Zabór pruski

Znaczenie zaboru

Pod panowaniem zaboru pruskiego

znajdowały się Warmia i Mazury, Pomorze,
Śląsk oraz Wielkie Księstwo Poznańskie. Rozwój
gospodarczy tych ziem przyjął inny kierunek
niż Królestwo Polskie. Poza Górnym Śląskiem,
gdzie kwitło hutnictwo i górnictwo, obszary
które zajmowały się zwłaszcza rolnictwem to
Pomorze i Wielkopolska. W pierwszej połowie
XIX w. władze pruskie wprowadziły korzystne
dla bogatych chłopów uwłaszczenie, które pod
warunkiem wypłacenia dziedzicowi
odszkodowania, dawało im prawo do ziemi.
Spowodowało to na Pomorzu i w Wielkopolsce
powstawanie nowych folwarków ziemiańskich
oraz dużej liczby zamożnych gospodarstw
chłopskich. Mimo to, największą część ludności
wiejskiej stanowili bezrolni, którzy zatrudniali
się w wielkich majątkach.

Godło Wielkiego
Księstwa Poznańskiego

W szybko rozwijających się regionach przemysłowych
Niemiec pojawiło się duże zapotrzebowanie na produkty
rolne, których produkcję w drugiej połowie XIX w.
umiejscowiono na północno-wschodnich prowincjach
Prus. Spowodowało to utworzenie z tych terenów tzw.
spichlerza Niemiec oraz przyniosło korzyści dla
rolnictwa, ponieważ sprzyjało to unowocześnianiu
produkcji rolnej.

Część zebranych płodów rolnych była przetwarzana na
miejscu, a duże ich ilości spowodowały, że w miastach i
na wsiach powstawały liczne cukiernie, gorzelnie i
młyny. Na wsiach budowano nowoczesne zabudowania
gospodarskie (stawiano murowane budynki i kryto je
dachówką), które wypierały strzechy i gliniane chałupy,
mieszczące się na Śląsku, Pomorzu i w Wielkopolsce. W
rozwoju gospodarczym bardzo pomocne stały się
rozwijające przez rząd sieci komunikacyjne. Ziemie
polskie zaboru pruskiego miały najgęstszą sieć kolejową
niż pozostałe. Poprawiła się jakość dróg, a niektóre
posiadały nawierzchnię utwardzaną.

Ofensywa przeciwko

Polakom

W 1815 r. władze pruskie
obiecały Polakom swobody
narodowe (np. język polski w
urzędach i szkołach), lecz w
miarę upływu czasu, stopniowe
je ograniczały, zwłaszcza po
powstaniach, które mogły
przerodzić się w dążenia do
odzyskania niepodległości i
zagrozić Prusom. Wówczas
kanclerz Niemiec – Otto von
Bismarck – bojąc się utraty ziem
i jednoczenia, ale jednocześnie
współczując Polakom trudnej
sytuacji, radził, by ich bić i
prześladować, ponieważ
należało ich zniszczyć dla dobra
państwa niemieckiego.

Otto von Bismarck

Prusy w latach siedemdziesiątych XIX w. usunęły
język polski ze szkół (prócz religii), sądów i
urzędów oraz rozpoczęły germanizację
społeczeństwa polskiego.

Wprowadzono ustawę (zwana przez Polaków
kagańcową), która zakazywała używania języka
polskiego na publicznych zebraniach, zmieniano
wtedy imiona, nazwiska oraz nazwy geograficzne.
Aby wpłynąć na kulturę polską, rząd pruski
zorganizował Kulturkampf (walka o kulturę), który
w dużym stopniu ograniczył działalność ważnego
dla Polaków Kościoła katolickiego, gdyż w
większości byli oni katolikami. Niemcy tworzyli
specjalne organizacje (np. Związek Marchii
Wschodniej, nazywany przez Polaków Hakatą, który
prowadził propagandę antypolską i wywierał
naciski na rząd, by wprowadzał kolejne zarządzenia
przeciwko Polakom), które represjonowały
społeczność polską.

Władze pruskie utworzyły
Komitet Kolonizacyjny, będący
specjalnym rządem, mającym na
celu rozwój osadnictwa
niemieckiej ludności na ziemiach
polskich poprzez wykupywanie od
Polaków ziemi i osadzanie na niej
kolonistów z Niemiec. Nowym
osadnikom proponowano
bezzwrotne zapomogi oraz
pożyczki na dogodnych warunkach
spłaty. Wydawano prawa, pod
wpływem których Polacy
sprzedawali ziemie (np.
wprowadzono wywłaszczenie i
zakazywano budowy na działkach
bez zgody władz). W 1885 r.
dokonywano tzw. rugi pruskiej,
czyli usuwano z zaboru pruskiego
polskich robotników rolnych,
którzy przybyli w poszukiwaniu
pracy z pozostałych zaborów.

Pruski sztandar

Obrona języka polskiego i ziemi

Prowadzone przez Prusy represje spowodowały
silny opór Polaków, którzy z powodu zamykania
polskich szkół, prowadzili tajne nauczanie w
prywatnych mieszkaniach. Aby obronić polskość,
powstawały liczne organizacje (m.in. Towarzystwo
Czytelni Narodowych i Towarzystwo Oświaty
Ludowej) gospodarcze, społeczne i kulturalne, które
wspierały obronę polskości. W miastach,
miasteczkach i na wsiach powstawały chóry,
organizacje rolnicze oraz towarzystwa przemysłowe i
rzemieślnicze.

Działały liczne koła
sportowe. Jednym z nich było
Towarzystwo Gimnastyczne
„Sokół”, które w ramach
rozwoju życia kulturowego i
sportu, skupiało wokół siebie
polską młodzież. Na początku
XX w. powstały pierwsze
kluby sportowe i harcerstwo,
które zwano wtedy
skautingiem. Organizowano
obchody ważnych rocznic
historycznych, czemu
sprzeciwiały się władze
pruskie. W 1875 r. w
Poznaniu otwarto, wzniesiony
ze składek społeczeństwa,
Teatr Polski, zaś budynek
poznańskiego Bazaru stanowił
centrum działalności polskiej.

Sztandar "Sokoła"

Z germanizacją walczyli polscy rzemieślnicy, chłopi,
inteligencja i duchowieństwo katolickie któremu
przypadła bardzo ważna rola, ponieważ księża byli
przewodnikami duchowymi oraz brali czynny udział w
pracach niezwiązanych z działalnością duszpasterską.
Księża (np. Stanisław Adamski, Augustyn
Szamarzewski i Piotr Wawrzyniak) zajmowali się
organizowaniem banków ludowych oraz spółek
gospodarczych i zarobkowych, które dawały rolnikom i
rzemieślnikom możliwość uzyskania korzystnych
kredytów. Starano się nie dopuścić, by polskie ziemie
nie dostały się w ręce niemieckich osadników.

Wraz z rosnącym oporem narodu polskiego, rząd
pruski stosował coraz brutalniejsze metody
germanizacji i represji. Gdy władze nakazały naukę
religii w języku niemieckim, w 1901 r. dzieci we
Wrześni rozpoczęły strajk szkolny. Wobec
strajkujących uczniów, którzy odmawiali udzielania
odpowiedzi w języku niemieckim, stosowano
zatrzymania po lekcjach, kary cielesne lub wytaczano
procesy im rodzicom. Strajk trwał kilka miesięcy i
zakończył się przegraną dzieci, lecz cała sprawa stała
się bardzo głośna.

Szerokim echem odbił się
konflikt Michała Drzymały -
chłopa z Wielkopolski – z
władzami pruskimi (pisano o
tym m.in. w gazetach
francuskich). Władze nie
wydały pozwolenia na
wybudowanie domu na
zakupionej działce, więc
Drzymała zamieszkał tam w
wozie cyrkowym. Spór o
zgodę na budowę domu
doprowadził do procesu
(1904-1909 r.), w którym
władze dążyły do usunięcia
go z jego własnej ziemi.
Sprawa sądowa zakończyła
się niekorzystnie dla
Drzymały, lecz odniósł on
wielkie zwycięstwo moralne,
które umocniło opór Polaków
przeciwko zaborcy.