Tkanka nabłonkowa i łączna-
budowa i funkcje

Zakład Biotechnologii Medycznej

Tkanka nabłonkowa

• Nabłonek – jedna lub więcej warstw komórek, stojących na błonie

podstawnej.

• Cechą nabłonka jako tkanki jest zwarty układ komórek,

minimalna ilość szczelin i substancji międzykomórkowej.

• Jądro dostosowuje swój kształt do komórki
• Komórki nabłonkowe posiadają centriole i zdolne są do podziału
• Komórki są zróżnicowane biegunowo, co wiąże się z

wytwarzaniem struktur (rąbek wchłaniający, migawki).

• W komórkach nabłonka można spotkać różne wtręty

cytoplazmatyczne (kropelki tłuszczu, ziarenka glikogenu,
pigment).

Odżywianie tkanki nabłonkowej
• Nabłonki nie mają naczyń krwionośnych (z wyjątkiem

oddychających skórnie płazów) i pobierają substancje odżywcze z
unaczynionego podłoża łącznotkankowego za pośrednictwem
błony podstawnej.

Rozwój tkanki nabłonkowej



Z listków zarodkowych rozwijają się :



ektoderma (nabłonek pokrywający skórę oraz
wyścielający jamę ustną, wyściółka kanałów nerwowych)



endoderma (nabłonek układów pokarmowego i
oddechowego)



mezoderma (nabłonek tworzący błony surowicze i pewne
nabłonki układu moczopłciowego, otrzewna, śródbłonek
naczyń krwionośnych)



mezenchyma (śródbłonek naczyń krwionośnych)



Jeżeli nabłonek zawiera kilka warstw komórek,
najczęściej dochodzi do ich zróżnicowania na warstwy.

Funkcje nabłonków

okrywa ciało, stanowiąc zewnętrzną barierę
oddziela wnętrze ciała i poszczególne narządy od
otoczenia
odbiera bodźce ze środowiska
bierze udział w wydalaniu, wymianie gazowej i resorpcji
substancji
wyściela wszystkie przewody w organizmie (drogi
oddechowe, przewód pokarmowy, przewody
wyprowadzające gruczołów) oraz jamy ciała.

Klasyfikacja tkanek
nabłonkowych

Kryteria podziału morfologiczne:
W zależności od liczby warstw budujących komórki:

jednowarstwowe - charakterystyczne dla bezkręgowców
wielowarstwowe - występują wyłącznie u kręgowców i złożone są
z maksymalnie kilkunastu warstw komórek.

W zależności od kształtu komórek:

płaski
sześcienny (brukowy, kostkowy)
walcowaty (cylindryczny)

Ze względu na pełnioną funkcję:

nabłonki okrywające i wyściełające
nabłonki gruczołowe
nabłonki zmysłowe

Nabłonek jednowarstwowy

płaski

Budują go komórki spłaszczone, wieloboczne, ściśle do
siebie przylegające ścianami bocznymi. Jądra położone są
centralnie. W organizmie człowieka spotykane są wszędzie
tam, gdzie warstwa oddzielająca nie powinna utrudniać
transportu niezbędnych substancji.
Nabłonek jednowarstwowy płaski stanowi wyściółkę m.in.:
naczyń krwionośnych,
serca,
kłębuszków nerkowych,
pęcherzyków płucnych.

Nabłonek jednowarstwowy
sześcienny

Komórki mają kształt sześcienny, przypominają swoim
kształtem kostki do gry, w których jądra umieszczone są
centralnie. Mają zdolność wytwarzania wydzieliny – biorą
udział w budowie odcinków wydzielniczych wielu gruczołów.
Nabłonek ten znajduje się w wątrobie, trzustce i kanalikach
nerkowych oraz w pęcherzykach tarczycy. Na powierzchni
mogą występować różne twory – rzęski, mikrokosmki, rąbek
szczoteczkowy

Nabłonek jednowarstwowy
walcowaty

Wysokie komórki o kształcie nieregularnych
graniastosłupów lub walców.
Ich jądra znajdują się w spodniej warstwie cytoplazmy,
niewiele ponad błoną podstawną.
U człowieka ten typ nabłonka występuje w przewodzie
pokarmowym od żołądka do odbytnicy oraz w jajowodach
i macicy
W jelicie cienkim dodatkowo występuje tzw. "rąbek
szczoteczkowy”.

Nabłonek
jednowarstwowy
wielorzędowy

Wysokie komórki przypominając powyginane
graniastosłupy, z których część jest klinowata i nie
dochodzi do wolniej powierzchni nabłonka.
Jądra są umieszczone w komórkach na różnych
wysokościach (w wielu rzędach).
Na powierzchni nabłonka prawie zawsze są rzęski.
Nabłonek wielorzędowy występuje w drogach
oddechowych (jamie nosowej, krtani, tchawicy i
oskrzelach).

Nabłonek wielowarstwowy
płaski

Zbudowany jest zwykle z kilku warstw komórek, o różnym
kształcie.

najgłębsza warstwa - jedna warstwa komórek walcowatych
nad komórkami walcowatymi - kilka warstw komórek
sześciennych
na powierzchni zwróconej do błony podstawnej komórki mają
wypustki cytoplazmatyczne.
blisko powierzchni komórki stają się płaskie

Stanowi on zewnętrzną powłokę ciała (naskórek) oraz wyściela
m.in. przełyk, pochwę, spojówkę i rogówkę oka, wyścieła jamę
ustną i rejon odbytu.
Intensywne podziały w głębszych warstwach (tzw. rozrodczych)
umożliwiają stałe złuszczanie się warstw wierzchnich i
odnawianie całego nabłonka.

Nabłonek wielowarstwowy
przejściowy

Komórki najbardziej zewnętrznej spośród 3-5 warstw
budulcowych nie mają stałego kształtu
Zwykle są duże, baldaszkowate i pokrywają kilka
sąsiednich komórek leżących pod nimi
Nie obserwuje się przestrzeni międzykomórkowych.
Może odbywać się wytwarzanie śluzu
U wszystkich owodniowców ten typ nabłonka wyściela
moczowody, kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe,
pęcherz moczowy i cewkę moczową.

Nabłonek migawkowy i
zmysłowy

Nabłonek migawkowy - każdy typ nabłonka, którego
komórki posiadają rzęski. Skoordynowane ruchy rzęsek
pozwalają na przesuwanie substancji np. w drogach
oddechowych (usuwają zanieczyszczenia) lub w
jajowodach (przesuwają komórkę jajową).
Nabłonek zmysłowy - występuje w narządach zmysłów
(kubki smakowe, błona węchowa, siatkówka, narząd
spiralny w uchu wewnętrznym). Komórki mają zdolność
odbierania bodźców dochodzących do organizmu ze
środowiska zewnętrznego. Mają specjalne urządzenia do
odbierania podniet oraz pozostają w ścisłym kontakcie z
włóknami nerwowymi, przewodzącymi bodźce do
odpowiednich ośrodków nerwowych.

Tkanka łączna

Bardzo różnorodna zarówno pod względem budowy jaki funkcji

jaką spełnia w organizmie
Cechą charakterystyczną tego typu tkanki jest luźny układ

komórek i duże ilości substancji międzykomórkowej.
Tkanka ta ma zdolność do regeneracji.
W ciągu ontogenezy powstaje z komórek

mezenchymatycznych, powstałych głównie z mezodermy

(trzeciego listka zarodkowego).
Jest to tkanka dobrze ukrwiona i unaczyniona ze względu na

swój intensywny metabolizm (wyjątek stanowi tkanka

chrzęstna).
Tkanka łączna występując bardzo powszechnie pełni wiele

funkcji w organizmie:

funkcję ochronną, otaczając narządy wewnętrzne w postaci

błon lub struktur kostnych oraz
funkcję pośredniczącą między innymi typami tkanek

Tkanka łączna właściwa

Występują w niej włókna kolagenowe (klejorodne), sprężyste
(elastyczne) lub retikulinowe (siateczkowe). Są one
zanurzone w substancji podstawowej wraz z elementami
komórkowymi, do których należą: fibroblasty, komórki
plazmatyczne (plazmocyty), makrofagi, komórki tuczne
(mastocyty). W oparciu o rodzaj włókien i komórek
występujących w tkance łącznej właściwej, dzieli się ona na:
Tkankę łączną zarodkową
Tkankę łączną wiotką
Tkankę łączną zbitą
Tkankę łączną siateczkową

Tkanka łączna zarodkowa

Najbardziej pierwotna forma tkanki łącznej, z tej
formy powstają w czasie trwania życia
zarodkowego i płodowego wszystkie inne typy
tkanki łącznej
Komórki (fibroblasty) mają gwiaździsty kształt a
w istocie międzykomórkowej brak jest
elementów włóknistych
Występuje m.in. w pępowinie płodu oraz jądrach
miażdżystych dysków międzykręgowych.

Tkanka łączna luźna (wiotka) i
zbita

W galaretowatej substancji

międzykomórkowej dużo włókien
retikulinowych

Wypełnia przestrzenie między innymi

tkankami i organami (miedzy mięśniami,
wokół naczyń krwionośnych), tworzy zręby
narządów wewnętrznych: śledziony,
wątroby - umożliwiając wnikanie nerwów i
naczyń krwionośnych, buduje tkankę
podskórną, która łączy skórę i mięśnie

Bardzo odporna na zerwanie i rozciąganie
Występują w niej głównie włókna
kolagenowe
Tkanka regularna - szczególnie wytrzymała i
buduje ścięgna, torebki stawowe
Tkanką nieregularna - tworzy się bardzo
elastyczna struktura odporna na rozciąganie,
występuje w skórze właściwej.

Tkanka łączna siateczkowa

Tworzą ją komórki o licznych gwiaździstych wypustkach
(retikulocyty) łączących się w przestrzenną sieć
Oczka tej sieci wypełnia gąbczasta substancja
podstawowa z dużą liczbą włókien retikulinowych
Tworzy zręby narządów chłonnych (limfatycznych), np.
węzłów chłonnych, bierze udział w budowie wątroby,
śledziony i szpiku kostnego

Tkanka tłuszczowa

Zbudowana głównie z dużych komórek tłuszczowych
(adipocytów), w cytoplazmie których zawieszona jest duża,
pojedyncza kropla tłuszczu
Tkanka ma barwę żółtą, jeżeli kulek tłuszczu jest więcej tworzy
się tkanka tłuszczowa brunatna, u człowieka występująca w
okresie płodowym i niemowlęcym.
W adipocytach jądro zostaje zepchnięte na obwód.
Tkanka tłuszczowa znajduje się głównie w warstwie podskórnej i
stanowi rezerwę metaboliczną organizmu.
Stanowi ona również warstwę termoizolacyjną, która pomaga
utrzymać stałą temperaturę ciała oraz chroni przez urazami
mechanicznymi.

Tkanka łączna oporowa

Tkanka łączna oporowa dzieli się na:



Tkankę chrzęstną:



Chrząstkę szklistą



Chrząstkę włóknistą



Chrząstkę sprężystą



Tkankę kostną:



Kość zbita



Kość beleczkowata (gąbczasta)

Tkanka łączna chrzęstna

Istota podstawowa jest zbita i sprężysta.
Zawieszone w niej zaokrąglone komórki (B) noszą nazwę

chondrocytów.
W substancji międzykomórkowej (A) tkanki chrzęstnej zanurzone

są głównie włókna kolagenowe, które powodują znaczne

wzmocnienie tkanki.
Chondrocyty występują pojedynczo, lub tworzą skupienia.

Umieszczone są w tak zwanych jamkach, po dwie, lub cztery.
Nie przenikają do niej naczynia krwionośne oraz nerwy, komórki

zaopatrywane są w tlen i substancje odżywcze przez istotę

podstawową (dyfuzja).
Chrząstka rozwija się z mezenchymy.
Tkanka łączna chrzęstna występuje przede wszystkim u

kręgowców

Chrząstka szklista

Chrząstka szklista - zawiera włókna kolagenowe, oraz bardzo
liczne grupy izogeniczne. Komórki chrzęstne – chondrocyty
mają różne ułożenie i kształt. W części powierzchniowej (pod
ochrzęstną) są stosunkowo małe, spłaszczone lub
wrzecionowate i leżą gęsto obok siebie. Głębiej stają się
większe, owalne a następnie kuliste, a odległość między nimi
zwiększa się. U osobników starszych komórki chrzęstne ulegają
spłaszczeniu. Powierzchnia komórek jest zwykle nierówna i
zaopatrzona w mikrokosmki. Komórki chrzęstne leżą w
zagłębieniach substancji podstawowej, zwanych jamkami
chrzęstnymi. Z wiekiem ulegają znacznej mineralizacji z racji
odkładających się w niej soli wapnia. U kręgoustych i ryb
chrzęstnoszkieletowych tworzy szkielet wewnętrzny przez całe
życie zwierzęcia, natomiast u pozostałych kręgowców buduje
szkielet w tylko okresie płodowym, później ulega kostnieniu.
Buduje powierzchnie stawowe kości, buduje części żeber,
tworzy czubek nosa.

Chrząstka włóknista

Charakteryzuje się obecnością większej lub mniejszej ilości
włókien (C) (głównie kolagenowych) w substancji
międzykomórkowej (A); komórki wydłużone i stosunkowo
nieliczne (B)
Jest bardzo odporna na zerwanie i dlatego współtworzy
więzadła, ścięgna (w miejscu przyczepu ich do kości),
krążki międzyżebrowe.
Chrząstka nie jest ukrwiona i na jej teren nie wnikają
naczynia krwionośne dlatego każda chrząstka otoczona
jest błoną łącznotkankową (tkanka łączna właściwa) -
ochrzęstną, umożliwiającą odżywianie tej tkanki.

Chrząstka sprężysta

Posiada głównie włókna sprężyste (utworzone z

elastyny), nie ulega kostnieniu

w substancji międzykomórkowej występuje duża ilość

włókien sprężystych, które w części powierzchniowej
przechodzą w ochrzęstną, w części środkowej tworzą sieć.

Chrząstka odznacza się elastycznością
Buduje struktury związane z wydawaniem i odbieraniem

dźwięków: małżowinę uszną, trąbkę Eustachiusza,
współtworzy krtań i nagłośnię

Tkanka kostna

Substancja międzykomórkowa utworzona z osseomukoidu,

przesycona solami wapnia (fosforan, węglan), tworzy wokół kanałów

naczyniowych (A) koncentrycznie ułożone blaszki tworzące większe,

walcowate jednostki strukturalne.
Miedzy blaszkami, w jamkach kostnych (B), rozlokowane są komórki

tworzące tkankę kostną: osteocyty, osteoblasty, osteoklasty,

komórki osteogenne
Pojawia się później zarówno w toku ewolucji (u ryb

kostnoszkieletowych) jak i w czasie rozwoju osobniczego zwierzęcia.
Cechą charakterystyczną w budowie całkowicie wykształconych

kości są tzw. blaszki kostne powstałe dzięki regularnemu układowi

włókien kolagenowych.
Komórki tkanki kostnej leżą na powierzchni blaszek i łącząc się

wypustkami plazmatycznymi tworzą przestrzenną sieć

umożliwiającą aktywny metabolizm komórek.

Typy kości

Kość zbita - charakteryzuje się współśrodkowym ułożeniem
blaszek wokół kanałów Haversa (tam przebiegają naczynia
krwionośne), tworzy się struktura zwana osteonem, osteony
natomiast biegną równolegle względem siebie - kość zbita
buduje trzony kości długich, w których znajdują się jamy
szpikowe.
Kość beleczkowa (gąbczasta) jest także zbudowana z blaszek
kostnych, z tym, że blaszki te tworzą beleczki kostne, które pod
mikroskopem przypominają porowatą gąbkę, pomiędzy
beleczkami znajduje się tkanka łączna siateczkowa budująca
czerwony szpik kostny. Układ beleczek jest dostosowany do sił
jakie działają na daną kość - ten typ tkanki buduje nasady kości
długich.
Kości pokrywa łącznotkankowa okostna (wyjątek stanowią
powierzchnie stawowe), która spełnia funkcje odżywcze,
ochronne i bierze udział w regeneracji kości.