UJĘCIE PRAWIDOŁOWOŚCI INTERAKCJI PRZESTRZENNEJ W FORMIE MODELU GRAWITACJI

$$P = \frac{L_{A} \times L_{B}}{d}$$

P – przejazdy ludzi między miastami A i B

L_A – liczba ludności miasta A

L_B – liczba ludności miasta B

d – odległość między miastami A i B

$$P = k \times \frac{M_{A} \times M_{B}}{d^{R}}$$

P – przepływy (interakcja) między miastami A i B

M_A – „masa” przyciągająca miasta A

M_B – „masa” przyciągająca miasta B

R – wykładnik wyznaczający opór odległości

k – stała

W modelu grawitacji wielkości (przepływów (oddziaływań) między dwoma miejscami jest wprost proporcjonalna do masy przyciągającej tych miast (np. ludność, wielkość produkcji), a odwrotnie proporcjonalna do odległości między tymi miastami.

Zależność kosztów transportu od odległości dla różnych środków transportu:

Koszty

transportu

Odległość

Koszt transportu obejmuje:

• Koszty stałe (niezależne od odległości), tj. załadunek/wyładunek

• Koszty zmienne (zależne od odległości), tj. koszty przewozu

Geografia komunikacji (transportu) analizuje:

1. Sieci transportowe

2. Przepływy dóbr, osób i informacji

Sieć transportu to układ połączeń (dróg przepływów) i terminali

Geograficzne problemy analizy sieci transportowej:

• Lokalizacja terminali transportowych np. lotnisk, portów morskich, centrów logistycznych

• Konkurencja między terminalami

• Lokalizacja nowych połączeń (np. autostrad, szybkich kolei)

• Przestrzenna organizacja sieci transportu (np. budowa tzw. hubów lotniczych)

Wielkość transportu można mierzyć jako:

• Wielkość potoku przepływu między dwoma punktami

• Wielkość nadania/odbioru w danym terminalu

Otwarcie regionu oznacza silniejsze powiązania zewnętrzne niż wewnętrzne. Natomiast domknięcie regionu oznacza silniejsze powiązania wewnętrzne niż zewnętrzne.

Otwartość regionu w zakresie efektów mnożnikowych (wyciekanie efektów mnożnikowych lub rozprzestrzenienie się efektów mnożnikowych) oznacza zaspokojenie popytu miejscowych firm przez firmy pozamiejscowe.

W jakim stopnie efekty mnożnikowe:

• Są domknięte w obrębie miasta (zasięg lokalny)

• Rozprzestrzeniają się na otaczający region

• Rozprzestrzeniają się na cały kraj

• Wyciekają za granicę

Geograficzne badania przedsiębiorstw (firm):

• Lokalizacja produkcji i usług

• Powiązania między firmami (powiązania między miastami, regionami, państwami):

  • Zasięg sprzedaży dóbr i usług (od jakich rynków zbytu zależy rozwój regionu lub miasta)

  • Zasięg zaopatrzenia w dobra i usługi (jak daleko sięga oddziaływanie regionu lub miasta, tj. efekty mnożnikowe regionu)

ŁAŃCUCH PRODUKCYJNY:

Łańcuch produkcyjny kładzie nacisk na sekwencję działalności, czyli relacje między kolejnymi etapami wytwarzania dobra lub usługi.

Sieć produkcyjna kładzie nacisk na wszystkie relacje między podmiotami zaangażowanymi w proces wytwarzania dobra lub usługi.

Z punktu widzenia podmiotów kontrolujących łańcuch (sieć) produkcyjną wyróżnia się:

1. Sieci kontrolowane przez producentów (np. produkcja samochodów, sprzętu AGD)

2. Sieci kontrolowane przez nabywców tj. przez sieci detaliczne lub właścicieli marek (np. produkcja wielu produktów żywnościowych (Carrefour, Tesco), obuwia (Nike, Adidas))

Wartość dodana – przyrost wartości dóbr i usług w procesie ich wytwarzania.

Wartość dodana jest szczególnie wysoka w działalnościach obejmujących skomplikowane procesy i wymagających wysoko wykwalifikowanej kadry.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) – jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie firmy w danym kraju.

Dostępność przestrzenna (komunikacyjna) – łatwość dotarcia do danego miejsca z wielu innych miejsc , wyrażona dystansem do pokonania, kosztem transportu, bądź czasem podróży. Dostępność przestrzenna może być mierzona:

• Odległością (dostępność fizyczna)

• Czasem (dostępność czasowa) – jedną z metod jej przedstawiania są izochromy, czyli linie łączące punkty o jednakowej dostępności czasowej

• Kosztem transportu (dostępność ekonomiczna)

Dostępność przestrzenna (komunikacyjna):

• Jest czynnikiem lokalizacji wielu usług i produkcji

• Wywiera silny wpływ na poziom życia ludzi

• Umacnia pozycję miast na szczycie hierarchii osadniczej oraz regionów rozwiniętych

Konwergencja czasoprzestrzenna – zmniejszenie czasu i kosztu przemieszczeń. Konsekwencją konwergencji czasoprzestrzennej są większe możliwości przemieszczeń dóbr, osób i informacji na duże odległości.

Oznacza to większe możliwości przestrzennej dezintegracji elementów łańcucha produkcji, tj. ich lokalizacji w odległych miejscach.

Dominującą rolę przepływie ważnych informacji odgrywają wielkie miasta (metropolie), które:

1. Są ośrodkami podejmowania decyzji (kontroli)

2. Są miejscami o najlepszej dostępności przestrzennej, czyli umożliwiają kontrakty między podmiotami zlokalizowanymi w różnych metropoliach.

WŁADZA POLITYCZNA W PRZESTRZENI

Władza rozumiana może być na dwa sposoby:

1. Formalna zwierzchność – prawnie określona

2. Faktyczna kontrola – zdolność do podejmowania decyzji, które wpływają na interesy grup lub osób.

Geografia polityczna – bada struktury i procesy (mechanizmy) polityczne w przestrzeni.

Państwo – przymusowa organizacja polityczna, rządząca w społeczeństwie. Główne cechy państwa:

1. Suwerenna władza – niezależna od innych organizacji państwowych

2. Terytorium o jednoznacznie określonych granicach

Elementem państwa jest więc prawnie wyodrębnione terytorium podległe jego władzy.

Naród – zbiorowość o wspólnej przeszłości historycznej i wspólnej kulturze, którą łączy świadomość narodowa (postrzeganie własnej zbiorowości jako narodu). Narody zamieszkują zazwyczaj określone terytorium.

Tożsamość terytorialna występować może w różnej skali geograficznej:

1. Lokalnej

2. Regionalnej

3. Narodowej (krajowej)

Narody dążą do posiadania niezależnego państwa:

Istnienie państwa może sprzyjać kształtowaniu się narodu, m.in. w wyniku działania systemu szkolnego i administracyjnego państwa:

Mniejszości narodowe – grupa, która stanowi większość w innym państwie, np. Ukraińcy, Niemcy.

Mniejszości etniczne – nie ma państwa, w którym stanowiłaby większość, np. Kaszubi, Łemkowie

Wspólną cechą mniejszości narodowych i etnicznych jest ich zasiedziałość na danym terytorium co odróżnia je od imigrantów.

Typy granic według ich genezy:

• Antecedentne – wyznaczone przez zagospodarowaniem terytorium

• Subsekwentne – powstałe w trakcie lub po zagospodarowaniu terytorium

Kryteria wyznaczania granic politycznych (uzasadnienia roszczeń terytorialnych):

• Historyczne – przynależność polityczna danego terytorium w przeszłości. Trudność polega na określeniu momentu w historii

• Kulturowe – współczesna przewaga grupy. Trudności wynikają ze złożoności (mozaikowatości) rozmieszczenia poszczególnych grup kulturowych.