Źródła ergonomii
Rozwój techniki, a ergonomia
Tayloryzm, fordyzm
Definicje
Istota ergonomii

ERGONOMIA – pojęcia

podstawowe

Ergonomia

to nauka zajmująca

się dostosowaniem wszelkich

obiektów technicznych do

możliwości i ograniczeń

człowieka

ERGONOMIA

Pojęcie ergonomii tak naprawdę funkcjonuje

w świadomości społecznej dopiero od 50 lat –

i to wcale nie powszechnie.

W odniesieniu do wcześniejszych okresów

można mówić o PARA-ERGONOMII

lub ERGONOMII INTUICYJNEJ

rozumianej jako:

 poręczność,

 funkcjonalność,

 przydatność,

 odpowiedniość,

 użyteczność,

 wygoda,

 skuteczność

określane na podstawie prób i błędów podczas użytkowania.

ERGONOMIA

„W czasach prehistorycznych ludzie sami wytwarzali

potrzebną im broń i narzędzia. Sprawność i dobre

dostosowanie narzędzia do człowieka były kwestią

życiowej wagi. Jeżeli człowiek zrobił złą broń i nie

mógł jej użyć dość skutecznie, bardzo szybko było o

jednego żywego konstruktora wadliwej broni mniej

na

świecie”

Brian Shackel, angielski psycholog, 1963

Źródła ergonomii

Czy w minionych wiekach był sprzyjający klimat

do myślenia o pracującym człowieku?

Ilość i jakość środków technicznych

w ciągu kilku tysięcy lat

– z wyjątkiem ostatnich dwóch wieków –

rozwijała się bardzo powoli i nierównomiernie.

Źródła ergonomii

Co było przyczyną?

Obowiązujący podział społeczeństwa na klasy

spowodował, że pracą fizyczną zajmowali się

ludzie z niższych klas, prości,

niewykształceni, często biedni.

Powodowało to brak motywacji do rozwijania

techniki, tworzenia wynalazków

ułatwiających pracę, bo nie był to problem

ludzi wolnych, zamożnych, posiadających

wiedzę i władzę.

Źródła ergonomii

W technicznych dokonaniach ludzkości aż do

połowy XX wieku trudno dopatrywać się świadomej

i systematycznej działalności, mającej na celu

dopasowanie wytworów techniki do fizycznych

i psychicznych możliwości człowieka.

Maszyny, narzędzia i inne urządzenia techniczne

musiały przede wszystkim realizować pożądane

funkcje technologiczne, a konieczność dostosowania

ich do człowieka pojawiała się wówczas, gdy

niedostosowanie groziło zakłóceniami w działaniu

maszyny, przynosiło widoczne straty lub

zagrażało życiu i zdrowiu człowieka.

Źródła ergonomii

Negatywne skutki niedostosowania techniki wytwórczej

do możliwości ludzkich próbowano łagodzić na

początku XX wieku. Powstały nowe formy organizacji

pracy:



specjalizacja zadań

(Taylor, 1856-1915),



uwzględnianie zasad ekonomiki ruchów

(Gilbreth,

1868-1924),



stosowanie środków motywujących, początek
zarządzania zasobami ludzkimi

(Mayo, 1880-1949),



wprowadzanie zasad racjonalizacji pracy kierowniczej

(Fayol, 1841-1925),



harmonizacja prac

(Adamiecki, 1866-1933)



partycypacyjne formy organizacji pracy (np. grupy
autonomiczne, koła jakości).

Źródła ergonomii

Na przełomie XIX i XX wieku

nastąpiła zmiana sposobu wytwarzania

z rzemieślniczego na przemysłowy.

Źródła ergonomii

Istotą

rzemieślniczego stylu produkcji

jest wykonywanie

wyrobu, od początku do końca, przez tą samą grupę

osób, z których jedna – mistrz – decyduje o

przebiegu procesu wytwórczego i o wszystkich

cechach wyrobu.

Produkt ma znamiona indywidualne i może być

utożsamiany z określonym

stylem,charakterystycznym dla wytwórcy.

Historycy sztuki nie mają dziś wątpliwości,

z czyjego warsztatu pochodzi np. XVII–wieczna szafa,

maszyna do szycia z przełomu wieku czy zabytkowy

wiatrak.

Źródła ergonomii

Rozwijający się handel z koloniami otworzył nowe, nieznane

wcześniej możliwości szybkiego zysku i "usprawiedliwiał"

odejście od paradygmatu dobrej jakości na rzecz

paradygmatu dużej ilości wyprodukowanych dóbr.

Ta przyczyna spowodowała wzrost zapotrzebowania na

techniczne środki wytwarzania: narzędzia, maszyny

i inne urządzenia technologiczne. Coraz wyraźniej

zaznaczała się tendencja do rozwijania specjalizacji, i to

zarówno w odniesieniu do maszyn, jak i do pracy

ludzkiej.

Podział procesu pracy na coraz węższe zadania

i przydzielanie tych zadań odpowiednio dobranym

i przeszkolonym pracownikom spowodował powstanie

nowego stylu wytwarzania, charakterystycznego dla tzw.

ery produkcji przemysłowej.

Źródła ergonomii

Na początku

ery produkcji przemysłowej

cenna była

głównie produktywność. Analizy procesów pracy ludzkiej

wykonywane przez F. Taylora w latach 1890-1895

w Anglii miały na celu zwiększenie wydajności pracy

oraz zmniejszenie kosztów produkcji.

Źródła ergonomii

Było to podstawowe

kryterium (lub raczej

– dwa kryteria

komplementarne),

za pomocą którego

oceniano ówczesną

technikę.

Wzrost wydajności osiągano poprzez:



dobór do danej pracy ludzi najsprawniejszych

i opracowanie norm pracy w oparciu o osiągane przez

nich wyniki,



podział procesu produkcji na elementy składowe,

eliminowanie elementów zbędnych i ustalenie

najbardziej racjonalnych sposobów wykonywania

niezbędnych czynności,



stosowanie silnych bodźców płacowych –

progresywna, zróżnicowana płaca, ustalana na

podstawie pomiaru czasu trwania poszczególnych

czynności robotnika wykonującego określone zadanie.

Frederick Wilson TAYLOR

Naukowa organizacji pracy -

Tayloryzm

Postulat

standaryzacji

narzędzi,

maszyn i urządzeń

oraz

dostosowanie

ich do pracowników

i wykonywanych przez nich zadań.

Istotny element

tayloryzmu

Wprowadzenie pracy taśmowej – po raz

pierwszy na szerszą skalę w zakładach

Forda na początku XX w. – doprowadziło do

skrajnego rozdrobnienia pracy na elementy

Henry FORD (1863-1947)

przemysłowiec amerykański, założyciel zakładów

samochodowych

Fordyzm

– organizacja pracy: robotnik

wykonuje stale tą samą czynność, a

przedmiot pracy jest przesuwany za pomocą

taśmy.

Fordyzm

intensyfikując pracę umożliwia

osiąganie wysokich wydajności.

Ford z 1904 roku

Pod koniec II wojny światowej w technice

militarnej pojawił się jakościowo nowy

dylemat, z którym projektanci i

konstruktorzy nie potrafili się uporać.

W wyniku szybkiego postępu w dziedzinie

budowy samolotów bojowych

i transportowych powstał trudny do

rozwiązania problem

dostosowania do

możliwości ludzkich

konstrukcji

i rozmieszczenia urządzeń

sygnalizacyjnych

i sterowniczych w kabinie pilota.

Początki ludzkich problemów z

techniką

Okazało się że pilot nie był w stanie

odpowiednio szybko orientować się w

gąszczu dość przypadkowo rozmieszczonych

urządzeń i właściwie reagować

w

sytuacji stresu, presji czasu, niewygody,

przeciążeń grawitacyjnych, zimna,

niedotlenienia, hałasu, drgań, złego

oświetlenia

itp. Wskutek tego często

zdarzały się katastrofy i zestrzelenia.

Podobne problemy pojawiały się też w innym

sprzęcie bojowym: w czołgach, okrętach

i stacjach radarowych.

Początki ludzkich problemów z

techniką

Gdy stwierdzono, że operatorzy osiągnęli kres swoich

możliwości i najsprawniejsze metody selekcji,

doboru, treningu i motywowania nie przynosiły

spodziewanych efektów, do badań włączono

psychologów, fizjologów oraz antropologów.

Początki ludzkich problemów z

techniką

Formułowali oni wskazówki dla
konstruktorów urządzeń technicznych, jak
należy tworzyć struktury techniczne, aby
były bardziej dostosowane do
psychicznych i fizycznych możliwości
człowieka.

Ten nurt badań w USA nazwano

human engineering

lub

human factors in technology

, w byłym ZSRR –

inżeniernaja psichołogia

, a później –

ergonomics

.

Były to początki współczesnych badań

ergonomicznych, których celowość wynikała z

konkretnych zapotrzebowań praktycznych.

Po zakończeniu wojny zebrane doświadczenia zaczęto

przenosić do przemysłu cywilnego, co – przy

minimalnych nakładach – zaczęło skutkować

większą wydajnością pracy, poprawą jakości

produktu, zmniejszeniem wypadkowości i

pozytywnymi zjawiskami społecznymi.

Początki ludzkich problemów z

techniką

Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od

wyrazu greckiego ergon (



praca

i nomos (



prawo, zasada,

oznaczamy Naukę o Pracy,

czyli o używaniu nadanych człowiekowi

od Stwórcy siły i zdolności

Definicja ergonomii

wg Wojciecha B.Jastrzębowskiego z

1857r.

Źródło: Wojciech Bogumił Jastrzębowski: Rys ergonomii czyli nauki o pracy, Poznań,
1857

Ergonomia jest to nauka stosowana,

zmierzająca do optymalnego dostosowania

narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii,

organizacji i materialnego środowiska pracy

oraz przedmiotów powszechnego użytku

do wymagań i potrzeb fizjologicznych,

psychicznych i społecznych człowieka

Definicja ergonomii

Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego

(PTErg)

Źródło: Statut Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego, Rozdz.II ,
1963r.

Ergonomia zajmuje się związkami

zachodzącymi pomiędzy człowiekiem

a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem

(materialnym) w najszerszym znaczeniu,

włączając w to pracę, wypoczynek,

sytuację w domu i w podróży

Definicja ergonomii

Międzynarodowego Stowarzyszenia

Ergonomicznego

(International Ergonomics Association) – 1959r.

Źródło: Statut Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego,
International Ergonomisc Association (IEA), 1967r.

 Jest

nauką stosowaną

(w odróżnieniu od nauk

teoretycznych) dlatego, że tematyka badań

wynika z zapotrzebowania praktycznego.

 Charakteryzuje się

humanocentryzmem

, tzn.

ocena rozwiązań technicznych i

organizacyjnych, związanych ze

współdziałaniem człowieka i środków

technicznych dokonywana jest przy założeniu,

że dobro (dobrostan) człowieka musi być

traktowane priorytetowo w stosunku do

kryteriów technicznych czy ekonomicznych.

Istotne elementy ergonomii

 Akcentowana jest konieczność

harmonijnego, efektywnego współdziałania

człowieka i środków technicznych.

 Zainteresowania ergonomii rozciągają się

na

wszystkie przejawy kontaktów człowieka

ze środkami technicznymi

, mające miejsce

podczas pracy, nauki, rekreacji, sportu,
podróży, zajęć domowych, leczenia,
rehabilitacji, wspomagania
niepełnosprawności itd.

Istotne elementy ergonomii

Ta różnorodność definicji nie powinna zaciemniać istoty ergonomii.

ISTOTA ERGONOMII:

 dążenie do dostosowania świata materialnego

do potrzeb i ograniczeń człowieka,

 dążenie do zapewnienia czy przywrócenia

człowiekowi dominacji nad sprzętem,
maszynami, czy innymi elementami
materialnymi, których rozwój nie kontrolowany
przez myśl humanistyczną czyni z człowieka
niewolnika świata rzeczy martwych.

Różnorodność definicji ergonomii jest

zrozumiała, gdyż ergonomia jako nauka

jest dyscypliną powstającą.

 lepsza i wydajniejsza praca,
 zmniejszenie biologicznych kosztów pracy,
 zmniejszenie liczby oraz kosztów braków i błędów

popełnianych w pracy,

 zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja

chorób zawodowych,

 lepsze wykorzystanie czasu pracy,
 ograniczenie absencji chorobowej,
 zwiększenie satysfakcji z pracy oraz pozytywnej

motywacji,

 odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu

z urządzeniami technicznymi.

Korzyści uzyskiwane dzięki wysokiej

jakości ergonomicznej urządzeń

technicznych:

 Straty ekonomiczne bezpośrednie

, których

wielkość jest możliwa do oszacowania (np.: mała
wydajność i produkcja braków spowodowana
przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym
oświetleniem, wysoką temperaturą, skutki
wypadków przy pracy, choroby zawodowe,
zwolnienia lekarskie).

 Straty ekonomiczne pośrednie

, których wielkości

nie można w prosty sposób oszacować (np. utrata
zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie
materiałów, narzędzi i maszyn wskutek
niedbalstwa i nielubienia swojej pracy)

Straty powodowane niską jakością

ergonomiczną urządzeń technicznych:

 Straty moralne

, nie poddające się ekonomicznej

wycenie (np.: cierpienie, złe samopoczucie
spowodowane przemęczeniem, niski etos pracy,
brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i
apatii, zanik potrzeby wartości wyższych.

Straty powodowane niską jakością

ergonomiczną urządzeń

technicznych: