Urazy

Pierwsza pomoc medyczna

z elementami pielęgniarstwa

II rok Wydziału Lekarskiego

Śląskiej Akademii Medycznej

Lokalizacja

• głowa i szyja
• część twarzowa czaszki
• kręgosłup
• klatka piersiowa
• brzuch
• miednica
• kończyny

Top to toe survey

(TTS)

Badanie „od głowy do

stóp”

Urazy głowy i szyi

Badanie TTS

Głowa:
• Czaszka (krwawienie, obrzęk, ubytki kości)
• Nos (krwawienie, wyciek z nosa)
• Oko (rozmiar źrenic, ciała obce, rany,

podbiegnięcia krwawe)

• Ucho (reakcja na głos, krew, wyciek z ucha)
• Jama ustna (krwawienie, zapach, niedrożność

dróg oddechowych)

• Twarz (barwa skóry, skóra sucha/mokra)

Przyczyny złamań kości

czaszki

• Siła działająca bezpośrednio (uraz głowy)
• Siły działające pośrednio (np. upadek

z wysokości)

• Rodzaje złamań kości czaszki (liniowe,

wieloodłamowe, złamanie podstawy
czaszki (często towarzyszy urazom
rdzenia kręgowego – siły działające
pośrednio

Kiedy podejrzewać

złamanie kości czaszki?

• Rana, podbiegnięcie krwawe, ubytek kości

czaszki

• Zaburzenia świadomości
• Wyciek wodojasnego płynu z nosa lub ucha
• Postępujące pogarszanie się poziomu

świadomości

• Stan nieprzytomności utrzymujący się >3

min.

Uraz głowy jest zawsze

potencjalnie

niebezpieczny!

• Grupy szczególnego ryzyka to dzieci

i osoby w stanie upojenia alkoholowego

• Zawsze trzeba myśleć o krwiaku

wewnątrzczaszkowym!

• Objawy to: początkowy powrót świadomości

i późniejsze gwałtowne pogorszenie,
intensywny ból głowy, dezorientacja i
splątanie, głośne i wolne oddychanie, wolny
ale silny puls, porażenie połowicze,
nierówne źrenice!

Pogarszanie się stanu ogólnego

można rozpoznać również u osoby

nieprzytomnej!

• Stan nieprzytomności ocenia się

za pomocą skali Glasgow (GCS –
Glasgow Coma Scale)

• Otwieranie oczu:

- spontaniczne – 4
- na polecenie – 3
- na ból – 2
- nie otwiera oczu – 1

GCS (c.d.)

• Reakcja werbalna:

- pełna – 4
- chory splątany – 3
- reakcja na ból – 2
- bez reakcji – 1

GCS (c.d.)

• Ruchy dowolne:

- na polecenie – 6
- reakcja zgięciowa na ból – 5
- reakcja nieokreślona na ból – 4, 3
- reakcja wyprostna – 2
- brak reakcji na ból – 1

• Wynik: od 15 do 3

UWAGA!

• Szybko narastający krwiak

śródczaszkowy stanowi zagrożenie
życia.

• Szybki transport do szpitala jest

postępowaniem z wyboru!

Postępowanie

przedszpitalne

• Sprawdź oddech i tętno

• Jeżeli nieprzytomny – ułóż w pozycji

bezpiecznej (szczególne wymagania dla
urazów kręgosłupa!)

• Jeżeli jest wyciek płynu z ucha, ta strona

powinna być niżej ułożona (można przyłożyć
gazik lub chusteczkę, ale nie próbować
tamować wycieku!)

• Szybki transport do szpitala

Co dalej?

• Intubacja i sztuczna wentylacja

(jeżeli to konieczne)

• Diagnostyka (CT)

• Neurochirurgia lub OIT
• OIT – intensywne leczenie obrzęku

mózgu, sztuczna wentylacja, sterydy,
diuretyki, czasem śpiączka
barbituranowa

Urazy części twarzowej

czaszki

Charakterystyka

• Często towarzyszy urazom głowy
• Jeżeli drożność dróg oddechowych jest

zadowalająca, należy skoncentrować się na

urazie głowy

• Najbardziej powszechne urazy – złamany nos,

żuchwa, szczęka

• Rozległe urazy części twarzowej czaszki mogą

wyglądać dramatycznie – ze zniekształceniem

oczodołów, nosa, podniebienia (ofiara może

wymagać konikotomii w trybie pilnym).

Przedszpitalne leczenie

urazów twarzoczaszki

• Duże urazy – podstawową sprawą jest

drożność dróg oddechowych

• Izolowane – zwykle nos, żuchwa,

szczęka, zwykle wystarcza zimny

kompres, opanowanie krwawienia z

nosa

• Oczy – w przypadku urazu należy

poradzić utrzymanie gałek ocznych bez

ruchu, nałożyć jałowy gazik

Przedszpitalne leczenie

urazów twarzoczaszki

c.d.

• Rany głowy – silne unaczynienie,

zwykle nie są niebezpieczne,
opatrunek i ucisk zwykle wystarcza

• Krwawienie z ucha – zwykle

powodowane przez perforację błony
bębęnkowej, nie wolno tamować,
krew powinna wypływać swobodnie

Krwawienie z nosa

• Poszkodowanego należy posadzić z

głową odchyloną do tyłu,
zastosować zewnętrzny ucisk

• Poszkodowany powinien oddychać

przez usta

• Po 10 minutach ucisk można

spróbować zwolnić

Krwawienie z jamy

ustnej

• Kontrola krwawienia

• Zapobieganie zachłyśnięciu krwią

• Jamy ustnej nie należy przepłukiwać

• Należy unikać gorących płynów

przez okres co najmniej kilku
godzin

Uraz szyi i kręgosłupa

Szyja - badanie TTS:
• Wygląd ogólny (rany, asymetria)
• Podbiegnięcia krwawe,
• Tętno na tętnicy szyjnej

Kręgosłup - badanie TTS:
• Badanie można przeprowadzić tylko wtedy,

kiedy nie stwierdza się upośledzonej

ruchomości i czucia w kończynach

• Należy poszukiwać ran, obrzęków, krwiaków itp.

Uraz szyi i kręgosłupa

• Kołnierz Schantza
• Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny, uraz

kręgosłupa można podejrzewać w przypadku:

-upadku z wysokości

-nurkowania w basenie lub rzece

-urazu głowy lub twarzy

-urazu związanego z szybkością (auto,

motocykl,

itp.)

• Jeżeli poszkodowany jest przytomny, zawsze

trzeba zapytać o czucie w kończynach

Uraz szyi i kręgosłupa

• Przy układaniu poszkodowanego

z podejrzeniem urazu kręgosłupa
w pozycji bezpiecznej, konieczna
jest zawsze pomoc drugiej osoby

• Głowa, tułów i kończyny dolne

powinny być utrzymywane w linii
prostej!

Uraz klatki piersiowej

Badanie TTS:

• Obserwuj oddychanie

• Sprawdź czy obie strony klatki

piersiowej unoszą się równo
podczas oddychania

• Szukaj ran, krwiaków lub

deformacji

Kiedy podejrzewać obecność

złamań

w obrębie klatki piersiowej?

• Oddech paradoksalny

• Ból podczas oddychania

• Oddech płytki, z wysiłkiem

• Wyraźne trudności z oddychaniem

Oddech paradoksalny

• Występuje jeżeli liczne złamania

oddzielają część ściany klatki piersiowej

• Ta część będzie wykonywać podczas

wdechu ruch do wewnątrz, odwrotnie do

pozostałej części klatki piersiowej

• Taki oddech jest zawsze związany

z upośledzeniem czynności oddechowej

• Pacjent będzie musiał być w szpitalu

zaintubowany i podłączony do respiratora

Postępowanie

przedszpitalne

• pokrycie rany opatrunkiem, ucisk
• poszkodowanego trzeba położyć
• jeżeli nieprzytomny – pozycja

bezpieczna (strona bez urazu – na
górze)

• postępowanie w odmie prężnej (trzeba

ją zamienić na odmę otwartą!)

• możliwe wystąpienie wstrząsu

Leczenie szpitalne

• Drenaż jamy opłucnowej
• Rtg klatki piersiowej
• Chirurgiczne opracowanie rany
• Zwalczanie bólu
• USG lub TK (aorta!)
• Czasem konieczna torakotomia

lub wentylacja za pomocą respiratora

Urazy brzucha

Sprawdź czy nie ma:

• zewnętrznego krwawienia

• wypadnięcia zawartości jamy

brzusznej przez ranę

• objawów wstrząsu

Postępowanie

przedszpitalne

Rozległa rana brzucha:

• ułożenie na plecach z podparciem pod

kolanami

• duży opatrunek
• w przypadku kaszlu lub wymiotów trzeba

ucisnąć na opatrunek (inaczej zawartość jamy
brzusznej zostanie wypchnięta przez ranę!)

• nieprzytomny – pozycja bezpieczna

Postępowanie szpitalne

• Leczenie płynami infuzyjnymi
• Laparotomia w trybie pilnym

• Uwaga! Możliwość krwawienia pod

torebkę śledziony (objawy mogą
wystąpić z dużym opóźnieniem!)

Złamania miednicy

• Często towarzyszą im urazy pęcherza i

dróg moczowych

• Duża utrata krwi i objawy wstrząsu są

częste!

• Leczenie przedszpitalne – ułożenie na

płasko, leczenie wstrząsu, nieprzytomny –
pozycja bezpieczna z wyprostowanymi
nogami

• Leczenie szpitalne – Rtg lub TK,

przetaczanie płynów, zabieg operacyjny

WSTRZĄS

• Układ krążenia rozprowadzając krew

zaopatruje wszystkie narządy w tlen

• Jeżeli ten system zawiedzie,

niedostateczna ilość tlenu dochodzi
do tkanek

• Dochodzi wtedy do wystąpienia

wstrząsu

Przyczyny wstrząsu

• Zaburzenia pracy pompy

(wstrząs kardiogenny)

• Niedostateczna ilość krwi krążącej

(wstrząs hipowolemiczny,
anafilaktyczny)

• Nieprawidłowe napięcie ściany naczyń

(wstrząs septyczny)

Spadek ciśnienia
tętniczego nie musi
oznaczać wstrząsu!

Objawy wstrząsu

• Szybkie tętno

• Niskie ciśnienie tętnicze

• Blada lub szara skóra

• Uczucie osłabienia

• Uczucie pragnienia

• Może wystąpić strach lub agresja

Leczenie wstrząsu

• Rozpoznanie

• Leczenie oczywistej przyczyny

• Poprawa dopływu krwi do

ważnych
dla życia narządów

• Szybki transport do szpitala

Postępowanie

• Ułożenie na płasko, głowa nisko

• Uniesienie kończyn dolnych

• Zmniejszenie ucisku ubrania na szyi,

klatce piersiowej lub w pasie

• Ochrona przed zimnem (od góry i od

spodu!)

• Gotowość do rozpoczęcia resuscytacji

Urazy kończyn

Typy urazów:

• złamania

• zwichnięcia w stawach

• naderwania więzadeł

• urazy tkanek miękkich

Ogólne zasady

zaopatrywania złamań

• Nie przemieszczaj odłamów! Na

wstępie daj odłamom wsparcie za
pomocą własnych dłoni, a następnie
znajdź lepsze rozwiązanie

• Jeżeli złamanie jest na poziomie uda –

spodziewaj się wystąpienia wstrząsu

• Zorganizuj transport do szpitala

Rodzaje złamań

• proste

• wieloodłamowe

• „zielonej gałązki”

• otwarte lub zamknięte

• stabilne lub niestabilne

Badanie TTS

•

Badanie od góry do dołu: głowa ⇨ szyja ⇨

kręgosłup ⇨ klatka piersiowa ⇨ jama

brzuszna ⇨ miednica ⇨ kończyny górne ⇨

kończyny dolne

•

Badanie kończyny: część bliższa ⇨ dalsza

•

Szukaj ran, otwartego złamania, obrzęku,

krwiaka, deformacji

•

Jeżeli nic nie znajdziesz – zapytaj czy

poszkodowany czuje ból w kończynie

i sprawdź w jakim zakresie jest w stanie

poruszać kończyną

Ogólne zasady c.d.

• Złamania kończyn górnych –

unieruchomienie względem tułowia

• Złamania kończyn dolnych –

unieruchomienie względem zdrowej
kończyny

• Złamania otwarte – jw. + opatrunek

uciskowy

• Kończyna górna – posadzić!
• Kończyna dolna – położyć!

Inne urazy poza

złamaniami

R I C E procedure:

R

⇨ rest

the injuried part

I ⇨ ice

should be applied

C ⇨ compress

the injury

E ⇨ elevate

the injuried part

Jeżeli są wątpliwości

⇨

traktować tak jak

złamanie!

Modyfikacja Dessaulta

z uniesieniem dłoni

Szeroki bandaż

wokół tułowia

Kończyna górna

Obojczyk, ramię,
Zwichnięty bark

Przedramię
lub nadgarstek

Łokieć

Dłoń lub palce

można zgiąć

nie można zgiąć

Dessault

(arm sling)

Kończyna dolna

biodro lub udo

staw kolanowy

podudzie

kostka lub stopa

szyjka
k.udowej

trzon k.udowej

tylko

unieruchomienie

Unieruchomienie +

leczenie wstrząsu!

R I C E procedure

Unieruchomienie +

opaska elastyczna

Unieruchomienie

po zastosowaniu trakcji

Rany

• cięte

• szarpane

• kłute

• tłuczone

• otarcia naskórka

Krwawienie

• Tętnicze

• Żylne

• Włośniczkowe

Ciężkie krwawienie

zewnętrzne

• Protekcja własnej osoby!!!

• Nie panikuj, w razie potrzeby

zastosuj ABC resuscytacji

• Opanuj krwawienie

• Zorganizuj szybki transport do

szpitala

Kontrola krwawienia

• Bezpośredni ucisk (90%)

• Punkty uciskowe (10%) – tętnica

szyjna, ramienna, udowa

• Opaska uciskowa? – zapomnij o

tym!

Oparzenia

• Rumień (I

o

)

• Pęcherze (II

o

)

• Martwica (III

o

)

• Zwęglenie (IV

o

)

Reguła „dziewiątek”:

• Głowa

⇨ 9% (dziecko 18%)

• Tułów od przodu ⇨ 18%
• Plecy ⇨ 18%
• Kończyna górna ⇨ 9%
• Kończyna dolna ⇨ 18% (dziecko

14%)

• Krocze ⇨ 1%

Zasady leczenia

• każde > I

o

musi ocenić lekarz

• II

o

> 9% może oznaczać wstrząs

• Każde >II

o

wymaga hospitalizacji

Porażenie prądem

• Chory nieprzytomny

• Duże natężenie - oparzenie III

o

na

wejściu
i wyjściu

• Możliwe NZK (VF)

Utonięcie

• Śmierć nie następuje dlatego że płuca są

pełne wody, tylko z powodu skurczu krtani

• Po uratowaniu „secondary drowning effect”
• Leczenie: głowa w dole, pozycja bezpieczna

⇨ osłonięcie od zimna! ⇨ sprawdzić
oddychanie (sztuczny oddech jeżeli to
konieczne!) ⇨ zwolniona częstość
oddychania (opór!)

• Jeżeli przytomny ⇨ ciepłe płyny

Badanie TTS

(powtórka!)

Podstawowa ocena:

• Przytomny?

• Nieprzytomny ale oddycha?

• Nie oddycha ale jest tętno?!

• Nie oddycha i nie ma tętna?!!

Zawsze sprawdź :
• Stan świadomości
• Oddech
• Puls

Wypadek masowy

W pierwszej kolejności:
• Zaburzenia oddychania
• Zatrzymanie krążenia
• Poważne krwawienie (widoczne lub

podejrzewane!)

• Wstrząs
• Ciężki uraz głowy
• Otwarte rany klatki piersiowej lub jamy

brzusznej

W drugiej kolejności:

• Liczne złamania
• Oparzenia średniej wielkości
• Urazy kręgosłupa

W ostatniej kolejności:

• Niewielkie urazy
• Pojedyncze złamania

• Śmiertelne rany
• Agonia
• Zgon

Ocena wstępna

(primary survey)

• Oddychanie

• Tętno

• Stan świadomości

• + krwawienie oraz kolor skóry

Badanie TTS

(Top to toe survey, secondary survey)

• Głowa ⇨ świadomość, źrenice, rany,

symetria, wyciek płynu, ciała obce

• Szyja ⇨ rany, stłuczenia, deformacje
• Klatka piersiowa ⇨ oddech, symetria

ruchów (!), ból, deformacje, rany,

stłuczenia, ucieczka powietrza

• Plecy, brzuch ⇨ rany, stłuczenia,

deformacje, bolesność uciskowa,

• Miednica ⇨ rany, stłuczenia, deformacje,

ból, ruchy kończyn

Badanie TTS c.d.

(Top to toe survey, secondary survey)

• Kończyna górna ⇨ LCD (lacerations,

contusions, deformities - rany, stłuczenia,

deformacje), ból, nienormalne ułożenie,

tętno na t. promieniowej, możliwość ruchów

ręką, kolor i temperatura skóry

• Kończyna dolna ⇨ LCD, nienormalne

ułożenie, ból, czucie, tętno na t. grzbietowej

stopy, ruchy kończynami, kolor i

temperatura skóry

• Ważne informacje ⇨ w rzeczach osobistych

pacjenta ⇨ grupa krwi, alergie, padaczka,

cukrzyca

Leczenie szpitalne

• jeżeli to konieczne - postępowanie

resuscytacyjne, intubacja + sztuczna wentylacja,

• dostęp do dużych naczyń, inwazyjne

monitorowanie, cewnik do pęcherza moczowego

• leczenie wstrząsu, lek przeciwbólowe

(analgetyki), przetaczanie płynów

• diagnostyka – RTG, USG, TK, konsultacje

specjalistów różnych specjalności

• pilny zabieg operacyjny

Wypadki

komunikacyjne

• Własne bezpieczeństwo!!!
• Nie wolno palić na miejscu zdarzenia!!!
• rozmieszczenie trójkątów ostrzegawczych,

telefon po pomoc, stabilizacja pojazdów

• Nie zmieniaj pozycji poszkodowanego, jeżeli

nie jest to konieczne

• Aby zmienić pozycję poszkodowanego najlepiej

jeżeli są 3 osoby – jedna z nich powinna

podtrzymywać głowę i koordynować całą akcję

Badanie TTS

(powtórka!)

Podstawowa ocena:

• Przytomny?

• Nieprzytomny ale oddycha?

• Nie oddycha ale jest tętno?!

• Nie oddycha i nie ma tętna?!!

Zawsze sprawdź :
• Stan świadomości
• Oddech
• Puls