Etyka w pedagogice

Etyka w pedagogice

Sergiusz Nikitin

Sergiusz Nikitin

Etyka a filozofia

Etyka a filozofia



W systemie nauk etyka jest działem

W systemie nauk etyka jest działem

filozofii (m.in. obok metafizyki, logiki,

filozofii (m.in. obok metafizyki, logiki,

teorii poznania, antropologii

teorii poznania, antropologii

filozoficznej, historii filozofii)

filozoficznej, historii filozofii)



Tadeusz Kotarbiński twierdził, że istnieje

Tadeusz Kotarbiński twierdził, że istnieje

„etyka niezależna” od wpływów.

„etyka niezależna” od wpływów.



Doświadczamy „oczywistości serca” –

Doświadczamy „oczywistości serca” –

bezpośredni osąd sumienia – doceniamy

bezpośredni osąd sumienia – doceniamy

szlachetne zachowania, posiadamy głębsze

szlachetne zachowania, posiadamy głębsze

wyczucie dobra i zła.

wyczucie dobra i zła.



ALE, oprócz oczywistych sytuacji

ALE, oprócz oczywistych sytuacji

więcej

więcej

jest

jest

tych

tych

niewyraźnych

niewyraźnych

, co do których nie

, co do których nie

mamy rozeznania i potrzebujemy opinii

mamy rozeznania i potrzebujemy opinii

autorytetu, sięgnięcia po bardziej wnikliwą

autorytetu, sięgnięcia po bardziej wnikliwą

wiedzę o człowieku – a to już jest

wiedzę o człowieku – a to już jest

antropologia jako dział filozofii

antropologia jako dział filozofii



Potrzebujemy rozeznania tego co jest

Potrzebujemy rozeznania tego co jest

dla człowieka prawdziwie dobre, a co

dla człowieka prawdziwie dobre, a co

tylko pozornie dobre.

tylko pozornie dobre.



Sytuacje, gdy wierność zasadom jest

Sytuacje, gdy wierność zasadom jest

szczególnie trudna, wtedy nawet

szczególnie trudna, wtedy nawet

potrafimy pytać, czy w ogóle można

potrafimy pytać, czy w ogóle można

wyrwać się z tego napięcia wyboru

wyrwać się z tego napięcia wyboru

pomiędzy dobrem a złem.

pomiędzy dobrem a złem.



Stąd, etyka traktowana jest jako dział

Stąd, etyka traktowana jest jako dział

filozofii

filozofii



Poznanie moralne jest poznaniem

Poznanie moralne jest poznaniem

bezpośrednim, jednak jest uwikłane

bezpośrednim, jednak jest uwikłane

kulturowo.

kulturowo.

Etyka a etologia

Etyka a etologia



Maria Ossowska wydała w 1974 r. książkę

Maria Ossowska wydała w 1974 r. książkę

pt. Podstawy nauki o moralności

pt. Podstawy nauki o moralności



W badaniach interesuje się tylko tym, co

W badaniach interesuje się tylko tym, co

się w danym środowisku uważa się za

się w danym środowisku uważa się za

dobre czy złe i jak te opinie wpływają na

dobre czy złe i jak te opinie wpływają na

działanie człowieka.

działanie człowieka.



Autorka pisze, że nie rozstrzyga w książce

Autorka pisze, że nie rozstrzyga w książce

co jest moralnie dobre i złe. Uprawia więc

co jest moralnie dobre i złe. Uprawia więc

tylko ETOLOGIĘ, nie zaś etykę.

tylko ETOLOGIĘ, nie zaś etykę.

Etyka a etologia

Etyka a etologia



Etologia obejmuje inne dyscypliny:

Etologia obejmuje inne dyscypliny:

psychologię moralności, socjologię

psychologię moralności, socjologię

moralności, filozofię języka moralnego

moralności, filozofię języka moralnego



Etologia jest bardzo przydatna etyce

Etologia jest bardzo przydatna etyce



Ale nie wolno wyprowadzać z etologii

Ale nie wolno wyprowadzać z etologii

prawd etycznych! Np. na podstawie

prawd etycznych! Np. na podstawie

badań opinii społecznej znieść zasadę

badań opinii społecznej znieść zasadę

„nie zabijaj”.

„nie zabijaj”.

Etyka - definicja

Etyka - definicja



Przedmiot materialny (to, czym się dana

Przedmiot materialny (to, czym się dana

dyscyplina zajmuje)

dyscyplina zajmuje)



Przedmiot formalny (pod jakim kątem dana

Przedmiot formalny (pod jakim kątem dana

dyscyplina zajmuje się swym przedmiotem

dyscyplina zajmuje się swym przedmiotem

materialnym).

materialnym).



ETYKA to teoria czynu tj. zajmuje się

ETYKA to teoria czynu tj. zajmuje się

czynem ludzkim (przedmiot materialny)

czynem ludzkim (przedmiot materialny)

pod kątem jego moralnej powinności (to

pod kątem jego moralnej powinności (to

jest jej przedmiot formalny)

jest jej przedmiot formalny)

Etyka - definicja

Etyka - definicja



ETYKA

ETYKA to filozoficzna i normatywna
teoria moralnej powinności działania.

CZYN

CZYN



Materialny przedmiot etyki.

Materialny przedmiot etyki.



Odróżniamy sytuacje: 1) ja działam

Odróżniamy sytuacje: 1) ja działam

(prowadzę wykład, wyrządzam komuś

(prowadzę wykład, wyrządzam komuś

krzywdę, świadczę komuś pomoc), 2) coś

krzywdę, świadczę komuś pomoc), 2) coś

działa we mnie (boli mnie głowa, zbiera

działa we mnie (boli mnie głowa, zbiera

się we mnie złość, litość)

się we mnie złość, litość)



CZYN – to takie działanie, którego człowiek

CZYN – to takie działanie, którego człowiek

jest świadomym i wolnym sprawcą.

jest świadomym i wolnym sprawcą.

CZYN

CZYN



Tylko w czynie człowiek wyraża się jako

Tylko w czynie człowiek wyraża się jako

OSOBA – podmiot zdolny do rozumnie

OSOBA – podmiot zdolny do rozumnie

wolnego stanowienia o sobie.

wolnego stanowienia o sobie.



Sytuacje typu „coś się ze mną dzieje”

Sytuacje typu „coś się ze mną dzieje”

umieszczamy pomiędzy „ja działam” a

umieszczamy pomiędzy „ja działam” a

„dzieje się we mnie”. W tych sytuacjach

„dzieje się we mnie”. W tych sytuacjach

afekt może sprawić, że nie pamiętamy,

afekt może sprawić, że nie pamiętamy,

kiedy straciliśmy panowanie nad sobą.

kiedy straciliśmy panowanie nad sobą.



Przepraszam wówczas nie tyle za to, co

Przepraszam wówczas nie tyle za to, co

mówiłem i czyniłem, ile raczej za to że

mówiłem i czyniłem, ile raczej za to że

pozwoliłem się doprowadzić do stanu, w

pozwoliłem się doprowadzić do stanu, w

którym straciłem panowanie nad sobą.

którym straciłem panowanie nad sobą.

Czyn

Czyn



Przeszkody ograniczające sprawczość

Przeszkody ograniczające sprawczość

i odpowiedzialność: przejściowe

i odpowiedzialność: przejściowe

(aktualne), trwałe (habitualne).

(aktualne), trwałe (habitualne).



Niektóre krępują rozum, inne krępują

Niektóre krępują rozum, inne krępują

wolę, inne krępują wolę i rozum

wolę, inne krępują wolę i rozum

jednocześnie.

jednocześnie.

Czyn

Czyn



Aktualne przeszkody: niewiedza,

Aktualne przeszkody: niewiedza,

przymus, uczucia.

przymus, uczucia.



Habitualne przeszkody: uprzedzenia,

Habitualne przeszkody: uprzedzenia,

wady, choroby psychiczne.

wady, choroby psychiczne.



Do śmierci nie uwolnimy się od

Do śmierci nie uwolnimy się od

wpływu różnych czynników

wpływu różnych czynników

ograniczających wolę i rozum.

ograniczających wolę i rozum.

Decyzja

Decyzja



Czyn jest rzeczywistością złożoną

Czyn jest rzeczywistością złożoną



Kształtuje się w umyśle osoby, ale angażuje

Kształtuje się w umyśle osoby, ale angażuje

wszystkie jej władze i warstwy.

wszystkie jej władze i warstwy.



Organizuje je tak, że w czynie wyraża się

Organizuje je tak, że w czynie wyraża się

cały człowiek.

cały człowiek.



Czyn jako dialog rozumu (władzy

Czyn jako dialog rozumu (władzy

poznawczej) i woli (władzy pożądawczej)

poznawczej) i woli (władzy pożądawczej)



Podmiotem aktów rozumu i woli jest

Podmiotem aktów rozumu i woli jest

człowiek.

człowiek.

Decyzja

Decyzja



Poszczególne decyzje układają się w

Poszczególne decyzje układają się w

jakiś uporządkowany szereg. Życie

jakiś uporządkowany szereg. Życie

każdego człowieka układa się w

każdego człowieka układa się w

pewną uporządkowaną całość.

pewną uporządkowaną całość.

Wyróżniam cele dalsze i bliższe,

Wyróżniam cele dalsze i bliższe,

ważniejsze rzeczy od mniej

ważniejsze rzeczy od mniej

ważnych…

ważnych…

Decyzja

Decyzja



Porządek podjęcia decyzji:

Porządek podjęcia decyzji:



1) rozum poznaje dobro (mówię: zrodził

1) rozum poznaje dobro (mówię: zrodził

się we mnie pomysł, by osiągnąć dobro),

się we mnie pomysł, by osiągnąć dobro),



2) wola znajduje w nim upodobanie i

2) wola znajduje w nim upodobanie i

dobro staje się celem, które mam

dobro staje się celem, które mam

zamiar zrealizować aktem woli,

zamiar zrealizować aktem woli,



3) rozum namyśla się nad środkami do

3) rozum namyśla się nad środkami do

osiągnięcia tego celu.

osiągnięcia tego celu.



4a) Jeśli dobro wydaje się

4a) Jeśli dobro wydaje się

nieosiągalne, proces się urywa.

nieosiągalne, proces się urywa.



4b) Jeśli nie, to wola przyzwala na

4b) Jeśli nie, to wola przyzwala na

środki podsuwane przez rozum,

środki podsuwane przez rozum,

aprobuje środek, widziany przez

aprobuje środek, widziany przez

rozum jako najstosowniejszy –

rozum jako najstosowniejszy –

aprobuje go aktem wyboru.

aprobuje go aktem wyboru.



5) Podjęcie decyzji, akt decyzji

5) Podjęcie decyzji, akt decyzji

mobilizuje mnie do działania.

mobilizuje mnie do działania.

Z powyższej analizy

Z powyższej analizy

wyłaniają się 2 aspekty

wyłaniają się 2 aspekty

działania:

działania:



1) Przez wzajemny dialog rozum i wola

1) Przez wzajemny dialog rozum i wola

przeplatają się (jedno wynika z drugiego i

przeplatają się (jedno wynika z drugiego i

odwrotnie), chodzi tu o „rozumną wolność”,

odwrotnie), chodzi tu o „rozumną wolność”,

bo ludzka wolność jest prawdziwa, gdy

bo ludzka wolność jest prawdziwa, gdy

wyrasta z rozumności i jest przez

wyrasta z rozumności i jest przez

rozumność prowadzona. Rozum nie tylko

rozumność prowadzona. Rozum nie tylko

poznaje prawdę (rozum teoretyczny), ale

poznaje prawdę (rozum teoretyczny), ale

też czyni ją zasadą postępowania, adresuje

też czyni ją zasadą postępowania, adresuje

do woli (rozum praktyczny).

do woli (rozum praktyczny).



2) istota wolności - autodeterminacja.

2) istota wolności - autodeterminacja.

Wolność nie wyczerpuje się w swobodzie

Wolność nie wyczerpuje się w swobodzie

wyboru takiego czy innego działania.

wyboru takiego czy innego działania.

Wybór „zła dla zła” zawsze pozwala

Wybór „zła dla zła” zawsze pozwala

odkryć u jego spodu jakieś dobro, które

odkryć u jego spodu jakieś dobro, które

człowiek chce osiągnąć tym wyborem.

człowiek chce osiągnąć tym wyborem.



Skąd możliwość wyboru? Wybierając

Skąd możliwość wyboru? Wybierając

jedno dobro rezygnujemy z innych, ale

jedno dobro rezygnujemy z innych, ale

żadne nie daje nam całkowitej satysfakcji.

żadne nie daje nam całkowitej satysfakcji.

Jednak jestem tym bardziej wolny, im

Jednak jestem tym bardziej wolny, im

lepiej rozumiem i akceptuję poznane

lepiej rozumiem i akceptuję poznane

dobro, im pełniej ku niemu zmierzam.

dobro, im pełniej ku niemu zmierzam.

Przymus a konieczność

Przymus a konieczność



Przymus – pochodzi z zewnątrz i

Przymus – pochodzi z zewnątrz i

krępuje wolę człowieka.

krępuje wolę człowieka.



Konieczność – to pełne i „własne”

Konieczność – to pełne i „własne”

zdeterminowanie woli (pełna

zdeterminowanie woli (pełna

autodeterminacja).

autodeterminacja).



Roztropność jest cnotą, która

Roztropność jest cnotą, która

usprawnia nas w prawidłowym

usprawnia nas w prawidłowym

podejmowaniu decyzji.

podejmowaniu decyzji.

NORMA MORALNOŚCI

NORMA MORALNOŚCI



Etyka interesuje się czynem pod kątem

Etyka interesuje się czynem pod kątem

jego wartości moralnej.

jego wartości moralnej.



Norma moralności – to źródło i kryterium

Norma moralności – to źródło i kryterium

wartości moralnej czynu.

wartości moralnej czynu.



Specyfika oceny moralnej, składniki:

Specyfika oceny moralnej, składniki:

hierarchia dóbr

hierarchia dóbr

(użyteczne, przyjemne,

(użyteczne, przyjemne,

godziwe); zdroworozsądkowe powiązanie

godziwe); zdroworozsądkowe powiązanie

oceny moralnej z człowiekiem jako takim, z

oceny moralnej z człowiekiem jako takim, z

jego dobrem.

jego dobrem.



Jak rozumieć człowieka?

Jak rozumieć człowieka?



Jaka jest jego istota?

Jaka jest jego istota?



Co człowieka spełnia?

Co człowieka spełnia?



KIM JEST CZŁOWIEK?

KIM JEST CZŁOWIEK?

Jest to rozstrzygnięcie z zakresu

Jest to rozstrzygnięcie z zakresu

antropologii filozoficznej.

antropologii filozoficznej.

Normy i zasady moralne

Normy i zasady moralne



Zasady (normy, reguły) moralne

Zasady (normy, reguły) moralne

formułujemy ogólnie

formułujemy ogólnie



Zasady najczęściej dopuszczają wyjątki

Zasady najczęściej dopuszczają wyjątki

(podporządkowanie ich zasadzie

(podporządkowanie ich zasadzie

ważniejszej): „Nie bij się, chyba że bronisz

ważniejszej): „Nie bij się, chyba że bronisz

siebie czy słabszych”, „Należy mówić

siebie czy słabszych”, „Należy mówić

prawdę, chyba że jej ujawnienie komuś

prawdę, chyba że jej ujawnienie komuś

doda cierpienia”.

doda cierpienia”.



Każda norma moralna jest sformułowaniem

Każda norma moralna jest sformułowaniem

powinności uszanowania jakiegoś dobra

powinności uszanowania jakiegoś dobra

człowieka. „Nie zabijaj” – broni życia, „Nie

człowieka. „Nie zabijaj” – broni życia, „Nie

cudzołóż” – broni więzi małżeńskiej.

cudzołóż” – broni więzi małżeńskiej.

Norma moralności

Norma moralności



Naczelna norma moralności broni

Naczelna norma moralności broni

naczelnego dobra człowieka, które

naczelnego dobra człowieka, które

jest podstawą wszystkich innych

jest podstawą wszystkich innych

dóbr.

dóbr.



Naczelna norma jest ostatecznym

Naczelna norma jest ostatecznym

źródłem i kryterium wartości

źródłem i kryterium wartości

moralnej czynu.

moralnej czynu.

Spór o normę moralności

Spór o normę moralności

Trzy przykładowe nurty rozumienia

Trzy przykładowe nurty rozumienia

normy moralności (jest ich więcej, ale

normy moralności (jest ich więcej, ale

tutaj ograniczymy się trzema):

tutaj ograniczymy się trzema):



Eudajmonizm

Eudajmonizm



Deontologizm

Deontologizm



Personalizm

Personalizm

Norma moralności -

Norma moralności -

eudajmonizm

eudajmonizm



Arystoteles „Etyka Nikomachejska”

Arystoteles „Etyka Nikomachejska”



Według niego, ostatecznym dobrem jest dobro

Według niego, ostatecznym dobrem jest dobro

najwyższe, którym dla większości ludzi jest

najwyższe, którym dla większości ludzi jest

szczęście, ale dla każdego szczęściem jest co

szczęście, ale dla każdego szczęściem jest co

innego.

innego.



Człowiek jest tak zbudowany, że dąży do

Człowiek jest tak zbudowany, że dąży do

swojego szczęścia nieuchronnie.

swojego szczęścia nieuchronnie.



W świetle tego dążenia ocenia swoje czyny jako

W świetle tego dążenia ocenia swoje czyny jako

dobre (=przybliżają do szczęścia) bądź złe

dobre (=przybliżają do szczęścia) bądź złe

(=oddalają od szczęścia)

(=oddalają od szczęścia)

NM – eudajmonizm c.d.

NM – eudajmonizm c.d.



Zadaniem etyki jest odpowiedzieć na

Zadaniem etyki jest odpowiedzieć na

pytanie - Co uszczęśliwia człowieka

pytanie - Co uszczęśliwia człowieka

rzeczywiście a co pozornie?

rzeczywiście a co pozornie?



Kto trafnie rozwiązuje ten problem, ten jest

Kto trafnie rozwiązuje ten problem, ten jest

mądry.

mądry.



Ostatecznie uszczęśliwia (najlepiej

Ostatecznie uszczęśliwia (najlepiej

udoskonala) człowieka NAJDOSKONALSZY

udoskonala) człowieka NAJDOSKONALSZY

AKT (KONTEMPLACJA) NAJDOSKONALSZEJ

AKT (KONTEMPLACJA) NAJDOSKONALSZEJ

WŁADZY LUDZKIEJ (ROZUMU) W STOSUNKU

WŁADZY LUDZKIEJ (ROZUMU) W STOSUNKU

DO NAJDOSKONALSZEGO OBIEKTU

DO NAJDOSKONALSZEGO OBIEKTU

(PIERWSZY PORUSZYCIEL WSZECHRZECZY).

(PIERWSZY PORUSZYCIEL WSZECHRZECZY).

NM - eudajmonizm c.d.

NM - eudajmonizm c.d.

Odmiany eudajmonizmu:

Odmiany eudajmonizmu:



HEDONIZM (szczęście = maksimum

HEDONIZM (szczęście = maksimum

przyjemności)

przyjemności)



PERFEKCJONIZM (szczęście = doskonałość)

PERFEKCJONIZM (szczęście = doskonałość)

W eudajmonizmie „moralnie zły” = „nierozsądny”,

W eudajmonizmie „moralnie zły” = „nierozsądny”,

czyli „obierający niewłaściwe środki do celu.

czyli „obierający niewłaściwe środki do celu.

Człowiek wybierający niewłaściwy cel, o którym

Człowiek wybierający niewłaściwy cel, o którym

wie, że go od szczęścia oddali jest postrzegany

wie, że go od szczęścia oddali jest postrzegany

tutaj jako „głupiec”.

tutaj jako „głupiec”.

Moralność i szczęście

Moralność i szczęście



Moralna powinność działania (MPD) odznacza się

Moralna powinność działania (MPD) odznacza się

bezinteresownością: nie pozwala adresata mojego

bezinteresownością: nie pozwala adresata mojego

czynu traktować jedynie jako środek do mojego celu.

czynu traktować jedynie jako środek do mojego celu.



Eudajmonizm nie respektuje dobra (godności)

Eudajmonizm nie respektuje dobra (godności)

drugiej osoby znajdującej się w polu mojego

drugiej osoby znajdującej się w polu mojego

działania.

działania.



Taką rolę mogę odegrać ja sam w stosunku do

Taką rolę mogę odegrać ja sam w stosunku do

siebie. Tutaj możliwości oddziaływania są znacznie

siebie. Tutaj możliwości oddziaływania są znacznie

większe. Tylko ja siebie samego potrafię najgłębiej

większe. Tylko ja siebie samego potrafię najgłębiej

ubogacić lub zranić, a nawet uczynić moralnie

ubogacić lub zranić, a nawet uczynić moralnie

złym!!!

złym!!!



Powinienem dążyć do własnego szczęścia.

Powinienem dążyć do własnego szczęścia.



Powinienem do siebie samego odnosić się

Powinienem do siebie samego odnosić się

z bezinteresowną życzliwością i miłością.

z bezinteresowną życzliwością i miłością.



Jestem samemu sobie moralnie „zadany”

Jestem samemu sobie moralnie „zadany”

i odpowiedzialny za siebie.

i odpowiedzialny za siebie.



Czasami nie wiem, jak pogodzić dobro

Czasami nie wiem, jak pogodzić dobro

własne i dobro innych, bywa tak, że

własne i dobro innych, bywa tak, że

błędnie rozwiązuj

błędnie rozwiązuj

ę

ę

takie trudności, ale to

takie trudności, ale to

nie znaczy, że mus

nie znaczy, że mus

zę

zę

siebie traktować

siebie traktować

instrumentalnie, by bezinteresownie

instrumentalnie, by bezinteresownie

traktować innych

traktować innych

(i

(i

odwrotnie

odwrotnie

)

)

.

.

Moralność i szczęście

Moralność i szczęście

N

N

orma moralności

orma moralności

–

–

DEONTONOMIZM

DEONTONOMIZM



Deontonomizm (od „deon” – gr. powinność,

Deontonomizm (od „deon” – gr. powinność,

„nomos” – gr. prawo).

„nomos” – gr. prawo).



Według D

Według D

eontonomizmu

eontonomizmu

–

–

NAKAZ

NAKAZ

ODPOWIEDNIEGO AUTORYTETU

ODPOWIEDNIEGO AUTORYTETU

jest źródłem i

jest źródłem i

miarą moralnego dobra

miarą moralnego dobra

(powinności).

(powinności).

Wobec tego nakazu dalsze uzasadnienie nie jest

Wobec tego nakazu dalsze uzasadnienie nie jest

potrzebne ani możliwe (Latarnik w powieści

potrzebne ani możliwe (Latarnik w powieści

A.

A.

de Saint-Exupery’ego „Mały Książe”

de Saint-Exupery’ego „Mały Książe”

: - „Rozkaz

: - „Rozkaz

to rozkaz. Tu nie ma nic do rozumienia”

to rozkaz. Tu nie ma nic do rozumienia”

).

).

Deontonomizm c.d.

Deontonomizm c.d.

Rodzaje deontonomizmu według

Rodzaje deontonomizmu według

„odpowiedniego” prawodawcy:

„odpowiedniego” prawodawcy:



Bóg (teonomizm lub woluntaryzm):

Bóg (teonomizm lub woluntaryzm):



Inny człowiek lub grupa ludzi

Inny człowiek lub grupa ludzi

(heteronomizm):

(heteronomizm):



Ja sam (autonomizm).

Ja sam (autonomizm).

Deontonomizm c.d.

Deontonomizm c.d.

W życiu często mogę nie znać powodów

W życiu często mogę nie znać powodów

nakazu, ale to nie znaczy, że tych powodów

nakazu, ale to nie znaczy, że tych powodów

nie ma. Nawet w religii zastanawiamy się

nie ma. Nawet w religii zastanawiamy się

nad przykazaniami, rozważamy ich rację.

nad przykazaniami, rozważamy ich rację.

Natomiast, deontonomizm twierdzi, że za

Natomiast, deontonomizm twierdzi, że za

nakazem nie stoi już żadna racja. „Nie ma

nakazem nie stoi już żadna racja. „Nie ma

tu nic do rozumienia. Rozkaz to rozkaz”.

tu nic do rozumienia. Rozkaz to rozkaz”.



Deontonomizm, podważając racjonalne

Deontonomizm, podważając racjonalne

podstawy moralności, odbiera człowiekowi

podstawy moralności, odbiera człowiekowi

podmiotowość (autonomię), sprowadza go

podmiotowość (autonomię), sprowadza go

do roli „pionka” wykonującego cudze

do roli „pionka” wykonującego cudze

nakazy na cudzą odpowiedzialność.

nakazy na cudzą odpowiedzialność.



Wersja deontonomizmu heteronomicznego w

Wersja deontonomizmu heteronomicznego w

skrajnej postaci – totalitaryzm (Hitlera, Stalina,

skrajnej postaci – totalitaryzm (Hitlera, Stalina,

północnokoreański itd.)

północnokoreański itd.)



W latach 60-ch XX w. amerykański psycholog

W latach 60-ch XX w. amerykański psycholog

Stanley Milgram przeprowadził eksperyment,

Stanley Milgram przeprowadził eksperyment,

mający na celu sprawdzenie jak dalece skłonni

mający na celu sprawdzenie jak dalece skłonni

posunąć się przeciętni Amerykanie w

posunąć się przeciętni Amerykanie w

wyrządzaniu krzywdy drugiej osobie (rzekomo

wyrządzaniu krzywdy drugiej osobie (rzekomo

poddawanej eksperymentalnej metodzie

poddawanej eksperymentalnej metodzie

nauczania) pod presją autorytetu rzekomego

nauczania) pod presją autorytetu rzekomego

kierownika eksperymentu.

kierownika eksperymentu.

Deontonomizm c.d.

Deontonomizm c.d.

Ochotnikom z różnych grup społecznych

Ochotnikom z różnych grup społecznych

powierzono rolę „nauczycieli”, zlecono im zadanie

powierzono rolę „nauczycieli”, zlecono im zadanie

aktywizowania pamięci „uczniów” dzięki

aktywizowania pamięci „uczniów” dzięki

stosowaniu wobec nich impulsów elektrycznych

stosowaniu wobec nich impulsów elektrycznych

jako kary za ich błędne odpowiedzi. „Nauczyciele”

jako kary za ich błędne odpowiedzi. „Nauczyciele”

nie wiedzieli, że „uczniowie” nie byli podłączeni do

nie wiedzieli, że „uczniowie” nie byli podłączeni do

prądu, lecz udawali wstrząsy. „Nauczyciele” mieli

prądu, lecz udawali wstrząsy. „Nauczyciele” mieli

przed sobą generator prądu wyskalowany od 15 do

przed sobą generator prądu wyskalowany od 15 do

450 Volt, nad sobą instruktora, zaś w sąsiednim

450 Volt, nad sobą instruktora, zaś w sąsiednim

pokoju za szybą – „ucznia”, który dobrze udawał

pokoju za szybą – „ucznia”, który dobrze udawał

skutki potęgujących się wstrząsów elektrycznych.

skutki potęgujących się wstrząsów elektrycznych.

Deontonomizm c.d.

Deontonomizm c.d.

eskperyment S.Milgrama

eskperyment S.Milgrama

Eksperyment Milgrama

Eksperyment Milgrama

„

„

Nauczyciel” wiedział, że kolejne dawki prądu

Nauczyciel” wiedział, że kolejne dawki prądu

powodują coraz poważniejsze szkody na

powodują coraz poważniejsze szkody na

zdrowiu „ucznia”, do śmierci włącznie. Pytanie

zdrowiu „ucznia”, do śmierci włącznie. Pytanie

– do jakiego stopnia „nauczyciele” byli

– do jakiego stopnia „nauczyciele” byli

posłuszni nakazom

posłuszni nakazom

„

„

instruktorów

instruktorów

”

”

,

,

ponaglających ich w razie potrzeby do

ponaglających ich w razie potrzeby do

zwiększenia kary elektrycznej.

zwiększenia kary elektrycznej.

62% badanych w roli „nauczycieli” aplikowało

62% badanych w roli „nauczycieli” aplikowało

impulsy aż do końca eksperymentu. Tak dalece

impulsy aż do końca eksperymentu. Tak dalece

jesteśmy skłonni ulegać autorytetom

jesteśmy skłonni ulegać autorytetom

!!!

!!!

Deontonomizm –

Deontonomizm –

eksperyment Milgrama c.d.

eksperyment Milgrama c.d.

Czy hitlerowski nazizm (czy inny

Czy hitlerowski nazizm (czy inny

totalitaryzm) nie bazował na tej samej

totalitaryzm) nie bazował na tej samej

gotowości do zrzucenia odpowiedzialności

gotowości do zrzucenia odpowiedzialności

na Fuhrera?

na Fuhrera?

Nazizm to tylko jeden z przykładów

Nazizm to tylko jeden z przykładów

„deontonomizmu praktycznego” –

„deontonomizmu praktycznego” –

skłonność do zrzekania się własnej

skłonność do zrzekania się własnej

podmiotowości na rzecz innych (partii

podmiotowości na rzecz innych (partii

politycznej, opinii społecznej, itd.)

politycznej, opinii społecznej, itd.)

Autorytet i rozum

Autorytet i rozum



Deontonomizm autonomiczny – w czynie
najważniejszym kryterium oceny moralnej jest to,
że jest aktem nieskrępowanego wolnego wyboru,
nie wymagającego dalszego uzasadnienia.
„Róbta co chceta!”



A co ze żmudnym szukaniem prawdy? Prawdy o
dobru?



Wolność sama przez się jest „ślepa”, potrzebuje
przewodnika. Jeśli go nie znajdzie, to podda się
woli innych autorytetów (popędy wewnętrzne, inni
ludzie).



Człowiek jest (i powinien być) autonomicznym
podmiotem swych czynów, ale tylko wtedy, gdy
kieruje się prawdą (o sobie samym, o szczęściu).

PERSONALIZM

PERSONALIZM



Czyn jest moralnie dobry, o ile stanowi akt afirmacji
osoby dla niej samej (także czyn wobec siebie
samego). [Afirmacja = potwierdzenie, uznanie]



Ważne jest dostrzec różnicę pomiędzy TRESURĄ a
WYCHOWANIEM.



Komuś, kto został „wychowany” drogą tresury, trudno
dostrzec to szczególne dobro, jakim jest ludzka osoba.



Nie istnieje wychowanie bez wolności, bez prawdy, bez
dobra i piękna. Wmawianie jest rodzajem manipulacji,
a więc i zniewolenia człowieka (wychowanka).

PERSONALIZM c.d.



Dobra (użyteczne, przyjemne i godziwe)
domagają się rozpoznania i uporządkowania
(hierarchii) w życiu każdego człowieka. Kiedy
w czynach, wyborach danej osoby
dostrzegamy takie uporządkowanie, możemy
stwierdzić na ile ta osoba jest dojrzała.



Korzeń dojrzewania tkwi w prawdzie, że
człowiek jest rozumnym i wolnym podmiotem
swego życia, zdolnym do miłości, że JEST
OSOBĄ, czyli sam stanowi o sobie.

Dobroć i słuszność



Dobra intencja nie wystarcza, by czyn był
obiektywnie słuszny.



Nierzadko działamy w ograniczonych
możliwościach rozeznania sytuacji,
popełniamy błędy.



Moralnie dobrą intencję ma człowiek,
który usiłuje podjąć słuszne działanie.



Dobroć i słuszność działania ocenia się
jednakowo: musi mieć na względzie dobro
osoby, na którą skierowane jest dane
działanie.

Trzy źródła moralności

czynu



Cel przedmiotowy – co człowiek czyni



Cel podmiotowy (intencja) – to, dlaczego
człowiek czyni to, co czyni



Okoliczności – to, jak realizuje człowiek
swoje działanie.
Dobroć czynu odnosi się do intencji
Słuszność czynu odnosi się do celu
przedmiotowego (przedmiot czynu) i
okoliczności.

Godziwy czyn – jest zarazem dobry i

słuszny.



Josh McDowell, Budowanie miłości

Josh McDowell, Budowanie miłości

:

:



To zachowanie stwarza w nas

To zachowanie stwarza w nas

odpowiednią strukturę mózgu,

odpowiednią strukturę mózgu,

dziedziczność nie ma tu kluczowego

dziedziczność nie ma tu kluczowego

znaczenia (plastyczność mózgu – mózg

znaczenia (plastyczność mózgu – mózg

zmienia się sam w stosunku do bodźców)

zmienia się sam w stosunku do bodźców)



Atmosfera miłości, troski i bezpieczeństwa

Atmosfera miłości, troski i bezpieczeństwa

pozwala na optymalny rozwój mózgu.

pozwala na optymalny rozwój mózgu.

Cel i środki działania



Ludzkie życie – to wartość podstawowa
(samo w sobie nie jest celem, gdyż człowiek
żyje po coś)



Życie jest fundamentem innych dóbr,
umożliwia ich osiągnięcie.



Czyn absolutnie zły to taki, który niejako
uderza w samą godność człowieka.



Takiego czynu nie może usprawiedliwić
żaden środek.

ZŁOTA REGUŁA



Nie czyń drugiemu tego, co tobie niemiłe.



Złota Reguła pomaga nam uniknąć
popełniania błędów. Jest związana z
poznaniem siebie samego „od wewnątrz”.

Pobudza nas do współ-odczuwania z drugim.
W głębszym rozumieniu: Jeśli naprawdę

kochasz bliźniego i chcesz wiedzieć, co jest
dla niego naprawdę dobre, to wejrzyj w
siebie i zastanów się, czego ty byś w tej
sytuacji oczekiwał od innych. I to czyń.

Złota Reguła – to próba moralnej dojrzałości.

Prawo – prawo naturalne -

prasumienie



Prawo wieczne – rozumny ład ustanowiony przez
samego Boga.



Prawo naturalne – uczestnictwo Bożego prawa
w rozumnej naturze (św. Tomasz z Akwinu) –
oznacza, że w tym, co ja sam rozpoznaję jako
prawdziwe i słuszne, jest obecny głos i prawo
samego Stwórcy.



Bóg powierzył mnie samemu sobie poprzez moją
rozumną naturę.

Człowiek ma w sobie prasumienie – elementarne,

oczywiste przeświadczenie, że należy czynić
dobro a unikać zła.

Prawo naturalne a prawo

stanowione



Prawo stanowione – to prawo przyjęte
w społecznościach ludzkich, to jest
pozytywne.



Prawo pozytywne obowiązuje w
sumieniu dokładnie dlatego i na tyle, o
ile stanowi wyraz prawa naturalnego.



Sumienie jest ostateczną normą
moralności.

Cnota



Cnota – to stała skłonność i
sprawność woli w czynieniu dobra.



Aretologia – nauka o cnotach.



Cnoty kardynalne (od łac. cardo =
zawias):



Cnoty teologiczne: wiara, nadzieja,
miłość.

Cnoty kardynalne

Roztropność – pozwala trafnie rozpoznać

dobro.

Męstwo – pozwala osiągną dobro trudne.
Umiarkowanie – pomaga opanować

popęd do zachowania życia i popęd do
przekazywania życia.

Sprawiedliwość – nakazuje oddać

każdemu to, co mu należne.

Budowanie więzi miłości

(Josh McDowell)



6 kroków budowania miłości:

1) Afirmacja („cieszę się, że jesteś!”)
2) Akceptacja („kocham cię takiego, jaki jesteś,

bezwarunkowo!”)

3) Docenianie (dziękuję, że robisz to, nieważny jest

wynik, lecz zaangażowanie)

4) Współ-odczuwanie (dzielenie smutków i radości,

„płaczcie z płaczącymi i cieszcie się z tymi, którzy się
cieszą”)

5) Dostępność (czas udzielany – to miłość, mając dla

mnie czas mówisz mi: „jesteś ważny dla mnie”)

6) Stawianie granic (zasad) i gotowość do rozliczania.

Josh McDowell

Człowieczeństwo w dzieciach zabija nasza

obojętność, która jest rodzajem nienawiści.

Obojętność powoduje w mózgu dziecka (nastolatka)

zmiany podobne do przemocy seksualnej.



Edukacja bez budowania więzi
wywołuje bunt, daje skutki odwrotne
do zamierzonych. Jest to
potwierdzone w wielu badaniach.



Edukacja bez budowania więzi jest
skazana na porażkę!

Wzór działań w Biblii



Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem:
ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód,
a Duch Boży unosił się nad wodami.



Wtedy Bóg rzekł: Niechaj się stanie światłość! I
stała się światłość.



Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją
od ciemności.



I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność
nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek -
dzień pierwszy. (Księga Rodzaju 1,1-5)

Wzór czynu ludzkiego



Duch Boży unosił się nad wodami – obraz
ptaka, wysiadującego jajo, ogrzewającego go
sobą, by wylęgło się pisklę.



„Bóg rzekł” – słowo Boże jest żywe i
skuteczne, ludzkie działanie niejako
odzwierciedla tę moc kierując uwagę na
przedmioty.



„Bóg widząc” – spojrzenie, pełne dobroci.



„Że światłość jest dobra” – dostrzegamy
przede wszystkim dobro (chwalimy,
doceniamy)

Wzór czynu ludzkiego



„Oddzielił ją od ciemności” -
wyodrębniamy, podnosimy, oczyszczamy
rozpoznane dobro, podążamy ku niemu.



„I nazwał Bóg światłość dniem, a
ciemność nazwał nocą” – powracamy do
czynności mówienia, werbalizacji, przez
to niejako przenikamy sobą świat,
łączymy się z nim w sposób duchowy –
POPRZEZ SŁOWO.



A Bóg widział, że wszystko, co uczynił,
było bardzo dobre (Rdz. 1,31).