Nauki o człowieku

Wykład nr 11

Filogeneza człowieka, cz. 3

Homo ergaster,

około 1.9 mln lat temu



był w większym stopniu mięsożercą



jako pierwszy człowiekowaty przeniósł się
poza Afrykę



z niego na terenie Azji (?) powstał Homo
erectus, rozpowszechniony także w Afryce
i prawdopodobnie także w Europie



znaleziska H. ergaster/H. erectus
datowane na 1.8 – 0.13 mln. lat temu

H. ergaster/erectus

H. ergaster/erectus

Homo ergaster/erectus



pierwsze znaleziska na Jawie, 1891



Eugène Dubois, wyprawa w celu znalezienia

"brakującego ogniwa"



sklepienie czaszki i kompletna kość udowa



pierwotna nazwa to Pithecanthropus erectus



1927: Davidson Black opisał człowieka z

Czukutien (Chiny)



pierwotna nazwa to Sinanthropus pekinensis



w roku 1951 obie formy zostały nazwane

Homo erectus

H. ergaster/erectus

H. erectus - rekonstrukcja

Homo ergaster



znaleziska po obu stronach jez. Turkana



1975: Koobi Fora niemal kompletna czaszka

KNM–ER 3733



pojemność 850 cm

3

, datowana na 1.8 mln.

lat



1985: „chłopiec z Nariokotome”, 1.6 mln. lat



dziewięcioletni osobnik miał 160 cm,

pojemność czaszki 880 cm

3



mógł osiągnąć 180 cm wzrostu

„Chłopiec z Nariokotome”

Zróżnicowanie H.

ergaster/erectus

Dmanisi



żuchwa z Dmanisi (Gruzja), wiek

określony na 1.8–1.6 mln lat



później szkielety sześciu osobników

H. ergaster/erectus



wzrost rozmiarów ciała i zmniejszenie

dymorfizmu płciowego



mężczyźni do 180 cm wzrostu, kobiety 155

cm



szkielet postkranialny podobny do

współczesnego, tylko bardziej masywny



podstawowa różnica to stosunkowo długa

szyjka i duża głowa kości udowej



kanał rodny prawie taki sam, jak u ludzi

współczesnych; wydłużone dzieciństwo



nadal dość duże zróżnicowanie morfologiczne

H. ergaster/erectus



mięsożerny lub padlinożerny tryb życia?



Lewis Binford i koncepcja padlinożerstwa



na kościach zwierząt widoczne są ślady

rozczłonkowywania i oddzielania mięsa



znaleziska skupisk kości i narzędzi jako miejsca,

w których ludzie żerowali, przenosząc tam

upolowane zwierzęta i padlinę



pierwsze drewniane włócznie znalezione w roku

1997 w Schöningen w Niemczech; datowane na

400 tys. lat; wtedy już na pewno łowiectwo

Kultura aszelska



kultura aszelska, po raz pierwszy

poświadczona około 1.4 mln. lat temu



zespół aszelski z Konso-Gardula w Etiopii



duże pięściaki o kształcie kropli, narzędzie

tnące, prototyp siekiery



świadectwo przekazu kulturowego



brak większych zmian aż do środkowego

paleolitu



najstarszy zespół aszelski poza Afryką to

Ubeidiya w Izraelu, ok. 1 mln. lat

Kultura aszelska

Kultura aszelska

Homo florensis (2003)

H. florensis

Homo florensis



rozpoznany jako odrębny

gatunek człowieka



zaburzony kontekst

archeologiczny



wyjaśnienie alternatywne:

osobnik patologiczny



mikrocefalia



syndrom Larona

Od H. erectus do H. sapiens



Homo antecessor z Atapuerca (1), co
najmniej 300 tys. lat temu



Homo heidelbergensis i inne znaleziska
europejskie (Steinheim, Swanscombe, 2),
300—200 tys. lat temu



Kabwe (Broken Hill, 3) w Zambii, 200 tys.
lat temu, czaszka o pojemności 1280 cm

3

Atapuerca



około 30 osobników datowanych na 300 tys.

lat, niektóre mogły być nawet sprzed 780 tys.

lat



nazwa Homo antecessor, raczej wywodzący

się od afrykańskiego Homo ergaster niż

azjatyckiego Homo erectus



związek z neandertalczykami i ludźmi

współczesnymi wciąż dyskutowany,

prawdopodobnie przodek obu form



nieco późniejsza żuchwa z Mauer znaleziona

w 1907: Homo heidelbergensis

Neandertalczycy



Europa, Bliski Wschód i Azja Centralna między
250 a 30 tys. lat temu



masywna budowa ciała, krótki tułów będący
przystowaniem do zimnego klimatu



przeciętny wzrost mężczyzn 170 cm, kobiet 160
cm; waga odpowiednio 65 i 50 kg



pojemność czaszki 1450 cm

3

, więcej niż u ludzi

współczesnych



możliwość posługiwania się mową artykułowaną



łowcy i zbieracze żyjący w małych ruchliwych
grupach

Neandertalczycy



pierwsze znalezisko w roku 1856 w dolinie

Neandra; nazwa gatunkowa nadana w roku

1864 przez Williama Kinga



w roku 1908 niemal kompletny szkielet z La

Chapelle-aux-Saints, na podstawie którego

stwierdzono, że neandertalczyk nie był

bezpośrednim przodkiem ludzi współczesnych



później gorąca dyskusja, brak jednoznacznej

odpowiedzi na pytanie o związki

neandertalczyków i ludzi współczesnych

Czy neandertalczycy to inny

gatunek niż Homo sapiens?

Czy neandertalczycy to inny

gatunek niż Homo sapiens?

Różnice między

neandertalczykami a ludźmi

współczesnymi

Neandertalczycy



technika mustierska,

narzędzia odłupkowe



pod koniec istnienia

neandertalczyków technika

szatelperońska, większa

liczba smukłych narzędzi

wiórowych



znacznie większe

zróżnicowanie narzędzi niż

w kulturze aszelskiej



celowe pochówki?

Zasięg występowania neandertalczyków

Szanidar

Amud

Teszik-Tasz

Neandertalczycy -- rekonstrukcje

Kuzyni czy przodkowie?



populacje obu gatunków mogły żyć między

120 a 40 tys. lat temu obok siebie



stanowiska Tabun, Amud i Kebara neandertal-

skie, Skhul i Qafzeh człowieka współczesnego



w Europie człowiek o współczesnej morfologii

pojawia się relatywnie późno, ok. 40 tys. lat

temu i stopniowo wypiera neandertalczyka ze

wschodu na zachód



najmłodszy znany neandertalczyk z Zafarraya

w Hiszpanii, 27 tys. lat temu

Pochodzenie człowieka

współczesnego



hipoteza multiregionalna



hipoteza „pożegnania z Afryką”



"mitochondrialna Ewa"

„Pożegnanie z Afryką”

„Pożegnanie z Afryką”

Dwie migracje?

„Mitochondrialna Ewa”

„Genetyczny Adam”

Wzrost wielkości mózgu

Wielkość mózgu a masa ciała

Wzrost wielkości mózgu



koszty wzrostu wielkości mózgu: wydłużenie

opieki nad dzieckiem i trudniejszy poród



hipoteza, że wzrost wielkości mózgu ma

związek z interakcjami społecznymi



małpy budują swoją pozycję w grupie

tworząc sojusze z innymi, do tego jest

potrzebna zwiększona inteligencja



osobniki o wyższej pozycji odnoszą większy

sukces rozrodczy

Mowa artykułowana



mowa artykułowana mogła pojawić się nie

wcześniej niż 300 tys. lat temu



neandertalczycy mieli budowę czaszki i

kości gnykowej umożliwiającą

posługiwanie się mową artykułowaną



rozwinięta sztuka pojawia się dopiero ok.

32 tys. lat temu, na taki okres zwykle

datuje się pojawienie rozwiniętej mowy



mowa mogła pojawić się jako sposób

nawiązy-wania interakcji społecznych

Modele filogenezy człowieka

Modele filogenezy człowieka