Barbara Bokus

1

W jakich kontekstach rozwija się człowiek?

I układ odniesienia: Kontekst

wewnętrzny

(biologiczny)

Rozwój człowieka jest uwarunkowany jego genotypem,
który stanowi

środowisko wewnętrzne

,

biologiczne

,

związane z unikatowym dla każdej osoby wyposażeniem

genetycznym;

II. Układ odniesienia: Kontekst

zewnętrzny

,

tj. otoczenie fizyczne
i środowisko społeczne (w tym: środowisko wychowawcze)
Ludzie nie tylko reagują na zachowania innych,
co interpretują nawzajem swoje zachowania, odczytując ukryte

intencje

III.

Interakcja kontekstów: wewnętrznego i zewnętrznego

• ad. Kontekst społeczny rozwoju człowieka

• Pokazując rozwój jako proces wymiany między

jednostką a społecznym otoczeniem, Tillmann (1996)
wprowadza pojęcie „

płaszczyzn społecznych pola

socjalizacji”:

• Poziomy:

- Intrapersonalny
- Interpersonalny
- Grupowy
- Instytucjonalny
- poziom Społeczeństwa lokalnego i globalnego

•

Margaret Mead (1970/1978, 2000-

Kultura i

tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego

)

ukazuje, jak wzajemne relacje między pokoleniami
wpływają na tworzenie środowiska socjalizacji dzieci.
Wyróżnia się

trzy typy kultur

ze względu a to,

kto jest kluczowym czynnikem socjalizacji

I.

Kultura postfiguratywna

(starsze pokolenie

socjalizuje młodsze)

II.

Kultura kofiguratywna

(socjalizacja jest wzajemna)

III.

Kultura prefiguratywna (

pokolenie młodsze zaczyna

odgrywać rolę dominujacą i dokonuje (re)socjalizacji
pokoleń starszych)

Inne modele kontekstów rozwoju człowieka:

np. autorstwa Frances D. Horowitz (1987, 1998)

Kontekst zewnętrzny rozwoju ujmowany

na czterech poziomach, pozostających we
wzajemnych dynamicznych związkach:

-Środowisko jako kontekst kulturowy
-Środowisko jako wspierający system społeczny
-Środowisko jako tworzenie okazji do uczenia się
-Środowisko jako układ stymulujący:

wielkość, siła, różnorodność, wzorzec stymulacji

Otoczenie społeczne a wspieranie rozwoju

dziecka.

Porównania międzykulturowe

(patrz np. przykłady 1-3,
Blok rozszerzający 16 w: Brzezińska (2005)

Społeczna

psychologia rozwoju

Uwarunkowania i kształtowanie

otwartości człowieka na zmienność

(rola dzieciństwa)

Czynniki rozwoju:

-

Specyficznie ludzkie wyposażenie genetyczne

-

Bezpośrednie indywidualne doświadczenie

-

Posrednio dostępne dziedzictwo pokoleń

-

Własna (zabawowa) aktywność (dziecka)

Każdy z tych czynników, jak też ich interakcja)
coś innego może wnosić do kształtowania się otwartości

ad. I.

Do specyfiki wyposażenia genetycznego dziecka należy wielkie

jego „niewykończenie” i podatność na kształtowanie różnymi

sposobami, wielka zatem jego plastyczność
(Babska, 1985, s. 11)

Repertuar gotowych od urodzenia, stosunkowo sztywnych form

funkcjonowania (wrodzonych odruchów),
choć wyrażają one niewątpliwie „

mądrość ciała

”,

jest stosunkowo niewielki:

-

te, które zapewniają utrzymanie organizmu przy życiu,

np.noworodek potrafi ssać, utrzymywać stałą temperaturę ciała
(jeżeli nie urodzi się przedwcześnie)

-

gotowe formy zachowania zapewniające kontakt

ze zmysłowo dostępnym światem

(nastawienie wzroku i innych receptorów na jak najlepszy odbiór

bodźców (tzw. reakcje orientacyjne)

- bezinteresowne (ujawniane w pierwszych tygodniach)

zachowania, jakby zabawowe

(„ssanie dla ssania”,

„patrzenie
dla patrzenia”...)

Plastyczność obserwujemy np. w odniesieniu do ruchów
lokomocyjnych, manipulacyjnych (tę plastyczność zapewniają
odziedziczone cechy budowy peryferycznych narządów
wykonawczych)

– Uwarunkowania dojrzewanem mózgu zdolność

do tworzenia „kombinacji”, składania elementów w

większe całości (plastyczność czynności myślowych)

- Wyjątkowa wrażliwość i reaktywność wobec „dorosłych

osobników tego samego gatunku”

ad. II . Bezpośrednie indywidualne

doświadczenia

a otwartość
(na przykładzie Kamali odnalezionej w roku

1920

w wilczej jamie w Indiach)

ad. III. Przejmowanie dziedzictwa

kulturowego
warunkiem otwartości na to co ludzkie

ad. IV. Znaczenie własnej zabawowej

aktywności dziecka dla uzyskania

otwartości wobec tego,
co dopiero będzie