Metody pozwalajace na

Metody pozwalajace na

ocenę rozwóju fizycznego

ocenę rozwóju fizycznego

dzieci

dzieci

Jacek A. Pietrzyk

Jacek A. Pietrzyk

AWF Kraków 2012

• tabele norm, traktowane jako

biologiczny układ odniesienia,

• siatki centylowe,
• wskaźniki proporcji,
• mofrogramy,
• ocena wieku biologicznego,

zębowego, kostnego, cech płciowych.

Metody oceniające rozwój fizyczny

Metody oceniające rozwój fizyczny

Metody oceniające rozwój

Metody oceniające rozwój

fizyczny

fizyczny

• Norma rozwojowa jewst biologicznym układem

odniesienia

• Zakres norm jest opisany i wyznaczony

metodami statystycznymi – tu:

statystyczna

norma populacyjna grupa wybrana losowo,

reprezentatywna, liczna, wyznaczamy

przedział, do którego należy większość

przedział, do którego należy większość

osobników

osobników

•

Wyznaczamy: średnią arytmetyczną, medianę

Wyznaczamy: średnią arytmetyczną, medianę

= wartośc centralną, SD (rozkład normalny),

= wartośc centralną, SD (rozkład normalny),

•

zakresy: x +/- 1 SD – 68%, wąska norma; x +/-

2 SD – „szeroka norma, ok. 95% osobników, ale:

• za patologię należy uznać przedział

za patologię należy uznać przedział

poniżej 3 pc. i powyżej 97 pc.

poniżej 3 pc. i powyżej 97 pc.

Przedmiot oceny

Przedmiot oceny

• Poziom rozwoju danej cechy –

np. w stosunku do norm

• Dynamika rozwoju cechy; przyrosty

bezwzględne lub względne w czasie (ocena
longitudinalna)

• Oceniane: masa, długośc, wysokość,

obwody głowy, klatki, brzucha,

• Oceniane: grubośc podściółki tłuszczowej

(fałdy)

• Oceniane proporcje (np. morfogramy SD

licznych cech antropometrycznych)

Przykład tabeli norm

Przykład tabeli norm

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwóju fizycznego dzieci

rozwóju fizycznego dzieci

Charakterystyka tabeli norm:

• dotyczą zwykle masy ciała, wzrostu,

wymiarów głowy, klatki piersiowej,

• uzyskane z badań przekrojowych losowo

wybranych probandów z danej populacji,

• dotyczą określonych zakresów wieku (od-do),

• pozwalają określić, czy dana cecha mieści

się poniżej lub powyżej przeciętnej dla

danego wieku; granice norm nie są

sprecyzowane, wartość tabel – orientacyjna:

• ze względu na zjawisko akceleracji, tabele wymagają

aktualizacji co 10-15 lat,

• różnice środowiskowe – normy regionalne.

Metody pozwalajace na ocene

rozwóju fizycznego dzieci

Siatki centylowe
Definicja:
CENTYL - wielkość ograniczająca zmienną

biologiczną, począwszy od której i powyżej

której obserwuje się pewien procent

wszystkich wartości zmiennej w danej

próbie.

SIATKI CENTYLOWE:

• umożliwiają graficzne przedstawienie pozycji

cechy w stosunku do normy:

• możliwość obserwacji ciągłej (indywidualnej) i tzw. toru

rozwoju,

• doskonała i prosta metoda oceny tempa wzrastania.

•

Stosowanie siatek centylowych wymaga

Stosowanie siatek centylowych wymaga

umiejętności określenia,

umiejętności określenia,

co jest normą.

co jest normą.

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwóju fizycznego dzieci – siatki

rozwóju fizycznego dzieci – siatki

centylowe

centylowe

• 50 centyl - w danym wieku

metrykalnym: 50% poniżej, 50% powyżej

• 3-97 centyl - szeroko pojęta norma
• 25-75 centyl – „wąska norma”
• 5 i 95 centyl - tzw. centyle graniczne
• 3(5)-10 centyl - strefa pośrednia ujemna

(pogranicze normy)

• 90-97(95) centyl - strefa pośrednia dodatnia

(pogranicze normy)

Przykład siatek centylowych

Przykład siatek centylowych

C50 = mediana

C50 = mediana

Przykład siatek centylowych

Przykład siatek centylowych

C50 =

C50 =

mediana

mediana

Przykład

Przykład

siatek

siatek

centylowych

centylowych

Siatka centylowa

Siatka centylowa

wysokości ciała dziewcząt

wysokości ciała dziewcząt

warszawskich wg

warszawskich wg

opracowania Palczewskiej

opracowania Palczewskiej

i Niedźwiedzkiej, 1999

i Niedźwiedzkiej, 1999

IMD Warszawa

IMD Warszawa

Przykład

Przykład

siatek

siatek

centylowych

centylowych

Siatka centylowa ciężaru

Siatka centylowa ciężaru

ciała chłopców

ciała chłopców

warszawskich wg

warszawskich wg

opracowania Palczewskiej

opracowania Palczewskiej

i Niedźwiedzkiej, 1999

i Niedźwiedzkiej, 1999

IMD Warszawa

IMD Warszawa

Przykład

Przykład

siatek

siatek

centylowych

centylowych

Siatki centylowe

Siatki centylowe

wskaźnika

wskaźnika

względnej, masy

względnej, masy

ciała (BMI)

ciała (BMI)

wysokości ciała

wysokości ciała

dziewcząt i

dziewcząt i

chłopców

chłopców

warszawskich wg

warszawskich wg

opracowania

opracowania

Palczewskiej

Palczewskiej

i

i

Niedźwiedzkiej,

Niedźwiedzkiej,

1999 IMD

1999 IMD

Warszawa

Warszawa

Przykład siatek

Przykład siatek

centylowych

centylowych

Siatki centylowe wzrostu,

Siatki centylowe wzrostu,

masy ciała i wskaźnika

masy ciała i wskaźnika

względnej masy ciała (BMI)

względnej masy ciała (BMI)

wysokości ciała dziewcząt i

wysokości ciała dziewcząt i

chłopców polskich w badaniu

chłopców polskich w badaniu

OLAF (opracowanie Z. Kułagi

OLAF (opracowanie Z. Kułagi

i wsp., 2010, Standardy

i wsp., 2010, Standardy

Medyczne

Medyczne

)

)

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

skorelowane

skorelowane

Siatka cech skorelowanych dla chłopców (wysokość, masa ciała).

Siatka cech skorelowanych dla chłopców (wysokość, masa ciała).

Krawczyński 2000

Krawczyński 2000

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

skorelowane

skorelowane

Siatka cech skorelowanych dla dziewcząt (wysokość, masa ciała).

Siatka cech skorelowanych dla dziewcząt (wysokość, masa ciała).

Krawczyński 2000

Krawczyński 2000

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

centylowe

centylowe

• Stosuj aktualnie zalecane siatki: IMD

Warszawa, MP 2002, OLAF 2010
(standardy medyczne CZD – , wzrost,
masa ciała, BMI, RR)

• Uwzględnienie zjawiska akceleracji

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

rozwoju fizycznego dzieci – siatki

centylowe

centylowe

Uwaga dotycząca centyli i siatek

:

• Cech biologicznych nie można dzielić w sposób

czysto mechaniczny na grupy fizjologii i patologii.

• Dzieci mieszczące się w strefach pośrednich

wymagają obserwacji i badań kontrolnych.

• W celu wykluczenia procesu chorobowego lub

weryfikacji postępu leczenia (rehabilitacji, diety,

fizjoterapii, leczenia przewlekłego - w tym

hormonalnego - rh-GH).

• Zaburzenia harmonijności rozwoju –

uzasadnieniem dla obserwacji, diagnostyki,

badań.

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwóju fizycznego dzieci – siatki

rozwóju fizycznego dzieci – siatki

centylowe

centylowe

Interpretacja statystyczna pomiarów (w

tym: rozwojowych)

Pojęcia:

• rozkładu normalnego ( w tym- krzywa

rozkładu normalnego Gaussa),

• zmienności (wariancji),

• odchylenia standardowego,

• relacji: odchylenia standardowego i

centyli.

Metody

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci –

wskaźnik proporcji

Definicja:

WSKAŹNIKI PROPORCJI: służą do przedstawiania stosunku dwóch

lub więcej elementów morfologicznych względem siebie i

mogą być pomocne do określenia kształtowania się proporcji

ciała.

INNE WSKAŹNIKI

INNE WSKAŹNIKI

:

• Queteleta – masa ciała według wysokość ciała w cm (charakteryzuje

budowę ciała, zależny od fazy ontogenetycznej, podlega masie tkanki

tłuszczowej lub mięśniowej).

•

Międzykończynowy

Międzykończynowy

- długość kończyn górnych: długość kończyn

dolnych x 100%, w cm.

•

Spłaszczenia klatki piersiowej

Spłaszczenia klatki piersiowej

( iloraz: głębokość/szerokość klatki

w cm).

• BMI

(body mass index) (kg masy/wzrost w m

2

) – wskaźnik szczupłości

(<15) – otyłości (>30).

•

Z-score = (a

Z-score = (a

pomiar

pomiar

– X

– X

populacyjna

populacyjna

):SD

):SD

– stosunek różnicy wartości

– stosunek różnicy wartości

badanej cechy do średniej populacyjnej SD, czyli -ile razy SD badania

badanej cechy do średniej populacyjnej SD, czyli -ile razy SD badania

jest > lub <

jest > lub <

od średniej

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwou fizycznego dzieci –

rozwou fizycznego dzieci –

morfogramy

morfogramy

Definicja:

MORFOGRAM - linia krzywa uzyskana z połączenia wartości

liczbowych kilu cech morfologicznych naniesionych na

specjalnie skonstruowaną siatkę, oddzielnie dla każdej

płci;

• daje możliwość kształtowania się proporcji między

odcinkami lub składnikami ciała,

• umożliwia określenie procesów różnicowania,

• daje graficzne informacje o zależnościach między

cechami morfologicznymi

•

średnie wartości dojrzałego osobnika o

średnie wartości dojrzałego osobnika o

prawidłowym rozwoju somatycznym tworzą na

prawidłowym rozwoju somatycznym tworzą na

siatce poziomą linię prostą.

siatce poziomą linię prostą.

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci –

rozwoju fizycznego dzieci –

morfogramy

morfogramy

•

Służą do idywidualnej oceny i pogłębionych

Służą do idywidualnej oceny i pogłębionych

analiz rozwojowych

analiz rozwojowych

•

Posługują się licznymi parametrami

Posługują się licznymi parametrami

antropometrycznymi

antropometrycznymi

•

Pozwalają na wyznaczenie somatycznych

Pozwalają na wyznaczenie somatycznych

profili rozwojowych i

profili rozwojowych i proporcji ciała

proporcji ciała

•

pozwalaja na złożoną jednoczasową analizę

pozwalaja na złożoną jednoczasową analizę

i obserwację w czasie

i obserwację w czasie

•

Szczególnie przydatne w zaburzeniach

Szczególnie przydatne w zaburzeniach

rozwoju dzieci z zaburzeniami

rozwoju dzieci z zaburzeniami

hormonalnymi i chorobami

hormonalnymi i chorobami

uwarunkowanymi genetycznie

uwarunkowanymi genetycznie

Metody pozwalajace na ocene

Metody pozwalajace na ocene

rozwoju fizycznego dzieci –

rozwoju fizycznego dzieci –

morfogramy

morfogramy

2 pojęcia: trend sekularny i

2 pojęcia: trend sekularny i

akceleracja rozwoju

akceleracja rozwoju

TREND: tendencja przemian; wielowiekowe,

TREND: tendencja przemian; wielowiekowe,

morfofunkcjonalne, nieewolucyjne zmiany

morfofunkcjonalne, nieewolucyjne zmiany

organizmu człowieka, wyrażające się między

organizmu człowieka, wyrażające się między

innymi zmianami proporcji ciała.

innymi zmianami proporcji ciała.

AKCELERACJA: dostrzegane w ostatnim stuleciu

AKCELERACJA: dostrzegane w ostatnim stuleciu

zjawisko przyśpieszonego rozwoju

zjawisko przyśpieszonego rozwoju

biologicznego i osiągania przez kolejne

biologicznego i osiągania przez kolejne

pokolenia większych rozmiarów ciała.

pokolenia większych rozmiarów ciała.

Tu:

Tu:

•

przyśpieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania

przyśpieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania

płciowego,

płciowego,

•

zmiany proporcji ciała (wydłużanie kkd),

zmiany proporcji ciała (wydłużanie kkd),

•

opóźnienie procesów inwolucyjnych równoznaczne z

opóźnienie procesów inwolucyjnych równoznaczne z

przedłużeniem biologicznej potencji gatunku ludzkiego..

przedłużeniem biologicznej potencji gatunku ludzkiego..

•

TREND

TREND

: tendencja przemian; wielowiekowe, morfofunkcjonalne,

: tendencja przemian; wielowiekowe, morfofunkcjonalne,

nieewolucyjne zmiany organizmu człowieka, wyrażające się

nieewolucyjne zmiany organizmu człowieka, wyrażające się

między innymi zmianami proporcji ciała.

między innymi zmianami proporcji ciała.

2 pojęcia: trend sekularny i

2 pojęcia: trend sekularny i

akceleracja rozwoju

akceleracja rozwoju

AKCELERACJA

AKCELERACJA

: dostrzegane w ostatnim

stuleciu zjawisko przyśpieszonego rozwoju
biologicznego i osiągania przez kolejne
pokolenia większych rozmiarów ciała.

Tu:
• przyśpieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania

płciowego,

• zmiany proporcji ciała (wydłużanie kkd),
• opóźnienie procesów inwolucyjnych równoznaczne z

przedłużeniem biologicznej potencji gatunku
ludzkiego.

2 pojęcia: trend sekularny i

2 pojęcia: trend sekularny i

akceleracja rozwoju

akceleracja rozwoju

Sfery akceleracji:
a) wzrost,
b) szerokość barków i klatki piersiowej,
c) wiek płciowy (obniżenie),
d) sprawność fizyczna i wydolność

fizyczna.

2 pojęcia: trend sekularny i

2 pojęcia: trend sekularny i

akceleracja rozwoju

akceleracja rozwoju

Patologia akceleracji:
• wczesna utrata odporności biernej,
• szybsza nwoucja układu chłonnego,
• narastająca liczba przypadków war postawy
• krótkowzroczność,
• zwolnienie procesów dojrzewania

emocjonalnego w stosunku do przyspieszenia

wzrastania somatycznego,

• intelekt a dojrzałość społeczna (objawy

nieprzystosowania i zaburzenia zachowania).

Metody oceny rozwoju fizycznego

Metody oceny rozwoju fizycznego

• Osiągniecie poziomu rozwoju fizycznego w

dniu badania, w danej klasie wieku – informacje

statyczne (cross sectional) o rozwoju cech w danej

populacji, przeprowadzenie oceny wartości

przeciętnych dla płci i wieku (i nic poza tym).

• Przebieg indywidualnego rozwoju w ciągu kilku

lat obserwacji – informacje dynamiczne

(longitudinal studies) – wierne odtworzenie

krzywych wzrastania i indywidualnego

zróżnicowania toru rozwojowego, projekcje wzrostu

końcowego i inne, wpływy środowiskowe.

• Tempo wzrastania - linia uzyskana z kolejnych

pomiarów wysokości w poszczególnych latach

życia.

• Rytm wzrastania – przyrost wartości cechy w

interwałach rocznych.

Pojęcie wieku rozwojowego

Pojęcie wieku rozwojowego

•

Wiek kalendarzowy (metrykalny,

Wiek kalendarzowy (metrykalny,

chronologiczny)

chronologiczny)

•

Wiek rozwojowy – miara dojrzałości

Wiek rozwojowy – miara dojrzałości

biologicznej organizmu oceniana na

biologicznej organizmu oceniana na

podstawie kilku cech ( w latach)

podstawie kilku cech ( w latach)

-

kryterium wieku szkieletowego, wtórnych cech

kryterium wieku szkieletowego, wtórnych cech

płciowych, wieku zębowego, wieku morfologicznego,

płciowych, wieku zębowego, wieku morfologicznego,

w tym

w tym wieku wzrostowego i wagowego

wieku wzrostowego i wagowego

-

Układem odniesienia wieku rozwojowego czas, w

Układem odniesienia wieku rozwojowego czas, w

którym większośc dzieci osiąga poziom rozwoju

którym większośc dzieci osiąga poziom rozwoju

danej cechy lub funkcji. Porównanie jkako

danej cechy lub funkcji. Porównanie jkako

przyśpieszenie-opóźnienie w stosunku do „wzorca”

przyśpieszenie-opóźnienie w stosunku do „wzorca”

Zaburzenia wzrastania:

Zaburzenia wzrastania:

• Otyłośc (obesitas); > 2 kanały

centylowe/wiek

• Niskorosłośc (hipostatutria)<10c; <1,5 SD
• Tzw. „nieorganiczny zespół opóźnienia

rozwoju NZOR

(w<3c, opóźnienie rozw. psych-

mot,umysłowego, zab. psychosomatyczne, zab.

zachowania)

• Zwiększenie przyrostów m.c. po hospitalizacji
• Wykluczenie przyczyn organicznych
• Nieprawidłowości środowiskowe

•

Nadmierna wysokośc (w>97c; przyczyny

Nadmierna wysokośc (w>97c; przyczyny

endokrynologiczne)

endokrynologiczne)