Dziedziczenie

Dziedziczenie

przeciwtestamentowe

przeciwtestamentowe

oraz

oraz

obliczanie zachowku

obliczanie zachowku

Swoboda testowania, a prawo

Swoboda testowania, a prawo

do spadku osób najbliższych

do spadku osób najbliższych

Ustawa XII Tablic 5.3:

Ustawa XII Tablic 5.3:

„

„

Uti legassit super pecunia tutelave suae

Uti legassit super pecunia tutelave suae

rei, ita ius esto”

rei, ita ius esto”

„

„

Tak jak ktoś rozporządził co do majątku lub opieki

Tak jak ktoś rozporządził co do majątku lub opieki

nad swoimi rzeczami niech będzie prawem”

nad swoimi rzeczami niech będzie prawem”

Formy testamentu (testament

Formy testamentu (testament

calatis

calatis

comitiis

comitiis

oraz testament

oraz testament

in procinctu

in procinctu

) w

) w

czasach archaicznych wpływały jednak na

czasach archaicznych wpływały jednak na

swobodę testowania

swobodę testowania

Pełna swoboda testowania vs. prawo do

Pełna swoboda testowania vs. prawo do

spadku osób najbliższych spadkodawcy

spadku osób najbliższych spadkodawcy

Sposoby ochrony osób

Sposoby ochrony osób

najbliższych

najbliższych

Dziedziczenie

Dziedziczenie

przeciwtestamentowe formalne

przeciwtestamentowe formalne

Dziedziczenie

Dziedziczenie

przeciwtestamentowe materialne

przeciwtestamentowe materialne

Podstawa do wykształcenia w prawie

Podstawa do wykształcenia w prawie

współczesnym takich instytucji ochrony osób

współczesnym takich instytucji ochrony osób

najbliższych spadkodawcy jak rezerwa, zachowek,

najbliższych spadkodawcy jak rezerwa, zachowek,

czy system roszczeń alimentacyjnych

czy system roszczeń alimentacyjnych

Dziedziczenie

Dziedziczenie

przeciwtestamentowe formalne

przeciwtestamentowe formalne

Wypowiedzenie się spadkodawcy co do

Wypowiedzenie się spadkodawcy co do

każdego potencjalnego spadkobiercy

każdego potencjalnego spadkobiercy

Sui heredes aut instituendi sunt aut

Sui heredes aut instituendi sunt aut

exheredandi

exheredandi

Sposoby wydziedziczenia (powtórka

Sposoby wydziedziczenia (powtórka







Synowie

Synowie

in potestate

in potestate

wydziedziczani imiennie

wydziedziczani imiennie

(

(

nominatim

nominatim

)

)



Pozostali spadkobiercy wydziedziczeni w sposób

Pozostali spadkobiercy wydziedziczeni w sposób

dowolny (

dowolny (

inter ceteros

inter ceteros

)

)



Postumi

Postumi

Skutki pominięcia

Skutki pominięcia

Pominięcie

Pominięcie

filium suum

filium suum

– nieważność

– nieważność

testamentu, dziedziczenie na podstawie

testamentu, dziedziczenie na podstawie

wcześniejszego testamentu lub

wcześniejszego testamentu lub

beztestamentowo

beztestamentowo

W tym: nieważność dotyczy również

W tym: nieważność dotyczy również

pominięcia

pominięcia

postumusa

postumusa (niezależnie od płci)

Pominięcie kobiet (wnuków) –

Pominięcie kobiet (wnuków) –

dziedziczenie przeciwtestamentowe

dziedziczenie przeciwtestamentowe

formalne

formalne



Jeśli spadkobiercą jest ktoś z

Jeśli spadkobiercą jest ktoś z

sui

sui

heredes

(także np. córki i

(także np. córki i

wnuki) – osoby takie dostają swój udział beztestamentowy

wnuki) – osoby takie dostają swój udział beztestamentowy



Jeśli spadkobiercą jest osoba trzecia (

Jeśli spadkobiercą jest osoba trzecia (

extraneus

extraneus

) – osoby

) – osoby

takie dostają połowę spadku lub udziału tej osoby

takie dostają połowę spadku lub udziału tej osoby

Przykłady - Kazus I

Przykłady - Kazus I

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający pod

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający pod

patria potestas

patria potestas

dwóch synów – Paulusa i

dwóch synów – Paulusa i

Gaiusa oraz trzy córki – Liwię, Terencję i

Gaiusa oraz trzy córki – Liwię, Terencję i

Drusillę sporządził testament, w którym

Drusillę sporządził testament, w którym

powołał do spadku Paulusa w 2/3 i Gaiusa

powołał do spadku Paulusa w 2/3 i Gaiusa

w 1/3. Udziel porady prawnej córkom

w 1/3. Udziel porady prawnej córkom

spadkodawcy.

spadkodawcy.

Czy odpowiedź byłaby taka sama, gdyby

Czy odpowiedź byłaby taka sama, gdyby

Aulus w testamencie ustanowił

Aulus w testamencie ustanowił

spadkobiercą jedynie Paulusa oraz Liwię?

spadkobiercą jedynie Paulusa oraz Liwię?

Przykłady - Kazus II

Przykłady - Kazus II

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający

pod

pod

patria potestas

patria potestas

dwóch synów –

dwóch synów –

Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –

Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –

Liwię, Terencję i Drusillę sporządził

Liwię, Terencję i Drusillę sporządził

testament, w którym swoich dwóch

testament, w którym swoich dwóch

synów wydziedziczył imiennie i

synów wydziedziczył imiennie i

powołał do spadku swego przyjaciela

powołał do spadku swego przyjaciela

Marcusa. Udziel porady prawnej

Marcusa. Udziel porady prawnej

córkom spadkodawcy.

córkom spadkodawcy.

Przykłady - Kazus III

Przykłady - Kazus III

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający

Żyjący w I wieku p.n.e. Aulus mający

pod

pod

patria potestas

patria potestas

dwóch synów –

dwóch synów –

Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –

Paulusa i Gaiusa oraz trzy córki –

Liwię, Terencję i Drusillę sporządził

Liwię, Terencję i Drusillę sporządził

testament, w którym powołał do

testament, w którym powołał do

dziedziczenia: Paulusa i Gaiusa po 1/4

dziedziczenia: Paulusa i Gaiusa po 1/4

majątku oraz swego przyjaciela

majątku oraz swego przyjaciela

Marcusa do 1/2 majątku.

Marcusa do 1/2 majątku.

Udziel porady prawnej córkom

Udziel porady prawnej córkom

spadkodawcy.

spadkodawcy.

Ratio legis

Ratio legis

dziedziczenia

dziedziczenia

przeciwtestamentowego materialnego

przeciwtestamentowego materialnego



Swoboda testowania i wydziedziczania,

Swoboda testowania i wydziedziczania,

a prawo do spadku osób najbliższych

a prawo do spadku osób najbliższych



Argumenty leżące u podstaw

Argumenty leżące u podstaw

dziedziczenia przeciwtestamentowego

dziedziczenia przeciwtestamentowego

materialnego:

materialnego:



działanie w stanie zamroczenia umysłowego (

działanie w stanie zamroczenia umysłowego (

cum

cum

colore insaniae

colore insaniae

)

)



działanie

działanie

contra

contra

officium pietatis

officium pietatis

Dopuszczalność

Dopuszczalność

wydziedziczenia a prawo do

wydziedziczenia a prawo do

zachowku

zachowku

Wydziedziczenie „z słusznych

Wydziedziczenie „z słusznych

przyczyn”

przyczyn”



exhereditatae bonae mentae

exhereditatae bonae mentae

[jeśli potencjalny spadkobierca był marnotrawcą lub był

[jeśli potencjalny spadkobierca był marnotrawcą lub był

nadmiernie zadłużony]

nadmiernie zadłużony]



exhereditatae notae causa

exhereditatae notae causa

[„ze słusznego powodu”]

[„ze słusznego powodu”]

Było dopuszczalne i w razie wystąpienia

Było dopuszczalne i w razie wystąpienia

takiej sytuacji spadkodawca mógł nic nie

takiej sytuacji spadkodawca mógł nic nie

zostawić swoim potencjalnym spadkobiercom

zostawić swoim potencjalnym spadkobiercom

Zachowek

Zachowek

W razie wydziedziczenia osób uprawnionych

W razie wydziedziczenia osób uprawnionych

bez słusznej przyczyny – dziedziczenie

bez słusznej przyczyny – dziedziczenie

przeciwtestamentowe materialne

przeciwtestamentowe materialne

Możliwość wniesienia

Możliwość wniesienia

skargi

skargi

- Querela

- Querela

inofficiosi testamenti

inofficiosi testamenti

chyba że…

chyba że…

Osobom tym pozostawiono mimimum 1/4

Osobom tym pozostawiono mimimum 1/4

tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu

tego, co otrzymaliby przy dziedziczeniu

beztestamentowym =

beztestamentowym =

ZACHOWEK

ZACHOWEK

[

[

portio

portio

debita

debita

]

]

Zachowek

Zachowek

Skutki wniesienia

Skutki wniesienia

Querela inofficiosi

Querela inofficiosi

testamenti

testamenti

- powód uzyskuje swój

- powód uzyskuje swój

udział beztestamentowy

udział beztestamentowy

[wyjątek od zasady

[wyjątek od zasady

nemo pro parte testatus pro

nemo pro parte testatus pro

parte intestatus decedere potest

parte intestatus decedere potest

]

]

Od III wieku

Od III wieku

- actio ad supplendam

- actio ad supplendam

legitimam

legitimam

– skarga o uzupełnienie

– skarga o uzupełnienie

zachowku

zachowku

[jeśli dana osoba uzyskała korzyść ze spadku, ale

[jeśli dana osoba uzyskała korzyść ze spadku, ale

mniejszą niż jej zachowek]

mniejszą niż jej zachowek]

Krąg osób uprawnionych i

Krąg osób uprawnionych i

wysokość zachowku

wysokość zachowku

Początkowo brak wyraźnie określonej

Początkowo brak wyraźnie określonej

kategorii osób

kategorii osób

Następnie w praktyce pretorskiej:

Następnie w praktyce pretorskiej:



descendenci (

descendenci (

liberi

liberi

)

)



ascendenci (rodzice –

ascendenci (rodzice –

parentes

parentes

)

)



rodzeństwo pochodzące od wspólnego ojca

rodzeństwo pochodzące od wspólnego ojca

(

(

consaguineri

consaguineri

), lecz tylko, gdy osoba powołana

), lecz tylko, gdy osoba powołana

do spadku była uważana za osobę niegodną

do spadku była uważana za osobę niegodną

(

(

persona turpis

persona turpis

)

)

Krąg osób uprawnionych i

Krąg osób uprawnionych i

wysokość zachowku

wysokość zachowku

Uprawnione jedynie takie osoby, które dochodziłyby

Uprawnione jedynie takie osoby, które dochodziłyby

do dziedziczenia, gdyby spadkodawca nie zostawił

do dziedziczenia, gdyby spadkodawca nie zostawił

testamentu

testamentu

Początkowo część spadku nie była określona stale,

Początkowo część spadku nie była określona stale,

lecz ustalał ją na podstawie swego uznania sąd

lecz ustalał ją na podstawie swego uznania sąd

centumwiralny

centumwiralny

Następnie

Następnie

1/4

1/4

majątku spadkowego, jaki

majątku spadkowego, jaki

przypadałby osobie uprawnionej

przypadałby osobie uprawnionej

przy

przy

dziedziczeniu beztestamentowym

dziedziczeniu beztestamentowym

-

-

quarta

quarta

legitimae partis

legitimae partis

Justynian w noweli 115:

Justynian w noweli 115:



Spadkodawca ma do 4 dzieci – każde 1/3

Spadkodawca ma do 4 dzieci – każde 1/3



Spadkodawca ma od 5 dzieci w wzwyż – każde 1/2

Spadkodawca ma od 5 dzieci w wzwyż – każde 1/2

Krąg osób uprawnionych i

Krąg osób uprawnionych i

wysokość zachowku

wysokość zachowku

Na poczet zachowku zaliczano

Na poczet zachowku zaliczano

otrzymane ze spadku korzyści lub

otrzymane ze spadku korzyści lub

darowizny dokonane przez

darowizny dokonane przez

spadkodawcę

spadkodawcę

mortis causa

mortis causa

na rzecz

na rzecz

uprawnionego

uprawnionego

Zakaz obciążania zachowku

Zakaz obciążania zachowku

warunkiem lub terminem

warunkiem lub terminem

Naruszenie zachowku w drodze

Naruszenie zachowku w drodze

darowizn

darowizn

Sytuacja w której spadkodawca w

Sytuacja w której spadkodawca w

drodze darowizn dokonanych za życia

drodze darowizn dokonanych za życia

lub mortis causa oraz w wyniku

lub mortis causa oraz w wyniku

ustanowienia posagu chciałby

ustanowienia posagu chciałby

„obejść” przepisy o zachowku

„obejść” przepisy o zachowku

Skargi:

Skargi:



querella inofficiosae donationis

querella inofficiosae donationis



querela inoficiosae dotis

querela inoficiosae dotis

Reformy Justyniana

Reformy Justyniana

Reformy Justyniana w noweli 115

Reformy Justyniana w noweli 115



„

„

Stopienie” dziedziczenia materialnego i

Stopienie” dziedziczenia materialnego i

formalnego

formalnego



Określenie powodów wydziedziczenia

Określenie powodów wydziedziczenia



Zamknięty katalog wydziedziczeń

Zamknięty katalog wydziedziczeń

Next time

Next time

Pojęcie rzeczy i ich podziały:

Pojęcie rzeczy i ich podziały:

Z

Z

Podręcznik

Podręcznik

a

a

Rozdział VI § 21-22

Rozdział VI § 21-22

Podręcznik PR-PPP

Podręcznik PR-PPP

Rozdział 5.1.

Rozdział 5.1.

Źródła:

Źródła:

G.2.1-18.

G.2.1-18.

Tabela 17_A

Tabela 17_A

Next time

Next time

- wstępnie

- wstępnie

Wszystko o posiadaniu i jego

Wszystko o posiadaniu i jego

ochronie:

ochronie:

Z

Z

Podręcznik

Podręcznik

a

a

Rozdział VI § 23 II; § 24 II; § 25 II

Rozdział VI § 23 II; § 24 II; § 25 II

Podręcznik PR-PPP:

Podręcznik PR-PPP:

Rozdział 5.2.

Rozdział 5.2.

Źródła:

Źródła:

G.4.138-170

G.4.138-170

Next time – warto zajrzeć

Next time – warto zajrzeć

W. Dajczak,

W. Dajczak,

Geneza określenia „

Geneza określenia „

res

res

incorporalis

incorporalis

“ w prawie rzymskim, [w:]

“ w prawie rzymskim, [w:]

Studia z historii ustroju i prawa, Poznań

Studia z historii ustroju i prawa, Poznań

2002, s. 41-56.

2002, s. 41-56.

S. Bieniek, Geneza interdyktu de vi

S. Bieniek, Geneza interdyktu de vi

armata, Acta Universitatis

armata, Acta Universitatis

Wratislaviensis nr 63 Prawo tom XVIII,

Wratislaviensis nr 63 Prawo tom XVIII,

(1967 r.), s. 9-25.

(1967 r.), s. 9-25.

W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie

W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie

polskim na tle prawa rzymskiego,

polskim na tle prawa rzymskiego,

Czasopismo Prawno-Historyczne

Czasopismo Prawno-Historyczne

41/1989, nr 2, s. 7-33.

41/1989, nr 2, s. 7-33.