INTELIGENCJA

Ewa Bednarska

Wrocław, 18.04.2008r.

RYS

HISTORYCZNY

FRANCIS GALTON

Galton istoty geniuszu upatrywał w dwóch

podstawowych cechach: energii

działania i wrażliwości zmysłowej.

Geniusz charakteryzuje się zdolnością do

długotrwałego wysiłku i wykazuje

podwyższoną wrażliwość na wrażenia

zmysłowe.

„Nie ma niczego w umyśle, czego by

wcześniej nie było w zmysłach”

Galton uważał że geniusz jest dziedziczny.

Odkrył także zjawisko regresji do

średniej polegającej na tym, ze

potomstwo osób uzdolnionych jest

przeciętnie mniej zdolne od rodziców, nie

zauważył jednak wzrostu poziomu

uzdolnień potomstwa osób mniej

zdolnych w stosunku do rodziców.

Galton stworzył pierwsze testy inteligencji,

będących jedynie testami

psychofizycznymi, wymagającymi

długotrwałego wysiłku i różnicowania

przedmiotów.

ALFRED BINET

Binet uznał że kluczową zdolnością intelektualną

jest umiejętność dokonywania sądów

(zdrowy rozsądek) a myślenie osób

inteligentnych charakteryzuje się :



ukierunkowaniem

– planowaniem procesu

myślenia i operacji mentalnych.



przystosowaniem

– przestrzeganiem

właściwej kolejności operacji umysłowych i

przyjęciem właściwego sposobu rozwiązywania

zadania.



kontrolą

– umiejętnością krytykowania

własnych myśli i działań.

WILIAM STERN

Stern wprowadził pojęcie ilorazu

inteligencji rozumianego jako iloraz
wieku umysłowego dziecka
(poziom rozwoju intelektualnego
dziecka na tle innych dzieci) do
wieku życia, pomnożony przez 100.

Np. (6 : 5) x 100 = 120

TEORIE

INTELIGENCJI

INTELIGENCJA

–

zdolność

przystosowania się do

okoliczności dzięki dostrzeganiu

abstrakcyjnych relacji,

korzystaniu z uprzednich

doświadczeń i skutecznej

kontroli nad własnymi procesami

poznawczymi.

Czym jest zatem zdolność?

Zdolność w 3 znaczeniach :



potencjalne możliwości jednostki

do czego człowiek byłby zdolny gdyby zostały spełnione
optymalne warunki rozwoju.



możliwości rzeczywiście przejawiane

do czego człowiek jest rzeczywiście zdolny jeśli są

spełnione optymalne warunki ekspresji jego możliwości.



poziom wykonania czynności

DONALD HEBB

W odniesieniu do zdolności umysłowych Hebb

wprowadził pojęcia :



inteligencja A

– podstawowy potencjał

intelektualny człowieka zdeterminowany przez genotyp.



inteligencja B

– zdeterminowana przez fenotyp;

zdolności intelektualne przejawiające się na zewnątrz.



inteligencja C

– autorem jest Vernon; zachowania

ujawniające się podczas badań testami inteligencji.

STRUKTURA

INTELIGENCJI

MODELE

CZYNNIKÓW

HIERARCHICZNYCH

CHARLES SPEARMAN

DWUCZYNNIKOWA TEORIA ZDOLNOŚCI

Zdolności człowieka składają się z dwóch niezależnych

czynników:



czynnik ogólny „g”

– wszelkiego rodzaju

zdolności stałe dla każdej jednostki oparte na
zrozumieniu doświadczenia i myśleniu abstrakcyjnym.



czynnik specyficzny „s”

– odpowiada za

specyficzne uzdolnienia, np. muzyczne.

3 zasady funkcjonowania intelektu
wyróżnione przez Spearmana :



zrozumienie własnego doświadczenia

–

nie tylko czuje, ale też wiem, że czuje.



edukcja relacji

– ujmowanie stosunków

między dwoma lub więcej elementami.



edukcja korelatów

– wydedukowanie co jest

brakującym elementem w znanej nam
wcześniej relacji.

PHILIP VERNON

Według Vernona struktura inteligencji składa się z

4 poziomów:



czynnika g



2 głównych czynników grupowych

1.

werbalno – szkolnego

2.

przestrzenno – manualny (praktyczny)



drugorzędowych czynników grupowych



czynników specyficznych

RAYMOND CATTELL

Cattell oprócz czynnika g wyróżnił :



inteligencje płynną (gf)

– zdolność

dostrzegania złożonych relacji między

symbolami i wykonywanie operacji na

symbolach niezależne od doświadczenia

osobniczego i znaczenia owych symboli; jest to

wrodzona zdolność rozumowania.



inteligencję skrystalizowaną (gc)

–

dysponowanie wiedzą i umiejętnościami

ważnymi w danym kontekście kulturowym;

wynik doświadczenia i uczenia się.

CATTELL I HORN

Cattell i Horn wyróżnili ponadto 3 czynniki

drugiego rzędu :



ogólna zdolność wyobrażeniowa (gv)

–

sprawność w zakresie zadań wyobrażeniowo
przestrzennych.



ogólna płynność (gr)

–

sprawność w

rozpoznawaniu obiektów oraz przywoływanie
znaczenia pojęć.



ogólna szybkość (gs)

–

tempo pracy

umysłowej.

TRIADOWA TEORIA STRUKTURY
ZDOLNOŚCI CATTELLA

Chcąc podkreślić znaczenie

faktu istnienia wielu

składników zdolność

składających się na

zachowanie inteligentne Cattell

wyróżnił trzy składniki

zdolności :



MOŻLIWOŚCI

– zdeterminowane

własnościami tkanki nerwowej mózgu, składają
się na nie : szybkość i płynność przebiegu
procesów umysłowych i pamięć.



ZDOLNOŚCI LOKALNE

– organizacja

strukturalna pól sensorycznych i motorycznych,
w ich skład wchodzą zdolność percepcji
wzrokowej i słuchowej oraz sprawność
motoryczna.



ZDOLNOŚCI POŚREDNICZĄCE

– do

tych zdolności należą wszystkie podstawowe
zdolności przedstawione przez Thurstone’a.

JOHN CARROLL

III warstwowy model zdolności

poznawczych

Według Carrolla struktura zdolności poznawczych

składa się z trzech warstw:



I – zdolność specyficzne



II – charakterystyki poznawcze



III – inteligencja ogólna (G3)

W skład warstwy II wchodzą :



inteligencja płynna



inteligencja skrystalizowana



ogólna pamięć i zdolność uczenia się



sprawność percepcji wzrokowej



sprawność percepcji słuchowej



ogólna zdolność przywoływania
materiału z pamięci w celu płynnego
tworzenia pomysłów



ogólna szybkość umysłowa



szybkość przetwarzania informacji

MODELE

CZYNNIKÓW

RÓWNORZĘDNYCH

LOUIS THURSTONE

TEORIA PODSTAWOWYCH

ZDOLNOŚCI UMYSŁOWYCH

Thurstone rozumiał inteligencję jako

zdolność do hamowania reakcji

instynktownych (nawykowych) i wyróżnił

jej siedem równorzędnych komponentów

:



Rozumienie informacji słownych

–

rozumienie tekstu pisanego i umiejętność
definiowania słów.



Płynność słowa

– łatwość i szybkość

generowania słów i właściwe ich użycie.



Zdolności liczbowe

– umiejętność

wykonania operacji arytmetycznych.



Zdolności wizualne i przestrzenne

–

zdolność manipulacji i przekształcania w
wyobraźni figur i kształtów oraz spostrzeganie
układów przestrzennych.

c.d



Zdolności rozumowania indukcyjnego

–

łatwość wyciągania wniosków na podstawie

niepełnego zbioru przesłanek, przypomina

edukcje relacji i korelatu wg Spearmana.



Zdolności pamięciowe

– łatwość

odtwarzania mechanicznie zapamiętanego

materiału.



Szybkość spostrzegania i rozpoznawania

obiektów

– zdolność rozpoznawania obiektów

i szybkość spostrzegania podobieństw i różnic

między nimi.

Niezgodności znalezione w książkach :

JOY GUILFORD

MODEL STRUKTURY INTELEKTU

Według Guilforda każdą zdolność umysłową

można opisać odwołując się do trzech

aspektów: operacji, treści (materiału) i

wytworu ponieważ każde zachowanie

inteligentne wyraża się w operacjach

umysłowych wykonywanych na

określonym materiale i wyraża się w

danym wytworze.



Operacje (procesy) – dotyczą
procesów przetwarzania
informacji i obejmują 5 kategorii:

1.

poznanie – kodowanie informacji

2.

operacje pamięciowe

3.

myślenie dywergencyjne – wymyślanie
wielu pomysłów

4.

myślenie konwergencyjne –
poszukiwanie jednego prawidłowego
pomysłu

5.

ocenianie efektów myślenia



Treść – odnoszą się do treść
informacji i obejmują 4 kategorie:

1.

figuralną

2.

symboliczną

3.

semantyczną

4.

behawioralną



Wytwory – odnoszą się do
formalnego aspektu informacji i
obejmują 6 kategorii:

1.

jednostki

2.

klasy

3.

relacje

4.

systemy

5.

przekształcenia

6.

implikacje

BIOLOGICZNE

KONCEPCJE

INTELIGENCJI

Rozkwit biologicznych koncepcji

inteligencji miał związek z rozwojem

nowych technik obrazowania pracy

mózgu: tomografii pozytronowej

(PET, pozwala badać aktywność

metaboliczną mózgu) i rezonansu

magnetycznego (pozwala badać

stopień ukrwienia określonych partii

mózgu).

Biologicznego podłoża inteligencji
upatruje się obecnie w 3 źródłach:



szybkości neuronalnej

– szybkie przewodzenie

impulsów daje 2 korzyści:

1.

przewagę w testach inteligencji i zadaniach

wymagających szybkiej reakcji.

2.

człowiek może „przeciągnąć” naturalne procesy utraty

informacji np. zapominanie w pamięci krótkotrwałej.



sprawności układu nerwowego

– czyli

odporność układu nerwowego na zakłócenia transmisji

impulsów nerwowych (niezawodność systemu - osoby

reagują nie tylko szybciej ale też bardziej regularnie) oraz

energetyczna wydajność mózgu (mniejsze wydatkowanie

energii przez osoby inteligentne niż mało inteligentne).



wielkości mózgu

– istnieje pozytywna korelacja

między pojemnością czaszki a indywidualnym ilorazem

inteligencji, niezależnie od rasy i płci.

POZNAWCZE

KONCEPCJE

INTELIGENCJI

ROBERT STERNBERG

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI

Sternberg stworzył komponentową teorię

inteligencji. Wyróżnił w niej trzy składniki:



Inteligencję (subteorię) składnikową



Inteligencję (subteorię) doświadczeniową



Inteligencję (subteorię) kontekstualną

Inteligencja składnikowa

–

zdolności szkolne; w jej skład wchodzą

takie zachowania jak: rozumowanie
logiczne, znajdowanie powiązań między
elementami, właściwe stawianie
problemów itp.. Elementy te składają się
na rozumowanie indukcyjne. Na
podstawie tych rozważań Sternberg
stworzył model myślenia przez analogię
zakładający występowanie 6 etapów:



kodowanie pojedynczych składników

analogii



wnioskowanie o relacjach między

dwoma pierwszymi składnikami



umiejscowienie trzeciego terminu

analogii w logicznej strukturze



zastosowanie wykrytej wiedzy



uzasadnienie wybranej odpowiedzi

poprzez porównanie jej z wyobrażeniem

o poprawnej odpowiedzi aby sprawdzić

czy jest prawidłowa



odpowiedź na pytanie

W zależność od pełnionych przez te etapy

funkcji Sternberg wyodrębnił trzy
rodzaje składników :



składniki wykonawcze



składniki nabywania wiedzy



metaskładniki

Składniki wykonawcze

– procesy

przetwarzania informacji
uczestniczące w wykonywaniu
zadań. W ich skład wchodzą:
kodowanie bodźców,
strukturalizacja i porównanie
bodźców (wnioskowanie,
przekształcanie, zastosowanie i
wyjaśnianie) oraz reakcja.

Składniki nabywania wiedzy

–

procesy przetwarzania informacji
obecne w czynnościach uczenia się i
nabywania wiedzy. W ich skład
wchodzą: selektywne kodowanie
(odrzucanie informacji nieistotnych od
istotnych), selektywne łączenie
(strukturalizacja wybranej info) oraz
selektywne porównanie (odniesienie
nowo nabytej informacji do informacji
posiadanych).

Metaskładniki

– procesy przetwarzania

informacji wyższego rzędu występujące
w czynnościach planowania, kontroli i
podejmowania decyzji. W ich skład
wchodzą: decyzja co do problemu, który
należy rozwiązać, wybór składników
niższego rzędu, decyzja dotycząca
angażowania zasobów uwagi, kontrola
rozwiązania zadania oraz wrażliwość na
zewnętrzne sprężenie zwrotne.

Inteligencja doświadczeniowa

–

twórczość; odwołuje się do dwóch
podstawowych zdolności:

1.

radzenia sobie z nowym zadaniem i
wymogami środowiska co wymaga
udziału ogólnego systemu przetwarzania
informacji

(proces przetwarzania informacji przebiega

w sposób świadomy i kontrolowany).

2.

zdolności do automatyzacji procesów
informacyjnych (rozwiązywanie zadań
znanych) za pośrednictwem lokalnego
systemu informacji

.

Inteligencja kontekstualna

–

inteligencja praktyczna, zaradność
życiowa; ujmuje inteligencję w relacji do
świata zewnętrznego i podkreśla rolę
kontekstu środowiskowego i
determinowaniu zachowania
inteligentnego. Ujawnia się w adaptacji
do istniejącej rzeczywistości. Jeśli
adaptacja nie jest możliwa jednostka
dokonuje selekcji środowiska lub też
kształtuje (zmienia) rzeczywistość.

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJ I

INTELIGENCJ A INTELIGENCJ A INTELIGENCJ A
SKŁADNIKOWA DOŚWIADCZENIOWA KONTEKSTUALNA

- metaskładniki - zdolność radzenia sobie - adaptacja
- składniki z nowym zadaniem - selekcja
wykonawcze - zdolność automatyzacji - kształtowanie
- składniki procesów myślowych (zmiana)
nabywania wiedzy

HOWARD GARDNER

TEORIA WIELU INTELIGENCJI

Gardner twierdził że źródeł informacji o tym

jak ludzie rozwijają swoje umiejętności

należy szukać w życiu codziennym nie zaś

w testach i korelacjach. Zdefiniował

inteligencję jako zdolność do

rozwiązywania problemów lub tworzenia

produktów cenionych w określonym

środowisku kulturowym lub społeczności.

Wyodrębnił 7 inteligencji:



językową



logiczno – matematyczną

– rozumowanie

indukcyjne, archetyp surowej inteligencji



przestrzenno – relacyjną

– zdolność

tworzenia modeli umysłowych przestrzeni świata
zewnętrznego i operowania nimi w umyśle



muzyczną



motoryczną (cielesno – kinetyczną)



interpersonalną

– zdolność rozumienia innych

ludzi i współdziałania z nimi; zdolność
różnicowania nastroju, temperamentu,
motywacji i intencji innych



intrapersonalną

– inteligencja skierowana do

wewnątrz; samoobserwacja własnych emocji

EDWARD NĘCKA

FORMALNA TEORIA INTELIGENCJI

Kluczowe pojęcia teorii:



zasoby uwagi – korelują dodatnio z wynikami
testów inteligencji



pojemność pamięci roboczej – koreluje z
inteligencją psychometryczną; zachodzą w niej
różne operacje umysłowe jak np. rozumowanie



pobudzenie – energetyczne (energia vs.
zmęczenie), napięciowe (napięcie vs. spokój)



proces inteligencji – pobudzenie akceptowane
przez organizm

Nęcka poprzez zachowanie inteligentne

rozumie kompetencje danej osoby w

zakresie rozwiązywania pewnej klasy

zadań. Poziom kompetencji człowieka

stanowi trwałą cechę, odróżniającą go od

innych osób jednakże poziom tych

kompetencji waha się w zależności od

cech sytuacji zewnętrznej, motywacji,

osobowości itp.. Osoby inteligentne mają

większe zasoby uwagi i pojemność

pamięci roboczej a związek ten jest

moderowany w zależności od jakości

pobudzenia.

BIBLIOGRAFIA



Nęcka, E. (2006). Inteligencja. W: J. Strelau
(red.), Psychologia. Podręcznik akademicki t. II.,
(s.721-760). Gdańsk: GWP.



Rathus, S.A. (2004). Psychologia współczesna.
Gdańsk: GWP. Roz. 10.



Strelau, J. (2002) Psychologia różnic
indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar. Roz. 4.