Czy głód i niedożywienie są wynikiem ograniczonych zasobów przyrody?

Neomaltuzjanizm – pogląd mówiący o tym, że rosnąca liczba ludności przy ograniczonych zasobach przyrody powoduje, że produkcja żywności nie nadąża, co prowadzi do głodu i niedożywienia. – Thomas Malthus

Krytyka poglądu Malthusa:

• W skali całego globu nie ma deficytu żywności

• Produkcja żywności w świecie rośnie szybciej od liczby ludności, podobnie ma być według prognoz w następnych dziesięcioleciach

• Liczba ludności niedożywionych na świecie zmniejszyła się w latach 1980-2000 o 200 milionów

Wszystko to świadczy o tym, że wyjaśnienia neomaltuzjańskie są nietrafne.

Głód i niedożywienie jawią się nierzadko jako bezpośrednio efekt deficytów rolnych, suszy, deficytów wody, erozji gleb i innych niekorzystnych warunków przyrodniczych.

W rzeczywistości relacja między liczbą ludności, a zasobami przyrody zależy od wielu czynników pośrednich (np.: technologia, kultura rolna, wykształcenie)

Główne przyczyny głodu i niedożywienia:

1. Niski poziom życia (bieda)

2. Niesprawne instytucje publiczne (państwa)

3. Konflikty zbrojne (wojny)

4. Zadłużenie krajów słabo rozwiniętych

5. Konkurencja ze strony subsydiowanego rolnictwa USA i UE

6. Ponadto m.in. nadmierna urbanizacja, rozwój produkcji na eksport

Typy rolnictwa według odbiorców:

• Samozaopatrzeniowe – konsumpcja przez rodzinę rolnika

• Rynkowe – sprzedaż na rynku (dla zysku)

Typy rolnictwa według intensywności nakładów:

• Intensywne – wysokie nakłady kapitału i pracy ludzkiej na 1 ha

• Ekstensywne – niskie nakłady kapitału i pracy ludzkiej na 1 ha

Głód i niedożywienie są przede wszystkim wynikiem sposobu gospodarowania przez człowieka. Zasoby przyrodnicze umożliwiają wyżywienie znacznie większej liczby ludności.

Przyczyny problemów z zaopatrzeniem w wodę:

• Wielkość zużycia: rolnictwo (70%), przemysł, gospodarstwa domowe

• Straty w zaopatrzeniu: np. w nawadnianiu użytków rolnych (straty wynoszą $\frac{2}{3}$)

• Zanieczyszczenie wód

• Mała retencja (liczne małe zbiorniki)

Zasoby energetyczne udokumentowane:

• Ropa naftowa wystarczy na 40 lat obecnego zużycia

• Gaz ziemny wystarczy na 60 lat obecnego zużycia

• Węgiel kamienny wystarczy na 100 lat obecnego zużycia

Istnieje niepewność co do wielkości zasobów energetycznych, ale nie ma pewności, że wiele z nich ma charakter niewyczerpywany i nieodnawialny.

Wytwarzanie energii jest jednym z głównych źródeł degradacji środowiska przyrodniczego. Skala degradacji powodowana przez wykorzystywanie źródeł energii jest różna:

• Np. wykorzystywanie węgla kamiennego w porównaniu z wykorzystywaniem ropy naftowej powoduje:

  • Większą degradację powierzchni Ziemi

  • Większą emisję pyłów i gazów (SO₂) przy spalaniu

• Połowa drewna wykorzystywana jest jako surowiec energetyczny

Możliwe rozwiązania zaopatrzenia w energię:

1. Ograniczenie zużycia przez konsumentów

2. Technologie oszczędnościowe (m.in. zmniejszenie straty w produkcji i przesyle, stosowanie energooszczędnych technologii w przemyśle)

3. Alternatywne źródła energii, w tym przede wszystkim źródła odnawialne.

Główne trudności wykorzystywania alternatywnych źródeł energii:

1. Niezawodność (np. przerwy w wytwarzaniu energii)

2. Opłacalność ekonomiczna (wysokie koszty)

3. Skutki ekologiczne i społeczne:

   • Np. duże zbiorniki wodne powodują zmiany w środowisku przyrodniczym

   • Np. Wycinanie lasów pod uprawę soi (biopaliwa)

ENERGETYKA JĄDROWA

Zalety energetyki jądrowej:

• Niewielkie zapotrzebowanie na surowce naturalne

• Niewielka emisja zanieczyszczeń atmosferycznych

Wady energetyki jądrowej:

• Zagrożenie skażeniem radioaktywnym w przypadku awarii

• Gdzie składować odpady radioaktywne

• Zagrożenie terrorystyczne

• Wysokie koszty i długi czas budowy

• Konieczność stworzenia odpowiednich zabezpieczeń

• Negatywne postawy społeczne

Zużycie energii

?

Zużycie

energii

Przedindustrialny Industrialny Postindustrialny Rozwój w czasie

Problemy energetyczne poszczególnych krajów są rożne:

• W krajach wysoko rozwiniętych zużycie energii na 1 mieszkańca jest bardzo wysokie co prowadzi do szybszego wyczerpania zasobów i zanieczyszczenia środowiska

• W krajach słabo rozwiniętych głównym problemem jest niedobór energii

Posiadanie surowców naturalnych, a rozwój gospodarczy – PARADOKS:

Kraje opierające swój rozwój na wykorzystywaniu surowców naturalnych rozwijają się w długim okresie czasu, wolniej od krajów o ubogiej bazie surowcowej. Możliwe przyczyny takiej sytuacji:

• Branże surowcowe są bardziej podatne na fluktuację cen

• Surowce mogą tracić na znaczeniu w skutek wyczerpywania złóż lub ich substytucji

• Branże surowcowe w ograniczonym stopniu oddziałują na rozwój innych branż

• Rozwój branż surowcowych hamuje rozwój innych branż

Wyczerpywanie zasobów przyrody:

• Może zachodzić w różnej skali geograficznej (od globalnej, przez krajową do lokalnej)

• Następuje w różnych miejscach w różnym czasie

• Nie jest problemem nowym

Rozwiązania problemów ograniczonych zasobów:

1. Ograniczenie zużycia poprzez zmianę wzorców konsumpcji (hierarchia wartości – kultura)

2. Recykling – ponowne wykorzystanie tych samych materiałów

3. Rozwój nowych technologii (pozyskiwanie, wykorzystywanie zasobów)

4. Znalezienie nowych zasobów

Największe efekty daje działanie 1., a najmniejsze działanie 4.

Recykling:

1. U producenta – m.in. projektowanie wyrobów, które ułatwią ponowne wykorzystanie materiałów

2. U odbiorcy (konsumenta) – m.in. segregacja odpadów

Recykling musi być opłacalny w stosunku do składowania odpadów i wykorzystywania surowców naturalnych

Istota recyklingu – 3R: Reduce, Reuse, Recycle. W wersji spolszczonej 3U:

1. Unikaj używania zbędnych rzeczy

2. Używaj ponownie

3. Utylizuj

Największe korzyści daje działanie 1., potem 2., a najmniejsze 3.

Postawy wobec przyrody

Wrażliwość ekologiczna – wartość środowiska w hierarchii człowieka

Konflikt wartości ekologicznych, ekonomicznych (np. miejsce pracy), kulturowych i innych.

„Co technika zniszczyła to technika musi odbudować”

Mity dotyczące ochrony środowiska:

• Mit techniczny

• Mit ekonomiczny (determinizm ekonomiczny)

Problemy środowiskowe są wytworem społecznym tzn. są odbiciem tego jak społeczeństwo postrzega i wartościuje środowiska przyrodnicze.

Rozwiązywanie problemów środowiskowych uzależnione jest przede wszystkim od wartości kulturowych i czynników społecznych.

Zachowania środowiskowe są silnie zróżnicowane przestrzennie.

Postawy etyczne wobec przyrody i związane z nimi koncepcje przyrody:

1. Biocentryczne – immanentna wartość każdej istoty żywej, przysługująca jej z racji samego istnienia

2. Ekologiczne – wartość istnienia ekosystemów lub biosfery jako całości samej w sobie

3. Zachowawcze (antropogeniczne, humanistyczne) – wartość środowiska dla człowieka

Rozwój zrównoważony – (z ang. sustainable development) – zaspokajanie bieżących potrzeb społecznych bez pogarszania szans ich zaspokojenia przez przyszłe pokolenia.

Rozwój zrównoważony stanowi pewną koncepcję („filozofię”) myślenia o relacji człowiek-przyroda w ramach nurtu antropogenicznego.

Ruchy środowiskowe (organizacje ekologiczne) zaczęły się rozwijać dla:

1. Ochrony przyrody (walorów naturalnych)

2. Przeciwdziałania zanieczyszczeniom w skali lokalnej

Nastąpiła globalizacja ruchu środowiskowego

Dużą rolę we wzroście świadomości ekologicznej powodują katastrofy ekologiczne (np. wybuch w Czarnobylu)

Media dużo więcej uwagi poświęcają:

• Globalnym niż lokalnym problemom środowiskowym

• Zjawiskom ekstremalnym niż funkcjonowaniu środowiska i człowieka w środowisku

Tymczasem ludzie działają w skali lokalnej i tu są w stanie coś zrobić na rzecz środowiska.

ZACHOWANIA WOBEC ŚRODOWISKA

Wrażliwość ekologiczna Postrzeganie możliwości realnego przeciwdziałania zagrożeniom (przekonanie, że moje zachowanie coś realnie zmienia)

Świadomość ekologiczna

Zachowania proekologiczne (wpływ ludzi na ochronę środowiska):

1. Polityczne (wyborcze) – oparte na gotowości do ponoszenia kosztów ochrony środowiska

   1. Jako podatnicy (wydatki z budżetu)

   2. Jako konsumenci (wydatki firm = wyższe ceny)

2. Konsumenckie:

   1. Rodzaj nabywanych produktów

   2. Sposoby korzystania ze środowiska

W przypadku każdego problemu środowiskowego postawić można pytania:

1. Kogo dotyczy? (Jakich grup ludzi?)

2. Gdzie?

   1. W jakiej skali geograficznej występuje?

   2. W jakim miejscu?

3. Kiedy? W jakiej skali czasowej?

4. Jak go rozwiązać?

Konflikty społeczne wokół ochrony środowiska :

1. KTO?:

   1. Lobby przedsiębiorców

   2. Lobby naukowe

   3. Lobby pracownicze (związki zawodowe)

   4. Władze publiczne

   5. Grupy mieszkańców

   6. Organizacje ekologiczne

2. GDZIE? – skala geograficzna problemów środowiskowych wykracza często poza skalę oddziaływania wielu podmiotów:

   1. Problemy lokalne

   2. Problemy krajowe

   3. Problemy globalne

Podstawowe pytania dotyczące problemów środowiskowych powinny brzmieć:

1. Kto?

2. Gdzie?

Czy uzasadnione moralnie i praktycznie jest dyktowanie innym krajom/regionom/gminom działań proekologicznych?

W szczególności czy kraje wysoko rozwinięte mają moralne prawo dyktować warunki środowiskowe?

W skali regionalnej i lokalnej istnieje także problem narzucania z góry (przez rząd lub instytucje, władze) rozwiązań środowiskowych, których koszty ponoszą mieszkańcy regionu/miejscowości.

Działania podejmowane w celach proekologicznych wywołują nierzadko niezamierzone negatywne efekty:

• Środowiskowe

• Społeczne

Poważną trudność stanowi mierzenie wartości środowiska (uwzględnienie tej wartości w rachunku ekonomicznym przedsiębiorstw i konsumentów).

Sposoby wpływania władz publicznych na ochronę środowiska przez przedsiębiorstwa:

1. Prewencyjne

   1. Dotyczące projektowania technologii

   2. Dotyczące lokalizacji działalności

2. Eliminujące lub redukujące

3. Restytucyjne (odtwarzanie wartości środowiska)

4. Kompensujące

5. Represyjne

Przykładowe narzędzia polityki środowiskowej:

• Obszary chronione

• Normy środowiskowe

• Certyfikaty środowiskowe

• Oceny oddziaływania na środowisko