KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

wykład 8

Obowiązek ratowania życia.

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 162. § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się
w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej
osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela
pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w
których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej

.

Obowiązek ratowania życia

KODEKS KARNY

Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu
uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego
jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro
poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro
chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca
dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od
dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności,
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca
dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z
narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z
ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być
spełniony.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać
pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy
zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować
niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju
zdrowia, oraz w innych przypadkach nie
cierpiących zwłoki.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 32. 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub
udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z
zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie,
po wyrażeniu zgody przez pacjenta.
2. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny
do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest
zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy
pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub
porozumienie się z nim jest niemożliwe – zgoda sądu
opiekuńczego. (...)
9. Do czynności, o których mowa w ust.1,
stosuje się odpowiednio przepis art. 34. ust.7.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 33. 1. Badanie lub udzielanie pacjentowi innego
świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest
dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy
lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie
może wyrazić zgody i nie ma możliwości
porozumienia się z jego przedstawicielem
ustawowym lub opiekunem faktycznym.
2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych
w okolicznościach, o których mowa w ust. 1, lekarz
powinien w miarę możliwości skonsultować z innym
lekarzem.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34. 1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjnym
albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki
stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjentka,
pomimo uzyskaniu jego pisemnej zgody. (...)
3. Lekarz może wykonać zabieg lub
zastosować metodę o której mowa w ust.1. wobec
pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź
niezdolnego do świadomego wyrażenia pisemnej
zgody, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela
ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela
lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe – po
uzyskaniu zgody sądy opiekuńczego.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34.
6. Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta
małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź
niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie
zgadza się na wykonanie przez lekarza czynności
wymienionych w ust. 1., a niezbędnych dla usunięcia
niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub
ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju
zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po
uzyskaniu sądu opiekuńczego.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 34.
7. Lekarz może wykonać czynności o których mowa w
ust.1. bez zgody przedstawiciela ustawowego
pacjenta, bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego,
gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie
uzyskania zgody groziłaby pacjentowi
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego
uszkodzenia ciała, lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W
takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to
możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę
możliwości tej samej specjalności. O wykonanych
czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia
przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego
bądź sąd opiekuńczy.

Obowiązek ratowania życia

USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA

(Dz. U. z 1997 r. nr 28, poz. 152)

Art. 38.
1. Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia
pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek o którym
mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3.

Obowiązek ratowania życia

Kodeks Etyki Lekarskiej:

 

Art. 2. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i
zdrowia ludzkiego.
 
Art. 32. 1. W stanach terminalnych lekarz nie ma
obowiązku podejmowania i prowadzenia reanimacji
lub uporczywej terapii i stosowania środków
nadzwyczajnych.
2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy
do lekarza i jest związana z ocena szans leczniczych.

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki („Prawo Medyczne” pod red. L.
Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.): 
„Art. 30. Ustawy o zawodzie lekarza ustanawia
powinność bezwzględną, ponieważ lekarz nie może
się od niej uchylić nie tylko na podstawie art. 38
ustawy, ale także na podstawie art. 39, który
ustanawia tzw. klauzulę sumienia.”
„Pomoc „obowiązkowa” udzielana w warunkach art.
30, jest oceniana wg tych samych reguł prawnych, co
inne działania lekarza. Obowiązek ten może być więc
wykonywany tylko pod warunkiem i tylko w
granicach zgody pacjenta, jak każda inna czynność
zawodowa. Jeżeli lekarz w ogóle zgody odeń nie
uzyskał, to ma się powstrzymać od działania – i w
takim razie nie podlega żadnej odpowiedzialności
za zaniechanie pomocy. Jest to reguła zupełnie
oczywista i bezdyskusyjna”.

Obowiązek ratowania życia

Leszek Kubicki – „Obowiązek udzielania
pomocy lekarskiej” (Prawo i Medycyna, nr 13,
vol. 5. 2003 r):
„Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej
ujęto w art. 30 ustawy o zawodzie lekarza
jako obowiązek bezwzględny. W ustawie nie
przewidziano żadnej okoliczności, która by
wykonanie tego obowiązku wyłączała.”
„Normę, zawartą w art. 30 ustawy, ze
względu na jej zakres, uznać przeto należy za
zbyt radykalną, nadmiernie rygorystyczną.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1,
1999 r):
„Pojawia się pytanie, czy przepis art. 33 ustawy o
zawodzie lekarza znajduje zastosowanie, gdy pacjent
wcześniej, zanim jego stan zdrowia pogorszył się do
tego stopnia, że nie jest on już w stanie wyrazić
swojej woli, zdecydowanie sprzeciwiał się leczeniu?
Podejmowanie przez lekarza – świadomego uprzednio
wyrażonego przez pacjenta stanowiska w sprawie
leczenia – czynności medycznych, może być bowiem
traktowane jako samowolne wykonanie zabiegu
leczniczego. Z drugiej jednak strony w świetle art. 33
ust.1 istotny jest moment, w którym pacjent wymaga
pomocy lekarskiej, a w tym czasie nie jest on już w
stanie wyrazić swojej woli.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1,
1999 r):
„... Innymi słowy, nie można w sposób nie budzący
wątpliwości ustalić, bez kontaktu z pacjentem, czy w
chwili podejmowania czynności zmierzających do
ratowania jego zdrowia, nadal sprzeciwia się
leczeniu. Dlatego wydaje się, że w razie wątpliwości,
jakie jest stanowisko pacjenta odnośnie leczenia
należy przyjąć, że lekarz, którego powołaniem jest
udzielanie pomocy medycznej, ma prawo i
obowiązek takiej pomocy udzielić. (...) Uważam
zatem, że wątpliwości w tym zakresie należy
rozstrzygnąć na korzyść ratowania życia i
zdrowia, narażając się nawet na zarzut nie
uwzględniania woli pacjenta”.

Obowiązek ratowania życia

L. Kubicki, „Prawo Medyczne - Sumienie
lekarza”, Urban & Partner, 2003 r. str. 62
(odnośnik):
„Argumentacja niektórych lekarzy, że
»nigdy nie wiadomo, czy w pięć minut po
utracie przytomności pacjent nie
zmieniłby zdania« nawet nie nadaje się
do polemiki”.

Obowiązek ratowania życia

M. Boratyńska, P. Konieczniak: „Leczenie przy braku

zgody i nieznanych preferencjach pacjenta” („Prawo

Medyczne” pod red.
L. Kubickiego, Urban & Partner 2003 r.):
„Problemem jest to (...) czy i w jakim stopniu należy

uwzględniać wcześniejsze zastrzeżenia pacjenta

(wyrażone w czasie, gdy był do tego zdolny (...) np.

gdy ofiara wypadku przed utratą przytomności

złożyła zastrzeżenie lub gdy przy nieprzytomnym

znaleziono określoną informację pisemną (...) lub

zastrzeżenia odnośnie do przetoczeń krwi (typowe

dla członków związku wyznaniowego Świadków

Jehowy). Mimo braku w tej sprawie wyraźnego

stanowiska ustawy należy przyjąć, że na tle

przepisów ustawy o zawodzie lekarza powinien być

respektowany co najmniej sprzeciw złożony w

sposób wyraźny w niedługim czasie przed utratą

przez pacjenta przytomności, a już zwłaszcza

bezpośrednio przed tym.”

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku

braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie

terminalnym” (Prawo i Medycyna nr 5, vol. 2, 2000

r.):
„Ratowanie cudzego dobra nie powinno mieć miejsca,

gdy zainteresowany sprzeciwia się temu, bowiem

prawo karne nie przyjmuje zasady uszczęśliwiania

ludzi wbrew ich woli (...) gdy niedoszły samobójca

jest nieprzytomny, lecz przed zamachem na swoje

życie wyraził, w sposób nie budzący wątpliwości

swą wolę co do niepodejmowania akcji

ratowniczej gdyby przeżył zamach (...) lekarz na

zasadach ogólnych powinien uszanować tę

decyzje i wstrzymać się od jakichkolwiek

działań.”
„(...) w moim przekonaniu w przypadku zamachów

samobójczych osób dorosłych lekarz ma obowiązek

ratowania im życia zawsze w sytuacji, gdy

niedoszły samobójca jest nieprzytomny, a

wcześniej nie wyraził jasno swego stanowiska co

do tego, czy chce być ratowany.”

Obowiązek ratowania życia

Z. Banaszczyk, M. Barzycka-Banaszczyk, M.

Boratyńska, P. Konieczniak, E. Zielińska;

„Odpowiedzialność lekarzy – jej rodzaje i podstawy”

(„Prawo Medzyczne” pod red. L. Kubickiego, Urban

& Partner, 2003 r):
„Nie udzielenie pomocy pacjentowi (...) gdy

obiektywnie istniał stan zagrożenia życia lub zdrowia,

lekarz ten stan rozpoznał i (świadomie) nie udzielił

pomocy (...) Sytuacja ta jest (...) złożona. (...) lekarz

jest tzw. gwarantem zdrowia i życia pacjenta, zatem

zgodnie z art. 2 k.k. może odpowiadać za skutkowe

przestępstwa z zaniechania. Skoro zaś mówi się o

wypadkach umyślnego nie udzielenia pomocy –

może wchodzić w grę ich kwalifikacja prawna

jako zabójstwa dokonanego lub usiłowanego (art.

148 par. 1 k.k.). Co prawda koniecznym warunkiem

przypisania odpowiedzialności za zabójstwo jest

ustalenie u sprawcy zamiaru. Wbrew pozorom zamiar

zabójstwa byłoby jednak w takich przypadkach dość

łatwo lekarzowi przypisać, na podstawie konstrukcji

tzw. zamiaru ewentualnego.”

Obowiązek ratowania życia

Eleonora Zielińska: „Powinności lekarza w przypadku
braku zgody na leczenie oraz pacjenta w stanie
terminalnym” (Prawo i Medycyna, nr 5, vol. 2, 2000 r.):
„(...) czy lekarz podejmujący działania lecznicze wbrew
woli pacjenta może zwolnić się od odpowiedzialności
karnej w powołaniu się na ogólną instytucję stanu
wyższej konieczności lub inną instytucję prawną
wyłączającą taką odpowiedzialność. Obecnie wydaje się
dominować przekonanie, że odpowiedź na to pytanie
powinna być negatywna (...).”

Obowiązek ratowania życia

A. Zoll, K.Buchała: Kodeks Karny – część ogólna, 1996
r.:

„Jeżeli ustawodawca uzależnia legalność zabiegu
leczniczego od zgody pacjenta, to nie można z
powołaniem się na stan wyższej konieczności
podejmować zabiegów, na które pacjent nie
wyraził zgody w celu np. ratowania jego życia.”

Obowiązek ratowania życia

Agnieszka Liszewska: „Problem zgody pacjenta jako
dylemat aksjologiczny” (Prawo i Medycyna, nr 1, 1999
r.):

„Wykluczona jest (...) możliwość powoływania się
przez lekarza na stan wyższej konieczności w
przypadkach nie wyrażenia przez pacjenta zgody
na zabieg, który jest niezbędny ze względu na
bezpośrednie zagrożenie życia czy zdrowia (...) w
tym przypadku prawo przyznaje prymat ochronie
wolności”.

Obowiązek ratowania życia

K. Daszkiewicz: „Z problematyki
odpowiedzialności lekarza. Błędny przepis w
kodeksie karnym, błędne interpretacje.
(Menadżer zdrowia nr 1, 2003 r.):
„To jest przecież twierdzenie niezgodne z
prawdą. Działanie w stanie wyższej konieczności
(art. 26 § 1 kk) należy do tradycyjnych instytucji
przewidzianych w części ogólnej kodeksu
karnego. Nie istnieją podstawy prawne, w
oparciu o które mogła by być eliminowana w
odniesieniu do wykonywanych zabiegów
leczniczych. W żadnym razie nie można
zaakceptować błędnej interpretacji, prowadzącej
do eliminacji w rozważanych sytuacji działania w
stanie wyższej konieczności.”

Obowiązek ratowania życia

W. Safian, cyt. za Ż. Semrich: „Medycyna
doskonalsza, ale i niebezpieczna”
(Rzeczpospolita, nr 287/2002):
„Gdy pacjent uzyskał efektywną pomoc
medyczną i wrócił do zdrowia, może domagać się
pieniężnego zadośćuczynienia za to, że
naruszono jego dobra osobiste. Podstawą
zadośćuczynienia będzie np. przeprowadzenie z
pozytywnym skutkiem niezbędnego dla chorego
zabiegu operacyjnego bez jego zgody –
naruszone zostało bowiem prawo chorego do
wyrażenia lub nie zgody na udzielenie mu
określonych świadczeń”.

Obowiązek ratowania życia

M. Nestorowicz: „Prawo Medyczne” (2001 r.):
„Przepis art. 33 i 34 Ustawy o zawodzie lekarza
dotyczyć będzie nie tylko małoletnich i
ubezwłasnowolnionych lecz także innych osób
mających zdolność do czynności prawnych, których
jednak z powodu utraty przytomności albo zaburzeń
psychicznych są niezdolne do świadomego wyrażenia
i udzielenia zgody. Jeżeli jednak taki chory przedtem
wyraził taką wolę np. nie udzielił zgody na zabieg
operacyjny lekarz powinien tę wolę uszanować, chyba
że pacjent był w takim stanie psychicznym, że jego
oświadczenie woli można uznać za wadliwe. Gdyby
jednak – mimo nie udzielenia zgody –
nieprzytomnemu choremu nie przeprowadzenie
zabiegu groziłoby śmiercią, lekarz ma – moim
zdaniem – prawo do działania. Trzeba bowiem przyjąć
domniemanie, że gdyby pacjent był przytomny to
mógłby zmienić swoją wolę. Lekarz działa wówczas
jako prowadzący cudze sprawy bez zlecenia, zgodnie
z art. 754 kc.”