OCENA

OZWOJU

DZIECKA

Rozw

j - wzrastanie z funkc

onalnym

morfologicznym

óż

nicowaniem. Narz

ich zdolno

ść

do spe

niania

okre

lonych funkcji rozwijaj

zale

nie od

warunkowa

genetycznych, a tak

e czynnik

egzogennych.

Okresy rozwoju

odpowiadaj

ce im grupy

wiekowe

•

okres noworodkowy:

1-4 tyg.

•

okres niemowl

cy:

ż.

•

okres wczesnodzieci

(poniemowl

cy)

2-3 r.

ż.

•

okres przedszkolny:

4-6 r.

ż.

•

okres szkolny:

7-15 r.

ż.



faza oboj

tnop

ciowa:

7-10/12 r.

ż.



faza dojrzewania p

ciowego:

10/12-15/16 r.

ż.

•

okres m

odzie

czy:

16-20 r.

ż.

Czynniki ryzyka nieprawid

owego rozwoju

dziecka

ze strony matki



wcze

niejsze poronienia, porody przedwczesne



stan po wcze

niejszej d

ugotrwa

ej bezp

odno

lub leczenie bezp

odno



krwawienia we wczesnym okresie ci

ąż



poronienie zagra

ce, por

d przedwczesny

wymagaj

cy leczenia



gestoza



ęż

kie choroby, wstrz

s, urazy, znieczulenie w

czasie ci

ąż



leki, narkotyki, substancje toksyczne,

nieprawid

owe od

ywianie



infekcje

Czynniki ryzyka nieprawid

owego rozwoju

dziecka

ze strony

dziecka



por

d przedwczesny przed 36 tygodniem ci

ąż



masa urodzeniowa poni

ej 2000



ąż

a przenoszona, por

d po 42 tygodniu ci

ąż



por

d mnogi



dane wskazuj

ce na niedotlenienie prenatalne, np.

zielone wody p

odowe, nieprawid

owy wynik KTG,

nieprawid

owy wynik badania USG p

odu



niedotlenienie oko

oporodowe, punktacja Apgar

poni

ej 6 po 5 min

SKALA

APGAR

różowe

głowa i tułów

różowe,

kończyny sine

blada lub

bladosina

barwa skóry

kaszel lub

kichanie

lekki grymas

brak

reakcja na cewnik

wprowadzony

nosa

silne,

energiczne

ruchy

kończyn

słabe,

nieznaczne

ruchu

kończyn

brak

napięcie

mięśniowe

donośny

krzyk

nieregularny,

płytki

brak

oddech

>100/min

<100/min

brak

czynno

ść

serca

punkty

objaw

Ocena w 1, 2, 5, 10, 15, 30 minucie

-1

pkt

dziecko zdrowe

dobrze przystosowane do

ycia

pazamacicznego

4 –

pkt

umiarkowana niewydolno

ść

oddechowa lub kr

ąż

eniowa

0 –

3 pkt

ęż

ka zamartwica



owik

ania po urodzeniu np. Zzo, wentylacja

zast

pcza, posocznica,operacje, transfuzja

wymienna



napady drgawkowe w okresie noworodkowym



dzieci z rodzin

cych w trudnych warunkach

Rozw

j fizyczny

rzyrost masy cia



zdrowy, dojrza

y noworodek:

rednio 3400

(3-97 percentyl: 2500-4600g)



2-5 d.

ż.

fizjologiczny spadek masy cia

a do 10% masy

urodzeniowej, wyr

wnany do 10-14 d

.ż.

dzienny przyrost

masy cia



I kwarta

25-30

g, w ci

gu tygodnia

ok.

180-

210



II kwarta:

g, w ci

gu tygodnia

ok. 150



III kwarta

g, w ci

gu tygodnia

ok. 120



IV kwarta

g, w ci

gu tygodnia

ok. 90

2-9 r.

ż.

ok. 2

kg/rok

masa urodzeniowa:



do 4-5 m.

ż.

zostaje podwojona

(ok. 6800



do ko

ca 1 r.

ż.

potrojona

(ok. 10

kg)



do 6 r.

ż.

zwi

ksza si

6-krotnie

(ok. 20

kg)



do 9 r.

ż.

zwi

ksza si

9-krotnie

(ok. 30

kg)



do 12 r.

ż.

zwi

ksza si

12-krotnie

(ok. 40

kg)

Regu

a do okre

lania przeci

tnej masy cia

> 12 m.ż.

kg = wiek (lata)x2

wiek (miesi

ce)

+ 9

3-12 m.

ż.

Przyrost d

ugo

ci cia



pod koniec 1

.ż.

ok.



pod koniec 4

ż.

ok. 100

podwojenie urodzeniowej d

. cia



pod koniec 12 r

.ż.

ok.

150 cm

potrojenie urodzeniowej d

. cia

zdrowy, doj

y noworodek:

50-52

cm (3-97 percentyl: 45-56

cm)

0-3

ż.

4-6

ż.

7-12 m.

ż.

[kg]

Masa ciała

Wysokość ciała

[cm]

Przyrosty roczne

Przyrosty roczne masy i wysokości ciała u dzieci w wieku 1-18 lat wg Cieślika i wsp. (1994)

Przyrost g

owy (obw

d czo

owo-potyliczny)

ma krawiecka przeprowadzona przez najwi

ksz

wypuk

ść

potyliczn

i najwi

ksz

wypuk

ść

guz

w czo

owych

zdrowy, dojrza

y n

worodek p

ci m

skiej 35

cm (3-97

percentyl: 33-

37cm)

kszy o 1-2 cm od obwodu klatki piersiowej

do 6 m.

ż.

1,5 cm/miesi

7-12 m.

ż.

0,5 cm/miesi

u rocznego ch

opca ok

47 cm

u 5-letniego ch

opca ok.

u 16-letniego m

odzie

ca ok.

56 cm

dziewczynek

1-2 cm mniejsze

iemi

czko przednie zarasta do 9-18 m.

ż.

, tylne kilka tygodni

po urodzeniu

Przyrosty obwodu klatki piersiowej

poziomo przez spojenie trzonu mostka

z wyrostkiem mieczykowatym oraz przez dolne k

opatek

zdrowy, dojrza

y noworodek:

33 cm

12 m.

ż.

wnanie obwodu g

owy

klatki piersiowej

Obserwacja przyrost

w masy cia

ugo

ci s

nymi wska

nikami prawid

owego rozwoju

zdrowia dziecka.

Zmniejszony przyrost masy c

iał

a wskazuje

na istnienie przewlek

ego schorzenia.

wysokość ciała:



liberometr



antropometr typu Martina



aweczka Epsteina



ekierka

ma krawiecka



wzrostomierz umieszczony przy wadze

lekarskiej

asa cia



waga niemowl



waga lekarska

Dane uzyskane z pomiar

w nale

por

wna

z biologicznym uk

adem

odniesienia

czyli norm



tabele liczbowe



siatki centylowe

Wiek

(miesią

Chłopcy

Dziewczynki

Masa

ciała

(kg)

Długość

ciała

(cm)

Obwód

głowy

(cm)

Obwód klatki

piersiowej

(cm)

Masa

ciała

(kg)

Długość

ciała

(cm)

Obwód

głowy

(cm)

Obwód klatki

piersiowej

(cm)

3,53

0,
4

35,

1,3 33,1 1,9

3,3

0,4

34,

1,1 32,9 1,6

4,33

0,
7

55,

2,5 37,

1,2 37,4 2,2

3,9

0,6 53,

2,5 36,

1,2 36,4 1,7

5,38 0,

59,

2,5 39,

1,3 40,1 2,2

4,8

0,6 57,

2,2 38,

1,2 38,9 1,7

6,24 0,

62,

2,5 41,

1,3 42,2 2,1

5,7

0,7 60,

2,5 40,

1,2 41,0 1,8

7,22 0,

65,

2,5 42,

1,3 43,9 2,1

6,5

0,8 63,

2,5 41,

1,2 42,4 1,9

7,88 1,

68,

2,5 43,

1,3 44,9 2,2

7,1

0,8 65,

2,5 42,

1,2 43,6 2,0

8,38 1,

69,

2,6 44,

1,2 45,8 2,2

7,7

0,9 68,

2,5 43,

1,3 44,6 2,2

8,82 1,

71,

2,6 44,

1,3 46,5 2,2

8,2

1,0 69,

2,5 44,

1,2 45,7 2,2

9,38 1,

72,

2,6 45,

1,2 47,0 2,1

8,7

1,0 70,

2,5 44,

1,2 46,3 2,2

9,74 1,

73,

2,6 46,

1,2 47,6 2,1

8,9

1,0 71,

2,5 45,

1,2 46,7 2,1

10,1

1,
0

74,

2,6 46,

1,3 48,0 2,1

9,3

1,1 72,

2,5 45,

1,3 47,0 2,1

10,3

1,
0

75,

2,6 47,

1,3 48,4 2,1

9,6

1,1 74,

2,5 46,

1,3 47,3 2,2

10,6

1,
1

77,

2,9 47,

1,3 48,7 2,1

9,9

1,1 75,

2,5 46,

1,2 47,4 2,2

Wskaźnik rozwoju fizycznego u niemowląt wg Kurniewicz-Witczakowej i wsp. (1983)

Siatki centylowe wysokości i masy ciała u dziewcząt poznańskich w wieku 1-18 lat,
wg Cieślika i wsp. (1994)

ska norma (M+/-1SD lub 25-75

centyl)

szeroka norma (M+/-2SD lub 10-90

centyl)

na okre

zale

ść

pojedy

czej cechy

lub wska

nika

w zale

śc

i od wieku lub proporcj

do og

lnej wielko

ci cia

a, kt

rej wyznacznikiem

jest wysoko

ść

cia

Wzajemne proporcje s

prawid

owe,

li nie r

óż

o wi

cej ni

2 pasma centylowe

lub 2 odchylenia standardowe.

masa odpowiednia do wysoko

ci cia

a: 25-75

nadmiar masy cia



tendencja do nadwagi 75-90



nadwaga 90-97



oty

ść

niedob

r masy cia



szczup

ść

25-10



niedob

r masy cia

a 10-3



naczny niedob

r masy cia

Wska

nik wzgl

dnej masy cia

a BMI

BMI =

masa cia

a w kg

(wysoko

ść

cia

a w m)

ugofalowa ocena rozwoju

siatki centylowe pozwalaj

uzyska

indywidualn

krzyw

rozwoju

Specjalne normy dla dzieci urodzonych przed

cze

nie,

re nale

y stosowa

do 3 r.

ż.

U dzieci z zaburzeniami hormonalnymi i genetycznymi

indywidualna, pog

łę

biona diagnoza rozwoju uw

dniaj

dodatkowe pomiary antropometryczne MORFOGRAM

Morfogram odchyleń standardowych cech antropometrycznych niemowlęcia płci żeńskiej
w wieku 6 miesięcy z achondroplazją (Instytut Matki i Dziecka)

Zmiany proporcji cia

a w okresie rozwoju w dzieci

stwie i

odo

noworodek g

owa 1/4 d

ugo

ci cia

a, cz

owiek doros

1/8

tka szyja, d

ugi tu

łó

w, klatka piersiowa o okr

kszta

cie, kr

tkie ko

czyny dolne

rodek ci

ęż

ci cia

a na wysoko

ci p

pka, natomiast

u osoby doros

ej na wysoko

ci spojenia

onowego

okres poniemowl

cy:



wyd

enie ko

czyn



zmiana kszta

tu g

owy

bienie

Zawi

zki z

ów

mlecznych powstaj

od 3-6 m.

ż.

odowego,

ów

sta

ych od 7

ż.

pł

odowego

do 2

ż.

Zawi

zki z

w m

dro

ci tworz

ok. 5

Pierwsze z

by mleczne wyrzynaj

ok. 6 m.

Nast

pnie co 2 miesi

ce po 2 z

by.

Zako

czenie wyrzynania z

w mlecznych ok. 2,5 r.

ż.

20 z

óź

nienie wyrzynania z

w w krzywicy, niedoczynno

ci tarczycy,

z. Downa.

Drugie z

bkowanie w 6 lub 7 r.

ż.

Wiek kostny

Ocena dojrza

łoś

ci ko

ść

ca na podstawie liczby, kszta

tu i

wielko

ci uwapnionych j

der kostnienia oraz zespolenia

chrz

stek nasadowych. Rtg lewej d

oni i nadgarstka, a

nast

pnie lekarz radiolog por

wnuje z wzorcami zawartymi

w Atlasie radiologicznym rozwo

u ko

ść

ca d

oni i nadgarstka

dla dzieci od 0 do 18 lat opracowanego w Polsce przez

. Kopczy

-Sikorsk

3 m.

ż.

idoczne s

ci haczykowata i g

łó

wkowata

2 r.

ż.

uwidoczniaj

dra nasad ko

promieniowych

3 r.

ż.

ść

jgraniasta

4-5 r.

ż.

ść

ksi

ęż

ycowata i czworoboczna wi

ksza

6 r.

ż.

ść

łó

deczkowata i j

dra nasad ko

okciowych

9-12 r.

ż.

dro ko

ci grochowatej

Pierwsza trzeszczka kciuka pojawia si

jednocze

nie z

pocz

tkiem pokwitania: dziewcz

ta – 11

ż.

, ch

opcy 13 r.

ż.

Różne sfery rozwoju



rozw

j percepcyjny, ruchowy, poznawczy,

zykowy, spo

eczny, emocjonalny

Rozwój mowy



artykulacja - wydawanie pojedy

czych



zyk - znaczenie lub wiadomo

ść

przekazywana

dzy osobami poprzez mow

, pismo I gesty

•

percepcja - zdolno

ść

do zrozumienia j

zyka

innych

•

ekspresja - zdolno

ść

do doboru

odpowiednich s

łó

Artykulacja

noworodek - krzyk

ruchanie - 2m.

ż.

, 4-6

ż.

kontrastowanie

w pod wzgl

dem wysoko

ci, amplitudy

rezonansu

aworzenie

- wydawanie ci

ych

powtarzalnych d

w (ma ma ma, ba ba

ba). uczy si

wymawia

: g

oski bezd

czne

(p,b,m), j

zykowo-z

bowe (t,d,n),

podniebienne (k,g)

argon - 9-10 m.

ż.

ki w r

óż

nych

kombinacjach

intonacjach, sprawia wra

enie

mowy w innym j

zyku

1-3 r.

ż.

ki o wysokiej cz

stotliwo

ci:

f,s,z,sz,a nast

pnie cz

ostatnie d

ki 3-6 lat: l,

r, w

wskazana wizyta u logopedy

nie grucha w 4

ż.

nie gaworzy w 8

ż.

nie wymawia d

w w r

óż

nych kombinacjach w

ż.

w 3

ż.

mowa w wi

kszo

ci zrozumia

ż.

brak b

łę

w wymowy

Język

•

noworodek: dziecko uczy si

e krzyk powoduje odpowied

karmienie lub przyci

gni

cie uwagi opiekuna

•

ż.

kontakt wzrokowy z osob

•

ż.

gruchanie w kierunku innych, na

laduje d

•

6-8

ż.

dziecko zaczyna wi

okre

lone znaczenie z kombinacj

w s

yszanych

w mowie, reaguje na swoje imi

, na “nie”

proste polecenia. Mowa czynna wyra

a si

gestykulacj

popart

wokalizacj

•

7-8

ż.

gest wskazywania lub si

gania - “chc

to”

•

10-12 m.

ż.

umie wskaza

ęś

ci cia

a, typowe przedmioty I proste

obrazki, wykonuje proste, jednocz

ęś

ciowe polecenia, czasami

ywa pojedy

czych s

łó

gest

•

12-18

ż.

pierwsze s

owa zast

puj

e zdanie

•

18-24 m.

ż.

wype

nia z

one polecenia,

łą

czy s

owa w kr

tkie

wyra

enia

•

2-3 lata rozumie d

ugie, z

one zdania, interesuje si

wyja

nieniami s

ownymi odpowiadaj

cymi na pytanie , dlaczego?,

jak?, poszerza s

ownictwo, uczy si

zasad gramatyki

•

3-6 lat u

ywa d

ugich

onych zda

, zaczyna rozumie

zasady

spo

eczne rz

ce mow

ą,

np. zaczyna rozmow

c “cz

eść

“

wskazana wizyta u logopedy

nie wypowiada ani jednego s

owa w 16-18 m.

ż.

nie

spe

nia prostych polece

2 r.

ż.

nie

łą

czy s

łó

w w proste wyra

enia

3 r.

ż.

nie wypowiada ca

ych zda

Kamienie milowe rozwoju człowieka

wyskubywanie
okruszków z dywanu;
chwyt pęsetkowy

pełza, obrót na brzuch,
pozwala rozpocząć
raczkowanie

8.
mż.

odróżnia osoby
nieznajome od
znajomych

gaworzy, mówi „a
gu”, reagując na
mowę skierowaną
do niego, obraca
głowę na boki w
kierunku źródła
dźwięku

sięga po przedmioty
jedną ręką, posługuje
się chwytem
nakładkowym, przekłada
przedmioty z ręki do
ręki

siedzi bez
podtrzymywania; leżąc
na plecach, wkłada
stopy do buzi; obraca
się z pleców na brzuch

6.
mż.

lubi przyglądać
się otoczeniu

śmieje się, obraca
głowę w stronę, z
której dochodzi
głos

chwyta przedmiot
obiema rękami,
przyciągając do siebie

obraca się z brzucha na
plecy, podpiera się na
dłoniach, przenosząc
ciężar ciała z jednej
ręki na drugą

4.
mż.

sięga po znane
przedmioty,
wyciąga ręce w
kierunku
znajomych osób;
wie kiedy
nadchodzi pora
karmienia

głuży (wydaje
długie dźwięki
samogłoskowe o
charakterystyczn
ej intonacji)

w spoczynku ma otwarte
ręce, wodzi wzrokiem,
badając otoczenie
dookoła siebie; reaguje
na szybko zbliżający się
do oczu przedmiot,
zamykając powieki

podnosi się w pozycji
na brzuchu, opierając
się na przedramionach;
pewnie trzyma głowę

3.
mż.

poznaje rodzica

uśmiecha się w
odpowiedzi na
mowę lub
pieszczoty
(uśmiech
społeczny)

słabiej zaciska piąstki,
wodzi wzrokiem za
przedmiotem, obracając
głowę

leżąc na brzuchu,
utrzymuje głowę w linii
środkowej, odrywa
klatkę piersiową od
podłoża

2.
mż.

przygląda się
twarzy

reaguje na dźwięk

po urodzeniu przez
chwilę fiksuje wzrok
1. mż.: silnie zaciska
piąstki, wodzi wzrokiem

leżąc na brzuchu,
unosi głowę

1.
mż.

zdolności

społeczne i

adaptacyjne

mowa

koordynacja wzrokowo-

ruchowa/ umiejętność

rozwiązywania problemów

(czynności poznawcze)

ogólna sprawność

ruchowa

wiek

Kamienie milowe rozwoju człowieka (cd.)

zabawa
równoległa (bawi
się samodzielnie
obok innych
dzieci)

używa zaimków („ja”, „ty”,
„mnie”), myląc ich
znaczenie; wykonuje złożone
polecenia, używa 50 słów,
buduje zdania złożone z 2
wyrazów

naśladuje
rysowaniem
ołówkiem, buduje
wieżę z 7 klocków,
przewraca
pojedyncze kartki
książki, zdejmuje
buty, majtki

itd.

wchodzi i schodzi
po schodach
samodzielnie

24.
mż.

naśladuje prace,
które wykonują
rodzice (zamiatanie,
ścieranie kurzu);
bawi się w
towarzystwie innych
dzieci

posługuję się rozwiniętą
mową dziecięcą (zawierającą
zrozumiałe słowa), używa 7-
10 słów, pokazuje 5 części
ciała

bazgrze
spontanicznie,
buduje wieżę z 3
klocków,
przewraca 2-3
kartki książki na
raz

biega; w pozycji
stojącej potrafi
rzucić przedmiot,
nie przewracając
się

18.
mż.

15.-18. mż.:
posługuje się
łyżką,
samodzielnie
trzyma kubek

używa 4-6 słów, wykonuje
proste polecenia
nieilustrowane gestem

bazgrze,
naśladując drugą
osobę; buduje
wieżę z 2
klocków

wdrapuje się po
schodach, potrafi
samodzielnie
chodzić do tyłu

15.
mż.

naśladuje
czynności,
przychodzi,
reagując na
zawołanie,
pomaga przy
ubieraniu

zna 2 słowa poza „mama” i
„tata” (lub innymi
rzeczownikami imiennymi),
posługuje się mową
dziecięcą (wypowiada kilka
niezrozumiałych słów na raz,
akcentując lub naśladując
intonację), wykonuje proste
polecenia poparte gestem

posługuje się
chwytem
pęsetowym,
kreśli kredką
znaki na
papierze, potrafi
dowolnie
wypuszczać
przedmioty z ręki

chodzi
samodzielnie

12.
mż.

zaczyna badać
otoczenie, bawi
się w „kosi-kosi
łapci” lub
podobne zabawy

mówi „mama”, „tata”,
niekoniecznie do właściwych
osób, próbuje porozumieć
się za pomocą gestów, macha
ręką „pa, pa”, rozumie
znaczenie słowa „nie”

chwyt nożycowy,
używa gestu
wskazania,
trzyma butelkę,
rzuca przedmioty

siedząc, potrafi
obracać się wokół osi
ciała, sprawnie
raczkuje, podciąga
się do stania,
przemieszcza się,
przytrzymując się np.
mebli

9.
mż.

zdolności

społeczne i

adaptacyjne

mowa

koordynacja

wzrokowo-ruchowa/

umiejętność

rozwiązywania

problemów

(czynności

poznawcze)

ogólna sprawność

ruchowa

wiek

Kamienie milowe rozwoju człowieka (cd.)

zdolności społeczne i

adaptacyjne

mowa

koordynacja wzrokowo-

ruchowa/ umiejętność

rozwiązywania

problemów (czynności

poznawcze)

ogólna sprawność

ruchowa

wiek

uczestniczy w grach
polegających na
współzawodnictwie,
przestrzega reguł, lubi
pomagać w zajęciach
domowych

pisze swoje imię
drukowanymi
literami, pyta o
znaczenie słów

przerysowuje
pokazany na
obrazku trójkąt,
wiąże sznurówki,
rozsmarowuje
masło nożem

podskakuje raz na
jednej, raz na
drugiej nodze;
przeskakuje
niewysokie
przeszkody

5. rż.

opowiada „niestworzone
historie”, potrafi
współdziałać w zabawie
z innymi dziećmi

zna kolory, z
pamięci śpiewa
piosenkę lub
recytuje wierszyk,
zadaje pytania

przerysowuje
pokazany na
obrazku kwadrat,
zapina guziki,
ubiera się w pełni
samodzielnie, łapie
piłkę

podskakuje, skacze
na jednej nodze;
schodzi po
schodach,
naprzemiennie
stawiając stopy

4. rż.

bierze udział w
zabawach zespołowych,
bawi się zabawkami
wspólnie z innymi
dziećmi, czeka na swoją
kolej, umie się bawić z
innymi osobami, zna
swoje imię, nazwisko,
wiek i płeć

używa co najmniej
250 słów, buduje
zdania złożone z 3
wyrazów; używa
liczby mnogiej;
zna wszystkie
zaimki; liczy na
palcach do dwóch

przerysowuje
pokazane na
obrazku koło, umie
się rozebrać do
naga i częściowo się
ubrać, po
przypomnieniu
wyciera ręce,
rozpina guziki

wchodzi po
schodach,
naprzemiennie
stawiając stopy;
jeździ na
trójkołowym rowerze

3. rż.

Obok oceny kamieni milowych ocena odruch

w pierwotnych

obecnych w pierwszych 3-4 m

.ż

. zanikaj

cych w r

óż

nym

czasie. Ich utrzymywanie si

e sugerowa

obecno

ść

zaburze

neurologicznych.

Odruchy prymitywne okresu niemowl

cego

występuje od urodzenia,
zanika do 6.—9. m.ż.

czynne zgięcie tułowia i
wyprostowanie ramion

głowę lezącego na
brzuchu dziecka
przygina się do klatki
piersiowej

odruch toniczny
błędnikowy w pozycji na
brzuchu

występuje od urodzenia,
zanika do 6.-9. m ż.

toniczny wyprost tułowia
i kończyn dolnych,
zgięcie i przywiedzenie
ramion, często zgięcie
kończyn górnych w
stawach łokciowych

prostuje się głowę
leżącego na plecach
dziecka (wywołując
zmianę położenia
błędników w
przestrzeni)

odruch toniczny
błędnikowy w pozycji na
plecach

pojawia się w 5. m.ż. i
zanika do 8.—9. m.ż.; u
większości zdrowych
dzieci nie występuje

przygięcie głowy do
klatki piersiowej
powoduje zgięcie
kończyn górnych i
wyprost kończyn
dolnych; odgięcie głowy
w kierunku grzbietowym
powoduje wyprostowanie
kończyn górnych i
zgięcie kończyn dolnych

głowę siedzącego
dziecka zgina się do
przodu i do tyłu

odruch toniczny szyjny
symetryczny (odruch
koci)

występuje od urodzenia,
zanika do 4.—9. m.ż.

wyprost kończyn po
stronie, w którą
zwrócona jest twarz
dziecka, zgięcie kończyn
po stronie przeciwnej

głowę dziecka leżącego
na plecach obraca się w
bok o 45-90°

odruch toniczny szyjny
asymetryczny (pozycja
szermiercza)

występuje od urodzenia,
zanika do 2.-6. m.ż

zgięcie tułowia
skierowane wklęsłością
w stronę bodźca

dziecko leży na brzuchu;
boczną powierzchnię
tułowia dotykamy w
okolicy przykregowej od
12. żebra do grzebienia
biodrowego

odruch Galanta
(skręcania tułowia)

występuje od urodzenia,
zanika do 3.—6. m.ż.

najpierw wyprosi i
odwiedzenie, a
następnie przywiedzenie
kończyn górnych z
częściowym zgięciem
palców, nadgarstków i
stawów łokciowych

dziecko leży na plecach;
odruch pojawia się w
odpowiedzi na nagłe
usuniecie podparcia
głowy i szyi; głowa może
swobodnie opaść o ok. 3
cm

odruch Moro
(obejmowania) - dotyczy
palców, nadgarstków i
stawów łokciowych

okres wyst

powania

odpowied

sposób wywo

ania

odruch

Odruchy prymitywne okresu niemowl

cego

(cd.)

pojawia się w 3. mż.

pełny wyprost kończyn
dolych

dziecko podtrzymywane w
pozycji pionowej szybko
przesuwa się w dół

odruch prostowania
kończyn dolnych w
czasie szybkiego
przemieszczenia w
dół

pojawia się w 3. mż.

najpierw zgięcie, a
następnie wyprostowanie
kończyny górnej, dzięki
czemu ręka układa się
na powierzchni stołu

boczną powierzchnię
przedramienia, od łokcia do
nadgarstka i grzbietu ręki,
pociera się o brzeg stołu do
badania

odruch stawiania
kończyny górnej

pojawia się w 1. dż.

najpierw zgięcie, a
następnie wyprostowanie
kończyny dolnej i
ustawienie jej na
powierzchni stołu

podtrzymując dziecko w
pozycji pionowej, pociera się
przednią powierzchnię
podudzia lub grzbiet stopy o
brzeg stołu do badania

odruch stawiania
kończyny dolnej

występują od urodzenia,
zanikała do 9. mż.

zaciśnięcie dłoni

uciska się dłoniową
powierzchnię ręki

odruchy chwytne rąk

występują od urodzenia,
zanikają do 9. mż

zgięcie podeszwowe
wszystkich palców stopy

dotykanie podeszwowej
powierzchni stopy u nasady
palców

odruchy chwytne
stóp

występuje od urodzenia,
zanika do 9. mż.

najpierw zgięcie i
przywiedzenie,
a następnie wyprost
przeciwległej kończyny
dolnej

dziecko leży na brzuchu;
uciska się podeszwową
powierzchnie jednej stopy u
nasady paków; kończyna ta
musi być w pełnym wyproście

odruch
skrzyżowanego
wyprostu

występuje od urodzenia,
zanika do 2.—3. mż.

dotkniecie podłoża
stopami wyzwala ruchy
przypominające
kroczenie

dziecko podtrzymywane w
pozycji pionowej zbliżane jest
do podłoża

odruch kroczenia
(chód automatyczny)

występuje od urodzenia,
zanika do 2.—4. mż.

pojawia się w 6. mż

reakcja u noworodka:
chwilowe wyprostowanie,
a następnie zgięcie
kończyn dolnych
reakcja dojrzała -
niemająca charakteru
odruchowego: wyprost
kończyn dolnych
umożliwiający
podtrzymanie ciężaru
ciała

dziecko podtrzymywane w
pozycji pionowej i zbliżone do
twardego podłoża tak, aby
spowodować ucisk na stopy u
nasady palców

dodatni odruch
podparcia

okres występowania

odpowiedź

sposób wywołania

odruch

Reakcje u

enia ujawniaj

po wyga

ciu odruch

pierwotnych i poprzedzaj

rozw

j dowolnej aktywno

ci ruchowej.

umożliwia obracanie
się w pozycji siedzącej

dziecko podpiera się
ręką z tyłu

8.-10. mż.

reakcja podparcia z
tyłu

umożliwia siedzenie
bez podtrzymywania

aby utrzymać
równowagę, dziecko
podpiera się ręką z
boku

6.-7. mż.

reakcja podparcia z
boku

ochrona twarzy
podczas upadku

dziecko obronnie
prostuje ramiona
podczas szybkiego,
nagłego ruchu do
powierzchni

5.-6. mż.

reakcja
spadochronowa

umożliwia siedzenie z
podparciem w trzech
punktach

dziecko prostuje
ramiona do przodu
podtrzymywane w
pozycji siedzącej

4.-5. mż.

reakcja podparcia z
przodu

musi się rozwinąć
przed osiągnięciem
przez dziecko
zdolności
samodzielnego
obracania się

czynny lub bierny
obrót głowy prowadzi
do stopniowego obrotu
pozostałych części
ciała w kierunku
nadanym przez głowę

4.-5. mż.

reakcja prostująca
typu śrubowego

umożliwia wczesną
ocenę rozwoju
mechanizmów
utrzymywania
odpowiedniej postawy
tułowia

dziecko trzymane w
podwieszeniu
poziomym prostuje
głowę, tułów i
kończyny dolne

2.-3. mż.

reakcja Landaua

konieczna dla
prawidłowego
trzymania głowy i
siedzenia

dziecko unosi głowę,
leżąc na brzuchu

6. tż.-3. mż.

reakcja unoszenia
głowy

znaczenie

opis

okres pojawienia się

reakcja ułożenia

Ocena rozwoju psychomotorycznego do 3 r.

ż.

na podstawie

zaobserwowanych ruch

w i zachowa

, szczeg

lnie rozwoju

postawy i pionizacji cia

a, ruch

w lokomocyjnych, wokalizacji

oraz mowy.

W razie w

tpliwo

ci obiektywne badanie psychologiczne.

Obiektywna ocena sprawno

ci fizycznej w wieku szkolnym -

nauczyciel wychowania fizycznego.

Ocena rozwoju psychicznego



Skala Rozwoju psychomotorycznego wg. Brunet i Lezine

od 3

ż.

do 3 r

.ż.

ocena lokomocji i kontrolo postawy,

koordynacja wzrokowo-ruchowa, mowa i kontakty

spo

eczne. Pr

by testowe pozwalaj

na okre

lenie

wieku rozwoju psychoruchowego, ilorazu rozwoju,

iloraz

w cz

stkowych dla poszczeg

lnych sfer, profil

rozwoju.

Ję

zyk - znaczenie lub wiadomo

ść

przekazywana mi

dzy osobami poprzez mow

, pismo

gesty



Skala Inteligencji Dla Ma

ych Dzieci wg. Psyche Cattell:

0-4 r.

ż.



wiek przedszkolny i szkolny

•

Skala Inteligencji wg. Termana i Merrill

•

Skala Inteligencji Wechslera Dla Dzieci

•

Skala Standardowych Matryc Ravena

•

Skala Dojrza

yciowej Dolla

•

Testy Spionek, Bender-Koppitz, Bentona, Reya

W Polsce do najcz

ęś

ciej stosowanych przez psycholog

skal rozwoju psychoruchowego ma

ego dziecka nale

żą

Skale wy

ej wymienione s

zastrze

one do

łą

cznego u

ytku przez psycholog

Skala CLAMS/CAT

-
-
-

1) chwyt nożycowy wszystkimi palcami (np.

koralik) (0,3)

2) wyciąga kołek z tabliczki z okrągłymi

otworami (0,3)

3) obraca w rękach, ogląda i wkłada do ust

kolorowy krążek (0,3)

1) kieruje się do źródła

dźwięku (1,0)** (nad głową,
ok.. 90º)

-
-
-

1) chwyta klocek (0,3)
2) podnosi kubek (0,3)
3) chwyt nakładkowy (0,3)

1) gaworzy (tworzy ciągi
sylab) (1,0)

-
-
-

1) leżąc na plecach, próbuje przyciągnąć

kolorowe krążki (0,3)

2) przekłada przedmioty z ręki do ręki (0,3)
3) przygląda się drobnym przedmiotom (0,3)

1) obraca głowę na boki w

kierunku źródła dźwięku
(0,3)**

2) wydaje dźwięki „a gu” (0,3)
3) wydaje dźwięki w

odpowiedzi na słowa (0,3)

-
-
-

1) ma otwarte dłonie (0,3)
2) bawi się palcami (0,3)
3) w pozycji na brzuchu podnosi się, obierając

się na nadgarstkach (0,3)

1) obraca głowę w stronę, z

której dochodzi głos (0,5)**

2) śmieje się głośno (0,5)

-
-

1) wodzi wzrokiem za krążkiem poruszanym po

łuku (0,3)

2) w pozycji na brzuchu podnosi się, opierając

się na przedramionach (0,3)

3) reaguje na szybko zbliżający się do oczu

przedmiot, zamykając powieki (0,3)

1) głuży (wydaje pojedyncze

dźwięki, samogłoski) (1,0)

1) wodzi wzrokiem za krążkiem w linii poziomej i

pionowej (0,5)

2) leżąc na brzuchu, unosi klatkę piersiową (0,5)

1) uśmiech społeczny (1,0)**

-
-

1) przez chwilę skupia wzrok na czerwonym

krążku (0,5)

2) odrywa podbródek od podłoża, leżąc na

brzuchu (0,5)

-
-

1) reaguje na dźwięki (0,5)**
2) uspakaja się po wzięciu na

ręce (0,5)

CAT

CLAMS

wie

Skala CLAMS/CAT

(cd.)

-
-
-

1) wrzuca koralik do butelki bez naśladowania

(0,6)

2) wkłada okrągły klocek w pasujący kształtem

otwór (0,6)

3) bazgrze, naśladując drugą osobę (0,6)

-
-

1) używa 4-6 słów (1,0)
2) wykonuje proste polecenie,

niepoparte gestem (1,0)

1
6

-
-
-

1) rozumie, że w lustrze jest tylko odbicie (0,6)
2) wkłada u wyjmuje kołek z otworów (0,6)
3) wrzuca koralik do pojemnika z wąską szyjką

(np. do butelki), naśladując drugą osobę (0,6)

-
-

1) używa 3 słów (1,0)
2) posługuje się mową

dziecięcą (1,0)

1
4

-
-

1) wyjmuje 1 klocek z kubka (0,5)
2) kreśli znaki kredką (0,5)

1) wykonuje proste polecenie

poparte gestem (0,5)

2) używa 2 słów (0,5)

1
2

-
-

1) chwyta przedmioty dojrzałym chwytem

pęsetkowym (0,5)

2) potrafi odnaleźć klocek przykryty odwróconym

kubkiem (0,5)

1) używa 1 słowa (poza

„mama” i „tata”) (1,0)

1
1

-
-
-

1) wkłada klocek do kubka (0,3)
2) znajduje dzwonek pod przykryciem (0,3)
3) wkłada palce do małych otworów (0,3)

-
-
-

1) rozumie znaczenie słowa

„nie” (0,3)

2) mówi „tata” do osoby (0,3)
3) mówi „mama” do osoby

(0,3)

1
0

-
-
-

1) chwyt pęsetkowy (0,3)
2) dzwoni dzwoneczkiem (0,3)
3) sięga po zabawkę poza brzeg stołu (0,3)

1) odwraca się w kierunku

źródła dźwięku będącego za
jego plecami (ok. 180º)
(0,5)**

2) używa gestów wskazywania

(0,5)

-
-
-

1) ciągnie krążek za sznurek (0,3)
2) chwyta pewnie drobne przedmioty (0,3)
3) obraca w rękach, ogląda i wkłada do ust

dzwonek (0,3)

1) mówi „tata”, nie różnicując

osoby (0,5)

2) mówi „mama”, nie

różnicując osoby (0,5)

CAT

CLAMS

wie

Skala CLAMS/CAT

(cd.)

-
-
-
-

1) buduje most z 3 klocków (1,5)
2) rysuje koło (1,5)
3) rozpoznaje i prawidłowo nazywa jeden kolor

(1,5)

4) rysując postać człowieka, uwzględnia głowę i

jedną inną część ciała (1,5)

-
-

1) używa 250 słów (1,5)
2) tworzy zdania składające

się z 3 słów (1,5)

3) liczy na palcach do trzech

(1,5)**

4) spełnia polecenia

zawierające 2 przyimki (1,5)

3
6

-
-

1) kreśli ołówkiem poziome i pionowe (1,5)
2) wkłada klocki o wszystkich kształtach do

odpowiednich otworów, nawet jeśli zmieniono
ustawienie tabliczki z otworami (1,5)

3) składa kartkę papieru, tworząc wyraźne

zagięcie (1,5)

4) ustawia kilka klocków w rzędzie, stawiając 1

klocek na górze („pociąg z kominem”) (1,5)

-
-
-
-

1) właściwie używa zaimków

(1,5)

2) rozumie pojęcie jedności

(1,5)**

3) wskazuje 7 nazwanych

obrazków (1,5)**

4) liczy na palcach (1,5)**

3
0

-
-
-
-

1) próbuje złożyć kartkę papieru (0,7)
2) układa 4 klocki w jednym rzędzie („pociąg”)

(0,7)

3) naśladuje rysowanie ołówkiem (0,7)
4) wkłada klocki o wszystkich kształtach

(okrągły, kwadratowy i trójkątny) do
odpowiednich otworów (0,7)

-
-
-

1) używa 50 słów (1,0)
2) wykonuje złożone polecenie

(1,0)

3) tworzy zdania 2-wyrazowe

(1,0)

2
4

-
-
-

1) przysuwa sobie przedmiot za pomocą patyka

(1,0)

2) wkłada kwadratowy klocek do pasującego

kształtem otworu (1,0)

3) buduje wieżę z 3 klocków (1,0)

-
-
-

1) używa 20 słów (1,0)
2) łączy 2 słowa (1,0)
3) wskazuje 2 nazwane obrazki

(1,0)*

2
1

-
-
-
-

1) wkłada 10 klocków do kubka (0,5)
2) wkłada okrągły klocek do pasującego

kształtem otworu, nawet jeśli zmieniono
ustawienie tabliczki z otworami (0,5)

3) bazgrze kredką bez naśladowania (0,5)
4) wkłada wszystkie kołki do otworów bez

naśladowania (0,5)

-
-
-
-

1) posługuje się rozwiniętą

mową dziecięcą (0,5)

2) używa 7-10 słów (0,5)
3) wskazuje nazwany obrazek

(0,5)**

4) zna części ciała (0,5)

1
8

CAT

CLAMS

wie

CAT – Clinical Adaptive Test; CLAMS – Clinical Linguistic and Auditory Milestone Scale

** Można zaliczyć po zaobserwowaniu przez badającego

Test rysunku człowieka Goodenough i Harrisa

Test rysunku człowieka Goodenough i Harrisa (cd.)

Test rysunku człowieka Goodenough i Harrisa – normy wiekowe



Ameryka

ski orientacyjny przesiewowy test psychoruchowego rozwoju dziecka do lat

6 Denver

Metody przesiewowe dla lekarzy, u

atwiaj

ce wst

ocen

rozwoju

psychoruchowego:



Inwentarz rozwoju psychoruchowego od 0 do 3 lat wg

Chrzanowskiej



Zmodyfikowany inwentarz rozwojowy dla dzieci od 3 m.

ż.

do 3

lat (kata kwestionariuszowa do obserwacji ci

ej rozwoju

dziecka co kwarta

w 1, 2, 3 roku

ycia



Test przesiewowy do oceny rozwoju psychomotorycznego

ych dzieci Illingwortha



Karta rozwoju psychomotorycznego dzieci do lat 3: J.

Kopczy

ska - Sikorska.



Skala rozwoju ruch

w niemowl

cia wraz z normami ; M.

Zda

ska-Bricken, N. Wola

ski



Skala najwa

niejszych osi

gni

ęć

wst

pnego stadium rozwoju

mowy dziecka w pierwszym roku

ycia; M. Przetacznikowa. H.

Spionek



Skala rozwoju mowy dziecka do 8 r.

ż.

; H. K. Silvera



Siatki centylowe uk

adu M. Zda

skiej-Brincken i N.

Wola

skiego do oceny poziomu i dynamiki rozwoju ruchowego

niemowl

cia



Bil

nse zdrowia dla dzieci w 2, 4, 6, 10, 15 i 18 roku

ycia

odszy wiek szkolny (7-10/12 r.

ż.

)

pierwszy z

b sta

y - pierwsze cechy dojrzewania p

ciowego

najwolniejsze tempo wzrastania: d

. 5cm/rok, m.c.: 3-3,5

kg/rok

malej

przyrosty obwodu g

owy, m

zg osi

ga ostateczn

wielko

ść

korzystny okres w rozwoju motorycznym, "pe

nia

dzieci

stwa„

łó

d ruchu" - konflikt w momencie rozpocz

cia nauki w

szkole, poniewa

dopiero ok. 10 r.

ż.

zwi

kszona zdolno

ść

koncentracji uwagi i p

ecyzji pisania, zmniejszenie niepokoju

ruchowego i liczby ruch

w mimowolnych (zako

czenie

procesu mielinizacji uk

adu nerwowego)

najintensywniejsze poza okresem niemowl

ctwa tempo

wzrastania, szybkie zmiany budowy cia

a, wygl

du, funkcji

organizmu, gwa

towne przemiany hormonalne, psychiczne i

emocjonalne

dojrzałość:



fizyczna



seksualna



psychiczna



spo

eczna

Dziewczynki ok

4 lat, ch

opcy 6-7 lat

Okres dojrzewania p

ciowego ("okres burzy i naporu")

Faza przedpokwitaniowa

Faza pokwitaniowa

Typowy przebieg dojrzewania płciowego u

dziewcząt

Dalszy rozwój piersi, owłosienie łonowe
przybiera kształt trójkąta, owłosienie pachowe
osiąga ostateczną postać; ustalają się
regularne miesiączki. Zwolnienie tempa
przyrostu masy ciała, zaznacza się kobieca
topografia podściółki tłuszczowej, sylwetka
traci wygląd „podlotka" i przybiera wygląd
typowo kobiecy; wysubtelnienie rysów twarzy

14-16

4. młodzieńcza

Dalsze zaawansowanie rozwoju piersi (M

, M

) i

owłosienia łonowego (P

, P

), początek

owłosienia pachowego, wystąpienie menarche.
Mniejsze przyrosty wysokości ciała; sylwetka
długokończynowa, początek sylwetki kobiecej,
zgrubienie rysów twarzy; często występuje
trądzik młodzieńczy

12-14

3. pokwitania

właściwego

Pojawienie się białej, śluzowej wydzieliny z
pochwy (fluor pubertalis)*. Rozwój piersi do
postaci „pączka" (pierwszy widoczny zwiastun
pokwitania); początek rozwoju owłosienia
łonowego (P

). Zmiany proporcji ciała, związane

z przyśpieszeniem wzrastania (skok
pokwitaniowy); sylwetka „podlotka"

10-12

przedpokwitaniowa

Nie stwierdza się zwiastunów pokwitania

0-10

1. dziecięca

typowe cechy rozwoju płciowego

wiek

typowy

(w latach)

faza

* Objaw ten jest rzadko w praktyce lekarskiej brany pod uwagę i zwykle za pierwszy objaw

pokwitania przyjmuje się początek rozwoju piersi —stadium „pączka" (M

) lub początek rozwoju

owłosienia łonowego (P

Typowy przebieg dojrzewania płciowego u

chłopców

Zakończenie rozwoju narządów płciowych (G

owłosienie łonowe przybiera kształt zbliżony do
rombu (P

, P

), owłosienie pachowe osiąga

ostateczną postać. Głos męski, „jabłko Adama"
— w związku z zakończeniem rozwoju krtani;
pojawia się owłosienie na twarzy i innych
częściach ciała. Znacznie wolniejsze tempo
przyrostu wysokości ciała

15-17

4. młodzieńcza

Dalszy, intensywny rozwój narządów płciowych
(G

, G

) i owłosienia łonowego (P

, P

), początek

owłosienia pachowego. Mutacja głosu,
związana z powiększeniem krtani. Mniejsze
przyrosty wysokości ciała, sylwetka „wyrostka"
— utrzymuje się długokonczynowość,
zgrubienie rysów twarzy; często występuje
trądzik młodzieńczy

13-15

3. pokwitania

właściwego

Powiększenie jąder (pierwszy zwiastun
pokwitania) oraz towarzyszące temu zmiany
fizjologiczne skóry moszny (G

), początek

rozwoju owłosienia łonowego (P

). Zmiany

proporcji ciała związane z przyśpieszeniem
wzrastania (skok pokwitaniowy); sylwetka
„wyrostka"

11-13

przedpokwitaniowa

Nie stwierdza się zwiastunów pokwitania

0-11

1. dziecięca

typowe cechy rozwoju płciowego

wiek

typowy

(w latach)

faza

Skok pokwitaniowy wysoko

ci cia

Schemat przebiegu dojrzewania płciowego u dziewcząt według

Tannera (1963). (SSW) – szczyt skoku wysokości ciała

Schemat przebiegu dojrzewania płciowego u chłopców według

Tannera (1963). (SSW) – szczyt skoku wysokości ciała

Rozwój cech płciowych

Stadia rozwoju narządów

płciowych u chłopców –

skala Tannera (G -

genitalia

)

Stadia rozwoju piersi

u dziewcząt – skala

Tannera (M -

mamma

)

Rozwój cech płciowych

Stadia rozwoju

owłosienia

łonowego – skala

Tannera (P -

pubis

)

pierwsza miesi

czka menarche 10 - 16 r.

ż.

rednio 13

ż.



czynniki genetyczne



typ budowy (konstytucji): przewaga endomorfii

(ot

uszczenia)

- wcze

niej, ektomorfii (smuk

szczup

e) -

óź

niej



rodowisko spo

eczno-geograficzne: dziewcz

warszawskie 12,7 lat

w du

ych miastach: 12,9 lat,

wsie: 13,4 lata



status spo

eczno-ekonomiczny: niski status - pierwsza

miesi

czka p

óź

niej

Miesi

czkowanie

Menarche ok. 2 lat po pierwszych objawach rozwoju piersi

(stadium M2). W M3 lub M4.

W wieku kostnym odpowiadaj

cym 13-14 lat.

Dalsze dojrzewanie jes

cze ok. 2 lat. W tym czasie cykle

bezowulacyjne, nieregularne, zmienny czas trwania

krwawienia i jego obfito

ść

, zwykle niebolesne. Pojawienie

bolesno

ci mo

wiadczy

o ustabilizowaniu si

cykli

dwufazowych.

W momencie menarche 95% ma ostateczn

wysoko

ść

cia

redni przyrost po menarche ok. 6

Hipoteza Frish menarche przy krytycznej masie cia

a 46-47

kg sygna

metaboliczny do wyzwolenia dalszych przemian.

Po menarche zwi

kszenia tkanki t

uszczowej biodra,

ladki,

uda, piersi, ramiona.



Pierwszy wytrysk nasienia



Polucja (zmaza nocna) ok.

ż.



Mutacja - zmiana g

osu dzieci

cego na m

ski, dzia

anie

testosteronu na cz

ęś

ci chrz

stne krtani. Przesuni

cie

chrz

stki tarczowatej ku przodowi "jab

ko Adama". Wzrost

krtani - wyd

enie strun g

osowych. 14-15 r.

ż.



Ginekomastia - u 30% fizjologiczna, pokwitaniowa,

podotoczkowa hiperplazja gruczo

u sutkowego, ok. 15 r.

ż.

samoistnie ust

puje w ci

gu kilkunastu miesi

cy.

Objawy dojrzewania p

ciowego u ch

opc



zanik harmonii i p

ynno

ci ruchu, niepok

j ruchowy (tiki,

grymasy twarzy), niezgrabno

ść

i obszerno

ść

ruch



oci

ęż

ść

ruchowa, niech

ęć

do ulubionych poprzednio

zaj

ęć

, naprzemienne okresy nadpobudliwo

ci i apatii

ruchowej, z

iejsza si

zdolno

ść

uczenia nowych ruch

w -

etap przej

ciowy mi

dzy dzieci

doskona

motoryczn

, a doskona

doros

łą

Rozw

j motoryczny

Okres młodzieńczy

dziewcz

ta 15-18 r.

ż.



tendencja do zwi

kszania tkanki t

uszczowej, typowo

kobieca sylwetka



ust

puj

objawy pokwitaniowe np. tr

dzik,

ojotok,

potliwo

ść



reguluj

cykle miesi

czkowe

opcy: 20-25 lat



utrzymuj

przyrosty masy cia

a 2

cm/rok, masy cia

łó

wnie tkanki mi

ęś

niowej



rozwija si

ło

sienie, krta

(zmiana brzmienia g

osu)



dalszy rozw

j cech motorycznych, g

łó

wnie si

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
OCENA ROZWOJU NOWORODKA I NIEMOWLECIA
ocena rozwoju dziecka
Ocena-rozwoju-psychoruchowego, wojskowo-lekarski umed łódź giełdy i materiały III rok, pediatria
ocena rozwoju dziecka (1)
OCENA ROZWOJU DZIECKA(1)
OCENA ROZWOJU PERCEPCYJNO MOTORYCZNEGO DZIECKA
Wykład 3 Ocena rozwoju
ocena rozwoju
OCENA ROZWOJU DZIECKA new
ocena rozwoju, Propedeutyka pediatrii
ocena rozwoju dziecka, Ocena rozwoju dziecka do 6 miesiąca życia, Ocena rozwoju dziecka - część 1: o
Ocena rozwoju
Ocena rozwoju Festulolium brauni, Lolium perenne i Festuca pratensis w siewie czystym i ich mieszank
Ocena Rozwoju Pedagogika4 2008
Ocena i rozwój kompetencji pracowników 14 12 2014
Ocena rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży

więcej podobnych podstron