOPOTY”
NAUCZYCIELOWI...



Uczniowie Ci uczą się znacznie łatwiej i

szybciej niż pozostali – pozostają bez pracy,

gdy inni są zaledwie na jej początku



Opanowują znacznie szerszy zakres materiału

– zatem to co dzieje się na lekcji jest dla nich

po prostu nudne, oni wiedzą dużo więcej



Potrafią opanować treści o stosunkowo

najwyższym poziomie trudności – wiedzą

swoją często przewyższają wiedzę

nauczyciela – trudno sprostać ich

wymaganiom (to deprymujące dla

nauczyciela)



Są neurotyczni...

POLSKI SYSTEM KSZTAŁCENIA A UCZEŃ
WYBITNIE ZDOLNY



Brak szkół specjalnych dla uczniów wybitnie zdolnych



Wyjątek stanowią szkoły artystyczne



Jedyne możliwości: przyspieszenie tempa nauki dla

uczniów uzdolnionych akademicko – „przeskok” do

klasy programowo wyższej



Rozszerzenie treści programowych, wzbogacenie

programów szkolnych



Różnicowanie poziomów trudności – kształcenie

wielopoziomowe



Koła zainteresowań



Godziny dla uczniów zdolnych – z godzin do dyspozycji

dyrektora placówki (rozdysponowanie dowolne)



Olimpiady przedmiotowe



Konkursy szkolne, międzyszkolne



Programy inicjatyw społecznych

KRAJOWY FUNDUSZ NA RZECZ DZIECI



Instytucja powstała w Polsce w 1981 r. celem:



Poprawy opieki na zdrowiem dzieci w Polsce – zgodnie ze

standardami ONZ



Poprawy warunków rozwoju dzieci i młodzieży, tworzenia

szans rozwoju dla wszystkich dzieci na miarę ich

możliwości (wybitnie zdolni czy upośledzeni umysłowo)



FORMY DZIAŁANIA



Rzecznictwo na rzecz dzieci – oddziaływania na rzecz

rozwiązań ustawowych, organizacyjnych, prawnych



Promowanie nowych idei i form pomocy w rozwoju opieki

nad dziećmi – w imię idei podmiotowego ich traktowania



Pomoc finansowa i rzeczowa – placówkom lecznictwa i

rehabilitacji, nauczania, inicjatyw społecznych na rzecz

dzieci



Organizacja pomocy indywidualnej wybitnie zdolnym –

stypendia, fundowane staże...

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE – POLSKI I
ŚWIATOWY SYSTEM POMOCY WYBITNIE
ZDOLNYM



PODOBIEŃSTWA:



Negatywne postawy wobec wybitnie
zdolnych – mimo to w miarę możliwości
wspieranie pedagogiczne i psychologiczne
wybitnie zdolnych



Podobne formy pracy: specjalne klasy;
olimpiady przedmiotowe; dodatkowe zajęcia,
warsztaty



Trudności diagnozy – nie można opierać się
tylko na IQ...

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE – POLSKI I
ŚWIATOWY SYSTEM POMOCY WYBITNIE
ZDOLNYM



RÓŻNICE:



Możliwość finansowania działań na rzecz
wybitnie zdolnych



Płynność systemu edukacji



Specjalne programy i plany nauczania



W przypadku studiów wyższych możliwość
swobodnego wyboru treści kształcenia –
zgodnych z preferencjami, zainteresowaniami
(system punktowy...)

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W
LICZBACH...



Do 2010 r. przewiduje się – 18% ludzi na świecie
będzie dotyczyła niepełnosprawność, w tym 1/3
stanowią osoby w wieku rozwojowym



niedostosowanie społeczne – 46%



upośledzenia o znamionach charakteropatii – 4% -
obie grupy łącznie – 50%



upośledzenie umysłowe – 31%



upośledzenie fizyczne – 10%



upośledzenie mowy – 5%



upośledzenie słuchu – 3%



upośledzenie wzroku – 1%