Przyrost naturalny Saldo migracji

Stopa (tempo) zmian ludnościowych wyrażona jest na 1000 mieszkańców, czyli w ‰.

Stopa urodzeń jest silnie uzależniona od struktury wieku.

Lepszą miarą zastępowalności pokoleń jest współczynnik płodności kobiet, czyli średnia liczba urodzeń żywych przypadająca na jedną kobietę w wieku rozrodczym.

Zastępowalność pokoleń zapewnia współczynnik płodności w wysokości 2,1 dzieci na jedną kobietę.

Średnia długość życia jest bardzo silnie uzależniona od umieralności niemowląt i dzieci.

Model przejścia demograficznego pokazuje fazy rozwoju demograficznego społeczeństwa w wyniku zmiany stopy urodzeń i stopy zgonów.

Model przejścia demograficznego wskazuje na samoregulację liczby ludności w przeciwieństwie do teorii Malthusa, która upatruje zatrzymanie wzrostu liczby ludności w wyniku przyczyn przyrodniczych.

Stopa urodzeń i zgonów (przyrost naturalny) zależą od:

1. Struktury płci i wieku

2. Poziomu życia

3. Warunków politycznych

4. Wzorców kulturowych

Krytyka modelu przejścia demograficznego:

• Opisuje zmiany w czasie, ale nie wyjaśnia dlaczego zachodzą

• Sugeruje, że wszystkie społeczeństwa muszą przejść przez te same fazy rozwoju demograficznego, przez które przeszyły kraje wysoko rozwinięte

• Sugeruje, że rozwój demograficzny ma charakter linearny, np. nie przewiduje możliwości wzrostu stopy urodzeń

Na co wpływa struktura wieku (skutki):

1. Stopa urodzeń i zgonów – przyrost lub spadek liczby ludności

2. Presja na system edukacji, opieki zdrowotnej i społecznej

3. Podaż siły roboczej na rynku pracy

4. Wchodzenie na rynek ludzi wykształconych, przedsiębiorczych i innowacyjnych

5. Wielkość popytu, w tym tzw. „nowy popyt”

6. Obciążenie dochodów osób pracujących utrzymywaniem ludzi niepracujących

Starzenie się społeczeństw jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla przyszłego rozwoju gospodarczego wielu krajów rozwiniętych:

1. Niedobór konsumentów (ograniczenie popytu)

2. Niedobór pracowników, zwłaszcza przedsiębiorczych i innowacyjnych młodych ludzi

3. Niedobór pracujących podatników w stosunku do liczby emerytów (niewydolność systemu emerytalnego)

Nierówności społeczne – różnice dostępu do cenionych dóbr społecznych uznawanych w danym społeczeństwie za istotne.

Rodzaje dóbr społecznych, dostęp do niektórych określa pozycję człowieka w strukturze społecznej:

1. Dochody i majątek – klasa ekonomiczna

2. Prestiż i uznanie – status społeczny

3. Władza – pozycja polityczna

(Nie)równość szans = (nie)równość w możliwościach dostępu do dóbr społecznych = (nie)równy start.

(Nie)równość wyników (warunków) = (nie)równość w zakresie faktycznie uzyskanych dóbr społecznych.

Sprawiedliwość społeczna określana jest na podstawie:

1. Albo wielkości nierówności

2. Albo sposobu powstawania nierówności

Deprywacja społeczna – dostęp do dóbr społecznych (standard życia) poniżej poziomu uznawanego w danym społeczeństwie za akceptowalny.

Nierówności przestrzenne – uznawane społecznie za istotne nierówności w dostępie do dóbr społecznych między mieszkańcami regionów, miast, dzielnic.

Na czym polega wpływ miejsca zamieszkania (przestrzeni) na szanse życiowe człowieka?:

• Kontakty społeczne, między innymi: aspiracje, wartości, wzorce zachowań, język

• Możliwość wykształcenia

• Możliwość pracy

• Warunki mieszkaniowe

• Warunki zdrowotne

• Narażenie na patologie społeczne

Miejsce w przestrzeni pośredniczy w odtwarzaniu nierówności możliwości (szans)

Niektóre obszary mogą stawać się pułapkami deprywacji, tj. obszarami, z których trudno się wydostać (ograniczone szanse życiowe).

Miejsce zamieszkania w przestrzeni jest wynikiem:

1. Wyboru kulturowego

2. Ograniczeń ekonomicznych, kulturowych, politycznych.

Proces negatywnej selekcji społecznej – polega na odpływie z obszaru o niskim poziomi życia ludzi bardziej wykształconych i przedsiębiorczych w wyniku czego pozostają grupy najsłabsze, np.: najbiedniejsi, niewykształceni, najmniej zaradni, najstarsi.

Wykluczenie społeczne (marginalizacja) – pozbawienie dostępu do uczestniczenia w życiu społecznym tj. dóbr społecznych uznawanych w danym społeczeństwie za oczywiste, np.: pracy, opieki zdrowotnej, możliwości kształcenia.

Wykluczenie społeczne wyraża nierówność szans.

Celem polityki społecznej powinno być przełamywanie ograniczeń i barier, które powodują wykluczenie społeczne (marginalizację) pewnych grup (mieszkańców obszarów stanowiących pułapki deprywacji) – poprawa ich szans życiowych czyli dostępu do dóbr społecznych.

Cechy nierówności przestrzennych:

• Nierówności są zazwyczaj bardzo duże w skali międzynarodowej (między krajami)

• Nierówności są umiarkowane w skali międzyregionalnej

• Nierówności są bardzo duże w skali lokalnej (np. między gminami)

Pomiary nierówności przestrzennych zależą od:

• Liczby i wielkości jednostek przestrzennych na jakie podzielono dany obszar

• Przecięcia zwartych koncentracji zjawiska