IDEOLOGIA, POSTAWA

IDEOLOGIA, POSTAWA

A KOMUNIKACJA

A KOMUNIKACJA

prof. dr hab. Aleksy Awdiejew

Uniwersytet Jagielloński

PRAGMATYCZNY ASPEKT PERSWAZJI

PRAGMATYCZNY ASPEKT PERSWAZJI

Pragmatyka perswazji w sposób

możliwie precyzyjny opisuje
mechanizmy przetwarzania sensu w
komunikacji, kiedy język stanowi
narzędzie wpływu.

Proces perswazji jest gramatycznie

zorganizowaną strategią interakcyjną
wyboru odpowiednich aktów mowy

SYSTEM IDEOLOGICZNY

SYSTEM IDEOLOGICZNY

W przypadku badań możliwości

wpływów w środkach komunikacji
masowej opis horyzontu
aksjologicznego można utożsamić
z opisem tzw. systemu

systemu

ideologicznego

ideologicznego

– czyli systemu

stałego odniesienia, wartościującego
zjawiska sceny politycznej

AKSJOMATY AKSJOLOGICZNE

AKSJOMATY AKSJOLOGICZNE

Systemy ideologiczne będziemy ujmować jako

zbiory trwałych aksjologicznych
przekonań, które są traktowane przez
mówiących jako pewniki aksjomatyczne, nie
wymagające jakiegokolwiek udowodnienia

Zakładamy, że kontakty rodzinno-domowe,

towarzyskie, naukowo-specjalistyczne itd.
korzystają z innych odniesień symbolicznych,
niż kontakty o tematyce społeczno-politycznej

IDEOLOGIA

IDEOLOGIA

Ideologia

Ideologia

– zbiór względnie

trwałych odniesień do
uogólnionych sądów
aksjologicznych w dyskursie o
tematyce społeczno-
politycznej

JEDNOSTKA SENSU W OPISIE IDEOLOGII

JEDNOSTKA SENSU W OPISIE IDEOLOGII

Jednostką sensu w opisie ideologii nie

może być tylko odrębna nazwa
wartości, lecz przede wszystkim
jednostka operacyjna:

aksjologiczny standard
semantyczny

, który nie tylko

przedstawia typową sytuację
rzeczywistości, lecz również zawiera
jej trwałą ocenę

OBIEKTY IDEOLOGICZNE

OBIEKTY IDEOLOGICZNE

W systemach orientacji ideologicznej

występuje podklasa obiektów kulturowych,

którą będziemy nazywać obiektami

obiektami

ideologicznymi

ideologicznymi

Różnią się one od ogólnych obiektów

kulturowych przede wszystkim tym, że

nawet w obrębie tej samej kultury

przyjmują różną atrybucję, tworząc

konkurujące ze sobą systemy ideologiczne,

w których są różnie wartościowane.

OBIEKTY IDEOLOGICZNE

OBIEKTY IDEOLOGICZNE

Wyidealizowane obiekty realne typu:

Ameryka, Unia Europejska, Prezydent

Rosji, Platforma Obywatelska,

Kościół, Radio Maryja

fantomy typu:

IV Rzeczpospolita, Układ, komunizm,

sprawiedliwość społeczna,

demokracja

itd.

Różna atrybucja wyodrębnionych

jednostek w różnych systemach
ideologicznych motywuje rezygnację
z analizy na poziomie samych nazw
wartości, ponieważ interpretacja tych
nazw nie jest możliwa bez
uwzględnienia atrybucji
przepisywanych im w różnych
systemach wartościowania

UOGÓLNIONY SĄD AKSJOLOGICZNY

UOGÓLNIONY SĄD AKSJOLOGICZNY

Podstawową jednostką analizy

systemów ideologicznych jest
uogólniony sąd aksjologiczny
(aksjologiczny standard semantyczny),

w którym jako argument występuje

obiekt ideologiczny (X),

do którego przypisywany jest podzbiór

wartości (Q

1

, Q

2

, … Q

n

)

ATRYBUCJA OBIEKTU IDEOLOGICZNEGO

ATRYBUCJA OBIEKTU IDEOLOGICZNEGO

Zbiór sądów aksjologicznych dla (X):

Π

n

[Q

1

(X), Q

2

(X) … Q

n

(X)],

stanowi atrybucję danego obiektu

ideologicznego w określonym
systemie ideologicznym,

który zaznaczamy kwantyfikatorem

Π

n

:

Każdy członek tej grupy jest

przekonany, że

[Q

1

(X), Q

2

(X) … Q

n

(X)]

GRUPA IDEOLOGICZNA

GRUPA IDEOLOGICZNA

Odniesienie do tych samych

przekonań wyróżnia grupę
ideologiczną, czyli zbiór
ludzi, którzy w interpretacji
dyskursu społeczno-
politycznego odwołują się do
tych samych wartości

Wchodzące w styczność

systemy wartości
ideologicznych (ideologie),
dążą do maksymalnego
skontrastowania swych
atrybucji, która się przejawia
w polemice ideologicznej

SKONTRASTOWANIA ATRYBUCJI

SKONTRASTOWANIA ATRYBUCJI

Przykłady nowych skontrastowań:

Liberalizm

vs

Polska Solidarna,

Układ

vs

Prawo i Sprawiedliwość,

III Rzeczpospolita

vs

IV Rzeczpospolita,

Eurocentryzm

vs

Patriotyzm

itd.

W przypadkach dialogu ideologicznego

możemy mówić o polifonii
aksjologicznej, kiedy

każda grupa ocenia swe własne

przekonania,

kontrastuje je z przekonaniami innych

grup

i odwołuje się do zewnętrznych,

autorytatywnych źródeł
ideologicznych, wzmacniając tym
samym swoje przekonania

Badanie systemów

ideologicznych

Systemy ideologiczne mają charakter

dynamiczny i zmienny, ponieważ są zależne od

aktualnej sytuacji politycznej

Można jednak mówić o pewnych momentach

progowych zmian ideologicznych,

spowodowanych ewolucyjnymi lub

rewolucyjnymi zmianami w życiu danego

społeczeństwa

Badania stanu systemów ideologicznych w

okresie między dwoma momentami progowymi

zapewni uzyskanie jednorodnego materiału

badawczego

POSTAWA

POSTAWA

Postawa

Postawa

– w sensie

komunikacyjnym – to
stwierdzenie faktu
konsekwentnego odniesienia
mówiącego do systemu wartości
danej grupy i polemika z
wartościami przedstawicieli
innych grup

OKREŚLANIE GRANIC

OKREŚLANIE GRANIC

IDEOLOGII

IDEOLOGII

Porównując wypowiedzi

reprezentantów tej samej grupy,

mamy możliwość dokładniejszego

określenia granic danej ideologii

Określenie takie wymaga pewnego

dopasowania własnych wyobrażeń

członków grupy o swoich wartościach

do oceny tego samego odniesienia

przez reprezentantów innych grup

IDEOLOGICZNA POSTAWA OGÓLNA

IDEOLOGICZNA POSTAWA OGÓLNA

Odwołanie się do uogólnionych

sądów swojego systemu
ideologicznego można
przedstawić jako
reprezentację ideologicznej
postawy ogólnej.

SĄDY KWALIFIKUJĄCE

SĄDY KWALIFIKUJĄCE

W sądach kwalifikujących jako argumenty

występują realne obiekty rzeczywistości,

funkcjonujące na scenie politycznej (x

n

),

które mówiący ocenia przez odniesienie do

swojego ogólnego systemu wartości.

Sąd kwalifikujący jest operacją

odniesienia

odniesienia

obiektu indywidualnego do

klasy obiektów ideologicznych,

występujących w systemie ideologicznym

(x

n

→ X

n

).

ARGUMENTACJA AKSJOLOGICZNA

ARGUMENTACJA AKSJOLOGICZNA

Ciąg argumentacji aksjologicznej:

a.

Q

n

(X

n

)

– określenie ogólnej reguły

wnioskowania, wybór atrybucji w przestrzeni

ideologicznej

b.

x

n

→ X

n

– odniesienie obiektu

indywidualnego do odpowiedniej klasy

obiektów ideologicznych

c.

Q

n

(x

n

)

– przeniesienie atrybucji z przestrzeni

ideologicznej na obiekt indywidualny

SZCZEGÓŁOWA POSTAWA

SZCZEGÓŁOWA POSTAWA

AKSJOLOGICZNA

AKSJOLOGICZNA

Sąd otrzymany w wyniku

argumentacji aksjologicznej dla
obiektu indywidualnego
można uznać za językową
reprezentację ideologicznej
postawy szczegółowej

Ustalona relacja atrybutywna

między wybranymi obiektami
rzeczywistości i obiektami w
przestrzeni ideologicznej tworzy
konfigurację tzw. drugiej i
trzeciej rzeczywistości –
wyobrażeniowej oceny
aktualnej sceny politycznej.

TYPY TEKSTÓW

TYPY TEKSTÓW

PROPAGANDOWYCH

PROPAGANDOWYCH

Dwa stylistycznie różniące się typy tekstów

propagandowych:

Typ pierwszy

Typ pierwszy

– katarynka – oddziaływanie na

odbiorcę bez stosowania wyraźnej argumentacji,

poprzez stosowanie hasłowania

hasłowania

Głównym celem komunikacyjnym tego typu dyskursu

jest wzbudzenie emocji odbiorcy z podstawowym

założeniem, że jest on reprezentantem tej samej

grupy ideologicznej, co nadawca.

Ostra krytyczna pozycja nadawcy takich tekstów

powoduje natychmiastowe ich odrzucenie przez

reprezentantów innych grup perswazyjnych.

Mamy wiec tutaj do czynienia z tzw. perswazją

utrwalającą, która jedynie wzmacnia przekonania

tej samej grupy

TYPY TEKSTÓW

TYPY TEKSTÓW

PROPAGANDOWYCH

PROPAGANDOWYCH

Typ drugi

Typ drugi

stanowią teksty argumentacyjne

teksty argumentacyjne

, w

których nadawca, udowadniając swą postawę

szczegółową, usiłuje wpłynąć na każdego odbiorcę,

niezależnie od jego perspektywy aksjologicznej.

Rozpoczyna się przy tym polemika aksjologiczna, w

której uczestnicy dążą do różnych kierunków

atrybucji.

Ponieważ indywidualny obiekt rzeczywistości ma

zazwyczaj nieograniczoną ilość parametrów, to

właśnie określona redukcja tych parametrów i ich

ocena stanowi sedno argumentacji.

Tendencyjny wybór parametrów może kardynalnie

zmienić odniesienie do przestrzeni ideologicznej.