Edukacja na Kaszubach;

przykłady edukacji

regionalnej i regionalizacji

nauczania

USTAWA

z dnia 7 września 1991

r.

„Kształcenie i wychowanie służy

rozwijaniu u młodzieży poczucia

odpowiedzialności, miłości

ojczyzny oraz poszanowania dla

polskiego dziedzictwa

kulturowego,

przy jednoczesnym otwarciu się

na wartości kultur Europy i

świata”.

(Dz.U. 1991 Nr 95 poz. 425).

Pojęcie edukacji

regionalnej

Edukacja regionalna jest jednym z priorytetów

programu w zreformowanej szkole. Opracowane

przez

Ministerstwo

Edukacji

Narodowej

rozporządzenie

o

„Edukacji

regionalnej”,

sprawiło,

że

problematyka regionalna stała się nierozłączną

częścią procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Program MENiS umożliwia poznawanie swego

środowiska lokalnego już od dzieciństwa,

dlatego też należy wdrażać go na każdym

etapie kształcenia, stosując formy i metody

pracy dostosowane do percepcji dzieci i

młodzieży.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Nadrzędne cele edukacji regionalnej:
- ukształtowanie trwałych więzi z „Małą

Ojczyzną”,
- budowanie świadomości własnych

korzeni,
- odnajdywanie w kulturze źródeł

najistotniejszych wartości,
- zaangażowanie do aktywnego

działania na rzecz środowiska.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Edukacja regionalna w szkołach ma za zadanie uświadomić

piękno najbliższej okolicy i miejsca zamieszkania, poczucie

własnej

tożsamości

i oryginalności. Znajomość tradycji własnego regionu ułatwia

orientację w środowisku, w którym żyjemy. Budzenie uczuć

emocjonalnych w stosunku do „Małej Ojczyzny” ułatwia

rozwijanie uczuć patriotycznych do kraju, w którym żyjemy,

a losy „Małych Ojczyzn” stanowią kulturę narodu polskiego.

Edukacja regionalna to proces kształcenia i wychowania oraz

kształtowania tożsamości człowieka związanego ze swoją

ziemią

i kulturą. Istnieją dwie drogi prowadzenia edukacji

regionalnej:
- regionalizacja nauczania,
- nauczanie regionalne.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Edukacja regionalna jest określana niekiedy mianem

edukacji środowiskowej (W. Theiss). Theiss uważa, że

edukacja środowiskowa zwana również edukacją

lokalną lub wiedzą o „Małej Ojczyźnie”, może być

rozumiana w dwóch zakresach: wąskim i szerokim.

Wąski zakres oznacza proces dydaktyczno –

wychowawczy,

który

polega

na

poznawaniu,

nauczaniu i popularyzowaniu wiedzy o środowisku

miejscowym,

o

życiu

jego

mieszkańców,

o

poznawaniu środowiska społecznego, przyrodniczego

i kulturalnego. Szeroki zakres oznacza proces

„kształtowania i rozwoju kompetencji własnych

środowiska, to postępowanie, które łączy się z

realizacją

miejscowych

potrzeb,

np. ekonomicznych, kulturalnych, edukacyjnych oraz

politycznych”.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Według M. Szczepańskiego głównym celem edukacji

regionalnej jest: „przywracanie i kreowanie różnych

form tożsamości kulturowej, oparte na tzw. dobrej

tradycji kulturowej”. Zadaniem edukacji regionalnej

(będącej częścią kultury) jest: „przekaz dziedzictwa

kulturowego danego regionu, z równoczesnym

uświadomieniem

dzieciom

i młodzieży bogactw oraz wielowymiarowości

dziedzictwa, jak również potrzeby jego kontynuacji i

pomnażania”.

W związku z tym należy uczniów uświadomić, że dany

region nie łączą tylko elementy geografii, historii,

kultury,

ale

przede

wszystkim

społeczność

przekazująca następnym pokoleniom dziedzictwo,

charakteryzująca

się

więzią

materialną

i duchową, będącą częścią składową kultury całego

narodu.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Zdaniem B. Boczukowej: „regionalizm

we współczesnej szkole ma szczególne

znaczenie. Wychowuje bowiem młodego

człowieka

przez

przywiązanie

do

własnej ziemi i wszechstronną jej

penetrację, budzi inicjatywę, porywa do

wzniosłych

czynów,

a dzięki ciągłej i systematycznej pracy

umacnia

ideę

demokratycznej

państwowości”.

Pojęcie edukacji

regionalnej

Istotę edukacji regionalnej K. Kossak-

Główczewski traktuje jako: „powrót do domu, do

źródeł życia każdego człowieka, do źródeł jego

etyki i jego języka, a więc do źródeł kultury

domowej,

lokalnej

i regionalnej, narodowej i ogólnoludzkiej”. W

tak realizowanej edukacji regionalnej istnieje

miejsce dla aktywności uczniów wyrażającej się

w doborze przez nich wartości i treści

regionalnych o charakterze ogólnoludzkim,

celem przekazania ich następnemu

pokoleniu, jako wartości kulturowej. Zatem

edukacja regionalna przybiera w praktyce

postać

emancypacyjno-krytyczną,

gdzie

wartością

jest

osoba

i mała grupa będące w świecie ludzkim.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Szkoła Podstawowa:

Cele edukacyjne

1. Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego

regionu.

2. Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami

kulturowymi wspólnoty lokalnej.

3. Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością

kultury regionalnej.

Zadania szkoły

1. Umożliwianie poznania regionu i jego kultury.

2. Wprowadzenie w życie kulturalne wspólnoty lokalnej.

3. Kształtowanie tożsamości narodowej w aspekcie

tożsamości regionalnej

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Szkoła Podstawowa:

Treści nauczania

1. Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i

szkoły.

2. Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu

oraz jego podstawowe nazewnictwo; główne symbole

regionalne.

3. Język regionu, gwara, nazewnictwo.

4. Elementy historii regionu i ich związki z historią i tradycją

własnej rodziny.

5. Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje i zwyczaje.

6. Miejscowe podania, przysłowia, muzyka, architektura,

plastyka, tradycyjne rzemiosło, sztuka ludowa i folklor.

7. Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego,

regionu

i kraju.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Szkoła Podstawowa:

Osiągnięcia

1. Odczytywanie znaków łączących tradycję

rodzinną

z tradycjami regionu.

2. Dostrzeganie wpływu wartości związanych z

kulturą regionu na życie poszczególnych ludzi.

3. Świadome i aktywne uczestnictwo w życiu

wspólnoty lokalnej, w zachowaniu i pomnażaniu

dziedzictwa kulturowego.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Gimnazjum:

Cele edukacyjne

1. Rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z

kulturą narodową.

2. Kontakt ze środowiskiem lokalnym w celu wytworzenia bliskich

więzi

i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka.

3. Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój

tożsamości regionalnej.

4. Rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami

własnej rodziny.

Zadania szkoły

1. Wprowadzenie w świat tradycji regionu i należących do niej

wartości.

2. Wskazywanie przykładów umożliwiających integrację z kulturą

regionu.

3. Wspieranie kontaktów z osobami i instytucjami zajmującymi się

ochroną

i pomnażaniem dziedzictwa kulturowego w regionie.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Gimnazjum:

Treści nauczania

1. Położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów

środowiska geograficznego regionu.

2. Rola regionu i jego związki z innymi regionami Polski.

3. Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej.

4. Elementy historii regionu i jego najwybitniejsi

przedstawiciele.

5. Język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne,

miejscowe nazwy, imiona i nazwiska.

6. Elementy dziejów kultury regionalnej, regionalne tradycja,

obyczaje i zwyczaje, muzyka.

7. Główne zabytki przyrody i architektury w regionie.

8. Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji

regionu.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Gimnazjum:

Osiągnięcia

1. Odnajdywanie wartości, jaką stanowi

wspólnota lokalna i jej kultura w życiu człowieka.

2. Prezentowanie własnego regionu i jego

walorów oraz cech wyróżniających.

3. Działanie na rzecz ochrony regionalnego

dziedzictwa kulturowego.

4. Udział w lokalnych inicjatywach kulturalnych.

5. Wybrane umiejętności regionalne (tańce,

śpiewy).

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Liceum:

Cele edukacyjne

1. Poznawanie własnego regionu, w tym dziedzictwa

kulturowego, jako część Polski i Europy.

2. Pogłębianie więzi ze swoim środowiskiem,

regionem, krajem.

3. Kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście

wartości narodowych i europejskich.

4. Przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach

regionalnych, narodowych, państwowych i

europejskich.

5. Rozwijanie szacunku wobec innych wspólnot

regionalnych, etnicznych i narodowych.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Liceum:

Zadania szkoły

1. Umożliwienie zdobywania wszechstronnej wiedzy

o własnym regionie.

2. Stworzenie sytuacji wyzwalających w uczniach

twórczość, wzbogacających dorobek dziedzictwa

kulturowego.

3. Ułatwienie dostrzegania znaczenia wartości

własnego regionu i kraju w życiu osobistym.

4. Przygotowanie i wprowadzenie do roli aktywnego,

odpowiedzialnego współgospodarza regionu i kraju

oraz uczestnika życia wspólnoty europejskiej.

Cele oraz zadania edukacyjne

na poszczególnych etapach

Liceum:

Treści nauczania

1. Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy.

2. Specyfika przyrodnicza, społeczna, ekonomiczna,

kulturowa regionu w relacji z innymi regionami Polski

i Europy.

3. Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe jako

podstawa rozumienia współczesności regionu.

4. Perspektywy i szanse rozwoju regionu we

współpracy krajowej i międzynarodowej.

5. Promocja regionu w kraju i za granicą.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Kaszuby to region specyficzny pod wieloma

względami, także pod względem edukacyjnym. Na

Kaszubach edukacja regionalna przybiera formę

edukacji etnicznej, a sama edukacja regionalna

postrzegana jest inaczej niż w pozostałych regionach

Polski.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Kaszubi stanowią zbiorowość określaną

mianem regionalnej grupy etnicznej.

Posiadają poczucie tożsamości i

przynależności do wspólnoty

ukształtowane przede wszystkim na bazie

języka, świadomości własnej nazwy i

historii (ale też innych elementów kultury -

np. obyczajów), a także na bazie związków

z terytorium. Ich terytorium historyczne

obejmowało obszar od dolnej Odry do

ujścia Wisły (Kaszubi są potomkami

dawnych Pomorzan, którzy w X wieku

zamieszkiwali południowy brzeg Bałtyku.

W ciągu wieków nie migrowali, ale ulegali

stopniowej germanizacji pozbywając się

języka i kultury etnicznej).

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Kaszubi mają od wieków podwójną

autoidentyfikację: etniczną - kaszubską i

narodową - polską. W Polsce nie ma

drugiej - podobnej do Kaszubów – grupy!

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Specyfiką Kaszubów jest ich

dwujęzyczność. Posługują się językiem

kaszubskim jako ojczystym, a także

językiem polskim. Język kaszubski -

mimo, że to język ojczysty Kaszubów,

najczęściej nie jest już ich językiem

pierwszym. Zaledwie kilka procent

młodego pokolenia otrzymuje ten język

od swoich rodziców. Kaszubi posługują

się językiem o odmianach dialektalnych

(istnieje około 76 gwar kaszubskich), a

także językiem standaryzowanym

(literackim).

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Myślenie o edukacji na Kaszubach rozwijało się

od postulatu większej obecności regionu w

nauczaniu historii i geografii kraju, poprzez

postulat lepszego przygotowania nauczycieli,

szczególnie językowo, aż po zgłaszanie

konieczności wprowadzenia nauczania języka

kaszubskiego do szkół i zmianę założeń

edukacyjnych w ogóle. Stąd - przykładając

teoretyczne kategorie funkcjonujące w

literaturze pedagogicznej - można powiedzieć,

że myślenie o edukacji na Kaszubach

ewaluowało od myślenia o regionalizacji

nauczania po edukację regionalną, a

emancypacyjną edukację regionalną w

szczególności.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

W latach 1973-1974 toczyła się na łamach

"Pomeranii" fala burzliwych dyskusji i polemik

dotyczących problemu edukacji dzieci w

szkołach na Kaszubach. Zwróciło to uwagę na

niekorzystne skutki dotykające dzieci ze

społeczności regionalnej w kontakcie ze szkołą

narodową. W sytuacji, kiedy dziecko wynosiło

z domu wyłącznie znajomość gwary, dotykało je

niezrozumienie i dyskryminacja (często

szykanowanie ze strony niektórych nauczycieli),

ważące na rozwoju jego osobowości i nawet

jego przyszłym dorosłym życiu. Utrudniona

adaptacja językowa prowadziła niekiedy do

głębokiego nieprzystosowania się dziecka (a

nawet do zakwalifikowania go do szkoły

specjalnej).

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Dyskusja jednakże nie rozwinęła się w

kierunku bardziej merytorycznym. Nie

były to czasy, by możliwa była zmiana

szkoły narodowej i polityki oświatowej

państwa. Zatem trudno się dziwić, że

nie doszło na jej podstawie do

wypracowania praktycznych wskazówek

dla nauczycieli w związku

z sytuacją dwujęzyczności dzieci

kaszubskich. Dyskusja po latach

zaowocowała jednak w myśli Jana

Drzeżdżona, Kazimierza Kossaka-

Główczewskiego i Witolda

Bobrowskiego.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Jan Drzeżdżon – wybitny pisarz i poeta

kaszubsko-polski, odegrał istotną rolę dla

sformułowania niezależnej edukacyjnej

myśli teoretycznej na Kaszubach.

Podstawowe w tej kwestii są jego trzy

artykuły społeczno-edukacyjne: „O edukacji

dziecka na ziemi kaszubskiej”, „O znaczeniu

literatury Alojzego Budzisza” oraz „O

etniczności”. Postrzegał on edukację jako

dramat istnienia zagrożonego dominacją i

zawładnięciem. Szansę edukacji widział w

istniejącej od zarania ludzkości drodze –

„kulturze domowej”, którą wiązał z

etnicznością. W etniczności, która

oznaczała dla niego kulturę, dostrzegał

alternatywę dla nowych kreacji społecznych

- w wymiarze jednostkowym

i wspólnotowym.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Niezwykle istotne dla rozumienia

problematyki edukacji regionalnej jest

wprowadzone przez Kazimierza Kossaka-

Główczewskiego rozróżnienie dwóch

dróg realizacyjnych edukacji

regionalnej:

regionalizacja nauczania

i

nauczanie regionalne

(edukacja

regionalna). Pierwsza, budowana od góry,

transmitowana do regionu i do człowieka.

Jest drogą edukacji narracyjnej. Druga -

edukacja regionalna - to droga budowana

od dołu, na wartościach regionu uznanych

za wartości uniwersalne

i ogólnoludzkie. Budowana jest w dialogu

społecznym.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

- Regionalizacja nauczania to: nasycenie

obowiązujących programów treściami związanymi z

regionem poprzez wymianę niektórych treści

dotychczasowych na regionalne lub (oraz) poprzez

dodanie treści specyficznych dla regionu. Oczywiście

spełniać one muszą warunek komplementarności,

zgodności z treściami istniejącymi

z ukrytą w nich wizją świata i zawartym typem

racjonalności.

- Nauczanie regionalne (edukacja regionalna) to:

specyficzny dobór wartości i treści regionalnych

o charakterze ogólnoludzkim dokonany przez samych

zainteresowanych celem przekazania ich następnemu

pokoleniu jako wartości kulturowej.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

K. Kossak-Główczewski stworzył definicję

edukacji regionalnej oraz koncepcję

emancypacyjnej edukacji regionalnej.

Edukacja regionalna rozumiana jest jako

powrót do domu, do źródeł życia każdego

człowieka, do źródeł jego etyki i jego języka,

do źródeł kultury domowej, lokalnej,

regionalnej, narodowej i ogólnoludzkiej.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

W dniu 11 czerwca 1987 r. na Skwerze
Kościuszki w Gdyni Ojciec Święty wypowiedział
słowa, które wszystkich mieszkańców Pomorza,
a zwłaszcza Kaszubów, napełniły szczególnym
natchnieniem: „Drodzy Bracia i Siostry Kaszubi!
Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które
stanowią o Waszej tożsamości”.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Wejście języka kaszubskiego do kościoła dokonało się przed
jego wejściem do szkoły (pierwsze w 1986 r., zaś szerzej - po
roku 1989, do czego przyczyniły się późniejsze nieco
tłumaczenia Pisma Św. na język kaszubski). W odczuciu
społecznym

nastąpiło

dowartościowanie

języka

kaszubskiego, podniesienie jego prestiżu. Bez tego aktu,
który obalał bariery świadomości społecznej, wprowadzenie
kaszubszczyzny do szkoły byłoby trudniejsze. Ważnym
etapem tego procesu były XI Spotkania Twórców Literatury
Kaszubsko-Pomorskiej (9-10.10.1981r.), na których doszło do
wypracowania pierwszego własnego programu regionalizacji
nauczania w szkołach na Kaszubach i Pomorzu. Działalność
Zespołu ds. Oświaty Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego już
od roku 1981 ważyła na tym, co dokonywało się w edukacji
regionalnej.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

1 września 1991 roku rozpoczęły działalność
pierwsze szkoły kaszubskie. Wówczas podjęto się
nauczania języka kaszubskiego w dwóch szkołach na
Kaszubach: w Szkole Podstawowej w Głodnicy (w
gminie

Linia)

oraz

w Kaszubskim Liceum Ogólnokształcącym w Brusach.
W przypadku szkoły na Głodnicy - inicjatorem i twórcą
był Witold Bobrowski, ówczesny przewodniczący Rady
Gminy

Linia.

Dla

Kaszubskiego

Liceum

Ogólnokształcącego rolę inicjującą i wiodącą pełniło
Zrzeszenie

Kaszubsko

Pomorskie.

Nauczanie

odbywało się na koszt gminy Linia (Głodnica) lub
prowadzone było przez nauczycieli (nieodpłatnie).

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Subwencjonowanie

nauczania

języka

kaszubskiego nastąpiło dopiero w 1995
roku.
Nie było wtedy programów nauczania ani
podręczników. Wszystko dokonywało się w
tzw. „biegu”. Aż do 1 września 1999 roku,
do wprowadzenia reformy edukacji, sytuacja
prawna

szkolnictwa

etnicznego

–

kaszubskiego

pozostawała

niejasna.

Obecnie nauczanie języka kaszubskiego
odbywa się w około 40 szkołach.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Reforma systemu edukacji wprowadzana od
1 września 1999 r. przyniosła Kaszubom
znaczące
i pozytywne zmiany. Po raz pierwszy Kaszubi
zaistnieli w prawie oświatowym. Ich bowiem
obejmuje nowo wprowadzone określenie „grupy
etniczne”. Wprowadzane reformą edukacji
przepisy

oświatowe

inaczej

uregulowały

zasadnicze sprawy nauczania języka mniejszości
narodowej

i

grupy

etnicznej

i podtrzymywania poczucia tożsamości.

Edukacja regionalna na

Kaszubach, rys

historyczny

Kaszubszczyzna obecna jest dzisiaj także na
wyższych uczelniach, chociaż nie ma odrębnego
instytutu kaszubistyki. Na dwóch wyższych uczelniach
działają lektoraty języka kaszubskiego (Uniwersytet
Gdański i Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie),
a także kurs dla nauczycieli nadający uprawnienia do
nauczania

-

na

Uniwersytecie

Gdańskim.

W prasie regionalnej i lokalnej drukowane są
pojedyncze teksty w języku kaszubskim. Istnieje
kaszubskojęzyczna

wkładka

w

tygodniku

regionalnym. W radiu nadawany jest raz w tygodniu
55 minutowy magazyn kaszubski Na bôtach
i w borach. W telewizji regionalnej emitowany jest
20 minutowy magazyn Rodnô Zemia z lekcjami
języka Gôdômë pó kaszëbsku.

Przykłady edukacji

regionalnej oraz

regionalizacji nauczania

Przykładem realizowanej edukacji regionalnej na Kaszubach
jest powstałe 2 grudnia 1956 r. Zrzeszenia Kaszubsko –
Pomorskiego, które skupia społeczność i ją reprezentuje.
Jest

jedną

z

najdłużej

funkcjonujących

organizacji

regionalnych na Kaszubach oraz największą organizacją
pozarządową

w

Polsce.

Zrzeszenie

działa

w

5

województwach: pomorskim, zachodnio – pomorskim,
kujawsko – pomorskim, wielkopolskim, mazowieckim i
warmińsko – mazurskim. Działalność ma charakter
regionalno – kulturowy. Ma na celu chronić tradycję i rozwijać
kulturę

kaszubsko

–

pomorską,

a także budować nowoczesną społeczność zwróconą ku
przyszłości.

Do

osiągnięcia

celów

dąży

poprzez

pielęgnowanie, rozwijanie języka kaszubskiego i dialektów
pomorskich.

Przykłady edukacji

regionalnej oraz

regionalizacji nauczania

Przykładem placówki realizującej program
edukacji regionalnej jest Szkoła Podstawowa
w Gowidlinie im. Jana Pawła II. Kształci ona
w 14 oddziałach klasowych (kl. 0-6) z terenów
Gowidlina i pobliskich wsi. Placówka mocno tkwi
w tradycji i teraźniejszości Kaszub, kultywuje je
m.in. poprzez naukę języka kaszubskiego i
realizację programu autorskiego „Kaszuby moją
małą Ojczyzną”. Celem edukacji regionalnej w
placówce jest kształcenie poczucia więzi z
najbliższym środowiskiem.

Przykłady edukacji

regionalnej oraz

regionalizacji nauczania

Do źródeł kultury kaszubskiej i ich ponownego
odkrywania

nawiązuje

przede

wszystkim

działalność edukacyjna muzeów o profilu
etnograficznym
i etnologicznym: Muzeum Kaszubskie im.
Franciszka Tredera (zawiera ekspozycje, które
zapoznają
z

tradycyjnymi

zajęciami

Kaszubów:

rybołówstwem, rolnictwem, garncarstwem ), a
także Kaszubski Park Etnograficzny powstały
w 1906r.

Bibliografia:

Boczukowa B., Edukacja regionalna, „Nowa Szkoła”, 2000, nr 3.
Grabowska B., Edukacja regionalna – zadania szkoły w

społeczeństwie globalnym, [w:] D. Rozmus, S. Witkowski (red.),
Regionalizm w szkolnej edukacji. Wielokulturowość Zagłębia
Dąbrowskiego, Wyd. Instytut Zagłębiowski Wyższej Szkoły Humanitas
w Sosnowcu, Sosnowiec, 2009.

Kossak-Główczewski K., Edukacja regionalna a regionalizacja

nauczania jako odmiany racjonalności (pytania o szansę
dekolonizacji poprzez edukację), [w:] T. Lewowicki, B. Grabowska
(red.), Społeczności pogranicza – Wielokulturowość – Edukacja,
Cieszyn, 1996.

Mistarz R., Edukacja regionalna na Kaszubach, „Obyczaje”, 2002, nr

9-10.

Szczepański M., Ludzie bez ojczyzny prywatnej i edukacja

regionalna, „Dyrektor Szkoły”, 1998, nr 12.

Theiss W., Szkoła i edukacja środowiskowa, „Wychowanie na co

Dzień”, 1999, nr 1-2.

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/4_112/09.htm, z dnia

10.03.2012.