MAKROEKONOMIA

MAKROEKONOMIA

Wykład

Bank centralny i
system pieniężny

Opracowanie: Mgr Dariusz Prokopowicz

R. 24.

Funkcje banku centralnego

:



bank banków

tj. działa jako bankier dla

banków komercyjnych, zapewniając sprawne

funkcjonowanie całego systemu bankowego,



bank państwa

tj. sprawuje kontrolę nad

podażą

pieniądza

i

finansuje

deficyt

budżetowy państwa,



instytucja emitująca pieniądz gotówkowy.

Bank centralny

Instrumenty polityki

pieniężnej

a) oddziaływanie na płynność

bankową,

b) bezpośrednia kontrola kredytów

bankowych.

Narzędzia kreacji pieniądza

:



Rezerwy obowiązkowe,



Stopa dyskontowa,



Operacje otwartego rynku.

a) oddziaływanie na

płynność bankową

Bank centralny a podaż

Bank centralny a podaż

pieniądza

pieniądza

Stopa rezerw obowiązkowych

Stopa rezerw obowiązkowych

jest to

jest to

minimalna relacja rezerw

minimalna relacja rezerw

gotówkowych do wkładów, jaką

gotówkowych do wkładów, jaką

muszą utrzymywać banki

muszą utrzymywać banki

komercyjne na mocy decyzji banku

komercyjne na mocy decyzji banku

centralnego.

centralnego.

Rezerwy

Rezerwy

obowiązkow

obowiązkow

e

e

R

ezerwy obowiązkowe

ezerwy obowiązkowe

- część rezerw,

- część rezerw,

która nie może być wykorzystywana

która nie może być wykorzystywana

przez banki komercyjne do udzielania

przez banki komercyjne do udzielania

pożyczek (wyraża się ją w procentach

pożyczek (wyraża się ją w procentach

wartości depozytów złożonych w danym

wartości depozytów złożonych w danym

banku)

banku)

.

.

Stopa dyskontowa

Stopa dyskontowa

jest to stopa

jest to stopa

procentowa stosowana przez bank

procentowa stosowana przez bank

centralny przy udzielaniu pożyczek

centralny przy udzielaniu pożyczek

bankom komercyjnym

bankom komercyjnym

.

.

Stopa

Stopa

dyskontowa

dyskontowa

Bank centralny a podaż

Bank centralny a podaż

pieniądza

pieniądza

Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku

występują

występują

wtedy, kiedy bank centralny zmienia

wtedy, kiedy bank centralny zmienia

wielkość bazy monetarnej, kupując

wielkość bazy monetarnej, kupując

lub sprzedając papiery wartościowe

lub sprzedając papiery wartościowe

na otwartym rynku.

na otwartym rynku.

Operacje

Operacje

otwartego

otwartego

rynku

rynku

Bank centralny a podaż

Bank centralny a podaż

pieniądza

pieniądza

O

O

peracje otwartego rynku

peracje otwartego rynku

- działania

- działania

polegające na kupowaniu i sprzedawaniu

polegające na kupowaniu i sprzedawaniu

przez bank centralny publicznych papierów

przez bank centralny publicznych papierów

wartościowych i wywieraniu w ten sposób

wartościowych i wywieraniu w ten sposób

wpływu na rezerwy gotówkowe banków

wpływu na rezerwy gotówkowe banków

komercyjnych

komercyjnych

.

.

b) bezpośrednia kontrola kredytów

bankowych

bezpośrednia kontrola kredytów

bankowych - ograniczanie drogą
administracyjną wzrostu kredytów
bankowych (racjonowanie
kredytów).

Polityka monetarna

Polityka monetarna

(pieniężna) polega

na regulowaniu

stopy wzrostu podaży

pieniądza

w celu wspierania rozwoju

gospodarczego oraz stabilizacji
poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia.

Podmiotem polityki monetarnej jest

bank centralny.

Obszary polityki

monetarnej

a) regulowanie podaży pieniądza,

b) operowanie zmianami stopy

procentowej,

c) oddziaływanie na kurs walutowy.

Obszary polityki

Obszary polityki

monetarnej

monetarnej

a)

regulowanie podaży pieniądza

-

dostosowywanie jej do poziomu
przewidywanej aktywności
gospodarczej oraz nieuniknionego
wzrostu cen za pomocą:



bazy monetarnej (

pieniądza wielkiej

mocy

)



stopy procentowej

Obszary polityki

Obszary polityki

monetarnej

monetarnej



bazy monetarnej

(pieniądza wielkiej mocy),

która obejmuje gotówkę znajdującą się w
obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych; jej wielkość wpływa na podaż
pieniądza poprzez mnożnik kreacji pieniądza,
którego wielkość zależy od współczynnika
rezerw banków komercyjnych oraz od
stosunku ilości gotówki do ilości depozytów;

podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza

monetarna;



stopy procentowej

polegającej na ustalaniu

stopy procentowej i dostarczaniu
odpowiedniej ilości pieniądza w formie
kredytów dla banków komercyjnych;

Obszary polityki

Obszary polityki

monetarnej

monetarnej

b)

operowanie zmianami stopy procentowej

- określanie "ceny" kapitału; stopa
procentowa pełni funkcję wskaźnika-
informatora o polityce pieniężnej państwa
oraz funkcję bodźca (wpływa na
zachowania przedsiębiorstw i
gospodarstw domowych);

c)

oddziaływanie na kurs walutowy

(stabilizacja).

Rodzaje polityki

pieniężnej



Ekspansywna

(

miękka

)

polityka pieniężna

-

zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie
stopy dyskontowej, zakupy na otwartym
rynku, obniżanie poziomu rezerw
obowiązkowych).



Restrykcyjna

(

twarda

)

polityka pieniężna

-

zmniejszanie podaży pieniądza
(podwyższanie stopy dyskontowej,
sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie
poziomu rezerw obowiązkowych).

Rodzaje polityki

Rodzaje polityki

pieniężnej

pieniężnej



Selektywna polityka kredytowa

polega

na modyfikowaniu zachowania instytucji
kredytowych celem ułatwienia pewnym
obszarom gospodarki dostęp do
kredytów (kredyty preferencyjne,
gwarancje kredytowe, racjonowanie
kredytów).

Ograniczenia skuteczności
polityki pieniężnej:

a). konflikty celów:



zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans
płatniczy stopa procentowa);



wewnętrznych (np. inflacja bezrobocie);

b). problemy z realizacją polityki

pieniężnej;

c). niedostateczna elastyczność struktur

ekonomicznych i społecznych;

d). ograniczenia swobody kształtowania

polityki pieniężnej przez organizacje
międzynarodowe.

System bankowy oparty na zasadzie rezerw

System bankowy oparty na zasadzie rezerw

gotówkowych jest bardzo wrażliwy na

gotówkowych jest bardzo wrażliwy na

objawy paniki na rynkach finansowych.

objawy paniki na rynkach finansowych.

Banki nie dysponują wystarczającymi

Banki nie dysponują wystarczającymi

rezerwami w przypadku jednoczesnego

rezerwami w przypadku jednoczesnego

wycofania przez klientów wszystkich

wycofania przez klientów wszystkich

swoich wkładów, jakakolwiek pogłoska

swoich wkładów, jakakolwiek pogłoska

może przekształcić się w samospełniającą

może przekształcić się w samospełniającą

się prognozę.

się prognozę.

Groźbę paniki finansowej można

Groźbę paniki finansowej można

zlikwidować lub ją ograniczyć

zlikwidować lub ją ograniczyć

, jeżeli

, jeżeli

powszechnie wiadomo, że

powszechnie wiadomo, że

bank centralny

bank centralny

gotów jest występować jako ostatnia

gotów jest występować jako ostatnia

instancja kredytowa.

instancja kredytowa.

Ostatnia instancja

kredytowa

Inne funkcje

Inne funkcje

banku

banku

centralnego

centralnego

Ostatnia instancja kredytowa

Ostatnia instancja kredytowa

to

to

instytucja zdolna do udzielania

instytucja zdolna do udzielania

pożyczek bankom i innym instytucjom

pożyczek bankom i innym instytucjom

finansowym w sytuacjach, kiedy

finansowym w sytuacjach, kiedy

panika na rynkach finansowych

panika na rynkach finansowych

zagraża całemu systemowi

zagraża całemu systemowi

finansowemu.

finansowemu.

Potrzeby pożyczkowe sektora

Potrzeby pożyczkowe sektora

publicznego, lub inaczej deficyt

publicznego, lub inaczej deficyt

sektora publicznego, jest to

sektora publicznego, jest to

suma

suma

deficytu budżetu centralnego i

deficytu budżetu centralnego i

budżetów terenowych oraz deficytu

budżetów terenowych oraz deficytu

w gałęziach znacjonalizowanych

w gałęziach znacjonalizowanych

.

.

Zarządzanie długiem i

finansowanie deficytu

Inne funkcje

Inne funkcje

banku

banku

centralnego

centralnego



Pożyczka pieniędzy od własnego
społeczeństwa, poprzez sprzedaż

bonów

skarbowych

i

obligacji państwowych

,



Dodrukowanie pieniędzy

, poprzez sprzedaż

za gotówkę papierów wartościowych
bankowi centralnemu.`

Sposoby finansowania deficytu

sektora publicznego



motyw transakcyjny,



motyw przezorności (ostrożnościowy),



motyw portfelowy (spekulacyjny).

Motywy trzymania

pieniądza

Popyt na

Popyt na

pieniądz

pieniądz

Teoria preferencji płynności

Teoria preferencji płynności

(Keynes

(Keynes

)

)

Motyw transakcyjny

trzymania pieniądza

odzwierciedla fakt niedoskonałej
synchronizacji wpływów i wydatków,

Motywy trzymania

pieniądza

Transakcyjny zasób pieniądza

Transakcyjny zasób pieniądza

jest trzymany

jest trzymany

jako środek przechowywania siły nabywczej w

jako środek przechowywania siły nabywczej w

celu usprawnienia dokonywania wydatków.

celu usprawnienia dokonywania wydatków.

Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez

Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez

poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli

poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli

rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych

rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych

transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość

transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość

pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od

pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od

czynników technologicznych i

czynników technologicznych i

instytucjonalnych).

instytucjonalnych).

Motywy trzymania

pieniądza

Motyw przezorności

(ostrożnościowy)

utrzymywania pieniądza polega na tym, że z góry
decydujemy się trzymać pewien zasób pieniądza
na pokrycie nieprzewidzianych wydatków,

Ostrożnościowy zasób pieniądza

jest

przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz
dokonywanie korzystnych zakupów. Jego
wielkość również zależy od poziomu dochodu,
którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę
trzymania pieniądza w celach
ostrożnościowych. Tu również dochodowa
prędkość pieniądza jest stała.

Motywy trzymania

pieniądza

Przyczyną istnienia

motywu portfelowego

(spekulacyjnego) jest niechęć ludzi do ryzyka tj.
ludzie są skłonni poświęcić wyższą stopę zwrotu
dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa lokat.

Spekulacyjny popyt na pieniądz

wynika z

faktu, że pieniądz jest także magazynem
bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od
indywidualnych preferencji płynności
(preferencji trzymania pieniądza, mimo że
istnieją inne magazyny bogactwa).

Motywy trzymania

pieniądza

Podstawowym czynnikiem wpływającym
na

spekulacyjny popyt na pieniądz

jest

stopa procentowa, która decyduje o
aktualnej wartości np. obligacji:

stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji

stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji

maleje -> strata kapitału

maleje -> strata kapitału

stopa procentowa maleje -> wartość obligacji

stopa procentowa maleje -> wartość obligacji

rośnie -> zysk kapitału

rośnie -> zysk kapitału

Popyt na pieniądz wydawany na

planowane i nie planowane transakcje
przedstawia zatem formuła:

Teoria preferencji płynności

(Keynes)

gdzie:
MT - suma transakcyjnego i
ostrożnościowego popytu na
pieniądz;
Y - dochód nominalny;
k - czynnik proporcjonalności.

Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe

bogactwo mogłoby być trzymane w obligacjach (nie

ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują

oczekiwania co do zmian przyszłej stopy

procentowej na podstawie porównania bieżącej

stopy procentowej z "normalną" stopą procentową:



jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od

"normalnej" to spodziewają się jej spadku, wobec

czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny

popyt na pieniądz;



jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od

"normalnej" to spodziewają się jej wzrostu, wobec

czego sprzedają obligacje, czyli rośnie

spekulacyjny popyt na pieniądz.

Teoria preferencji płynności (Keynes)

Ponieważ oczekiwania kształtowane są

indywidualnie, w skali gospodarki

trzyma się jednocześnie i pieniądze, i

obligacje.

Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa

procentowa, przy której nie oczekuje

się, że może się ona jeszcze obniżyć.

Wytworzyłby się wtedy nieskończony

popyt na pieniądz (pułapka płynności).

Teoria preferencji płynności (Keynes)

Spekulacyjny popyt na pieniądz

przedstawia zatem formuła:

Teoria preferencji płynności (Keynes)

Całkowity popyt na pieniądz
jest więc sumą popytu
transakcyjnego,
ostrożnościowego i
spekulacyjnego:

Podaż pieniądza można zdefiniować
jako sumę gotówki oraz depozytów:

gdzie:

M - podaż pieniądza;
CU - zasób gotówki;
D - zasób depozytów.

Kosztem alternatywnym

Kosztem alternatywnym

utrzymywania pieniądza

utrzymywania pieniądza

są odsetki

są odsetki

utracone w wyniku trzymania

utracone w wyniku trzymania

aktywów finansowych w postaci

aktywów finansowych w postaci

gotówki

gotówki

Koszt alternatywny

utrzymywania pieniądza

Realna i nominalna podaż

pieniądza

Podaż pieniądza w wyrażeniu
realnym

M / P

jest to podaż w

ujęciu nominalnym

M

podzielona

przez poziom cen

P

.

Popyt na pieniądz

Czynniki wpływające na popyt na

pieniądz

:



dochód (bogactwo);



stopy procentowe od różnych aktywów;



oczekiwania co do zmiany stóp
procentowych w przyszłości;



stopień ryzyka różnej liczby aktywów;



ceny;



oczekiwania co do zmiany cen w
przyszłości (inflacja).

Bank centralny kontroluje

nominalną

podaż pieniądza.

Jeżeli przyjmiemy założenie
upraszczające, że ceny dóbr sa
stałe, to możemy uznać, iż bank
centralny kontroluje także

realną

podaż pieniądza.

Równowaga na rynkach

finansowych

Rynek pieniądza

znajduje się w

równowadze

wówczas, gdy

wielkość zapotrzebowania na
realne zasoby pieniądza jest
równa wielkości zaoferowanej.

Równowaga na rynkach

finansowych

Ilościowa teoria pieniądza

(Fisher)

Pieniądz uważa się tylko za środek

wymiany

, używany do doskonalenia

transakcji rynkowych (wysoka płynność),

wobec czego globalne wydatki muszą

się równać zagregowanej wartości

transakcji (równanie wymiany Fishera):

gdzie:
M - ilość pieniądza;
V

T

- prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany

na wszystkie transakcje pieniężne
(transakcyjna szybkość pieniądza);
P

T

- cena transakcji;

T - ogólna liczba transakcji (realnych i
finansowych).

Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest

stała (ustala ją bank centralny) oraz że
V

T

i T są od niej niezależne, to równanie

wymiany można przekształcić w funkcję
popytu na pieniądz:

Z powyższego wynika, że popyt
na wydawanie pieniądza zależy
od trzech czynników:

Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)

a)

transakcyjnej szybkości pieniądza

, którą

określają: stopień rozwoju systemu
bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat,
długość okresu płatności, szybkość
komunikacji (transakcyjna szybkość
pieniądza zmienia się wolno, więc można
przyjąć, że jest stała);

b)

liczby transakcji

, którą określa stopień

wykorzystania zasobów (to również zmienia
się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);

c)

cen

(jedyna zmienna wpływająca na popyt

na pieniądz: procentowy wzrost cen
powoduje taki sam procentowy wzrost
popytu na pieniądz).

Ilościowa teoria pieniądza (Fisher)

Ilościowa teoria pieniądza

(szkoła Cambridge)

Pieniądz traktuje się jako środek wymiany

oraz

magazyn bogactwa

(służy

przechowywaniu siły nabywczej w czasie).
Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i
produkcją finalną (dochodem) określa
równanie, mówiące o tym, że globalne
wydatki na produkcję są równe
nominalnymi dochodowi:

gdzie:

M - ilość pieniądza;

V

Y

- prędkość, z jaką pieniądz jest

wydawany na bieżącą produkcję
(dochodowa prędkość pieniądza);
P - cena za jednostkę produkcji;
y - realny dochód (produkcja);
Y - nominalny dochód.

Ilościowa teoria pieniądza (szkoła

Cambridge)

W tym przypadku popyt na pieniądz jest

kształtowany przez stosunek zasobu
pieniądza do dochodu (proporcja dochodu,
którą jednostki chcą trzymać w postaci
pieniądza, ponieważ jest ono aktywem
służącym do magazynowania bogactwa):

Ilościowa teoria pieniądza (szkoła

Cambridge)

gdzie:
MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest
popyt;
k = 1/V

Y

(odwrotność prędkości z jaką pieniądz

jest wydawany na bieżącą produkcję).

Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za
stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu cen
i jest kształtowany indywidualnie.

Na podaż pieniądza wpływają:

a) ludność
b) banki
c) bank centralny