Nazwa przedmiotu

ORGANIZACJA I EKONOMIKA

W

INŻYNIERII ROLNICZEJ

wykład 1

wykład 1

Literatura



Banasiak J.: Agrotechnologia. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa-Wrocław 1999.



Banasiak J: Projektowanie i ocena ekonomiczna
procesów agrotechnicznych. Wyd. AR Wrocław. Wrocław
2004.



Gębska M., Filipiak T.: Podstawy ekonomiki i organizacji
gospodarstw rolniczych. Wyd. SGGW. Warszawa 2006.



Kowalski J. i zespół: Postęp naukowo-techniczny a
racjonalna gospodarka energią w produkcji rolniczej.
PTIR i KMR, Kraków 2002.



Szymańska E.: Analiza przedsiębiorstw agrobiznesu.
Wyd. "Wieś Jutra". Warszawa 2007.



Zaremba W.: Ekonomika i organizacja mechanizacji
rolnictwa. PWRiL, Warszawa 1977.

MECHANIZACJA

MECHANIZACJA

-

to zastąpienie pracy ręcznej

narzędziem lub maszyną przy wykonywaniu
czynności procesu produkcyjnego.

Według definicji mechanizacja

mechanizacja

stanowi:



przejście od procesów produkcyjnych prymitywnych do

nowoczesnych, wysoko zautomatyzowanych.

Może być także:



metodą oddziaływania na przebieg produkcji rolniczej przy

pomocy zespołów środków technicznych uzasadnionych

ekonomicznie i agrotechnicznie (środki mogą być własnością

gospodarstwa lub nie),



zespołem środków technicznych będących na wyposażeniu

rolnictwa.

TECHNIKA ROLNICZA

TECHNIKA ROLNICZA

- to uzasadniony

agrotechnicznie i ekonomicznie sposób

oddziaływania środkami technicznymi na przebieg

produkcji rolniczej oraz przetwarzanie produktów

rolniczych.

Stąd poza klasyczną mechanizacją

technika rolnicza

obejmuje:



przetwarzanie produktów rolniczych,



analizę rzeczową sposobu stosowania i utrzymania w gotowości

do pracy środków technicznych,



analizę techniczno-organizacjno-ekonomiczną wariantów

wykorzystania tych środków.

INŻYNIERIA ROLNICZA

INŻYNIERIA ROLNICZA

- jest przyporządkowana

do obszaru działalności kompleksu gospodarki
żywnościowej

i

obejmuje

zasady

budowy,

eksploatacji oraz organizacji trwałych obiektów
tego kompleksu wraz z oceną wzajemnych relacji
pomiędzy

materią

organiczną

pochodzenia

rolniczego a urządzeniami technicznymi.

W obszarze inżynierii rolniczej

inżynierii rolniczej

znajdują się:



maszyny i urządzenia techniczne,



budynki i budowle niezbędne w produkcji żywności,



analiza rzeczowa, organizacyjna i ekonomiczna

wskazująca celowość stosowanych wariantów rozwiązań.

PROCES PRODUKCJI

W ROLNICTWIE

Produkcja

Produkcja

to wszelka świadoma i celowa

działalność ludzka, polegająca na wykorzystaniu
zasobów i sił przyrody do wytwarzania dóbr
materialnych.

Wytworzone dobra nazywamy produktami.

produktami.

Wytwarzanie produktu odbywa się poprzez
przetwarzanie przedmiotów pracy w trakcie
procesu produkcyjnego.

Proces produkcji w rolnictwie

Proces produkcji w rolnictwie

to ogół procesów

fizycznych i biologicznych, przebiegających w

ustalonej kolejności, niezbędnych do wytworzenia

określonego produktu.

Przekształcanie surowców w produkt odbywa się w

cyklu produkcyjnym, przy udziale czynników

czynników

produkcji

produkcji.

Wytworzony w rolnictwie produkt może

być traktowany jako wyrób gotowy lub jako

surowiec do dalszej produkcji.

ŚRODKI

PIENIĘŻNE

ŚRODKI

PIENIĘŻNE

ŚRODKI

PRODUKCJI

ŚRODKI

PRODUKCJI

ŚRODKI PRACY

ŚRODKI PRACY

PRZEDMIOTY

PRACY

PRZEDMIOTY

PRACY

ORGANIZACJA

PRODUKCJI

ORGANIZACJA

PRODUKCJI

SIŁA

ROBOCZA

SIŁA

ROBOCZA

MATERIALNE

MATERIALNE

NIEMATERIALNE

NIEMATERIALNE

ZIEMIA

ZIEMIA

CZYNNIKI PRODUKCJI

CZYNNIKI PRODUKCJI

KAPITAŁ

KAPITAŁ

Przedmioty pracy

Przedmioty pracy

to czynniki materialne na

które człowiek oddziaływuje w procesie pracy:



rośliny,



zwierzęta,



ziemia (jeśli jest uprawiana).

Środki pracy

Środki pracy

są to wszystkie środki

techniczne, którymi człowiek w sposób
świadomy i celowy oddziaływuje na
przedmioty pracy.

GOSPODARSTWO ROLNE

Produkcja rolnicza, obejmująca przede wszystkim produkcję
roślinną i zwierzęcą, odbywa się głównie w

gospodarstwach.

gospodarstwach.

Gospodarstwo rolnicze

Gospodarstwo rolnicze

jest jednostką ekonomiczno-produkcyjną,

celowo zorganizowaną, posiadającą własne kierownictwo oraz zespół

ludzi, ziemię i pozostałe środki niezbędne do wytwarzania produktów

żywnościowych oraz niektórych surowców dla przemysłu, położoną w

określonych warunkach przyrodniczych i funkcjonującą w określonych

warunkach ekonomicznych.

Gospodarstwa, których produkcja przeznaczana jest na sprzedaż

można określać mianem przedsiębiorstwa.

przedsiębiorstwa.

Gospodarstwo indywidualne

Gospodarstwo indywidualne

– jednostka

gospodarcza, w której ziemia oraz pozostałe

środki produkcji stanowią prywatną własność

rolnika i jego rodziny, natomiast praca

wykonywana jest przez rolnika i członków jego

rodziny.

Gospodarstwo rodzinne

Gospodarstwo rodzinne

– jednostka gospodarcza

prowadzona siłami własnymi rodziny rolnika, o
potrzebach produkcyjnych zapewniających
wykorzystanie zasobów pracy tej rodziny z jedynie
uzupełniającym najmem siły roboczej z zewnątrz
oraz zapewniająca dochody gwarantujące rozwój
gospodarstwa i utrzymanie rodziny.



Gospodarstwo indywidualne

Gospodarstwo indywidualne

nie zapewnia

pełnego wykorzystania zasobów pracy oraz nie
gwarantuje dochodów umożliwiających
utrzymanie rodzinie.



Gospodarstwo rodzinne

Gospodarstwo rodzinne

realizuje cel

związany z maksymalizacją dochodu rolniczego
oraz tworzy warunki sprzyjające utrzymaniu
trwałości rodziny.



Pomimo wyszczególnionych różnic

gospodarstwo indywidualne i rodzinne

indywidualne i rodzinne

łączy

fakt, iż w obu przypadkach rolnik sam kieruje
gospodarstwem, prowadząc je na własny
rachunek i ryzyko.

Indywidualne gospodarstwa rolne w Polsce

Indywidualne gospodarstwa rolne w Polsce

według grup obszarowych

według grup obszarowych

Gospodarstwa

199

5

200

0

200

2

200

4

200

6

w tysiącach sztuk

204

8

188

1

195

2

185

2

180

6

Grupy obszarowe

Struktura obszarowa %

1,01 - 1,99 ha

20,9 23,8 26,5 26,1

23,2

2,00 - 4,99 ha

33,7 32,6 32,2 32,1

33,8

5,00 - 6,99 ha

13,4 13,4

21,9 21,7

23,0

7,00 - 9,99 ha

13,3 13,3

10,00 - 14,99

10,7

9,9

9,3

9,6

9,4

15, 00 ha i więcej

8,0

9,9

10,1 10,5

10,6

Średnia powierzchnia

użytków rolnych UR w ha

6,7

7,2

7,4

7,5

7,6

Źródło: Rocznik Statystyczny 2007

Miarą

zasobów

ziemi

jest

powierzchnia

powierzchnia

gospodarstwa

gospodarstwa

powierzchnia ogólna

powierzchnia ogólna

– obszar gospodarstwa

rolniczego określony jego granicami, a
obejmujący użytki rolne, lasy, parki, wody
oraz nieużytki

grunty rolne

grunty rolne

– obszar użytków rolnych oraz

gruntów pod stawami rybnymi, budynkami
gospodarczymi i pozostałymi gruntami
niezbędnymi do prowadzenia produkcji
rolniczej

użytki rolne

użytki rolne

(

(

UR)

UR)

– grunty wykorzystywane do

bezpośredniej produkcji rolniczej obejmujące:

-

grunty orne

grunty orne

(GO)

(GO)

(powierzchnie uprawiane z okresowym
przemieszczaniem),

-

trwałe użytki zielone

trwałe użytki zielone

(TUZ)

(TUZ)

(grunty trwale porośnięte roślinnością trawiastą,
użytkowane kośnie lub pastwiskowo),

-

sady

sady i

plantacje trwałe

plantacje trwałe

(grunty obsadzone drzewami i krzewami owocowymi
lub wieloletnimi roślinami uprawnymi)

Udział zasiewów poszczególnych roślin w całej powierzchni obsianych gruntów
ornych (GO) nosi nazwę

struktury zasiewów

struktury zasiewów.

W celu przejrzystego pokazania struktury zasiewów uwzględnia się w niej grupy
roślin,
a nie pojedyncze rośliny. Stąd obejmuje ona zboża,

zboża,

rośliny okopowe

rośliny okopowe

, rośliny

, rośliny

przemysłowe,

przemysłowe,

rośliny strączkowe

rośliny strączkowe

, rośliny pastewne oraz

, rośliny pastewne oraz

warzywa

warzywa

.

.

Przykład struktury użytków rolnych w

Przykład struktury użytków rolnych w

gospodarstwie

gospodarstwie

GRUNTY ORNE

24,77

91,2

ŁĄKI

1,20

4,4

PASTWISKA

1,20

4,4

SADY

0,00

0,0

RAZEM UŻYTKI ROLNE

27,17

100,0

POWIERZCHNIA GOSPODARSTWA

28,10

Wyszczególnienie

Powierzchnia

(ha)

Struktura

użytków (%)

Przykład struktury zasiewów w tym samym

Przykład struktury zasiewów w tym samym

gospodarstwie

gospodarstwie

ZBOŻA (żyto + pszenica jara + owies)

18,20

73,5

OKOPOWE (ziemniaki)

2,20

8,9

PRZEMYSŁOWE (buraki cukrowe)

2,80

11,3

PASTEWNE (koniczyna)

1,57

6,3

RAZEM GRUNTY ORNE

24,77

100,0

Wyszczególnienie

Powierzchnia

(ha)

Struktura

zasiewów (%)

Organizacja gospodarstwa rolnego

Organizacja gospodarstwa rolnego

(działy i gałęzie produkcji)

(działy i gałęzie produkcji)

gałąź

gałąź

gospodarstwa rolniczego - zespół

roślin charakteryzujących się podobnymi

wymaganiami co do gleby, nawożenia i

stanowiska w płodozmianie (zboża,

okopowe, przemysłowe, pastewne), lub

grupa zwierząt należących do tego samego

gatunku (bydło, trzoda chlewna, owce, drób)

dział

dział

gospodarstwa rolniczego - obejmuje

grupę gałęzi, w których mamy do czynienia

z przedmiotami pracy o podobnych cechach

i z podobnymi metodami produkcji

W gospodarstwie rolnym występują 4 działy:

W gospodarstwie rolnym występują 4 działy:

dział produkcji roślinnej

dział produkcji roślinnej

- obejmuje gałęzie, w

których uzyskiwana produkcja jest efektem
zabiegów agrotechnicznych i zależy od właściwości
roślin,
gleby i pogody,

dział produkcji zwierzęcej

dział produkcji zwierzęcej

- obejmuje gałęzie,

w których uzyskiwana produkcja jest efektem
żywienia
i pielęgnowania zwierząt i zależy od jakości
wykonywania tych czynności,

dział przetwórstwa rolniczego

dział przetwórstwa rolniczego

- jeśli znajduje

się on na terenie gospodarstwa i jest z nim
związany administracyjnie oraz poprzez surowce
lub pasze będące w nim produktami ubocznymi,

dział usług

dział usług

- jako wyodrębniony dział spotykany

tylko w niektórych gospodarstwach, zwłaszcza
dużych.

W obrębie gałęzi gospodarstwa

W obrębie gałęzi gospodarstwa

rolnego:

rolnego:



grupy roślin: zboża ozime, zboża jare,
ziemniaki...,



grupy zwierząt:



bydło - cielęta, jałówki, opasy, krowy mleczne,



trzoda chlewna - prosięta, warchlaki, tuczniki,
maciory.

Przykładowy płodozmian

Przykładowy płodozmian

I ROK

I ROK

II ROK

II ROK



buraki cukrowe

żyto



jęczmień jary

buraki

cukrowe



rzepak ozimy

jęczmień jary



pszenica jara

rzepak ozimy



żyto
pszenica jara

Wskaźniki służące do oceny gospodarstwa

Wskaźniki służące do oceny gospodarstwa

rolnego

rolnego



jednostka zbożowa (JZ)

- umowna jednostka

przeliczeniowa ilości wytworzonych produktów
rolniczych, stanowiąca równowartość 100 kg zboża
średniej jakości



jednostka owsiana (JO)

- umowna jednostka

przeliczeniowa stosowana w przygotowaniu dawek
żywieniowych dla zwierząt, której podstawą jest
wartość pokarmowa 1 kg owsa



pogłowie zwierząt

- liczba sztuk fizycznych

poszczególnych gatunków zwierząt hodowlanych
oraz liczebność grup w obrębie gatunków

Wskaźniki służące do oceny

Wskaźniki służące do oceny

gospodarstwa rolnego - produkcji

gospodarstwa rolnego - produkcji

zwierzęcej:

zwierzęcej:



duża jednostka przeliczeniowa (DJP) lub sztuka duża

duża jednostka przeliczeniowa (DJP) lub sztuka duża

(SD)

(SD)

– sztuka przeliczeniowa, dla której za jednostkę umowną

przyjęto zwierzę o masie 500 kg (przeciętna masa jednej
dorosłej krowy)



sztuka żywieniowa (SŻ)

sztuka żywieniowa (SŻ)

– to umowna jednostka inwentarza

żywego wymagająca rocznie ok. 3500 jednostek owsianych
(w odniesieniu do krowy o masie 500 kg i wydajności 3000 l
mleka rocznie)



sztuka obornikowa (SO)

sztuka obornikowa (SO)

– to umowna jednostka inwentarza

żywego dostarczająca rocznie ok. 10 t przefermentowanego
obornika lub 20 t gnojowicy rocznie (podstawa krowa mleczna)

Udział poszczególnych gatunków zwierząt, oszacowany
na podstawie dużych jednostek przeliczeniowych DJP

DJP

wszystkich gatunków znajdujących się w gospodarstwie,
nazywamy strukturą inwentarza żywego.

strukturą inwentarza żywego.

Natomiast pogłowie zwierząt oszacowane w dużych
jednostkach przeliczeniowych i odniesione do
powierzchni użytków rolnych nosi nazwę obsady

obsady

inwentarza żywego.

inwentarza żywego.

Poziom intensywności gospodarowania wg metody punktowej
Kopcia ocenia się na podstawie:
- udziału roślin nakładochłonnych w strukturze

udziału roślin nakładochłonnych w strukturze

zasiewów

zasiewów

- liczby zwierząt produkcyjnych w DJP na 100 ha UR

liczby zwierząt produkcyjnych w DJP na 100 ha UR

W tym wypadku stopień intensywności mierzy się za pomocą tzw.

współczynników intensywności, które określają ile razy intensywność
nakładów pracy i nakładów rzeczowych danej rośliny lub gatunku
zwierząt przewyższa intensywność nakładów przy uprawie zbóż.

Stąd też dla 1 ha zbóż współczynnik intensywności wynosi 1,

Stąd też dla 1 ha zbóż współczynnik intensywności wynosi 1,

a np. dla 1 ha buraków cukrowych – 4,5,

a np. dla 1 ha buraków cukrowych – 4,5,

zaś dla 1 DJP bydła – 2,6.

zaś dla 1 DJP bydła – 2,6.

Środki trwałe w gospodarstwie rolnym:

Środki trwałe w gospodarstwie rolnym:



ziemia – nie podlega wycenie i jej wartości
nie wlicza się do środków trwałych,



budynki i budowle,



melioracje i infrastruktura,



maszyny i narzędzia rolnicze,



eksploatowane uprawy wieloletnie,



zwierzęta pociągowe i stado podstawowe
inwentarza żywego (zwierzęta dorosłe).

Środki obrotowe w gospodarstwie rolnym:

Środki obrotowe w gospodarstwie rolnym:



inwentarz żywy (młody, dorastający),



surowce bezpośrednio produkcyjne (materiał

siewny i sadzeniaki, nawozy mineralne,

środki ochrony roślin, pasze lekarstwa itp.),



nie zakończona produkcja roślinna (zasiewy),



materiały eksploatacyjne.