1

Farmakologia wykład III

Uzależnienia i narkomanie

Hormony, witaminy, autakoidy

Ratownictwo Medyczne Stacjonarne

2

Co to jest uzależnienie

Nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś

czynności lub zażywania określonej

substancji

•

Termin "uzależnienie" jest stosowany

głównie do osób nadużywających:

•

Narkotyków –

narkomania

narkomania

Leków – lekomania

•

Może odnosić się do innych zachowań:

•

Gier hazardowych,

•

Oglądania telewizji

•

Internetu

•

Seksu.

3

Uzależnienia

•

Charakterystyczne cechy

•

PRZYMUS

– utrata zdolności swobodnego

wyboru – zaprzestać czy kontynuować

•

KONTYNUOWANIE ZACHOWANIA

– mimo

niekorzystnych skutków – utrata zdrowia,
pracy, małżeństwa, wolności

•

IDEA NADWARTOŚCIOWA

– obsesja na

punkcie zachowania

.

4

Uzależnienia

•

Zespół uzależnienia

jest przewlekłym,

nawracającym zespołem zaburzeń
psychicznych i somatycznych o
zróżnicowanej etiologii i obrazie klinicznym.

•

Głównym objawem

jest niekontrolowane

poszukiwanie i pobieranie narkotyku.

•

Utrata kontroli

nad zachowaniem i głód

narkotyku typowy element uzależnienia
psychicznego

5

Narkotyki

•

Substancje o działaniu pobudzającym,
psychostymulującym, euforyzującym –
morfina, heroina, amfetamina , kokaina

•

Substancje o działaniu silnie hamującym
– barbiturany, benzodiazepiny

•

Środki psychodysleptyczne –
halucynogenne – LSD, meskalina,
psylocybina

6

Narkomania

(gr.

narke – odurzenie

mania – szaleństwo)

•

Określenie odnoszące się do uzależnienia

od substancji chemicznych wpływających

na czynność mózgu

•

Charakterystyczne cechy

:

•

Głód narkotykowy

•

Przymus zażywania środków odurzających

•

Chęć zdobycia narkotyku za wszelką cenę

•

i wszystkimi sposobami

7

Opiaty

•

Substancje otrzymywane z przetworów
maku lekarskiego i syntetyczne środki
przeciwbólowe, działające na receptor
opioidowy

•

Opium, Morfina, Heroina

•

Działanie - zmniejszenie łaknienia,
osłabienie, potliwość, obniżenie ciśnienia
krwi i temperatury ciała, zaparcia, kłopoty
z oddawaniem moczu, impotencja,
zwężenie źrenic, osłabienie zdolności do
reagowania na światło.

8

Opiaty

•

„

Działania pozytywne

”- euforia i uczucie

odprężenia, wewnętrznego zadowolenia i

spokoju

•

Działania negatywne

- zmniejszenie uczucia

głodu, bólu i potrzeb seksualnych, niepokój

ruchowy lub spowolnienie psychoruchowe,

senność, subiektywne odczuwanie ciepła

przy niewielkim obniżeniu temperatury ciała,

zmniejszenie czynników motywacyjnych,

apatia i wypalenie emocjonalne

•

Zewnętrzne oznaki używania

-

zamroczenie,

ślady wkłuć na ciele, szklane, wodniste oczy,

zwężone źrenice, krople krwi na rękawach,

katar, brak apetytu

9

Narkomania – morfinizm

•

Choroba polegająca na stałym i

systematycznym zażywaniu morfiny –

alkaloid opium (Sarturner) – otrzymywany

z makówek i łodyg maku lekarskiego

•

Działania niepożądane

-

zaburzenia

charakterologiczne

osłabienie woli, brak

obowiązkowości i uczuciowości, spłycenie

dążeń życiowych, zawężenie zainteresowań

•

Bradykardia, spadek ciśnienia tętniczego,

wymioty, nudności, zaparcia, trudności w

oddawaniu moczu, objawy psychotyczne,

nadmierna senność

10

Narkomania – Heroinizm

•

Heroina - diacetylomorfina – b. sine

działanie przeciwbólowe

•

Stosowana dożylnie, do nosa w postaci

tabaczki lub palona, wdychane są opary

podgrzewanej heroiny

.

•

Na czarnym rynku:

•

Brown sugar

– tania, zanieczyszczona

•

Kompot

– tania "polska heroina"

wytwarzana ze słomy makowej,

•

Czysta heroina

- droga, wysoko

oczyszczona substancja o kolorze białym o

dużej zawartości heroiny.

11

Narkomania – kokainizm

•

Kokaina substancja pobudzająca

pochodzenia roślinnego (Erhytroxylon coca)

•

Indianie (Peru) - pierwsi zastosowali liście

koki w celu zwiększenia wydolności

fizycznej, zmniejszenia głodu i podniesienia

nastroju

•

Kokainę można – żuć, palić (liście), wciągać

do nosa, wstrzykiwać do żył

•

Bardzo silnie uzależnia psychicznie.

•

Jednorazowe zażycie powoduje bardzo silne

uzależnienie

12

Kokaina

•

„Działania pozytywne”-

silna euforia,

pobudzenie ruchowe i

podniecenie seksualne,

poczucie wyższości, przyspieszenie ulegają
procesów myślowych, zanika zdolność
odczuwania przykrych wrażeń

•

Działania negatywne

-

brak krytycyzmu,

niepokój i napięcie,
bezsenność, załamanie nerwowe, urojenia o
nieprzyjemnej treści

•

Oznaki używania

-

nadpobudliwość, gadatliwość,

niepokój psychoruchowy, zachowania
agresywne, rozszerzone źrenice, katar,
czerwony nos z krostkami i objawami egzemy

13

Amfetamina

•

Amfetamina

- najbardziej

rozpowszechniona spośród nielegalnie

rozprowadzanych środków

psychotropowych.

•

Uwalnia neuroprzekaźniki z zakończeń

nerwowych i blokuje ich wychwyt zwrotny

(noradrenalinę, dopaminę, serotoninę)

•

Zwiększa aktywność układu nerwowego -

efekcie pobudza cały organizm.

•

Amfetamina przyjmowana jest w postaci

siarczanu amfetaminy.

14

Amfetamina

•

Uzależnienie psychiczne

-

atrakcyjny

i euforyczny przebieg działania.

•

Dolegliwości związane z odstawieniem -
złe samopoczucie, spowolnienie
psychiczne, uczucie zmęczenia i apatii -
występują już po 12 godz. od ostatniego
zażycia amfetaminy

•

15

Amfetamina

Objawy zażycia

:

Silne pobudzenie
Przyspieszona akcja serca
Szybki oddech,
Rozszerzenie źrenic
Wytrzeszcz oczu
Jadłowstręt, światłowstręt
Drżenia mięśni, drgawki
zapaść, śpiączka - śmierć

16

Metamfetamina

Jedna z najgroźniejszych substancji

psychoaktywnych, silnie i szybko
uzależniając

Działa dłużej i silniej euforyzująco od

amfetaminy. Jest bardziej toksyczna.

Powoduje bardzo silne pobudzenie

seksualne.

•

Powolne wydalanie i braku metabolizmu
wątrobowego - działanie utrzymuje się ok.
6-24 godz. (amfetamina 2 godz.), kokaina
30 minut.

17

Ekstazy

•

Półsyntetyczna substancja psychoaktywna o
działaniu empatogennym i psychodelicznym.
Pochodna metamfetaminy

•

Główne efekty działania

– otwartość, euforia,

empatia

•

Pobudzenie

•

Intensyfikacja odbioru bodźców zewnętrznych

•

Głębsze odczuwanie muzyki i ruchu

•

Wzmocnienie odczuć związanych z dotykiem

18

Ekstazy

•

Efekty uboczne

:

•

Podniesienie ciśnienia

•

Przyspieszenie pulsu

•

Szczękościsk

•

Suchość w ustach

•

Następnego dnia po zażyciu (ze względu na
obniżony poziom serotoniny) pojawia się
uczucie silnego zmęczenia, zawroty głowy,
mdłości, obniżenie zdolności koncentracji,
obniżony nastrój, senność albo drażliwość.
Stan taki może trwać do dwóch dni.

19

Ekstazy

•

Działania niepożądane

- pobudzenie i brak

łaknienia, wzrost temperatury ciała,
rozszerzenie źrenic, kołatanie serca, nagłe
wzrosty ciśnienia i uderzenia krwi do głowy,
szczękościsk, nudności, wymioty, odwodnienie.

•

Przedawkowanie

– złośliwy zespół

neuroleptyczny – hipertermia, drgawki,
śpiączka, migotanie komór, śmierć

•

Zewnętrzne oznaki użycia

- Rozszerzenie źrenic,

pobudzenie, nieracjonalne i dziwne zachowanie,
często brak koordynacji ruchowej

20

Środki wziewne

•

Rozpuszczalniki organiczne

stosowane do

rozpuszczania kauczuku, farb, klejów

(butapren), lakierów

•

Po kilku głębokich wdechach, przedostają

się do układu krwionośnego, a następnie

powodują gwałtowne uczucie euforii.

Stosowanie

- powoduje zburzenia

świadomości, euforię, fantazje, omamy i

halucynacje.

•

Zamglone widzenie, dzwonienie w uszach,

niezborność ruchowa, spowolnienie,

niewyraźna mowa.

21

Środki wziewne

•

Wywołują uzależnienie fizyczne i
psychiczne (zespół abstynencyjny) -
pobudzenie, drażliwość, zaburzenia snu,
utarta łaknienia

•

Oznaki użycia -

wyraźny zapach

rozpuszczalników, zaburzenia mowy,
zapalenie spojówek, nieporadność
ruchowa, gadatliwość, kichanie,
ożywienie

22

LSD

- dietyloamid kwasu lizergowego

Lisergic Acid Diethylamide

•

Środek halucynogenny

- powoduje

omamy wzrokowe, słuchowe i dotykowe

•

Działanie

- zawroty głowy, rozszerzenie

źrenic, suchość w ustach, drżenie
mięśniowe, skurcze mięśni klatki
piersiowej, nudności, kołatanie serca,
wzrost ciśnienia krwi

23

LSD

•

„

Działania pozytywne”

- zmiana poczucia

kształtów i barw, niewyraźne widzenie,
wyostrzenie słuchu, omamy, złudzenia,
urojenia wzrokowe, subiektywne poczucie
wolniejszego upływu czasu gonitwę myśli
i zmniejszenie zdolności krytycznego
osądu.

•

Działania negatywne

- Problemy z

zachowaniem równowagi, mówieniem,
oceną odległości, wymioty, uczucie
nacisku na klatkę piersiową, uczucie
oszołomienia, osamotnienia, bezsenność,
panika, lęk, płacz, śmiech

24

LSD

•

Oznaki użycia

- rozszerzone źrenice,

bełkotliwa mowa, nieracjonalne
wypowiedzi, brak koordynacji ruchowej,
widoczne zaburzenie orientacji
przestrzennej

25

Marihuana i haszysz

•

Wyrabiane z konopi indyjskich, rosnących w
Azji i w Ameryce Środkowej i Południowej.

•

Hodowane również w klimacie
umiarkowanym.

•

Najbardziej rozpowszechnione i najczęściej
używane narkotyki w Polsce i na świecie

•

Działanie

- wzrost ciśnienia krwi,

przyspieszone tętno, wysuszone śluzówki
jamy ustnej, przekrwienie gałek ocznych,
pocenie, zwiększony apetyt, zaburzenia
pamięci pogorszenie sprawności
psychofizycznej.

26

Marihuana i haszysz

•

„Działania pozytywne”

– uczucie odprężenie

i spokoju, zmiana poczucia mijającego czasu,

zwiększenie odczucia przyjemności

seksualnych, optymizm i podniesiona

samoocena

•

Działania negatywne

- skłonność do ulegania

sugestiom, zagubienie, nieracjonalne myśli,

zwiększone napięcie, niepokój, pogorszenie

pamięci, przyspieszone tętno, lęki i urojenia

Zewnętrze oznaki użycia

- Słodkawa woń

oddechu, włosów i ubrania, przekrwione oczy,

kaszel,

apetyt

na

słodycze,

ogólne

podniecenie, nadczynność psychoruchowa,

zaburzenia orientacji przestrzennej

27

Leki o właściwościach

uzależniających

•

Narkotyczne leki przeciwbólowe

•

Leki nasenne i uspokajające

•

Barbiturany

•

Benzodiazepiny

•

NLPZ

28

Barbiturany i

benzodiazepiny

•

Małe dawki - przyjemne stany relaksacji,
podobne do sennego marzenia.

•

Większe dawki - przyćmienie
świadomości, pogorszenia zdolności
dokonywania oceny silna senność,
zlewanie się mowy, utrata koordynacji
ruchów

29

Test Oczny

Obserwacja ogólna oczu (w warunkach

oświetlenia pokojowego).

Narkotyki

- gdy zauważymy:

Zaczerwienienie spojówek,
Łzawienie,
Opadnięcia powieki,
Zaczerwienienie brzegów powiek,
Nadmierne rozszerzenie źrenicy,
Nadmierne zwężenie źrenicy.

30

Testy do wykrywania narkotyków

w moczu

•

AMFETAMINA - TEST IsoTech
KOKAINA - TEST IsoTech
MORFINA - TEST IsoTech

31

Testy

•

Wynik ujemny

•

Pojawiają się dwa

Pojawiają się dwa barwne prążki: w strefie
testowej T i kontrolnej C (intensywność
barwy prążka testowego może być słabsza
lub mocniejsza niż prążka kontrolnego).

•

W badanym moczu nie stwierdza się
obecności narkotyku

•

Wynik dodatni

•

Pojawia się tylko jeden barwny prążek: w
strefie kontrolnej C. Brak barwnego
prążka w strefie testowej T

32

Nazewnictwo

•

KOŃCOWA FAZA DZIAŁANIA NARKOTYKU: zejście,

zjazd, dół

•

NARKOTYKI OGÓLNIE: towar, dragi, czady, materiał

•

AMFETAMINA: spid, proszek, proch, amfa, feta

•

EKSTAZA: eska, bleta, piguła, UFO, Superman, Vogel,

•

GRZYBY HALUCYNOGENNE: grzybki, psylocyby, psyfki,

•

HEROINA: hera, hercia, proszek, "kompot" (polska

heroina)

33

Nazewnictwo

•

KOKAINA: koka, koks, gram, porcja, śnieg, biała dama

•

KONOPIE INDYJSKIE: dżoint, skręt, grass, marycha, trawa,

skun

•

LSD: kwas, kwach, papierek, kamyczek, trip, listek

•

STERYDY ANABOLICZNE: koks, deka, wino, metka, omka,

prima

•

NARKOMAN: ćpun, grzejnik

•

STAN PO ZAŻYCIU: kop, jazda, odlot, odjazd, kręcenie

34

Związki endogenne i leki

wpływające na procesy

regulacyjne organizmu

•

Hormony

•

Witaminy i pierwiastki śladowe

•

Autakoidy

35

Hormony (hormao gr.-

uruchamiam, napędzam)

•

Substancje chemiczne produkowane w

organiźmie przez

gruczoły dokrewne

wydzielane bezpośrednio do krwi

.

•

Hormony

regulują czynności narządów

wewnętrznych przez pobudzenie lub

hamowanie odpowiednich procesów

biochemicznych

•

Gruczoł dokrewny-

to gruczoł wydzielający

hormony wprost do tkanki lub krwi.

36

Hormony

•

Dzielimy na:

•

Hormony klasyczne

– wydzielane przez

gruczoły dokrewne do krwioobiegu i z
krwią przenoszone do tkanek docelowych

•

Hormony tkankowe

– wytwarzane np. w

przewodzie pokarmowym, układzie
nerwowym, układzie immunologicznym –
działają miejscowo bez udziału transportu
(zwykle nie są przenoszone przez krew)

37

Funkcje układu hormonalnego

•

Kontrola reakcji biochemicznych ustroju

•

Utrzymanie homeostazy

•

Regulacja gospodarki wodno-
elektrolitowej.

•

Regulacja procesów trawiennych.

•

Regulacja pracy wszystkich narządów
wewnętrznych.

38

Hormony

•

Ze względu na budowę dzielimy na:

•

Hormony peptydowe

(wazopresyna,

parathormon), polipeptydowe (insulina,

glukagon), glikoproteiny (hormon

luteinizujący), białka (hormon wzrostu,

prolaktyna)

•

Hormony steroidowe

- aldosteron,

estrogeny, testosteron

•

Hormony aminokwasowe

- tyroksyna,

trójjodotyronina

39

Gruczoły dokrewne

1. Szyszynka – melatonina

kontrola rytmu sen-czuwanie

2.

Przysadka mózgowa

3.

Tarczyca i przytarczyce

4. Grasica – tymozyna – kontrola

układu odpornościowego

5.

Nadnercza

6.

Trzustka

7.

Jajniki

8.

Jadra

Podwzgórze – reguluje uwalnianie i

hamowanie wydzielania hormonów

przysadki

40

Hormony podwzgórza

•

Hormony podwzgórza - związki wytwarzane i

uwalniane w podwzgórzu o działaniu

pobudzającym lub hamującym wydzielanie

hormonów przysadki

•

Libertyny

– pobudzają przysadkę do

wydzielania hormonów (tyreolibertyna,

somatoliberyna,

gonadolibertyna,

kortykoliberyna)

•

Statyny

– hamują wydzielanie hormonów

przysadkowych

•

Somatostatyna

- hamuje syntezę i uwalnianie

hormonu wzrostu, tyreotropowego i prolaktyny

•

Hamuje wydzielanie insuliny i glukagonu

41

Przedni płat przysadki mózgowej

•

Somatotropina

– hormon wzrostu, wpływa na

wzrost kości, tkanek miękkich i narządów
trzewnych – niedobór – karłowatość,
nadmiar – gigantyzm – akromegalia –
przerost i zniekształcenie kości długich

•

Tyreotropina

- pobudza wydzielanie

hormonów (tyroksyny) tarczycy

•

Adrenokortykotropina

- pobudza wydzielanie

hormonów przez korę nadnerczy (A i NA)

•

Gonadotropina

- pobudza rozwój i czynności

gonad - jajników i jąder

42

Tylny płat przysadki mózgowej

•

Oksytocyna

– działa wybiórczo na mięśnie

macicy, pobudza skurcze, wzmaga akcję
porodową

•

Wazopresyna

– hormon antydiuretyczny,

wzmaga wchłanianie zwrotne w kanalikach
nerkowych, kurczy mięśnie gładkie naczyń
krwionośnych – podnosi ciśnienie krwi

43

Hormony tarczycy

•

Tarczyca –

główny magazyn jodu

•

Tyroksyna (T4)

•

Trójjodotyronina (T3)

•

Regulują metabolizm białek,
węglowodanów oraz lipidów – działanie
anaboliczne

•

Pobudzają rozwój fizyczny człowieka
(wzrost i dojrzewanie) i rozwój umysłowy

44

Nadczynność tarczycy -

hipertyreoza

•

Nadmiar hormonów tarczycy

– działanie

kataboliczne – nasilone spalanie
tłuszczów węglowodanów i białek.

•

Wyniszczenie organizmu

•

Tachykardia

•

Nadpobudliwość

•

Podwyższona ciepłota ciała

•

Nadmierna potliwość

45

Nadczynność tarczycy -

hipertyreoza

•

Choroba Gravesa- Basedowa

–

autoimmunologiczna o podłożu
genetycznym. Charakterystyczną cechą
jest obecność przeciwciał skierowanym
przeciwko receptorom dla hormonu
tyreotropowego (TSH)

•

Objawy - powiększenie tarczycy (wole
80%), wytrzeszcz oczu (10-30%)

46

Nadczynność tarczycy -

hipertyreoza

•

Leczenie – leki przeciwtarczycowe

(tyreostatyki)

•

Pochodne imidazolu –

Tiamazol

(Metizol)

•

Pochodne tiouracylu –

Propylotiouracyl

(Thyrosan)

•

J

131

– jod radioaktywny podawany

jednorazowo

•

Mechanizm działania – powoduje zanik tkanki

tarczycowej

•

Skuteczne, bezpieczne i tanie leczenie

nadczynności

47

Niedoczynność tarczycy -

hypotyreoza

•

Choroba spowodowana niedoborem
hormonów tarczycy – działanie
anaboliczne spowolnienie procesów
metabolicznych.

•

Przyczyny:

•

Zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto

•

Resekcja tarczycy

•

Leczenie jodem J

131

48

Niedoczynność tarczycy -

hypotyreoza

•

Objawy

•

Zwiększona masa ciała, uczucie zmęczenia,
chłodu, senność, zaburzenia pamięci, stany
depresyjne, przewlekłe zaparcia, sucha,
zimna, blada skóra , obrzęki podskórne,
łamliwe włosy, zmieniony głos (pogrubienie
strun głosowych)

•

Bradykardia

•

Leczenie substytucyjne

•

Tyroksyna

(T4) (Eltroxin)

•

Tyroksyna + trójjodotyronina (T3)

(Novathyral)

49

Hormony przytarczyc

•

Parathormon (PTH)

– polipeptyd – wpływa

na gospodarkę wapniowo-fosforanową

•

Występuje głównie w kościach – utrzymuje
prawidłowy bilans wapniowy

•

Nadmiar

PTH wywołuje wzrost wydalania

wapnia z moczem – nadczynność
przytarczyc prowadzi do kamicy nerkowej

•

Niedobór

PTH wywołuje tężyczkę

(nadmierny skurcz mięśni - hipokalcemia)

•

PHT – fizjologiczny antagonista kalcytoniny

50

Hormony tarczycy

•

Kalcytonina

– hormon polipeptydowy –

wytwarzany przez komórki tarczycy typu C

•

Działa głównie poprzez receptory błonowe
występujące w kościach. Zmniejsza
uwalnianie wapnia z kości

•

Antagonista PTH

– wzrost stężenia wapnia

we krwi pobudza uwalnianie kalcytoniny

•

Efekt działania kalcytoniny – spadek
stężenia wapnia we krwi

51

Hormony tarczycy

•

Kalcytonina (Calcitonin) zastosowanie

:

•

Hiperkalcemia nowotworowa (wysoki

poziom wapnia we krwi)

•

Ostre zapalenie trzustki

•

Choroba Pageta - przewlekła choroba

układu kostnego - nieprawidłowe

tworzenie kości przez osteoblasty

•

Osteoporoza

•

Działania niepożądane

– pokrzywka

zaczerwienienie twarzy, nudności, bóle

brzucha

52

Wapń

•

Wapń - pierwiastek niezbędnym dla funkcji wielu

komórek organizmu.

•

Rola wapnia w organiźmie:

•

Reguluje krzepliwość krwi, zmniejsza kruchość

naczyń, zwiększa ich przepuszczalność

•

Zmniejsza reakcje alergiczne,

•

Niezbędny dla prawidłowej pracy serca

•

Kontroluje skurcz i rozkurcz mięśni

•

Działa na układ nerwowy - regulując

przekazywanie impulsów

•

Wspomaga działanie wielu enzymów

•

Podstawowy składnik kości, zębów i paznokci

(99% około 2,5 kg)

•

Zapobiega osteoporozie

•

Obniża ciśnienie krwi

53

Wapń

•

Gdy brakuje wapnia we krwi –

organizm pobiera go z kości

54

Wapń

•

Czynniki regulujące stężenie wapnia

•

Dieta (podaż wapnia)

•

Witamina D

3

•

Parathormon

•

Kalcytonina

55

Wapń

Dieta

– wapń dostarczamy z pożywieniem

(dzienne zapotrzebowanie 800 - 1500mg).

•

Źródłem wapnia są:

•

Mleko i produkty mleczne

•

Zielone warzywa liściaste

•

Produkty sojowe

•

Ryby - sardynki i łosoś (konserwy).

•

Orzechy i nasiona

56

Wapń

•

Witamina D

3

(Cholekalcyferol) -

przeciwkrzywicza – reguluje stężenie

wapnia we krwi – nasila wchłanianie

wapnia z przewodu pokarmowego i

ułatwia mineralizację kości.

•

Duże dawki wit. D

3

(hiperwitaminoza) –

hiperkalcemia, uszkodzenie nerek, bóle

głowy – śpiączka

57

Wapń

•

Objawy niedoboru wapnia

:

•

Zaburzenia rozwoju dziecka

•

Skrzywienie kręgosłupa i kończyn
dolnych

•

Skłonność do alergii i wysypek

•

Zła krzepliwość krwi

•

Skurcze mięśni i drętwienie kończyn

•

Osteoporoza i skłonności do złamań

•

Bezsenność, zawroty głowy, osłabienie
pamięci

58

Osteoporoza

„

Osteoporoza

– uogólniona choroba

metaboliczną kości, charakteryzującą się
niską masą kostną, upośledzoną
mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w
konsekwencji zwiększoną łamliwością i
podatnością na złamania". (WHO

)

59

Osteoporoza - leczenie

•

Estrogeny

– zmniejszają resorpcję kości,

zmniejszają ryzyko złamań

•

Selektywne modulatory receptorów

estrogenowych (SERM) – zwiększają gęstość

kości –

Raloksyfen (Evista)

•

Bifosfoniany – zmniejszają resorpcję kości –

kwas alendronowy (Ostolek)

•

Witamina D3

– nasila wchłaniane Ca i

mineralizację kości

•

Preparaty wapnia

•

Parathormon – stymuluje tworzenie kości.

•

Kalcytonina -

zmniejsza uwalnianie wapnia z

kości

60

Nadnercza

•

Kora nadnerczy

-

kortykosteroidy

•

Kortykosteroidy wpływają na:

•

Przemianę materii (

glikokortykosteroidy

)

- działanie przeciwzapalne,
przeciwalergiczne, immunosupresyjne

•

Gospodarkę wodno-mineralną ustroju
(

mineralokortykosteroidy

)

•

Glikokortykosteroidy

– hormony stresu –

stres pobudza wydzielanie kortyzolu

61

Nadnercza - kora

•

Kortyzol

(Hydrokortyzon) – stymuluje

rozpad białek w tkankach obwodowych,
mięśniach, tkance tłuszczowej i
limfatycznej

•

Nasila powstawanie glukozy z białek –
antagonista insuliny

•

Pobudza lipolizę a powstałe produkty
przekształca w glukozę

62

Nadnercza - kora

•

Ostra
niewydolność
kory nadnerczy

•

Wstrząs
anafilaktyczny

•

Obrzęk mózgu

•

Stan astmatyczny

•

Choroby krwi –
anemie

•

Anemia aplastyczna

•

Alergie

•

Choroba reumatyczna

•

Zapalenie wsierdzia

•

Stwardnienie rozsiane

Glikokortykosteroidy

- zastosowanie

63

Nadnercza - kora

•

Glikokortykosteroidy – działania
niepożądane

•

Osteoporoza

•

Choroba wrzodowa

•

Częste infekcje

•

Cukrzyca

•

Otyłość

•

Hirsutyzm

•

Nadciśnienie tętnicze

64

Nadnercza - kora

•

Mineralokortykosteroidy

– regulują

gospodarkę mineralną i wodną – wpływają na
przepuszczalność błony komórkowej dla jonów
sodu i potasu

•

Aldosteron

– wydzielanie reguluje układ

renina – angiotensyna – aldosteron

•

Czynniki pobudzające wydzielanie

aldosteronu

:

•

Spadek ciśnienia krwi

•

Spadek stężenia jonów sodu we krwi

•

Pobudzenie układu adrenergicznego

65

Nadnercza - rdzeń

•

Adrenalina

– neuroprzekaźnik układu

sympatycznego – powoduje :

•

Wzrost ciśnienia

•

Przyspieszenie akcji serca

•

Wzmożoną przemianę materii

•

Zwiększony poziom glukozy we krwi

•

Przyspieszony rozkład tłuszczów

•

Poprawę aktywności umysłowej.

66

Trzustka

•

Największy po wątrobie gruczoł wydzielania

wewnętrznego

(hormony) i

zewnętrznego

(sok

trzustkowy zawierający enzymy trawienne)

•

Gruczoły dokrewne trzustki – komórki α i β wysp
Langerhansa

•

Komórki β wysp Langerhansa wydzielają:

•

Insulina

– zmniejsza stężenie glukozy, nasila jej

spalanie, wzmaga i hamuje rozpad białek
tłuszczów w wątrobie.

•

Niedobór powoduje

– zaburzenia przemiany

węglowodanów a w konsekwencji białek i
tłuszczów

67

Trzustka

•

Insulina

umożliwia przechodzenie glukozy

przez błonę komórkową i nasila jej wewnątrz
komórkowe przemiany –

hormon anaboliczny

•

Jedyny hormon obniżający poziom glukozy

•

Wszystkie inne podwyższają

!!!

•

Glukagon

produkują komórki α- trzustki –

stymuluje glikogenolizę (antagonista
insuliny) –

hormon kataboliczny

•

Hipoglikemia stymuluje - wydzielanie
glukagonu

•

Hiperglikemia hamuje - wydzielanie
glukagonu

68

Cukrzyca

•

Choroba metaboliczna charakteryzująca
się podwyższonym poziomem cukru we
krwi (hiperglikemia) w wyniku zaburzenia
produkcji lub działania insuliny

•

Cukrzyca typu 1

(cukrzyca młodzieńcza,

insulino zależna) - wywołana niszczeniem
komórek β-trzustki, odpowiedzialnych za
produkcję i wydzielanie insuliny.

•

Leczenie

- systematyczne podawanie

insuliny, właściwe odżywianie i
umiarkowany wysiłek fizyczny.

69

Cukrzyca

Cukrzyca typu 2

(cukrzyca dorosłych,

(cukrzyca dorosłych,

insulino niezależna, uwarunkowana

insulino niezależna, uwarunkowana

genetycznie) – prawidłowa ilość

genetycznie) – prawidłowa ilość

insuliny ale nieprawidłowe działanie w

insuliny ale nieprawidłowe działanie w

organizmie – insulino-oporność

organizmie – insulino-oporność

Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy

Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy

otyłość, nadciśnienie i wysoki

otyłość, nadciśnienie i wysoki

cholesterol.

cholesterol.

Leczenie - odpowiednia diety i doustne

Leczenie - odpowiednia diety i doustne

leki przeciwcukrzycowe.

leki przeciwcukrzycowe.

70

Cukrzyca

•

Leczenie cukrzycy II typu

•

Pochodne sulfonylo-mocznika

•

I generacja –

Tolbutamid

– zmniejsza

stężenie glukozy we krwi

•

II generacja-

Glipizyd

– pobudza komórki

β wysp Langerhansa trzustki

•

III generacja –

Roziglitazon

– lek

zmniejszający insulino-oporność

71

Powikłania cukrzycy

•

Nefropatia cukrzycowa -

uszkodzenie

funkcji nerek

•

Retinopatia cukrzycowa -

uszkodzenie

siatkówki i zaćma

•

Neuropatia cukrzycowa

- uszkodzenie

układu nerwowego.

•

Polineuropatia cukrzycowa

-

zaburzenia

czucia

•

Choroba wieńcowa

- ryzyko zawału

mięśnia sercowego i śmierci sercowej

•

Choroba niedokrwienna OUN

- prowadząca

do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.

72

Powikłania cukrzycy

•

Hipoglikemia

(niedocukrzenie) – ilość glukozy

we krwi spada poniżej normy. Hipoglikemia może
być przyczyną śmierci.

•

Przyczyny

- duża dawka leku

przeciwcukrzycowego, duża dawka insuliny

•

Pominięcie posiłku, nadmierny wysiłek fizyczny,
alkohol

•

Hiperglikemia

- znaczny wzrost poziomu cukru

we krwi.

Przyczyny

- po dużym posiłku lub w

chorobach infekcyjnych.

•

Bardzo wysoki poziom cukru

trwający długo

może być przyczyną zagrożenia życia.

73

Jajniki

•

Jajniki wytwarzają:

•

Komórki jajowe

•

Hormony płciowe:

estrogeny

(steroidy) –

rozwój żeńskich cech płciowych, popęd
seksualny, regulują cykl menstruacyjny

•

Korzystne działanie w przebiegu
procesów starzenia

•

Progesteron

– odpowiada za

przygotowanie macicy do przyjęcia
zarodka, kontroluje przebieg ciąży

74

Jajniki

•

Estrogeny

– zastosowanie

•

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) –

uzupełnienie niedoborów endogennych

estrogenów

•

Terapia z wyboru u kobiet:

•

Nasilone objawy klimakteryczne

•

Osteoporoza

•

Przedwczesne klimakterium

•

Niektóre postacie raka sutka

75

Jajniki

•

Estrogeny w HTZ

•

Zapobiegają stanom zapalnym i
zaburzeniom oddawania moczu

•

Znoszą uderzenia gorąca i zlewne poty

•

Działają naczynio-rozszerzająco

•

Opóźniają wystąpienie miażdżycy
(obniżają cholesterol)

•

Zmniejszają proces osteoporozy

•

Łagodzą objawy emocjonalne i depresyjne

76

Jajniki

•

Estrogeny w HTZ – działania niepożądane

•

Obrzęki i przyrost masy ciała

•

Zwiększenie ryzyka raka sutka

•

Nudności, bóle brzucha, wzdęcia

•

Upośledzenie czynności wątroby

•

Ryzyko zawału serca

•

Ryzyko raka macicy w okresie po
menopauzalnym

77

Jajniki

•

Estrogeny naturalne -

Estradiol

(Estrofem)

•

Estrogeny syntetyczne –

Etinyloestradiol

•

Estrogeny

– zastosowanie

u mężczyzn

•

Wspomagająco w leczeniu raka gruczołu
krokowego

78

Antyestrogeny

•

Leki blokujące działanie estrogenów –
leczenie niepłodności na tle braku
owulacji i zaburzeniach miesiączkowania

•

Klomifen

– hamuje działanie estrogenów

blokując receptory estrogenowe w
komórkach sutka, macicy, podwzgórza i
przysadki

79

Jądra

•

Narządy rozrodcze męskie

•

Wydzielają -

androgeny

(testosteron)

odpowiedzialne za:

•

Rozwój zewnętrznych narządów płciowych

•

Determinują męską sylwetkę, owłosienie i
zachowanie

•

Wpływają na zwiększony anabolizm
białkowy

80

Androgeny

•

Zastosowanie testosteronu:

•

Hormonalna terapia zastępcza po kastracji

lub w dysfunkcji jąder w wyniku

uszkodzenia mechanicznego, chemicznego

lub bakteryjnego.

•

Wrodzony lub nabyty brak gonadotropin

•

Pobudzenie wzrostu u chłopców z

opóźnionym dojrzewaniem

•

Nieoperacyjne leczenie raka sutka i błony

śluzowej macicy u kobiet

81

Androgeny

•

Działania niepożądane

:

•

Zwiększone namnażanie erytrocytów

•

Podwyższone ciśnienie krwi i obrzęki

•

Trądzik

•

Przedwczesne zarastanie chrząstek

nasadowych kości

•

Zahamowanie spermatogenezy,

niepłodność

82

Antyandrogeny

•

Leki konkurujące z androgenami o wiązanie
z receptorem w tkankach docelowych

•

Cyproteron (Androcur) – zastosowanie

•

Androgenizacja u kobiet – łysienie,
hirsutyzm (nadmierne owłosienie twarzy,
klatki piersiowej)

•

Nieoperacyjne leczenie raka gruczołu
krokowego

•

Leczenie przedwczesnego dojrzewania i
zaburzeń zachowania seksualnego –
pedofilia, ekshibicjonizm, gwałty, fetyszyzm

83

Sterydy anaboliczne

84

Sterydy anaboliczne

•

Pochodne męskich hormonów płciowych
– androgenów (testosteron)

•

Powodują znaczny przyrost masy mięśni
szkieletowych – zwiększony anabolizm
białkowy

•

Pobudzają erytropoezę

•

Zwiększają apetyt

•

Ułatwiają biosyntezę białek w kościach
(wzrost kości)

85

Sterydy anaboliczne

•

Durabolin

– powoduje krwotoki z ran i

nosa, podwyższa ciśnienie krwi.

•

Metanabol

– najbardziej popularny

steryd. Niszczy wątrobę.

•

Omnadren

– powoduje niekontrolowane

napady agresji.

86

Sterydy anaboliczne

•

Zastosowanie lecznicze:

•

Choroby wyniszczające

•

Złamania kości

•

Anoreksja

•

Odleżyny, oparzenia, odmrożenia

•

Anemia aplastyczna

•

Po radioterapii

87

Sterydy anaboliczne

•

Działania niepożądane:

•

Wątroba

:

•

Toksyczne zapalenie wątroby

•

Wewnątrz wątrobowy zastój żółci

•

Krwawienia wewnątrz wątroby

•

Łagodne i złośliwe nowotwory

88

Sterydy
anaboliczne

•

Działania niepożądane

•

Układ kostny

Zamknięcie nasad kości długich.

•

Hamowanie wzrostu

•

Brak wytrzymałości więzadeł i ścięgien

•

OUN

•

Agresja, zaburzenia emocjonalne

•

Uszkodzenie obszarów mózgu

odpowiedzialne za pamięć

•

Obniżają iloraz inteligencji

•

Długotrwałe stosowanie może prowadzić

do porażenia mózgowego

89

Sterydy anaboliczne

•

Działania niepożądane

•

OUN

•

Agresja, zaburzenia emocjonalne

•

Uszkadzają obszary mózgu
odpowiedzialne za pamięć

•

Obniżają iloraz inteligencji

•

Długotrwałe stosowanie może prowadzić
do porażenia mózgowego

90

Sterydy
anaboliczne

Pozytywne działanie ?

•

Zwiększają muskulaturę ciała

•

Zwiększają siłę

•

Zmniejszają ból wywołany stanem
zapalnym stawów i ścięgien

91

Bierz sterydy będziesz

wielki !!!

92

Witaminy

•

Witaminy

- organiczne związki niezbędne

dla normalnego przebiegu szeregu
procesów biochemicznych i fizjologicznych
w organizmie człowieka

•

Nie są wytwarzane przez organizm -
muszą być dostarczane z pożywieniem lub
w postaci preparatów farmaceutycznych.

•

Nie są źródłem energii, nie są materiałem
budulcowym.

93

Witaminy

•

Awitaminoza

- brak lub niedobór

poszczególnych witamin – powoduje

różnego typu zaburzenia w ustroju

•

Hiperwitaminoza

– wywołana zażywaniem

zbyt dużych dawek witamin

94

Witaminy - Podział

•

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

•

Witamina A – Retinol

•

Witamina D

3

– Cholekalcyferol

•

Witamina E – Tokoferol

•

Witamina K - Phytomenadion

95

Witaminy - Podział

•

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

•

Witamina B1 – Tiamina (aneuryna)

•

Witamina B2 – Riboflawina

•

Witamina B6 - Pirydoksyna

•

Witamina B12 – Kobalamina

•

Witamina C – Kwas askorbowy

•

Witamina P - Rutyna

•

Witamina H – Biotyna

•

Witamina PP – amid kwasu nikotynowego

•

Kwas foliowy

96

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina A

(retinol) – witamina wzrostowa

– głównym źródłem jest β-karoten.

•

Występuje w tranie, wątrobie, jajach,
maśle, mleku, marchwi, pomidorach.

•

Bierze udział w procesie widzenia,
w prawidłowym wzroście nabłonków,
w syntezie hormonów sterydowych
(wpływa na rozwój embrionalny).

97

Witaminy rozpuszczalne

w tłuszczach

•

Witamina A – Niedobór – awitaminoza

•

Ślepota zmierzchowa

•

Nadmierne łuszczenie naskórka -
utrudnia gojenie ran, sprzyja zapaleniu
oskrzeli i tworzeniu kamieni nerkowych i
żółciowych

•

Niszczy odporność

•

Powoduje zrzeszotnienie kości

98

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina A – Hiperwitaminoza –
powoduje

:

•

Żółtoczerwone zabarwienie skóry

•

Wypadanie włosów

•

Pękanie naskórka

•

Bóle kości i stawów

•

Świąd skóry

•

Utrata łaknienia

99

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina A – zastosowanie lecznicze

:

•

Hipowitaminoza

•

Trudno gojące się rany

•

Przewlekłe nieżyty dróg oddechowych

•

W nadczynności gruczołu tarczycy (hamuje

wydzielanie hormonu tyreotropowego)

•

W dermatologii – leczenie trądziku,

wyprysków i łuszczycy

100

Witaminy rozpuszczalne

w tłuszczach

•

Witamina D – cholekalcyferol

– witamina

przeciwkrzywicza

•

Działa na gospodarkę fosforanowo-

wapniową – stymuluje odkładanie wapnia

w kościach

•

Zwiększa poziom wapnia we krwi – działa

przeciwzapalnie i przeciwalergicznie

•

Bierze udział w syntezie cholesterolu

101

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina E – Tokoferol – „witamina płodności”

•

Bierze udział w procesach oksydacyjno –

redukcyjnych komórek - przeciwutleniacz

•

Występuje w – orzechach, kiełkach pszenicy, w

kukurydzy, olejach roślinnych, warzywach

liściastych.

•

Witamina E –

w płucach zapobiega

uszkodzeniom wywołanym przez utleniacze z

powietrza zanieczyszczonego dymem

•

Chroni błonę erytrocytów przed uszkodzeniami

102

Witaminy rozpuszczalne

w tłuszczach

•

Witamina E – Niedobór –

awitaminoza

powoduje:

•

Skrócenie życia erytrocytów - anemia
hemolityczna

•

Zanik i osłabienie mięśni

•

Ośrodkowe i obwodowe neuropatie

•

Bezpłodność

•

Zastosowanie –

stany skurczowe naczyń,

zakrzepica, profilaktyka miażdżycy i
choroby niedokrwiennej serca, w
zagrażającym poronieniu

103

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina K

– filochinon – witamina

przeciwkrwotoczna

•

Niezbędna w procesie krzepnięcia – w

syntezie protrombiny, ułatwia przejście

fibrynogenu w fibrynę

•

Występuje w pomidorach, szpinaku,

kapuście, w wątrobie, serach żółtych, w

żółtkach jajek.

•

Hipowitaminoza

wywołuje – skazę

krwotoczną, krwawienia z przewodu

pokarmowego, krwotoki z nosa, krwiomocz

104

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

•

Witamina K

•

Nadmiar

wywołuje – wzmożone

krzepnięcie krwi, powstawanie skrzepów,
uszkodzenie wątroby

•

Zastosowanie lecznicze – niedobór
protrombiny, przedawkowanie leków
przeciwzakrzepowych

105

Witaminy rozpuszczalne w

wodzie

•

Witamina B1

– tiamina (aneuryna) –

występuje w drożdżach, ziemniakach,
mleku, wątrobie, nerkach.

•

Odgrywa istotną rolę w metaboliźmie
węglowodanów

•

Awitaminoza

•

Zmiany degeneracyjne w układzie
nerwowym, mięśniowym, pokarmowym i
sercowo-naczyniowym

106

Witaminy rozpuszczalne w

wodzie

•

Witamina B2

– ryboflawina

•

Awitaminoza

– zajady, łojotokowe

zapalenie skóry, zanikowe zapalenie jelit
(biegunki), zmiany zwyrodnieniowe w
OUN, zmętnienie rogówki

•

Zastosowanie lecznicze

– zaćma, stany

zapalne skóry i błon śluzowych, anemie

107

Witaminy rozpuszczalne

w wodzie

•

Witamina B6

– pirydoksyna – koenzym

biorący udział w przemianach

aminokwasów

•

Niedobór powoduje

– anemie, zaburzenia

OUN, drgawki, wzrost pobudliwości

nerwowo-mięśniowej, zapalenie skóry i

błon śluzowych

•

Zastosowanie w dermatologii

– zapalenie

łojotokowe skóry, wypadanie włosów,

stany zapalne błon śluzowych.

•

W anemii z niedoboru witaminy B6

108

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

•

Witamina B12

– kobalamina – zasadnicza

rola w syntezie kwasów nukleinowych,
kwasów tłuszczowych i tworzeniu osłonek
mielinowych w układzie nerwowym

•

Niedobór

– anemia z zaburzeniami

erytropoezy, atrofia błony śluzowej
żołądka, zwyrodnienie rdzenia kręgowego

•

Zastosowanie

– anemie, zaburzenia

neurologiczne, półpasiec, nerwobóle,
zapalenie błony śluzowej żołądka

109

Witaminy rozpuszczalne w

wodzie

•

Witamina C

– kwas askorbowy – witamina

przeciwszkorbutowa

•

Awitaminoza

– uszkodzenie naczyń

włosowatych, krwawienia dziąseł,

rozchwiane zęby (szkorbut), zmniejszona

odporność organizmu na zakażenia,

anemia.

•

Zastosowanie lecznicze

– szkorbut (gnilec)

(profilaktyka i leczenie), choroby zakaźne,

próchnica zębów u dzieci, choroby

alergiczne i przebarwienia skóry

110

Pierwiastki śladowe

•

Biopierwiastki – niezbędne dla

prawidłowego funkcjonowania organizmu

•

Podział :

•

Makrobiopierwiastki – 99% - wapń, fosfor,

sód, potas, chlor, magnez

•

Mikrobiopierwiastki 1% (pierwiastki

śladowe) – żelazo, jod, fluor, cynk, miedź,

selen, lit, molibden

111

Pierwiastki śladowe

•

Choroby związane z niedoborem

:

•

Żelazo – anemie

•

Wapń, fosfor – mineralizacja kości

•

Jod – choroby tarczycy

•

Fluor – próchnica

•

Magnez – pobudliwość nerwowo-

mięśniowa, depresja

•

Selen – układ odpornościowy, zaburzenia

tarczycy

112

Pierwiastki śladowe

•

Preparaty zawierające biopierwiastki:

•

Multisol

– fosfor, wapń, magnez, żelazo,

miedź, jod, chrom, molibden, selen

•

Zincuprin

– cynk, miedź

•

Dolomit

– wapń, magnez

113

Autakoidy

•

Autakoidy

(autos – własny akos – środek

leczniczy) - hormony tkankowe działają w

miejscu swojego powstania. Substancje

endogenne. Nie są produkowane przez

wyspecjalizowane do tego celu gruczoły.

•

Histamina

•

Serotonina

•

Angiotensyna

•

Autakoidy pochodne lipidów

– eikozanoidy

(eikos 20) – prostaglandyny, tromboksan

114

Histamina

•

Amina biogenna, hormon tkankowy –

mediator procesów zapalnych – działa

poprzez receptory histaminowe

H1

i

H2

•

Receptory H1

występują w:

•

Mięśniach gładkich oskrzeli, jelit i naczyń

krwionośnych, komórkach śródbłonka

naczyń

•

Gruczołach błony śluzowej nosa

•

Na zakończeniach nerwów czuciowych

•

Receptory H2

występują w:

•

Komórkach okładzinowych żołądka

•

Mięśniach gładkich naczyń, macicy i serca

115

Histamina

•

Pobudzenie receptorów H1 powoduje

:

•

Zwiększenie przepuszczalność naczyń

żylnych i włosowatych – obrzęki, zmiany

skórne

•

Rozszerzanie naczyń krwionośnych -

zaczerwienienie skóry, spadek ciśnienia krwi

•

Skurcz mięśni gładkich oskrzeli i przewodu

pokarmowego

•

Pobudzenie receptorów H2 powoduje

•

Nasilenie wydzielania soku żołądkowego i

śluzu w oskrzelach

•

Kurczenie mięśni macicy (poronienia)

116

Leki przeciwhistaminowe

(przeciwalergiczne)

•

Antagoniści receptora H1

– zmniejszają

objawy alergii wywołane nadmiernym
uwalnianiem histaminy

•

Działanie:

•

Hamują skurcz mięśni oskrzeli

•

Kurczą rozszerzone naczynia krwionośne i
hamują ich nadmierną przepuszczalność

•

Hamują nadmierną sekrecję oskrzeli

•

Hamują łzawienie i wydzielinę z nosa

117

Leki przeciwhistaminowe

•

Zastosowanie:

•

Alergiczny nieżyt nosa

•

Alergiczne zapalenie spojówek

•

Alergiczne dermatozy – pokrzywka i wyprysk

•

W obrzęku naczynioruchowym (Quinckego)

•

Po ukąszeniu owadów

•

W alergii polekowej i pokarmowej

•

W terapii świądu skóry

Nieskuteczne w astmie oskrzelowej we

wstrząsie anafilaktycznym działają słabo

118

Leki przeciwalergiczne

I generacji

•

Leki klasyczne działające objawowo – mała
selektywność receptorowa.

•

Działają hamująco na OUN – łatwo
przenikają BBB.

•

Wskazania:

•

Wszystkie rodzaje alergii (

oprócz astmy

)

•

W ostrych, natychmiastowych reakcjach
alergicznych –

drogą pozajelitową

•

Niektóre o silnym działaniu
cholinolitycznym – stosowane są w
chorobie lokomocyjnej – difenhydramina
(

Awiomarin

)

119

Leki przeciwalergiczne

I generacji

•

Działania niepożądane

•

Hamujący wpływ na OUN – senność,

zaburzenia koordynacji ruchowej

•

Zagęszczają wydzielinę w oskrzelach –

utrudnione odksztuszanie

•

Zaburzenia widzenia

•

Zaburzenia ze strony przewodu

pokarmowego

•

Prometazyna

(Diphergan) – znaczny wpływ

na OUN

•

Klemastyna

(Tavegyl) – słaby wpływ na OUN

•

Ketotifen

(Zaditen) – stosowany u dzieci,

słabe działania niepożądane

120

Leki przeciwalergiczne

II generacji

•

Wybiórcze działanie na receptory H1-

działają silniej i dłużej. Nie hamują OUN –

nie przenikają BBB.

•

Dodatkowo działają przeciwzapalnie –

hamują uwalnianie histaminy, cytokin

prozapalnych i leukotrienów.

•

Dobrze wchłaniane z przewodu

pokarmowego

•

Działania niepożądane

(słabo zaznaczone)

•

Senność i uspokojenie (uwaga kierowcy!)

•

Ryzyko wystąpienia

zaburzeń rytmu serca

(tzw. balet serca) – hamujący wpływ na

kanały potasowe

121

Leki przeciwalergiczne

II generacji

•

Loratadyna

(Alerfan)

– działanie pojawia

się po 30 min. i utrzymuje 24 godz.

•

Cetyryzyna

(Zyrtec) – stosowana w

obrzęku Quinckego*, w przewlekłej
pokrzywce i po ukąszeniach owadów

•

*Odmiana pokrzywki przewlekłej

*Odmiana pokrzywki przewlekłej

umiejscowiona głęboko (skóra właściwa i

umiejscowiona głęboko (skóra właściwa i

tkanka podskórna oraz błony śluzowe jamy

tkanka podskórna oraz błony śluzowe jamy

ustnej i noso-gardzieli). Mogą wystąpić

ustnej i noso-gardzieli). Mogą wystąpić

współtowarzyszące bąble pokrzywkowe.

współtowarzyszące bąble pokrzywkowe.

122

Histamina

•

Leki blokujące receptory H2

w błonie

śluzowej żołądka – zmniejszają wydzielanie
kwasu solnego.

•

Zastosowanie – choroba wrzodowa żołądka
i dwunastnicy

123

Serotonina

•

Amina biogenna – najwięcej znajduje się
jej w komórkach jelit i płytkach krwi.

•

Neuroprzekaźnik w OUN

•

Działanie serotoniny na obwodzie

•

Kurczy mięśnie gładkie przewodu
pokarmowego, oskrzeli, naczyń
krwionośnych

•

Nasila perystaltykę jelit

•

Hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego i
zwiększa wydzielanie śluzu

124

Serotonina

•

Działanie serotoniny na obwodzie:

•

Reguluje ciśnienie krwi i proces
krzepnięcia – powoduje agregację płytek

•

Kurczy naczynia nerek, płuc i naczynia
mózgowe

•

Rozkurcza naczynia mięśni prążkowanych i
skórnych

125

Serotonina

•

Działanie serotoniny OUN

•

Stany emocjonalne, uczenie, pamięć, sen,

ból, zachowania seksualne, rytmy

biologiczne

•

Bierze udział w stanach patologicznych

:

•

Lęk, depresja, choroby neurodegeneracyjne,

migrena, wymioty, alkoholizm

•

Działa poprzez swoiste receptory od

5-HT

1

do 5-HT

7

•

W terapii znalazły zastosowanie antagoniści i

agoniści tych receptorów oraz inhibitory

wychwytu zwrotnego serotoniny -

Leczenie

migreny, hamowanie wymiotów w

chemioterapii, leczenie depresji.

126

Serotonina

•

Antagoniści

receptorów serotoninowych –

zastosowanie lecznicze:

•

Zapobiegawczo w migrenie –

Pizotifen

(Polomigran)

•

Przerwanie napadu migrenowego –

Sumatriptan (Imigran)

•

Hamowanie wymiotów po radio i

chemioterapii –

Ondansetron (Zofran)

127

Serotonina

•

Agoniści

receptorów serotoninowych –

zastosowanie lecznicze:

•

Pobudzenie motoryki przewodu

pokarmowego (wzdęcia, stany

spastyczne) –

Cisapryd (Coordinax

)

•

Nadciśnienie –

Urapidil (Ebrantil)

•

Depresja –

selektywne inhibitory

wychwytu zwrotnego serotoniny –

Fluoksetyna (Prozak)

128

Angiotensyna

•

Autakoid peptydowy - powstaje z

angiotensynogenu (prekursor

angiotensyny II) przy udziale reniny

•

Angiotensyna

– silnie kurczy mięśnie

naczyń żylnych i tętniczych – wzrost

ciśnienia

•

Przyspiesza akcję serca

•

Hamuje diurezę – zwiększa wydzielanie

aldosteronu i wazopresyny

129

Angiotensyna

Renina - enzym

ANGIOTENSYN
A I

Konwertaza angiotensyny

ANGIOTENSYNA II

ANGIOTENSYNA II

ANGIOTENSYNA II

ANGIOTENSYNA II

ALDOSTERON

ALDOSTERON

ANGIOTENSYNOG
EN

130

Angiotensyna

•

Inhibitory konwertazy angiotensyny

–

zmniejszają stężenie angiotensyny II
powodują spadek ciśnienia krwi – leki
hypotensyjne (Kaptopryl, Enalapryl)

•

Antagoniści receptora angiotensyny AT1

– Sartany (Losartan) – leki hypotensyjne

131

Autakoidy pochodzenia lipidowego

•

Eikozanoidy

- powstają z fosfolipidów

błon komórkowych pod wpływem
fosfolipazy tworzy się kwas
arachidonowy, z którego przy udziale
cyklooksygenazy COX tworzą się
prostaglandyny, prostacykliny i
tromboksan a pod wpływem
lipooksygenazy powstają leukotrieny

132

Kaskada kwasu arachidonowego

Fosfolipidy

Kwas arachidonowy

Leukotrieny

Prostaglandyny
Prostacykliny
Tromboksan

Fosfolipaza

Cyklooksygenazy COX

Lipooksygenazy

Dwie izoformy
cyklooksygenazy

:

COX-1 – występuje
stale w komórkach
COX-2 - indukowana
stanem zapalnym

133

Autakoidy pochodzenia

lipidowego

•

Prostaglandyny

– silne i zróżnicowane

działanie na organizm

•

Pobudzają lub hamują skurcze macicy,
przewodu pokarmowego, oskrzeli

•

Hamują wydzielanie soku żołądkowego,
działają cytoprotrekcyjnie na śluzówkę
żołądka

•

Mediatory procesów zapalnych

134

Autakoidy pochodzenia

lipidowego

•

Prostacykliny

– hamują agregację płytek –

antagonista tromboksanu

•

Działają rozkurczowo na naczynia

krwionośne i obniżają ciśnienie krwi

•

Prostacyklina PGI2* – leczenie zawału i

zaburzeń krążenia obwodowego

•

* John Vane, Ingemar Samuelson i Sune

Berstroem –

nagroda Nobla 1982

135

Autakoidy pochodzenia

lipidowego

•

Tromboksan

– biologicznie czynna substancja

powstaje z kwasu arachidonowego przy
udziale cyklooksygenazy

•

Odpowiedzialny za agregację płytek tworzenie
skrzepu i skurcz naczyń krwionośnych

•

Leukotrieny

– powstają z kwasu

arachidonowego przy udziale lipooksygenazy

•

Działanie

– silnie kurczą oskrzela, stymulują

wydzielanie śluzu w oskrzelach, zwiększają
przepuszczalność naczyń, krwionośnych,
mediatory stanów zapalnych.

136

Autakoidy pochodzenia

lipidowego

•

Antagoniści receptorów leukotrienowych

– leki przeciwastmatyczne

•

Montelukast i Zafirlukast

137

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Mechanizm działania

– hamowanie

cyklooksygenazy w przemianach kwasu
arachidonowego

•

COX1

– występuje w większości tkanek:

w płytkach krwi, błonie śluzowej żołądka i
nerkach

•

COX2

– enzym indukowany w komórkach

zmienionych zapalnie – odpowiedzialny za
syntezę mediatorów stanu zapalnego

138

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Hamowanie COX-1

działanie:

•

Antyagregacyjne (płytki krwi –

hamowanie syntezy tromboksanu)

•

Uszkadzające błonę śluzową żołądka

(hamowanie syntezy prostaglandyn)

•

Hamowanie COX-2

– działanie:

•

Przeciwzapalne

– obniżenie stężenia

prostaglandyn prozapalnych – skurcz

naczyń i zmniejszenie obrzęku tkanek

139

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Hamowanie COX-2

– działanie

•

Przeciwgorączkowe

– hamowanie syntezy

prostaglandyn w podwzgórzu – przywrócenie
prawidłowego działanie ośrodka
termoregulacji (rozszerzenie naczyń
powierzchniowych i pocenie)

•

Przeciwbólowe

– obniżenie stężenia

prostaglandyn uwrażliwiających zakończenia
bólowe na mediatory stanu zapalnego

•

NLPZ – eliminują ból związany z procesem
zapalnym lub uszkodzeniem tkanek

140

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Diklofenak

– działanie przeciwzapalne,

przeciwbólowe, przeciwgorączkowe.

•

Nieselektywny inhibitor COX-1 i COX-2

•

Zastosowanie:

•

Reumatoidalne zapalenie stawów

•

Dna moczanowa

•

Stany pourazowe

•

Bóle pooperacyjne

141

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Indometacyna (Metindol)

– bardzo silne

działanie przeciwzapalne, silne
przeciwbólowe, słabe przeciwgorączkowe

•

Zastosowanie

– gościec przewlekle

postępujący, sztywniejące zapalenie
stawów kręgosłupa, zapalenia nerwów,
dyskopatie, dna moczanowa

142

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Selektywne inhibitory COX-2

•

Celekoksyb (Celebrex

) – działanie

przeciwzapalne, przeciwbólowe,

przeciwgorączkowe

•

Wybiórcze hamowanie COX-2

– obniżenie

syntezy prostacykliny, która rozszerza

naczynia i hamuje agregację płytek

prowadzi do

wystąpienia zakrzepów i

powikłań sercowo naczyniowych

•

Zastosowanie

– objawowe leczenie stanu

zapalnego w reumatoidalnym zapaleniu

stawów i bólu w chorobie

zwyrodnieniowej stawów

143

Niesteroidowe leki przeciwzapalne

NLPZ

•

Działania niepożądane

•

Ryzyko wrzodów żołądka

•

Krwawienia z przewodu pokarmowego

•

Skurcz oskrzeli (astma oskrzelowa)

•

Reakcje uczuleniowe i zmiany skórne

•

Uszkodzenie wątroby

144

Reumatoidalne

zapalenie stawów

•

Gościec przewlekle postępujący

– choroba

reumatyczna o podłożu
autoimmunologicznym.

•

Charakteryzuje się nieswoistym zapaleniem
stawów, zmianami pozastawowymi i
powikłaniami układowymi.

•

W trakcie choroby występuje osteoporoza i
uszkodzenie nasad kostnych.

•

Zmniejszenie ruchomości stawów, prowadzi
do zaniku mięśni w okolicy zmienionego
chorobowo stawu.

145

Dziękuję za uwagę