Układ Nerwowy

Wprowadzenie do anatomii układu

nerwowego

Układ nerwowy jest najważniejszym

układem integrującym funkcjonowanie

tkanek

i narządów ustroju człowieka. Jego

złożona budowa warunkuje różne pod

względem rodzaju podziały. Stąd też

dla pełniejszego zrozumienia

zagadnienia występuje potrzeba

całościowego (holistycznego)

spojrzenia na problem, zarówno od

strony anatomii, fizjologii, jak i

histologii.

W podziale anatomicznym

(topograficznym)

układ nerwowy dzielimy na :

- układ nerwowy ośrodkowy

(centralny)

- układ nerwowy obwodowy

W skład ośrodkowego układu nerwowego

wchodzą struktury zawarte w jamie czaszki

(mózgowie) oraz w kanale kręgowym

(rdzeń kręgowy). W mózgowiu wyróżniamy

mózg, pień mózgu i móżdżek. Mózg

zbudowany jest z kresomózgowia

parzystego (półkul mózgowych) i

kresomózgowia nieparzystego.

W pniu mózgu wyróżniamy : - rdzeń

przedłużony – most – śródmózgowie -

międzymózgowie (które czynnościowo

należy do pnia mózgu, a rozwojowo do

mózgu)

Obwodowy układ nerwowy jest zbudowany

z nerwów czaszkowych (12 par)

(i związanych z nimi zwojów) oraz nerwów

rdzeniowych (31 par) i struktur z nimi

związanych : - korzeni przednich i tylnych

nerwów rdzeniowych - gałęzi nerwów

rdzeniowych - splotów nerwowych (w tym :

splotów nerwów rdzeniowych) - nerwów

obwodowych - zwojów

Układ somatyczny ma dwie

części (dwa układy) :

- czuciowy

- ruchowy

Czuciowy zapewnia

organizmowi stały dopływ

informacji ze środowiska

zewnętrznego

i wewnętrznego

- w układzie czuciowym

wyróżnia się : receptory

włókna (drogi) czuciowe

ośrodki czuciowe;

a). korowe (korowy ośrodek

czucia - pole 3,1,2 wg.

Brodmana)

b). podkorowe (wzgórze)

c). jądra czuciowe (w pniu

mózgu i rdzeniu kręgowym)

-ruchowy

1. narząd ruchu ;

czynny – mięśnie

bierny - kości i ich połączenia

2. neuron ruchowy obwodowy

czyli dolny neuron ruchowy -

komórki ruchowe rogów

przednich rdzenia kręgowego i

komórki jąder ruchowych nn.

czaszkowych wraz z ich

neurytami, które biegną w

strukturach obwodowego

układu nerwowego do

efektorów.

3. neuron ruchowy ośrodkowy

czyli górny neuron ruchowy

- komórki ruchowe pól

ruchowych kory mózgu wraz z

ich neurytami, które tworzą

drogę piramidową (droga

korowo-rdzeniowa i droga

korowo-jądrowa).

4. układ pozapiramidowy

5. móżdżek

6. twór siatkowaty

7. ośrodki kojarzeniowe

(scalające, asocjacyjne).

Podstawową jednostką

strukturalną układu nerwowego

jest komórka nerwowa

(neuron).

Jest ona zbudowana z ciała komórki

(perikarionu) i wypustek, wśród których

wyróżnia się wypustki prowadzące impuls

do ciała komórki (DENDRYTY) oraz

wypustkę prowadzącą impuls od ciała

komórki (NEURYT = akson, włókno osiowe).

Ogólnie wypustki określa się mianem

włókien nerwowych. Istotny jest fakt, że

przewodnictwo we włóknach nerwowych

jest zawsze jednokierunkowe. Wyróżniamy
komórki nerwowe pseudojednobiegunowe,

dwubiegunowe i wielobiegunowe.

Ze względu na rodzaj komórki z

jaką komunikuje się komórka

nerwowa synapsy dzielimy na :

- nerwowo-nerwowe

- nerwowo-mięśniowe

- nerwowo-gruczołowe

Podstawową jednostką czynnościową

układu nerwowego jest odruch.

Odruchem nazywamy odpowiedź

efektora wywołaną przez bodziec

działający na receptor, wyzwoloną za

pośrednictwem układu nerwowego.

Można inaczej powiedzieć, że odruch

to podświadoma odpowiedź narządu

wykonawczego (efektora) wywołana

przez pobudzenie narządu

odbiorczego (receptora), wyzwolona

za pośrednictwem układu nerwowego.

Receptory - narządy odbiorcze

tj. struktury zdolne do

odbierania bodźców.

A. układ somatyczny :

a). eksteroreceptory -

zlokalizowane w powłokach ciała

(skóra, błona śluzowa). Odbierają

bodźce ze środowiska

zewnętrznego;

- mechanoreceptory : bodźce

dotykowe

- termoreceptory : bodźce

cieplne

- nocyreceptory : bodźce

bólowe

b). proprioreceptory - dla których

bodźcami są zmiany zachodzące w

narządzie ruchu; odbierają bodźce

czucia głębokiego (ruchu, ułożenia

i wibracji). Zlokalizowane są w

narządach układu ruchu, tj. w

okostnej, torebkach stawowych,

więzadłach, mięśniach, ścięgnach i

powięziach. Do proprioreceptorów

zaliczamy również błędnik, który

informuje o ułożeniu głowy i jej

ruchach.

B. układ autonomiczny

- interoreceptory

(enteroreceptory,

wisceroreceptory) - odbierają

bodźce z narządów

wewnętrznych, naczyń

krwionośnych.

C. receptory związane ze

zmysłami - telereceptory

Efektory - narządy

wykonawcze

A. układ somatyczny - mięśnie

poprzecznie prążkowane

(szkieletowe)

B. układ autonomiczny

-

mięśnie gładkie

- mięsień sercowy

- gruczoły

Włókna nerwowe

A. układ somatyczny

- dośrodkowe =

somatosensoryczne

- odśrodkowe =

somatomotoryczne

B. układ autonomiczny

- dośrodkowe =

wiscerosensoryczne

- odśrodkowe =

wisceromotoryczne

Jądro nerwowe (nucleus) jest to

grupa ciał komórek nerwowych

na terenie ośrodkowego układu

nerwowego. Ze względu na

charakter wyróżniamy jądra

czuciowe, ruchowe

(somatyczne) i autonomiczne

(sympatyczne i

parasympatyczne).

Do jąder ruchowych i

autonomicznych (tzw. jąder

początkowych) dochodzą na
terenie ośrodkowego układu

nerwowego tzw. drogi

nerwowe, a ich neuryty

opuszczają CSN i biegną przez

struktury obwodowego układu

nerwowego, zdążając do

efektorów

Natomiast w przypadku jąder

czuciowych (tzw. jąder końcowych)

dochodzą do nich neuryty komórek

zwojów czuciowych (zwoje

międzykręgowe = rdzeniowe nn.

rdzeniowych i zwoje czuciowe nn.

czaszkowych), a neuryty komórek

jąder czuciowych tworzą drogi

czuciowe (wstępujące), biegnące

w obrębie CSN, w kierunku

wyższych pięter CSN.

Zwój nerwowy (ganglion) jest

to skupisko ciał komórek

nerwowych poza terenem CSN.

Zasadnicze różnice między

układem somatycznym i

autonomicznym :

1. W układzie somatycznym

neuryt komórki ruchowej

leżącej w ośrodkowym układzie

nerwowym, dociera

bezpośrednio do efektora

(mięśnia poprzecznie

prążkowanego).

2. W układzie autonomicznym

neuryt komórki leżącej w

ośrodkowym układzie nerwowym

(zwany włóknem przedzwojowym)

biegnie nie do efektora, a do

komórki zwojowej, z którą ma

synapsę. Dopiero neuryt tej

komórki zwojowej (zwany włóknem

pozazwojowym) dochodzi do

efektora (mięśnia gładkiego lub

gruczołu).

Biorąc pod uwagę budowę

histologiczną wyróżniamy w

CSN istotę szarą (substantia

grisea)

i istotę białą (substantia alba).

Istota szara jest zbudowana

najogólniej ujmując z ciał

komórek nerwowych oraz

komórek glejowych, a istota

biała z wypustek komórek

nerwowych.

W każdym z tych układów da

się zauważyć oś nerwową

łączącą nadrzędny ośrodek

danego układu z ośrodkami

podrzędnymi i efektorami na

obwodzie.

Nerw rdzeniowy (nervus

spinalis) jest nerwem

utworzonym przez połączenie

korzenia przedniego i tylnego,

jednego segmentu rdzenia

kręgowego, po tej samej

stronie. Korzenie te łączą się w

pień n. rdzeniowego w otworze

międzykręgowym.

Każdy nerw rdzeniowy dzieli się

na gałęzie :

- przednią (ramus anterior s.

ventralis)

- tylną (ramus posterior s.

dorsalis)

- oponową (ramus meningeus)

Korzeń tylny (radix posterior s.

dorsalis) jest to pęczek

neurytów komórek

pseudojednobiegunowych

zwoju międzykręgowego,

biegnący do rogu (słupa)

tylnego i sznura tylnego

rdzenia kręgowego.

Korzeń przedni (radix anterior) jest to

pęczek neurytów komórek ruchowych

rogu przedniego rdzenia kręgowego

(komórek ruchowych), biegnący do

nerwu rdzeniowego. Korzenie przednie

nerwów rdzeniowych od C8 - L2 lub L3

zawierają dodatkowo neuryty

komórek jądra pośrednio-bocznego

rogu bocznego rdzenia kręgowego, a

korzenie przednie nerwów

rdzeniowych S2 - S4 - neuryty

komórek jądra pośrednio-

przyśrodkowego rdzenia kręgowego.

Jądro pośrednio-boczne

(nucleus intermedio-lateralis)

jest ośrodkiem układu

współczulnego

i leży w rogu bocznym rdzenia

kręgowego w segmentach od

C8 - L2 lub L3 rdzenia

kręgowego.

Jądro pośrednio-przyśrodkowe

(nucleus intermedio-medialis)

jest rdzeniowym ośrodkiem

układu przywspółczulnego i

leży w segmentach od S2 - S4

rdzenia kręgowego.

Obydwa te jądra leżą w istocie

szarej pośredniej bocznej

rdzenia kręgowego, z tym że

jądro pośrednio-boczne

uwypukla istotę szarą rdzenia

w obręb sznura bocznego,

tworząc róg (słup) boczny,

natomiast jądro pośrednio-

przyśrodkowe takiej struktury

nie tworzy.

Oprócz jądra pośrednio-

przyśrodkowego ośrodkami

układu przywspółczulnego są

także jądra przywspółczulne

nerwów czaszkowych III, VII, IX

i X zlokalizowane w pniu

mózgu.

Gałąź tylna nerwu rdzeniowego (ramus

posterior nervi spinalis) - unerwia skórę

powstałą

z dermatomów grzbietowych (wąski pas

skóry grzbietu) wraz z gruczołami skórnymi

i mięśniami prostującymi włosy, mięśnie

powstałe z miotomów grzbietowych

(mięśnie przykręgosłupowe) i mięśniówkę

naczyń krwionośnych. Zawiera włókna

czuciowe (dendryty komórek

pseudojednobiegunowych zwoju

międzykręgowego), ruchowe (neuryty

komórek ruchowych rogu przedniego

rdzenia kręgowego) i współczulne

pozazwojowe (neuryty komórek zwoju

przykręgowego = włókna

visceromotoryczne).

Gałąź przednia nerwu rdzeniowego (ramus

anterior nervi spinalis) - unerwia skórę powstałą

z dermatomów brzusznych wraz z gruczołami

skórnymi i mięśniami prostującymi włosy, mięśnie

powstałe z miotomów brzusznych i mięśniówkę

naczyń krwionośnych. Zawiera włókna czuciowe

(dendryty komórek pseudojednobiegunowych

zwoju międzykręgowego), ruchowe (neuryty

komórek ruchowych rogu przedniego rdzenia

kręgowego) i współczulne pozazwojowe (neuryty

komórek zwoju przykręgowego = włókna

visceromotoryczne). Wyjątkowo - gałęzie przednie

nerwów rdzeniowych S2, S3, S4 zawierają

dodatkowo włókna przywspółczulne

przedzwojowe

.

Splotem nerwowym nazywamy

każde wymieszanie włókien

nerwowych.

Splot nerwów rdzeniowych

(plexus nervorum spinalium)

jest utworzony przez

wymieszanie (połączenie)

gałęzi przednich kilku kolejnych

nerwów rdzeniowych po jednej

stronie rdzenia kręgowego. Ze

splotu nerwów rdzeniowych

wychodzą nerwy obwodowe.

Wyróżniamy sploty :

- szyjny - gałęzie przednie

nerwów rdzeniowych C1 - C4

- ramienny - gałęzie przednie

nerwów rdzeniowych C5 - Th1

- lędźwiowy - gałęzie przednie

nerwów rdzeniowych L1 - L3

- krzyżowy - gałęzie przednie

nerwów rdzeniowych L4 - Co1

Nerwy obwodowe dzielimy na

skórne, mięśniowe i mieszane.

Nerwy skórne unerwiają skórę

wraz z gruczołami skórnymi,

mięśniami prostującymi włosy

i mięśniówką naczyń

krwionośnych. Nerwy te są

zbudowane z dendrytów

komórek zwojów

międzykręgowych (=

rdzeniowych) i neurytów

komórek zwojów

przykręgowych.

Nerwy mięśniowe unerwiają

mięśnie szkieletowe. Są

zbudowane z neurytów

komórek ruchowych rogów

przednich rdzenia kręgowego,

którym towarzyszą włókna

czuciowe - dendryty komórek

zwojów międzykręgowych.

Niewłaściwie określa się te

nerwy ruchowymi.

Nerwy mieszane unerwiają

mięśnie szkieletowe i skórę, a

niektóre też blaszki ścienne

błon surowiczych (np. nerw

przeponowy). Komórki

macierzyste tych nerwów leżą

w rogu przednim rdzenia

kręgowego, w komórkach

pseudojednobiegunowych

zwojów międzykręgowych i w

komórkach zwojów

przykręgowych.

Pień współczulny (truncus

sympathicus) jest to zespół

zwojów przykręgowych

leżących po jednej stronie

kręgosłupa, połączonych

włóknami międzyzwojowymi.

Pień sympatyczny jest

parzysty, leży bocznie od

trzonów kręgów i sięga od

podstawy czaszki do kości

guzicznej

Obie części układu

autonomicznego, można podzielić

na część ośrodkową (leżącą w

CSN) i obwodową.

Część ośrodkową stanowią jądra

współczulne i przywspółczulne, a

obwodową tworzą włókna

przedzwojowe, zwoje

autonomiczne (współczulne =

przykręgowe i przedkręgowe oraz

przywspółczulne) i włókna

pozazwojowe.

Segment rdzenia kręgowego

(neuromer) jest to odcinek rdzenia

kręgowego sięgający od górnego

brzegu pola korzeniowego do

górnego brzegu kolejnego, niżej

leżącego pola korzeniowego. Z

jednego segmentu wychodzą

korzenie przednie dwóch nerwów

rdzeniowych (prawego i lewego) i

wchodzą do niego korzenie tylne

tych samych nerwów rdzeniowych.

Pole korzeniowe (area

radicularis) jest to obszar

powierzchni przedniej rdzenia

kręgowego, przez który

przechodzą włókna korzenia

przedniego.

Rdzeń kręgowy (medulla

spinalis) jest zbudowany z

istoty białej (położonej

obwodowo)

i szarej (położonej centralnie).

Istota biała jest zbudowana z

dróg nerwowych (łańcuch

neuronów leżących na terenie

CSN objętych osłonkami

mielinowymi). Istotę białą dzieli

się na sznury przednie, boczne

i tylne (funiculi anteriores,

laterales et posteriores) oraz

spoidło białe (commissura

alba), które łączy oba sznury

przednie.

Istota szara jest zbudowana z

ciał komórek nerwowych i

komórek glejowych (a także

włókien nerwowych

niezmielinizowanych =

bezrdzennych). Dzielimy ją na

słupy, które na przekroju

poprzecznym noszą nazwę

rogów.

Wyróżnia się rogi (słupy)

przednie i tylne (cornua

s. columnae anteriores et

posteriores).

OŚRODKOWY UKŁAD

NERWOWY

W skład centralnego systemu

nerwowego wchodzą :

mózgowie i rdzeń kręgowy.

Pod pojęciem mózgowia

rozumiemy mózg i móżdżek.

Histologicznie w budowie CSN

wyróżniamy istotę białą i

szarą. Istota szara zbudowana

jest z ciał komórek

nerwowych (neuronów) oraz

komórek gleju. Istotę białą

tworzą wypustki ciał komórek

nerwowych - dendryty

i neuryty, czyli włókna
nerwowe, w większości

pokryte osłonką mielinową.

Kierunek przepływu impulsu i

rodzaj drogi określony jest przez

wędrówkę impulsu nerwowego,

(np. nazwa drogi wstępujące

oznacza, że impuls biegnie z niżej

położonych ośrodków CSN do

ośrodków wyższych tzn.

przykładowo z rdzenia kręgowego

do kory mózgowej; termin drogi

zstępujące oznacza sytuację

odwrotną).

Nazwy dróg tworzy się przez łączenie

nazw odcinków CSN, przez które dana

droga przebiega - stąd np. z nazwy

droga korowo-mostowo-

móżdżkowa wynika, że pierwszy

neuron tej drogi jest zlokalizowany w

korze mózgowej, wychodzące stąd

neuryty biegną do mostu, gdzie mają

synapsę z komórkami leżącymi w

moście (II neuron tej drogi),

następnie neuryty komórek leżących w

moście biegną do móżdżku, gdzie

mają synapsę i gdzie leży trzeci

neuron tej drogi.

Oprócz neuronów (ciał komórek

nerwowych) CSN budują także

komórki niepobudliwe,

pochodzenia ektodermalnego,

jak : komórki makrogleju :

komórki ependymy,

astrocyty i oligodendrocyty;

a także pochodzenia

mezodermalnego, jak :

komórki mikrogleju :

komórki tkanki łącznej i

komórki ścian naczyń.

Komórki ependymy tworzą

nabłonek wyścielający komory

mózgu, kanał centralny rdzenia

kręgowego i sploty

naczyniówkowe komór oraz

uczestniczą w wytwarzaniu

płynu mózgowo-rdzeniowego.

Drogi na terenie CSN dzielimy na :

1). spoidłowe (komisuralne) - łączą ze

sobą ośrodki (lub jądra) strony prawej i

lewej znajdujące się na tym samym

poziomie (identyczne ośrodki strony prawej

i lewej).

2). kojarzeniowe (asocjacyjne) - łączą ze

sobą ośrodki (lub jądra) niezbyt od siebie

odległe i koniecznie po jednej stronie

CSN.

3). rzutowe (projekcyjne) - łączą odległe

ośrodki (lub jądra), przy czym większość

włókien tych dróg krzyżuje się, tzn.

przechodzi na przeciwną stronę CSN. Drogi

rzutowe dzielimy na : wstępujące, czyli

czuciowe oraz zstępujące, czyli

ruchowe.

Rozróżniamy kilka rodzajów czucia, które " z

grubsza" możemy podzielić na :

1). czucie powierzchowne, czyli

eksteroceptywne - dotyku, ucisku, bólu i

temperatury, przekazywane głównie ze skóry, ale

także z błony śluzowej odcinków przewodu

pokarmowego (np. napić się wrzątku), z rogówki.

2). czucie głębokie, proprioreceptywne -

przewodzi impulsy z proprioreceptorów, tzn.

receptorów zlokalizowanych w mięśniach,

okostnej, ścięgnach mięśni, powięziach,

torebkach stawowych i więzadłach. Ten rodzaj

czucia informuje CSN o stanie napięcia włókien

mięsnych i elementów łącznotkankowych, a dzięki

sumowaniu impulsów pozwala na orientację w

położeniu kończyn i ich części.

3). czucie głębokie, enteroceptywne - czyli

czucie trzewne, przekazuje bodźce z narządów

wewnętrznych. Cechą charakterystyczną jest brak

precyzji miejsca zadziałania bodźca - tzw.

nieepikrytyczność (czucie rozlane)

W wypadku trzech wyżej

wymienionych rodzajów czucia

pierwszy neuron leży w zwoju

międzykręgowym. Dendryty

komórek leżących w zwoju

dochodzą do receptorów, a

neuryty biegną do wyższych

pięter CSN.

4). czucie z narządów

zmysłów, nocyceptywne -

wzrok, słuch, równowaga,

węch, smak.

Drogi zstępujące, czyli ruchowe

- biegną z wyższych pięter CSN

w kierunku jąder ruchowych

(ośrodków ruchowych).

Dzielimy je na :

1). drogi układu

piramidowego - przewodzą

impulsy dla ruchów dowolnych,

czyli celowych, zamierzonych i

w pełni uświadomionych.

(wyróżniamy tu tractus

corticospinalis et tractus

corticonuclearis - drogę

korowo-rdzeniową i korowo-

jądrową)

2). drogi układu

pozapiramidowego -

przewodzą impulsy dla ruchów

zautomatyzowanych,

mimowolnych, nie w pełni

świadomych - przy ich pomocy

wykonujemy większość

codziennych czynności np.

chodzenie, oddychanie.

RDZEŃ KRĘGOWY (MEDULLA

SPINALIS)

Rdzeń kręgowy leży w kanale

kręgowym; nie wypełnia go na

grubość, a także nie dochodzi do

zakończenia kanału kręgowego (k.

guzicznej). U góry rdzeń kręgowy łączy

się z dolną częścią pnia mózgu -

rdzeniem przedłużonym. Nie są one od

siebie ściśle oddzielone.

Rdzeń kręgowy nie wypełnia kanału

kręgowego na grubość. Bezpośrednio na

nim spoczywa

1). opona miękka, czyli naczyniowa (pia

mater), która wnika we wszystkie jego

rowki i szczeliny, pokrywając rdzeń do

wysokości stożka rdzeniowego, po czym

przechodzi na nić końcową.

Zewnętrznie leży

2). przestrzeń podpajęczynówkowa

(spatium subarachnoideale) wypełniona

płynem mózgowo-rdzeniowym (liquor

cerebrospinalis). Przestrzeń ta zawiera

także korzenie przednie i tylne nerwów

rdzeniowych oraz więzadła ząbkowane

Następną warstwą otaczającą

rdzeń od zewnątrz jest

3). opona pajęcza

(arachnoidea), 4). blaszka

wewnętrzna (oponowa)

opony twardej, stąd

przestrzeń podtwardówkowa

jest przestrzenią potencjalną.

Zewnętrznie leży

5). przestrzeń

nadtwardówkowa (spatium

epidurale), wypełniona tkanką

tłuszczową i splotami żylnymi

kręgowymi wewnętrznymi.

Wreszcie najbardziej

zewnętrznie leży

6). blaszka zewnętrzna opony

twardej (blaszka okostnowa)

pełniąca rolę okostnej kanału

kręgowego, zrastająca się ze

ścianami tego kanału.

Budowa wewnętrzna rdzenia

kręgowego

Na przekroju poprzecznym istota szara

rdzenia kręgowego (substantia grisea) ma

kształt litery "H"; jest otoczona warstwą

istoty białej, w której da się oddzielić tzw.

sznury. Na całej długości rdzenia istota

szara tworzy słupy (columnae), które na

przekroju poprzecznym noszą miano

rogów (cornua). Wyróżniamy rogi

przednie, tylne, a w segmentach od C8 -

L2,3 także rogi boczne. Między rogami

przednimi i tylnymi leży istota szara

pośrednia (substantia grisea intermedia).

Róg przedni ma charakter ruchowy

(zbudowany jest głównie z komórek,

których neuryty unerwiają mięśnie

szkieletowe). Do jego komórek

dochodzą drogi piramidowe (pod

postacią tractus corticospinalis) i

pozapiramidowe ( w postaci tractus

tectospinalis, tr. rubrospinalis, tr.

reticulospinalis, tr. vestibulospinalis, tr.

olivospinalis); wychodzą z nich

natomiast neuryty tworzące włókna

ruchowe korzenia przedniego nerwu

rdzeniowego.

Róg tylny zwany jest rogiem

czuciowym. Można w nim

wyróżnić :

1). szczyt (apex cornu

posterioris)

2). głowę rogu tylnego (caput

cornu posterioris)

3). szyjkę rogu tylnego (cervix

cornu posterioris)

4). podstawę rogu tylnego

(basis cornu posterioris)

Włókna korzeni grzbietowych (tylnych)

wchodzą do rdzenia kręgowego w dwóch

wiązkach :

a). większa wiązka przyśrodkowa wnika do

sznura tylnego (prowadzi głównie impulsy z

receptorów czucia głębokiego, częściowo

włókna czucia powierzchniowego (dotyk i

ucisk) oraz włókna przesyłające impulsy z

narządów wewnętrznych.

b). mniejsza wiązka boczna wnika do drogi

grzbietowo-bocznej, leżącej u szczytu rogu

tylnego (przekazuje impulsu głównie z

receptorów czucia bólu, zimna i ciepła).

PIEŃ MÓZGU :

W skład pnia mózgu wchodzą następujące

odcinki :

1). rdzeń przedłużony (medulla oblongata)

zwany także opuszką rdzenia kręgowego

(bulbus medullae spinalis)

2). most (pons)

3). śródmózgowie (mesencephalon)

4). międzymózgowie (diencephalon)

.

Rozwojowo międzymózgowie powstaje

z podziału przodomózgowia;

śródmózgowie pozostaje

niepodzielone; natomiast

tyłomózgowie podzieli się na

tyłomózgowie wtórne ( z którego

powstaną most

i móżdżek) oraz rdzeniomózgowie,

czyli przyszły rdzeń przedłużony

Budowa zewnętrzna :

Na powierzchni brzusznej przebiega

bruzda pośrodkowa przednia (analogiczna

jak w rdzeniu kręgowym). Rozpoczyna się

ona u dołu na wysokości górnego brzegu

skrzyżowania piramid, natomiast kończy się

u góry otworem ślepym (foramen
caecum). Po obu stronach szczeliny

pośrodkowej przedniej leżą piramidy

(pyramides) zawierające włókna dróg

korowo-rdzeniowych. Z boku od piramidy

znajduje się bruzda boczna przednia

(sulcus lateralis anterior), z której

wychodzą włókna nervus hypoglossus. Z

boku i ku tyłowi od rowka leży sznur

boczny, w którego górnej części uwypukla

się oliwka (oliva).

Powierzchnia grzbietowa składa się z

dwóch części : górno-przyśrodkowej

należącej do dołu

równoległobocznego, oraz dolno-

bocznej będącej przedłużeniem

powierzchni grzbietowej rdzenia

kręgowego. Obie części oddziela

taśma komory czwartej (taenia

ventriculi quarti).

Część dolno-boczna jest

podzielona na dwie symetryczne

połowy przez bruzdę pośrodkową

tylną (sulcus medianus posterior),

która ku dołowi przechodzi w

jednoimienną bruzdę rdzenia

kręgowego.

Część górno-przyśrodkowa

powierzchni grzbietowej

rdzenia przedłużonego należy

do tzw. dołu

równoległobocznego (fossa

rhomboidea), stanowiąc jego

dolną część.

MOST :

Budowa zewnętrzna : Na powierzchni

brzusznej pośrodkowo znajduje się bruzda

podstawna (sulcus basilaris), w której

przebiega tętnica podstawna. Bocznie od

niej leżą wyniosłości piramidowe

(eminentiae pyramidales) utworzone przez

przebiegające w nich drogi piramidowe.

Brzeg dolny mostu stanowi bruzdę

opuszkowo-mostową (sulcus

bulbopontinus). Boczne przedłużenie mostu

stanowią konary środkowe móżdżku

(pedunculi cerebellares medii), zwane

inaczej ramionami mostu (brachia

pontis).

Powierzchnię grzbietową mostu

zajmuje dół równoległoboczny

ŚRÓDMÓZGOWIE :

Budowa zewnętrzna :

Śródmózgowie składa się z

trzech części :

1). pokrywy (tectum)

2). nakrywki (tegmentum)

3) odnóg mózgu (crura cerebri)

Pokrywę od nakrywki oddziela

płaszczyzna poprowadzona przez

wodociąg mózgu (aquaeductus

cerebri), z kolei nakrywkę od

odnóg mózgu na zewnątrz

oddzielają bruzdy : boczna i

przyśrodkowa odnogi mózgu, a w

budowie wewnętrznej istota

czarna (substantia nigra).

Odnogi mózgu wraz z nakrywką

tworzą całość zwaną konarami

mózgu (pedunculi cerebri).

powierzchni brzusznej

uwypuklają się odnogi mózgu

(crura cerebri). Między nimi

znajduje się dół

międzykonarowy (fossa

interpeduncularis), ograniczony

z przodu ciałami

suteczkowatymi, a od strony

tylno-dolnej górnym brzegiem

mostu.

Na powierzchni grzbietowej

widoczne są twory należące do

pokrywy :

1). blaszka pokrywy (lamina

tecti) ,

2). ramiona wzgórków

(brachia colliculorum),

3). trójkąt wstęgi (trigonum

lemnisci).

W blaszce pokrywy wyróżniamy

wzgórki górne i dolne. Wzgórki

prawe od lewych oddziela

bruzda podłużna. W jej dolny

koniec wchodzi wędzidełko

zasłony rdzeniowej górnej. Przy

górnym końcu bruzda rozszerza

się w trójkąt

podszyszynkowy (trigonum

subpineale)

BUDOWA WEWNĘTRZNA

PNIA MÓZGU :

Istotę szarą pnia mózgu

generalnie reprezentują dwie

grupy jąder (brak jest tu

podobnie charakterystycznej

organizacji istoty szarej, jak w

rdzeniu kręgowym), a

mianowicie :

1). jądra własne

2). jądra nerwów czaszkowych

Jądra własne można opisać jako

te, których neuryty nigdy nie

opuszczają centralnego

systemu nerwowego (w

przeciwieństwie do neurytów

jąder nerwów czaszkowych)

oraz nigdy nie dochodzą do

nich włókna nerwów

czaszkowych.

Wśród jąder własnych pnia mózgu

wyróżniamy szczególnie jądra tworu

siatkowatego (formatio reticularis).

Struktura ta, anatomicznie jest zespołem

około 100 jąder, przedzielonych pasmami

istoty białej. Najmniej poznana jest budowa

tworu siatkowatego w obrębie rdzenia

kręgowego (twór siatkowaty znajduje się

w części grzbietowej pnia mózgu i szyjnej

części rdzenia kręgowego). Jest on

zlokalizowany głównie w istocie szarej

pośredniej między istotą szarą tworzącą

rogi (słupy) przednie i tylne, w pobliżu

kanału środkowego rdzenia kręgowego.

Znacznie więcej wiadomo o jądrach tworu

siatkowatego w obrębie pnia mózgu.

Struktury tworu siatkowatego

zespalają się z prawie

wszystkimi częściami

ośrodkowego układu

nerwowego. Wyróżniamy drogi

doprowadzające, drogi

odprowadzające i drogi własne

(wewnętrzne).

Drogi doprowadzające łączą

wszystkie części mózgowia z

tworem siatkowatym. Są to :

1). droga rdzeniowo-siatkowa

2). drogi móżdżkowo-siatkowe

(górna, środkowa i dolna)

3). droga pokrywowo-siatkowa

4). droga korowo-siatkowa

Drogi odprowadzające biegną

do kory, jąder mózgowia oraz

rdzenia kręgowego :

1). drogi siatkowo-rdzeniowe :

boczna i przyśrodkowa

2). droga siatkowo-wzgórzowa

3). droga siatkowo-móżdżkowa

Anatomicznie twór siatkowaty

dzielimy na część wstępującą i

zstępującą, określane także

wstępującym i zstępującym

układem siatkowatym. Z racji

swojego położenia można

stwierdzić, że przez twór

siatkowaty przebiegają drogi

zarówno wstępujące (czuciowe) jak

i zstępujące drogi układu

pozapiramidowego (ruchowe).

W obrębie wstępującego

układu siatkowatego

wyróżniamy :

1). hamujący układ wzgórza

2). aktywujący układ

śródmózgowia

3). hamujący układ mostu

Czynność tworu siatkowatego

można w najogólniejszych

zarysach scharakteryzować

jako utrzymywanie

świadomego stanu czuwania,

podczas którego możliwe jest

odbieranie różnego rodzaju

bodźców. Stanowi coś w

rodzaju ośrodka

koordynującego pracę pnia

mózgu i rdzenia kręgowego

(nazywany jest "korą" pnia

mózgu).

1). na terenie tworu siatkowatego

leżą wszystkie jądra nerwów

czaszkowych; dzięki takiemu

układowi możliwe jest

powstawanie odruchów np. w

odruchu rogówkowym jest możliwe

"przełączenie" z jądra czuciowego

nerwu V (bodziec z rogówki) na

jądro ruchowe nerwu VII

(unerwiający mięsień zamykający

szparę powiek).

2). na terenie tworu siatkowatego

leżą życiowo ważne ośrodki :

oddechowy, sercowy, naczyniowo-

ruchowy, ośrodki związane z

czynnością przewodu

pokarmowego i układu moczowego

(np. ośrodki ssania, połykania,

wydzielania gruczołów przewodu

pokarmowego, ośrodek wymiotny,

ośrodki regulujące napięcie

pęcherza moczowego)

3). wykazuje stałe nieswoiste

działanie w stosunku do kory

mózgowej i motoneuronów rogów

przednich rdzenia kręgowego

[terminem "swoistość" w

przypadku CSN określamy przekaz

konkretnej informacji, a zatem

jeżeli mówimy, że twór siatkowaty

jest układem nieswoistym, to

znaczy, że przechodzą przez niego

wszystkie informacje]

4). nieswoiste działanie tworu

siatkowatego utrzymuje się pod

wpływem pola recepcyjnego

(otrzymuje sygnały ze

wszystkich receptorów).

5). w czasie czuwania ma zdolność

nieustannej stymulacji ("bombardowania")

kory mózgowej w celu podwyższenia progu

wrażliwości kory na bodźce swoiste.

[tykający zegar jest słyszalny po wejściu do

pokoju - twór siatkowaty "informuje" korę

mózgową o nowej sytuacji; po pewnym

czasie tykanie "zanika w naszej

świadomości" tzn. nie jest uświadamiane -

sygnał jest w dalszym ciągu przekazywany

przez twór siatkowaty, ale kora mózgowa

podwyższyła w stosunku do tego

konkretnego bodźca swoją wrażliwość i nie

przyjmuje go już do "swojej wiadomości"].

6). układ siatkowaty stale pobudza

także motoneurony rogów

przednich rdzenia kręgowego

utrzymując je

w nieustannej gotowości na

przyjęcie bodźca.

7). w okresie snu układ siatkowaty

wyraźnie obniża swoją aktywność,

przez co spada wrażliwość kory

mózgowej [ z faktem tym wiąże się

jedna z teorii zjawiska snu].

Do ważniejszych jąder tworu siatkowatego

należą

1). w rdzeniu przedłużonym : jądro boczne

(między jądrem oliwki a jądrem pasma

rdzeniowego), jądro podtrójdzielne, jądro

olbrzymiokomórkowe.

2). w moście : jądra szwu, jądro

brodawkopodobne, jądro miejsca sinawego.

3). w śródmózgowiu : jądro środkowe

górne, jądro śródmiąższowe.

4). w międzymózgowiu : jądra siatkowate

wzgórza, jądra śródblaszkowe, warstwa

niepewna

.

Rdzeń przedłużony :

Anatomicznie w budowie

rdzenia przedłużonego

wyróżniamy dwa odcinki :

podoliwkowy (leżący poniżej

jądra oliwki) i oliwkowy.

Do jąder własnych rdzenia

przedłużonego zaliczamy :

1). jądro dolne oliwki (nucleus olivaris

inferior)

2). jądro dodatkowe oliwki grzbietowe

(nucleus olivaris accessorius dorsalis)

3). jądro dodatkowe oliwki

przyśrodkowe (nucleus olivaris

accessorius medialis)

4). jądro smukłe (nucl. gracilis)

5). jądro klinowate (nucl. cuneatus)

6). jądra tworu siatkowatego (nuclei

formationis reticularis).

Drogi w obrębie części grzbietowej rdzenia

przedłużonego :

1). tractus spinobulbothalamocorticalis (droga

rdzeniowo-opuszkowo-wzgórzowo-korowa)

2). tractus spinothalamocorticalis (droga

rdzeniowo-wzgórzowo-korowa)

3). tractus nucleothalamocorticalis (droga

jądrowo-wzgórzowo-korowa)

4). tractus spinocerebellaris anterior (droga

rdzeniowo-móżdżkowa przednia)

5). tractus spinocerebellaris posterior (droga

rdzeniowo-móżdżkowa tylna)

6). tractus spinoreticularis (droga rdzeniowo-

siatkowa)

7). tractus spinotectalis (droga rdzeniowo-

pokrywowa)

8). tractus cerebelloolivaris (droga móżdżkowo-

oliwkowa)

9). tractus olivocerebellaris (droga oliwkowo-

móżdżkowa)

10). tractus vestibulocerebellaris (droga

przedsionkowo-móżdżkowa)

11). tractus cerebellovestibularis (droga

móżdżkowo-przedsionkowa)

12). tractus nucleocerebellaris (droga jądrowo-

móżdżkowa)

13). tractus cuneocerebellaris (droga klinowo-

móżdżkowa)

14). tractus tectonuclearis (droga pokrywowo-

jądrowa)

15). tractus tectospinalis (droga

pokrywowo-rdzeniowa)

16). tractus rubrospinalis (droga

czerwienno-rdzeniowa)

17). tractus reticulospinalis (droga

siatkowo-rdzeniowa)

18). tractus vestibulospinalis (droga

przedsionkowo-rdzeniowa)

19). tractus olivospinalis (droga oliwkowo-

rdzeniowa)

20). fasciculus longitudinalis medialis

(pęczek podłużny przyśrodkowy)

21). fasciculus longitudinalis dorsalis

(pęczek podłużny grzbietowy)

Most :

Istotę szarą części podstawnej

mostu reprezentują jądra własne

części podstawnej mostu. Do

jąder tych dochodzą drogi : droga

czołowo-mostowa (tractus

frontopontinus), dr. ciemieniowo-

mostowa (tr. parietopontinus), dr.

potyliczno-mostowa (tr.

occipitopontinus), dr. skroniowo-

mostowa (tr. temporopontinus).

Do jąder własnych nakrywki

mostu zaliczamy :

1). jądra tworu siatkowatego

2). jądra ciała czworobocznego

(nuclei corporis trapezoidei)

3). jądra oliwki górne (nuclei

olivares superiores)

4). jądra wstęgi bocznej (nuclei

lemnisci lateralis).

Istota biała nakrywki mostu jest utworzona

przez :

1). lemniscus medialis (wstęga

przyśrodkowa)

2). rozpoczyna się tutaj lemniscus lateralis

(wstęga boczna)

3). tractus spinothalamocorticalis (droga

rdzeniowo-wzgórzowo-korowa)

4). tractus nucleothalamocorticalis (droga

jądrowo-wzgórzowo-korowa)

5). tractus spinocerebellaris anterior (droga

rdzeniowo-móżdżkowa przednia) - tylna

przez konar dolny móżdżku dostała się do

paleocerebellum

6). tractus spinoreticularis (droga

rdzeniowo-siatkowa)

7). tractus spinotectalis (droga rdzeniowo-

pokrywowa)

8). tractus cerebellovestibularis (droga

móżdżkowo-przedsionkowa)

9). tractus vestibulocerebellaris (droga

przedsionkowo-móżdżkowa) - droga

oliwkowo-móżdżkowa

i móżdżkowo-oliwkowa weszły do móżdżku

w konarze dolnym móżdżku.

10). tractus nucleocerebellaris (droga

jądrowo-móżdżkowa) - droga klinowo-

móżdżkowa weszła do móżdżku przez konar

dolny móżdżku

11). tractus tectonuclearis (droga

pokrywowo-jądrowa)

12). tractus tectospinalis (droga

pokrywowo-rdzeniowa)

13). tractus rubrospinalis (droga

czerwienno-rdzeniowa)

14). tractus reticulospinalis (droga

siatkowo-rdzeniowa)

15). tractus vestibulospinalis (droga

przedsionkowo-rdzeniowa) - droga

oliwkowo-rdzeniowa rozpoczyna się niżej w

rdzeniu przedłużonym, stąd w moście jest

jeszcze nieobecna.

16). fasciculus longitudinalis

medialis (pęczek podłużny

przyśrodkowy)

17). fasciculus longitudinalis

dorsalis (pęczek podłużny

grzbietowy)

Śródmózgowie :

Śródmózgowie składa się z pokrywy

(tectum), nakrywki (tegmentum) i odnóg

mózgu (crura cerebri). Na przekroju

czołowym granicą między pokrywą a

nakrywką jest płaszczyzna pozioma

poprowadzona przez wodociąg mózgu.

Granicą między nakrywką a odnogą mózgu

na zewnątrz są rowki : przyśrodkowy i

boczny odnogi mózgu, a w budowie

wewnętrznej jest to istota czarna.

Sumarycznie nakrywkę i odnogę mózgu

określamy jako konar mózgu (pedunculus

cerebri).

Pokrywa śródmózgowia (tectum

mesencephali)

Głównym składnikiem pokrywy

śródmózgowia jest blaszka

pokrywy (lamina tecti), zbudowana

z :

1). wzgórków górnych (colliculi

superiores)

2). wzgórków dolnych (colliculi

inferiores)

3). okolicy przedpokrywowej (regio

pretectalis)

Nakrywka śródmózgowia

(tegmentum mesencephali)

Istotę szarą nakrywki

śródmózgowia reprezentują

zarówno jądra własne, jak i

jądra nerwów czaszkowych.

Odnoga mózgu (crus cerebri)

Parzysta odnoga mózgu

zbudowana jest w całości z

istoty białej, czyli włókien

nerwowych przechodzących

tędy z torebki wewnętrznej do

części brzusznej mostu.

Włókna te rozpoczynają się w

korze mózgowej

MÓŻDŻEK

Rozwojowo móżdżek

(cerebellum) wywodzi się z

tyłomózgowia wtórnego

(metencephalon) z tzw. płytki

móżdżkowej.

W móżdżku rozróżnia się trzy zasadnicze

części : część środkową zwaną robakiem

(vermis) i dwie boczne - półkule móżdżku

(hemisphaeria cerebelli). Podział móżdżku

oparty na różnej głębokości szczelin ma

znaczenie wyłącznie topograficzne, stąd

starano się opracować podział oparty na

wynikach badań rozwojowych,

anatomoporównawczych i fizjologicznych.

Na tej podstawie rozróżnia się w obrębie

móżdżku płaty : przedni, środkowy ( w

zasadzie będący częścią płata tylnego),

tylny i grudkowo-kłaczkowy.

Głębsze szczeliny jak już wspomniano,

dzielą zarówno robak, jak i półkule

móżdżku na części zwane płacikami.

Na obu powierzchniach robaka

wyróżniamy 9 płacików; 5 na

powierzchni górnej : języczek móżdżku

(lingula cerebelli), płacik środkowy

(lobulus centralis), czub (culmen),

spadzistość (declive) i liść robaka

(folium vermis) oraz 4 na powierzchni

dolnej : guz robaka (tuber vermis),

piramida robaka (pyramis vermis),

czopek robaka (uvula vermis) i grudka

(nodulus).

Na obu powierzchniach półkul móżdżku,

podobnie jak w robaku, znajduje się

przeważnie 9 płacików. 5 z nich leży na

powierzchni górnej : przewiązka języczka

(vinculum lingulae), skrzydło płacika

środkowego (ala lobuli centralis), płacik

czworokątny (lobulus quadrangularis),

płacik prosty (lobulus simplex) i płacik

półksiężycowaty górny (lobulus semilunaris

superior). Pozostałe 4 tworzą powierzchnię

dolną : płacik półksiężycowaty dolny

(lobulus semilunaris inferior), płacik

dwubrzuścowy (lobulus biventer), migdałek

móżdżku (tonsilla cerebelli), kłaczek

(flocculus).

Istota szara pokrywa całą powierzchnię

zewnętrzną móżdżku i określa się ją jako korę

móżdżku (cortex cerebelli). Wewnątrz znajduje

się istota biała, tworząca ciało rdzenne (corpus

medullare), z którego

w kierunku powierzchni zewnętrznych wychodzą

tzw. blaszki białe (laminae albae). Blaszki te,

przykryte istotą szarą kory, tworzą na przekroju

strzałkowym robaka tzw. drzewo życia

móżdżku (arbor vitae cerebelli), ze względu na

podobieństwo do rozgałęzień tui, uważanej

dawniej za "drzewo życia". Poza korą istota szara

tworzy skupiska ciał komórek nerwowych zwane

jądrami móżdżku (nuclei cerebelli) położone w

ciele rdzennym móżdżku.

Wyróżniamy 4 parzyste jądra, z których 3 :

jądro zębate (nucl. dentatus), jądro

czopowate (nucl. emboliformis) i jądro

kulkowate (nucl. globosus) leżą w

półkulach, a czwarte jądro wierzchu

(nucl. fastigii) leży w robaku.

Istota biała móżdżku jest utworzona

przez drogi domóżdżkowe, odmóżdżkowe i

drogi własne, które możemy podzielić na :

a). spoidłowe - łączące równocenne ośrodki

lewej i prawej strony

b). kojarzeniowe : łączące poszczególne

jądra ze sobą; łączące poszczególne

odcinki kory ze sobą; łączące korę z

jądrami móżdżku

.

CZYNNOŚCI MÓŻDŻKU :

Móżdżek jest swoistym "bankiem

pamięci" gromadzącym informacje o

zdolnościach poszczególnych grup

mięśniowych, czy też indywidualnych

mięśni do wykonania określonego

ruchu - oznacza to, że posiada on

"gotowe programy" możliwych

czynności ruchowych i poprzez

dwustronne połączenia z korą

informuje ją

w jaki sposób wykonać dany ruch.

Odgrywa także rolę w doborze i

kolejności ruchów dowolnych i

mimowolnych, "uzupełniając

je"

w zakresie płynności i precyzji.

Jest rodzajem nadzorcy w

kwestii aktywności ruchowych

(sam nie inicjuje skurczu).

MIĘDZYMÓZGOWIE.

Międzymózgowie rozwija się z

tylnej części przodomózgowia i

mówiąc ogólnie służy jako układ

centralizujący wszystkie bodźce

czuciowe, pełniąc jednocześnie rolę

ich przekaźnika do kory mózgowej.

Służy również jako układ łączący w

podwzgórzu nadrzędne ośrodki

regulujące czynności wegetatywne. Ku

przodowi sięga do blaszki krańcowej

(lamina terminalis), a z tyłu sąsiaduje

ze śródmózgowiem.

W obrębie międzymózgowia

rozróżnia się dwie zasadnicze

części : górną -

wzgórzomózgowie

(thalamencephalon) i dolną -

podwzgórze (hypothalamus).

Na ścianie bocznej komory

trzeciej widać wyraźnie granicę

między tymi częściami w

postaci rowka podwzgórzowego

(sulcus hypothalamicus

W skład wzgórzomózgowia wchodzą :

1). wzgórze (thalamus) prawe i lewe.

2). nadwzgórze (epithalamus), w skład

którego wchodzą :

a). parzysty prążek rdzenny wzgórza (stria

medullaris thalami) [Uwaga ! w nowym

podręczniku prążek rdzenny wzgórza nie

jest zaliczany do nadwzgórza, a do

wzgórza]

b). trójkąt uzdeczki (trigonum habenulae)

c). spoidło uzdeczek (commissura

habenularum)

d). szyszynka (corpus pineale)

e). spoidło tylne (commissura posterior)

3). zawzgórze (metathalamus)

[Uwaga ! nowy podręcznik

zalicza zawzgórze (ciała

kolankowate : boczne i

przyśrodkowe) do wzgórza]

Podwzgórze jest widoczne na

powierzchni brzusznej

(podstawnej) międzymózgowia

i tworzy dno komory III oraz

dolne odcinki jej ścian

bocznych. Ku tyłowi oraz do

boku przechodzi w tzw.

niskowzgórze (subthalamus).

Bocznie leży również torebka

wewnętrzna i pasmo wzrokowe.

Od góry podwzgórze sąsiaduje

ze wzgórzem, a ku przodowi

przechodzi bez wyraźnej

granicy w pole przedwzrokowe

(area praeoptica), które należy

już do kresomózgowia, choć

czynnościowo stanowi z

podwzgórzem jedną całość.

Klasyczny podział rozróżnia w

podwzgórzu : 1). część

wzrokową, 2). część guzową i

3). część suteczkową.

Wzgórzomózgowie leży w

dole środkowym czaszki, w jego

części środkowej otaczając

komorę III.

W międzymózgowiu

rozróżniamy powierzchnię

brzuszną i grzbietową.

Powierzchnia brzuszna

międzymózgowia

jest utworzona przez

PODWZGÓRZE

Idąc od tyłu ku przodowi

rozróżniamy :

1). ciała suteczkowate

(corpora mamillaria)

2). guz popielaty (tuber

cinereum)

3). Z części przedniej guza

popielatego wyrasta lejek

(infundibulum)

Przysadka

4). skrzyżowanie wzrokowe

(chiasma opticum) i pasma

wzrokowe (tractus optici)

ZAWZGÓRZE :

Składa się z ciała

kolankowatego bocznego i

przyśrodkowego.

NADWZGÓRZE :

Leży na powierzchni

grzbietowej międzymózgowia,

przyśrodkowo od tylnej części

wzgórza.

PODWZGÓRZE :

Czynności podwzgórza :

1). Neurosekrecja i kontrola czynności przysadki (czynniki uwalniające

i hamujące) - istnieją tu różne sprzężenia zwrotne : dodatnie i

ujemne, dzięki którym przysadka wpływa również na podwzgórze.

2). Integracja czynności wegetatywnych (układu współczulnego i

przywspółczulnego) - część przednią podwzgórza uważa się za

ośrodek układu parasympatycznego; część tylną - za ośrodek układu

sympatycznego.

3). Termoregulacja - przednia część podwzgórza zawiera ośrodki

chroniące przed przegrzaniem; tylna część steruje mechanizmami

zapobiegającymi nadmiernemu oziębianiu ciała.

4). Regulacja pobierania pokarmu i wody - w części bocznej znajduje

się ośrodek głodu; w okolicy przyśrodkowej mieści się ośrodek

nasycenia (prawdopodobnie jądro brzuszno-przyśrodkowe); również w

części bocznej - ośrodek pragnienia.

5). Regulacja czynności płciowych - poprzez substancje uwalniające

hormony gonadotropowe przedniego płata przysadki.

6). Emocje - poprzez liczne związki z układem limbicznym (choć np.

gniew i lęk są przypisywane drażnieniu konkretnych struktur w

podwzgórzu).

7). Sen, czuwanie oraz rytmy dobowe - występowanie okolic

hipnogennych w podwzgórzu.

NISKOWZGÓRZE :

Jest częścią międzymózgowia, leży

w przedłużeniu nakrywki

śródmózgowia, bocznie i do tyłu od

podwzgórza, poniżej wzgórza,

sąsiadując od dołu i boku z

włóknami torebki wewnętrznej. W

budowie wewnętrznej wyróżniamy

istotę białą i szarą. Istota biała jest

reprezentowana przez pola

Forela (H, H1 i H2).

BUDOWA WEWNĘTRZNA

WZGÓRZA :

Na przekroju czołowym

wyróżniamy powierzchnie :

górną, dolną, przyśrodkową i

boczną.

KRESOMÓZGOWIE

Kresomózgowie (telencephalon)

rozwinęło się z przedniej

(węchowej) części

przodomózgowia. W wyniku

nierównomiernego rozwoju

powstają dwie półkule mózgowe

(hemisphaeria cerebri) oraz

kresomózgowie środkowe in.

nieparzyste (telencephalon

medium s. impar).

W skład kresomózgowia nieparzystego

wchodzą :

1). pole przedwzrokowe (area

praeoptica) - istota szara otaczająca

po bokach przednią część komory III.

2). blaszka krańcowa (lamina

terminalis) - łącząca blaszkę dziobową

spoidła wielkiego mózgu i

skrzyżowanie wzrokowe, przechodząc

do przodu od spoidła przedniego.

3). spoidła kresomózgowia

(spoidła : przednie, wielkie i sklepień).

W półkuli wyróżniamy

powierzchnie :

- górno-boczną (facies

superolateralis s. dorsolateralis

s. convexa)

- przyśrodkową (facies

medialis)

- podstawną lub dolną (facies

basalis s. inferior)

Obie półkule są od siebie oddzielone

szczeliną podłużną mózgu (fissura

longitudinalis cerebri). Powierzchnie

półkul łączą się ze sobą wzdłuż

brzegów. Rozróżniamy brzeg górny,

dolny i przyśrodkowy. Wymienione

brzegi schodzą się na przednim i

tylnym końcu półkuli mózgu w postaci

tzw. biegunów. Istnieje biegun

czołowy (polus frontalis) i potyliczny

(polus occipitalis). Na końcu płata

skroniowego wyróżniamy także

biegun skroniowy (polus

temporalis).

Powierzchnie półkul są pokryte

licznymi bruzdami (sulci).

Przestrzenie między sąsiednimi

bruzdami nazywamy zakrętami

(gyri).

Półkula jest podzielona

głębszymi bruzdami na płaty

(lobi). Rozróżnia się płaty

zasadnicze odpowiadające

jednoimiennym kk. sklepienia

czaszki :

- płat czołowy (lobus frontalis)

- płat ciemieniowy (lobus

parietalis)

- płat skroniowy (lobus

temporalis)

- płat potyliczny (lobus

occipitalis)

Jako płat piąty wyróżnia się

ukrytą w głębi bruzdy bocznej

wyspę (insula). Na powierzchni

półkul mózgu widoczne są

także zakręty, których

czynność u niższych zwierząt

łączy się częściowo z narządem

węchu i tworzą tzw.

węchomózgowie

(rhinencephalon) względnie

płat limbiczny (lobus

limbicus).

Płat wyspowy (Wyspa -

insula)

Jest to część płaszcza półkuli

mózgu, znajdująca się na dnie

bruzdy bocznej i przykryta

zakrętami sąsiadujących

płatów : czołowego,

ciemieniowego i skroniowego,

zwanych wieczkami

(opercula).

UKŁAD LIMBICZNY (Broca 1878)

Zwany jest też rąbkowym lub

brzeżnym. W ten sposób określa

się pewne struktury

przodomózgowia (głównie

kresomózgowia) odgrywające

podstawową rolę w koordynacji

czynności układu somatycznego i

autonomicznego oraz w

powstawaniu stanów

emocjonalnych.

Skład :

1). Węchomózgowie (rhinencephalon)

a). opuszka węchowa (bulbus

olfactorius)

b). pasmo węchowe (tractus

olfactorius)

c). trójkąt węchowy (trigonum

olfactorium)

d). istota dziurkowana przednia

(substantia perforata anterior), którą

dzielimy na część przednią : zakręt

dziurkowany (gyrus perforatus) i część

tylną : zakręt przekątny (gyrus diagonalis).

e). prążki węchowe :

przyśrodkowy i boczny (striae

olfactoriae : medialis et

lateralis)

f). zakręt półksiężycowaty

(gyrus semilunaris)

g). zakręt okalający (gyrus

ambiens) -

2). Przegroda kresomózgowia

(septum telencephali) - w stosunku

do spoidła przedniego w

przegrodzie rozróżnia się dwie

części : nadspoidłową, która

tworzy przegrodę przezroczystą

(septum pellucidum) oraz część

przedspoidłową, która jest

reprezentowana przez zakręt

przykrańcowy in.

podspoidłowy (gyrus

paraterminalis s. subcallosus).

3). Płat limbiczny (lobus limbicus) - u

człowieka zajmuje stosunkowo wąski pas

przyśrodkowej powierzchni półkuli. Na całej

szerokości jest podzielony na dwa pasy :

a). pas zewnętrzny, na który składają

się : zakręt obręczy, pole podspoidłowe

oraz zakręt przyhippokampowy.

b). pas wewnętrzny, zbudowany z :

nawleczki szarej (indusium griseum),

zakrętu tasiemeczkowego (gyrus

fasciolaris), zakrętu zębatego (gyrus

dentatus), zakrętów Retziusa (gyri Andreae

Retzii) i hipokampa (hippocampus).

4). Sklepienie (fornix) - jest to

parzyste pasmo włókien

nerwowych zdążające od

hipokampa do ciała

suteczkowatego. W części

środkowej oba sklepienia łączą się

ze sobą. W tym miejscu

powierzchnia górna sklepienia

zrasta się z pniem ciała

modzelowatego i przegrodą

przezroczystą tworząc tzw. trzon

sklepienia (corpus fornicis).

5). Ciała suteczkowate (corpora

mamillaria)

6). Prążek rdzenny wzgórza

(stria medullaris thalami)

7). Prążek krańcowy (stria

terminalis)

8). Ciało migdałowate

9). Pole przedwzrokowe (area

praeoptica)

10). Jądra przednie wzgórza

(nuclei anteriores thalami)

11). Jądro przyśrodkowe

wzgórza (nucleus medialis

thalami)

12). Jądro niskowzgórzowe

(nucleus subthalamicus)

13). Jądra podwzgórza

14). Jądro międzykonarowe (nucleus

interpeduncularis) - leży w dolnym

odcinku nakrywki, przyśrodkowo od

istoty czarnej. Dochodzą tutaj dwie

drogi : suteczkowo-międzykonarowa

oraz uzdeczkowo-międzykonarowa.

Jego neuryty kończą się w tworze

siatkowatym i istocie szarej środkowej.

15). Zakręty oczodołowe płata

czołowego (gyri orbitales)

16). Biegun skroniowy (polus

temporalis)

Struktury układu limbicznego

da się podzielić na korowe i

podkorowe; struktury korowe

natomiast dzielimy na stare i

młodsze.

1). Do struktur korowych

zaliczamy :

- opuszki węchowe

- pasma węchowe

- trójkąty węchowe

- istoty dziurkowane przednie

- prążki węchowe : przyśrodkowe i

boczne

- zakręt przykrańcowy

- zakręt półksiężycowaty

- zakręt okalający

2). Struktury korowe młodsze to :

- biegun skroniowy

- tylna część zakrętów oczodołowych

- pas zewnętrzny płata limbicznego

3). Struktury podkorowe :

- ciało migdałowate

- jądra przednie i jądro przyśrodkowe

wzgórza

- pole przedwzrokowe

- sklepienie

- jądro niskowzgórzowe

- niektóre jądra podwzgórza i

śródmózgowia (np. jądro

międzykonarowe).

Struktury korowe młodsze są

ściśle związane z reakcjami

emocjonalnymi oraz ze

związaną z tymi reakcjami

aktywacją układu

autonomicznego

Układ limbiczny kieruje także

zachowaniem motywacyjnym.

Pełni rolę w procesie tzw. "pamięci

świeżej" (hipokamp - znaczne

zmiany degeneracyjne w chorobie

Alzheimera) oraz procesach

uczenia się. Reguluje tzw.

"rytmami biologicznymi", analizuje

bodźce środowiska zewnętrznego

pod kątem ich znaczenia

emocjonalnego

. Prawdopodobnie wraz z układem

siatkowatym uczestniczy w procesie snu

i czuwania. Jest nadrzędnym

selekcjonerem w zakresie reakcji

obronnych, agresji, a także czynności

pobierania pokarmu (usunięcie

obustronne ciał migdałowatych

powoduje złagodnienie zwierząt

doświadczalnych, polifagię =

wszystkożerność, wzmożenie

pobudliwości seksualnej). Wreszcie układ

limbiczny zawiera nadrzędne ośrodki

układu autonomicznego sterujące

wydzielaniem hormonów i gospodarką

wodno-mineralną

Drogi nerwowe układu

limbicznego możemy podzielić

na wewnętrzne (łączą

poszczególne części tego

układu) oraz zewnętrzne,

łączące rąbek z

międzymózgowiem i tworem

siatkowatym. Najliczniej

reprezentowanymi drogami

wewnętrznymi są te, które

łączą ciało migdałowate z

pozostałymi ośrodkami.

Istota szara kresomózgowia

- JĄDRA PODSTAWNE

Jądrami podstawnymi (nuclei

basales) nazywamy skupiska

istoty szarej leżące w głębi

półkuli mózgu (na przekroju

poprzecznym półkuli są

widoczne przyśrodkowo od kory

wyspy). Należą do nich :

1). Ciało prążkowane (corpus

striatum), zbudowane z :

a). jądra soczewkowatego

(nucleus lentiformis)

b). jądra ogoniastego (nucleus

caudatus)

2). Przedmurze (claustrum)

3). Ciało migdałowate (corpus

amygdaloideum

Istota biała półkul - TOREBKA

WEWNĘTRZNA

Istota biała półkul jest

najbardziej rozwinięta w części

górnej, powyżej ciała

modzelowatego, gdzie tworzy

środek półowalny (centrum

semiovale). Otaczając

poszczególne jądra podkorowe

istota biała ulega zbiciu na

niewielkiej przestrzeni i tworzy

torebki : wewnętrzną, zewnętrzną i

ostatnią.

Ośrodki kory mózgowej :

Pola Brodmanna

Pole 3,1,2 - korowy ośrodek

czucia (zakręt zaśrodkowy i

część tylna płacika

okołośrodkowego) - docierają tu

drogi : rdzeniowo-wzgórzowo-

opuszkowo-korowa, rdzeniowo-

wzgórzowo-korowa i jądrowo-

wzgórzowo-korowa.

Pole 5, 7, 40 - wtórna kora

czuciowa

somatosensoryczna, w której

odbywają się złożone analizy

bodźców czuciowych,

kojarzenie pobudzeń

kinestetycznych i wzrokowych z

czynnościami ruchowymi

(płacik ciemieniowy górny i

górna część płacika

ciemieniowego dolnego =

zakręt nadbrzeżny)

Pole 4 - pierwotna kora

ruchowa (zakręt

przedśrodkowy i część przednia

płacika okołośrodkowego) -

wychodzi stąd większość

włókien dróg korowo-

rdzeniowych i korowo-

jądrowych.

Pole 6 - kora przedruchowa

(tylne części zakrętów

czołowych górnego i

środkowego) - ruchy

kompleksowe obejmujące

znaczne obszary ciała.

Pole 8 - korowy ośrodek

spojrzenia w bok (zakręt

czołowy środkowy)

Pole 10 - kora przedczołowa =

ośrodek wyższej uczuciowości i

abstrakcyjnego myślenia (część

przednia zakrętów czołowych)

Pole 17 - korowy ośrodek

wzroku (górna i dolna ściana

bruzdy ostrogowej, część

powierzchni zakrętu

językowatego i klinka).

Pole 18, 19 - wtórne kojarzeniowe pola

wzrokowe (przyśrodkowa powierzchnia

płata potylicznego - area para- et

peristriata)

Pole 21,22 - wtórne pole słuchowe

(zakręt skroniowy górny)

Pole 34 - korowy ośrodek węchu (hak

zakrętu hipokampa)

Pole 39 - ośrodek czytania (jego

uszkodzenie wywołuje aleksję - zakręt

kątowy)

Pole 41 - korowy ośrodek słuchu

(zakręty skroniowe poprzeczne,)

Pole 42 - czuciowy ośrodek mowy

(zakręt skroniowy górny, tylna część)

Pole 43 - korowy ośrodek smaku

(wieczko czołowo-ciemieniowe, jego

powierzchnia ukryta w bruździe

bocznej)

Pole 44, 45 - ruchowy ośrodek

mowy (tylna i wieczkowa część

zakrętu czołowego dolnego)

Pole 52 - ośrodek pisarski (uszkodzenie

wywołuje agrafię - przednia część

zakrętu skroniowego górnego).

UKŁAD KOMÓR MÓZGU :

Komora IV Jest jedną z

przestrzeni płynowych układu

komorowego mózgowia,

powstałych przez poszerzenie

światła pierwotnej cewy nerwowej

(w przypadku komory IV jest to

poszerzenie światła cewy

nerwowej w obrębie

tyłomózgowia). Ma kształt

namiotu, który swoim szczytem

wcina się w móżdżek w miejscu

zwanym wierzchem (fastigium).

Komunikacja : 1). przez

wodociąg mózgu z komorą III

2). przez kanał centralny

rdzenia przedłużonego z

kanałem centralnym rdzenia

kręgowego

3). przez otwór pośrodkowy i

dwa otwory boczne z

przestrzenią

podpajęczynówkową

mózgowia.

Komora III Jest szczelinowatą,

czworoboczną, strzałkowo

ustawioną przestrzenią

zlokalizowaną w

międzymózgowiu, leży

pomiędzy dwoma wzgórzami.

Komora III komunikuje się z

komorą IV przez wodociąg

mózgu, a z komorami bocznymi

przez otwory międzykomorowe

Komora boczna Leży w

kresomózgowiu. Składa się z

czterech części : róg przedni

(cornu anterius) leży w płacie

czołowym, część środkowa

(cella media) w płacie

ciemieniowym, róg tylny (cornu

posterius) w płacie potylicznym

i róg dolny (cornu inferius) w

płacie skroniowym.

Krążenie płynu mózgowo-

rdzeniowego :

Płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor

cerebrospinalis) jest produkowany

przez sploty naczyniówkowe

komór mózgu, komórki wyściółki i

mikrogleju. Dzienna produkcja

wynosi ok. 550 ml, przy czym

przeciętna ilość płynu w mózgowiu

i rdzeniu kręgowym wynosi ok.

135 ml.

Płyn jest produkowany głównie

przez sploty naczyniówkowe

komór bocznych (zwłaszcza

rogów dolnych); z komór

bocznych płyn przedostaje się

przez otwory

międzykomorowe (foramina

interventricularia) do komory

III.

Drogi odpływu płynu

mózgowo-rdzeniowego

1. Płyn mózgowo-rdzeniowy

jest częściowo resorbowany do

splotów naczyniówkowych

komór.

2. ok. 70 % płynu jest

resorbowane z przestrzeni

podpajęczynówkowej do

naczyń żylnych opony miękkiej.

3. ok. 10 % poprzez ziarnistości opony

pajęczej (wykształcają się w pełni ok.

10 roku życia) dostaje się do zatok

żylnych opony twardej (zwłaszcza do

zatoki strzałkowej górnej).

4. ok. 20 % płynu odpływa przez

wypustki opony pajęczej, które

otaczają nerwy czaszkowe i nerwy

rdzeniowe, do szczelin tkankowych

osłonek nerwowych (opona pajęcza

przechodzi w epineurium, a stąd do

naczyń chłonnych).

UNACZYNIENIE MÓZGOWIA

Krew do mózgowia dochodzi za

pośrednictwem parzystych

tętnic kręgowych (aa.

vertebrales) od tt.

podobojczykowych oraz

parzystych tętnic szyjnych

wewnętrznych (aa. carotis

internae) od tt. szyjnych

wspólnych.

Koniec