Bajki

Ignacy Krasicki

(1735-1801)

Bajka- gatunek literacki

Rodzaj: epika

- opowiastka pisana wierszem lub prozą

- żartobliwa

- alegoryczna

- dydaktyczna; zawiera morał na końcu lub na
początku

- bohaterami są zwierzęta (najczęściej), ludzie,
przedmioty uosabiające pewne ludzkie typy,
charakterystyczne cechy, przywary itp.

- istnieją bajki narracyjne lub epigramatyczne

Forma literacka znana już w starożytności. Pierwsi znani
bajkopisarze to: Ezop (Grecja, VI w. p.n.e.), Fedrus (Rzym,
II w. p.n.e.). Do najstarszych bajek należą także bajki
buddyjskie zwane dżataka, niektóre z nich pochodzą
sprzed prawie 2500 lat.

W Oświeceniu bajka cieszyła się ogromną popularnością
ze względu na jej dydaktyzm, zwięzłą i jasną formę oraz
łatwość w odgadnięciu morału. Bajka należy do
najstarszych utworów moralizatorskich.

Bajki Ezopa -bohaterami są zwykle zwierzęta posiadające
cechy ludzkie; napisane są głównie w formie opowieści
moralizującej bądź satyrycznej

Historia bajki

Rodzaje bajek

Bajka epigramatyczna:

(np. „Drzewo” Krasickiego)

- najkrótsze bajki ( cztero- lub
sześciowiersze)

- najczęściej trzynastozgłoskowce
- o zwięzłej konstrukcji opartej na
paralelizmie (równoległe, odmierzone
równymi odcinkami tekstu, opisy
dwóch istot, związanych kontrastem
lub współdziałaniem);
- pozbawione fabuły
- pojawiają się w nich elementy
dramaturgii

Bajka Narracyjna

(epicka)

(np. „Przyjaciele” Krasickiego)

- w postaci wierszowanej nowelki
- nieskomplikowana fabuła
- bohaterowie i zdarzenia pełnią funkcję przypowieści stosującej
się do świata ludzkiego - morał utworu najczęściej pojawia się w
postaci wniosku wypowiadanego przez narratora lub bohatera, w
zakończeniu bajki

Najbardziej znane bajki

Krasickiego:

SZCZUR I KOT

 

"Mnie to kadzą" - rzekł hardzie do swego rodzeństwa

Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa.

Wtem, gdy się dymem kadzidł zbytecznych
zakrztusił,

Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił.

Morał:

Nie należy się
chwalić czymś, co
nie do końca jest
zgodne z prawdą

PTASZKI W KLATCE

 

"Czegóż płaczesz? - staremu mówił czyżyk
młody -

Masz teraz lepsze w klatce niż w polu
wygody".

"Tyś w niej zrodzon - rzekł stary - przeto ci
wybaczę;

Jam był wolny, dziś w klatce - i dlatego
płaczę".

NIEDŹWIEDŹ I LISZKA

 

Rozumiejąc, że będzie towarzyszów
bawił,

Niedźwiedź, według zwyczaju, nic do
rzeczy prawił.

Znudzeni tymi bajki, gdy wszyscy
drzymali,

Gniewał się wilk na liszkę, że
niedźwiedzia chwali.

Rzekła liszka: "Mnie idzie o ochronę
skóry:

Niezgrabną ma wymowę, lecz ostre
pazury."

Morał:

Nie każdy potrafi
przystosować się
no innych
warunków życia i
nie wszyscy mogą
to zrozumieć

Morał:

W życiu liczy się
spryt; aby uzyskać
korzyści dla siebie
trzeba
interesować się
innymi, przymilać
się; kłamać (ale
tylko troszkę!!!)

DEWOTKA

 

Dewotce służebnica w czymsiś
przewiniła

Właśnie natenczas, kiedy pacierze
kończyła.

Obróciwszy się przeto z gniewem do
dziewczyny,

Mówiąc właśnie te słowa: "... i odpuść
nam winy,

Jako my odpuszczamy" - biła bez
litości.

Uchowaj, Panie Boże, takiej
pobożności.

JAGNIĘ I WILCY

 

Zawżdy znajdzie przyczynę, kto
zdobyczy pragnie.

Dwóch wilków jedno w lesie nadybali
jagnię;

Już go mieli rozerwać, rzekło: "Jakim
prawem?"

"Smacznyś, słaby i w lesie!" - Zjedli
niezabawem.

Morał:

Ludzie są tylko
mocni w
słowach, ale
czynią zupełnie
na odwrót; nie
widzą swoich
błędów; są
przekonani, że
nie robią nic
złego

Morał:

Człowiek
kieruje się
własnymi
potrzebami
nie zważając
na wolę
innych

ŻÓŁW I MYSZ

 

Że zamknięty w skorupie niewygodnie
siedział,

Żałowała mysz żółwia; żółw jej
odpowiedział:

"Miej ty sobie pałace, ja mój domek
ciasny;

Prawda, nie jest wspaniały - szczupły,
ale własny".

PAW I ORZEŁ

 

Paw się dął, szklniące pióra gdy wspaniale
toczył.

Orzeł górnie bujając, gdy go w locie zoczył,

Rozśmiał się i przeleciał. Wrzasnął paw - w
śmiech ptacy.

"Nie znają się - powtarzał - na rzeczach
prostacy".

"Znają się - rzekł mu orzeł - wdzięk cenić
umieją,

Ale gardzą przysadą i z dumnych się
śmieją".

Morał:

We własnym
domu (nie
ważne jakim!)
człowiek czuje
się najlepiej; nie
chodzi o
największe
wygody tylko o
własny kąt

Morał:

Nie można być bez powodu
z siebie dumnym i
wywyższać się nad innych,
traktować ich jako
gorszych; każdy jest
równy; nie liczy się wygląd
zewnętrzny

PRZYJACIELE

 

Zajączek jeden młody

Korzystając z swobody

Pasł się trawką, ziółkami w polu i ogrodzie

Z każdym w zgodzie.

A że był bardzo grzeczny, rozkoszny i miły,

Bardzo go inne zwierzęta lubiły.

I on też, używając wszystkiego z weselem,

Wszystkich był przyjacielem.

Raz gdy wyszedł w świtanie i bujał po łące,

Słyszy przerażające

Głosy trąb, psów szczekania, trzask wielki po lesie.

Stanął... Słucha... Dziwuje się...

A gdy się coraz zbliżał ów hałas, wrzask srogi,

Zając w nogi.

Wspojźrzy się poza siebie; aż tu psy i strzelcel

Strwożon wielce,

Przecież wypadł na drogę, od psów się oddalił.

Spotkał konia, prosi go, iżby się użalił:

Spotkał konia, prosi go, iżby się użalił:

"Weź mnie na grzbiet i unieś!" Koń na
to: "Nie mogę

Ale od innych będziesz miał pewną
załogę".

Jakoż wół się nadarzył. "Ratuj,
przyjacielu!"

Wół na to: "Takich jak ja zapewne
niewielu

Znajdziesz, ale poczekaj i ukryj się w
trawie,

Jałowica mnie czeka, niedługo zabawię.

A tymczasem masz kozła, co ci
dopomoże".

Kozieł: "Żal mi cię, niebożę!

Ale ci grzbietu nie dam, twardy, nie
dogodzi:

Oto wełniasta owca niedaleko chodzi,

Będzie ci miętko siedzieć". Owca rzecze:

Ja nie przeczę,

Ale choć cię uniosę pomiędzy manowce,

Psy dogonią i zjedzą zająca i owcę.

Udaj się do cielęcia, które się tu pasie". -

"Jak ja ciebie mam wziąć na się,

Kiedy starsi nie wzięli?" - cielę na to
rzekło;

I uciekło.

Gdy więc wszystkie sposoby ratunku
upadły,

Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca
zjadły.

Morał:

Prawdziwych
przyjaciół poznaje
się w biedzie

Symbolika w bajkach

Krasickiego

ZWIERZĘTA

Szczur

– pewność siebie, duma, przemądrzałość, samolubność;

jednocześnie symbolizuje nieudacznika („Szczur i kot”)

Pies –

wierność, oddanie, umiejętność słuchania się innych („Pies i

pan”)

Ptak

– pragnienie wolności, samodzielność, niezależność („Ptaszki w

klatce”)

Lew

– duma, władczość, egoizm („Lew i zwierzęta”, „Lwica i

maciora”)

Liszka

– spryt, przebiegłość, egoizm (Liszka i niedźwiedź”)

Komar

– nieuwaga; drwi z innych („Komar i mucha”)

Sowa

– lojalność, uczciwość („Orzeł i sowa”)

Motyl

– uczynność, litościwość („Furman i motyl”)

Wilk

– zło, bezlitosność, niebezpieczeństwo, przebiegłość („Wilcy i

jagnię”, „Wilk i owce”, „Dobroczynność”)

Jagnię

– niewinność, bezbronność („Wilcy i jagnię”)

Owca

– głupota, przemądrzałość, naiwność, łatwowierność

(„Dobroczynność” „Wilk i owce”)

Paw

– duma, narcyzm („Paw i orzeł”)

Orzeł

– mądrość, roztropność („Paw i orzeł”), spryt („Orzeł i

Jastrząb”)

Gęsi

– głupota, naiwność, zuchwałość (Gęsi”)

Żółw

– skromność, przywiązanie („Żółw i mysz”)

Zając

– niewinność, łatwowierność, zaufanie („Przyjaciele”)

INNE PRZYKŁADY

Potok

– porywczość, przemądrzałość, krótkotrwałość („Potok i rzeka”)

Rzeka

– spokój, opanowanie („Potok i rzeka”)

Dewotka

– kłamstwo, pozorność („Dewotka”)

Bajki z morałem na początku:

-„Chłop i cielę”
- „Syn i ojciec”
- „Komar i mucha”
- „Jagnię i wilcy”
- „Jastrząb i sokół”
- „Lwica i maciora”

Inni sławni bajkopisarze:

Babrios (starożytna Grecja), Ezop (starożytna Grecja), Fedrus
(starożytny Rzym), Jean de La Fontaine (klasycyzm francuski),
Hans Christian Andersen (XIX w.), Wilhelm Grimm (XIX w.),
Jacob Grimm (XIX w.),