PIENIĄDZ. POLITYKA

MONETARNA

Funkcje pieniądza

• Środek wymiany (cyrkulacji),
• Jednostka obrachunkowa (miernik

wartości produktów i usług),

• Środek płatniczy (realizacja

odroczonych płatności),

• Środek przechowywania bogactwa

(środek tezauryzacji)

Zasoby pieniądza

• Ekonomiści przez pieniądz rozumieją najczęściej

gotówkę (zwykle banknoty i monety) oraz salda
na rachunkach bankowych na żądanie.

• W praktyce w każdym kraju funkcjonują szersze

definicje pieniądza, obejmujące rozmaite
składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujące
różne miary ilościowe zasobów pieniądza.

• W zależności od tego, co konkretnie (jakie

agregaty pieniężne) rozumiemy przez pieniądz,
możemy mieć różne definicje podaży pieniądza i
popytu na pieniądz.

Miary pieniądza NBP

1. Gotówka w obiegu (bez kas banków)
2. Depozyty bieżące (łącznie z overnight)
2.1.

gospodarstw domowych

2.2.

niemonetarnych instytucji finansowych

2.3.

przedsiębiorstw

2.4.

instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gosp. dom.

2.5.

instytucji samorządowych

2.6.

funduszy ubezpieczeń społecznych

M1 (1+2)
3. Depozyty terminowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie
3.1.

gospodarstw domowych

3.2.

niemonetarnych instytucji finansowych

3.3.

przedsiębiorstw

3.4. instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gosp. dom.
3.5.

instytucji samorządowych

3.6.

funduszy ubezpieczeń społecznych

4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie
M2 (M1+3+4)
5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu
6. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat
włącznie
M3 (M2+5+6)

Koszt posiadania pieniądza

• Przechowywanie bogactwa (majątku) w formie pieniądza

kosztuje.

• Przy obliczaniu tego kosztu trzeba wziąć pod uwagę

straty wynikające z utraconych dochodów, jakie wiążą
się z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa
(np. w formie obligacji państwowych lub takich aktywów
niefinansowych, jak nieruchomości, biżuteria czy dzieła
sztuki), które to straty należałoby następnie pomniejszyć
o dochód związany z posiadaniem pieniądza.

Popyt na pieniądz

• Popyt na pieniądz

jest to ilość pieniądza, na jaką

istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty
gospodarcze.

• Wielkość popytu

na pieniądz zależy m.in. od takich

czynników, jak:

– wielkość produkcji różnych dóbr,
– liczba zawieranych transakcji,
– przeciętny poziom cen produktów i usług,
– nominalna i realna stopa oprocentowania środków

pieniężnych (co ma związek ze stopą inflacji),

– koszt posiadania pieniądza oraz
– koszt zamiany jednych aktywów na inne.

Podaż pieniądza

• Podaż pieniądza

jest to ilość pieniądza

wprowadzanego do obiegu i jest
regulowana przez państwo.

• Państwo ma istotny wpływ, zwłaszcza za

pośrednictwem banku centralnego oraz
różnych agend i instytucji rządowych, na
wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich
pieniądz jest emitowany, oraz na cele,
które dzięki kolejnym emisjom zamierza
się osiągnąć.

Rozważając ilościową teorię pieniądza I. Fisher
zaprezentował tzw.

równanie wymiany

, które przy

założeniu istnienia równowagi na rynku towarowym
pozwala analizować zarówno podaż pieniądza, jak i
popyt na pieniądz.

tr

m

Q

P

V

M







gdzie:
M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu
nominalnym;
V

m

– szybkość obiegu pieniądza

P – przeciętny poziom cen produktów i usług;
Q

tr

– liczba transakcji zawartych w danym

okresie (dla wszystkich zawieranych transakcji,
zarówno towarowych jak i finansowych).

Szybkość obiegu pieniądza

- wskazuje na to, ile razy

jedna jednostka pieniężna została w danym okresie użyta
przy zawieraniu transakcji

TRZY KATEGORIE (CZĘŚCI SKŁADOWE) POPYTU NA PIENIĄDZ

Popyt transakcyjny

wiąże się z posiadaniem (trzymaniem)

pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i
usług

Popyt przezornościowy

wiąże się z posiadaniem pieniądza

w celu sfinansowania nieoczekiwanych zakupów produktów i
usług

Popyt spekulacyjny

wiąże się z posiadaniem pieniądza w

nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen
alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz
innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniądza.

Czynniki determinujące popyt na

pieniądz

•

Popyt na pieniądz zależy od

instytucjonalnych rozwiązań

, np.

zwyczajów płatniczych, technik i metod rozliczeń finansowych
stosowanych przez system bankowy (udział transakcji
rozliczanych w trybie bezgotówkowym, powszechność kart
kredytowych, itd.).

•

Nominalny popyt na pieniądz rośnie proporcjonalnie do

wzrostu

cen

i

realnego dochodu narodowego

, natomiast maleje, gdy

rośnie

stopa procentowa

.

•

Realny popyt na pieniądz

nie zależy od poziomu cen, natomiast

zależy od

realnego dochodu narodowego

,

nominalnej stopy

procentowej

oraz

kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz

.

–

Gdy rośnie realny dochód narodowy i koszt zamiany aktywów
na pieniądz, popyt na pieniądz też rośnie;

–

gdy rośnie stopa procentowa, popyt na pieniądz maleje.

Funkcje banków

• Przyjmowanie zwrotnych wkładów

pieniężnych (depozytów) w zamian za
odsetki,

• Świadczenie usług finansowych

związanych z obiegiem pieniądza jako
środka cyrkulacji i środka płatniczego,

• Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw

i osób fizycznych,

• Kreacja pieniądza

Bank

Wkłady pieniężne

(depozyty bankowe)

Rezerwy

obowiązkowe (20%)

Rezerwy

nadobowiązkowe

umożliwiające

udzielanie kredytu

A

1000

200

800

B

800

160

640

C

640

128

512

D

512

102,4

409,6

E

409,6

81,92

327,68

F

327,68

65,536

262,144

Banki A-F

3689,28

737,856

2951,424

Pozostałe banki

1310,72

262,144

1048,576

System bankowy
ogółem

5000

1000

4000

Tabela Mechanizm kreacji pieniądza bankowego -
przykład

Współczynnik kreacji depozytów

jest odwrotnością

stopy obowiązkowych rezerw bankowych i informuje o
tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych
w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

ro

dp

z

k

1



k

dp

– współczynnik kreacji depozytów (mnożnik

kreacji pieniądza)
z

ro

– stopa rezerw obowiązkowych

Przytoczona formuła określana jest czasem jako

prosta formuła mnożnika pieniężnego.

Ilość pieniądza wykreowana przez n -

banków

D

z

z

ro

n

ro

*

1

)

1

(

1



















z

ro

– stopa rezerw obowiązkowych

n – liczba banków
D – depozyt pierwotny

MNOŻNIK PIENIĘŻNY

MNOŻNIK PIENIĘŻNY

m

m

B

M

m 

Mnożnik pieniężny

(mm) jest to stosunek podaży

pieniądza (M) do tzw. bazy monetarnej (Bm).

Podaż pieniądza

(M) jest to suma gotówki w obiegu

(Mg) oraz wkładów na żądanie, inaczej depozytów
typu a vista (Md), w systemie bankowym.

Baza monetarna

(Bm) jest to suma gotówki w obiegu

(Mg) oraz rezerw gotówkowych systemu bankowego (Mr).

r

g

d

g

m

M

M

M

M

m







Rozwinięta formuła mnożnika
pieniężnego

r

m

m

m

z

u

u

m







1

Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

(um)

jest to stosunek sumy gotówki w obiegu (Mg) do
wkładów na żądanie, inaczej depozytów typu a vista
(Md).

Stopa całkowitych rezerw banków

jest to stosunek

rezerw gotówkowych systemu bankowego (Mr)
(obowiązkowych i dobrowolnych) do wkładów na
żądanie, inaczej depozytów typu a vista (Md).

Bank centralny

• Bank centralny, zwany też bankiem

emisyjnym lub bankiem banków, ma
pozycję nadrzędną w stosunku do
pozostałych banków, wpływa na ich
działalność oraz jest odpowiedzialny
za prowadzenie bieżącej polityki
pieniężnej państwa.

Funkcje banku centralnego

1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;
2. pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki

komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych
banków i udziela im pożyczek;

3. pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia z

rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania
zagraniczne państwa, utrzymuje rezerwę państwową;

4. stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje jako

„kredytodawca ostatniej instancji" — wspomaga pożyczkami
banki i inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika
finansowa mogłaby zagrozić stabilności całego systemu
finansowego kraju;

5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa,

kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Do najważniejszych narzędzi
wykorzystywanych przez bank
centralny do kontrolowania
podaży pieniądza należą:
•

zmiany stopy rezerw obowiązkowych,

•

zmiany stopy redyskontowej,

•

operacje otwartego rynku.

Określenie przez bank centralny

stopy rezerw

obowiązkowych

polega na ustaleniu

minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie
banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej
sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Stopa redyskontowa

jest stopą procentową

pobieraną przez bank centralny od pożyczek
udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw
poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub
innych papierów wartościowych.

Operacje otwartego rynku

, polegają na

sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych,
przeważnie państwowych.

Czynniki determinujące podaż

pieniądza

1. Podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie od bazy monetarnej,

przy czym na jej wielkość ma wpływ bank centralny.

2. Podaż pieniądza zależy od stopy ubytku gotówki z systemu

bankowego (u

m

), która jest poza kontrolą banku centralnego i zależy

przede wszystkim od zwyczajów ludności. Zwiększona skłonność ludzi
do trzymania gotówki obniża, ceteris paribus, wielkość podaży
pieniądza, jednakże w stosunkowo krótkim okresie można założyć
stabilność tej skłonności, a tym samym i stopy u

m

.

3. Istotny wpływ na wielkość podaży pieniądza ma wysokość stopy

rezerw obowiązkowych (z

ro

), która z kolei znajduje się pod kontrolą

banku centralnego. Zwiększenie tej stopy ogranicza możliwości
kreacji pieniądza i zmniejsza jego podaż.

4. Podaż pieniądza zależy także od stopy procentowej (r). Im wyższa ta

stopa, tym wyższe są dla banków koszty utrzymywania rezerw
dobrowolnych, a tym samym tym niższy jest poziom tych rezerw i
większa podaż pieniądza.

Zadanie 1

Stopa rezerw obowiązkowych wynosi

20%, w banku komercyjnym zostaje
złożony depozyt gotówkowy w
wysokości 1000 zł, w związku z tym
bank będzie mógł udzielić kredytu
maksymalnie w wysokości:

• 200 zł
• 800 zł
• 1000 zł
• 2000 zł

Zadanie 2

Aktualne rezerwy banku

komercyjnego są równe 9000 zł,
natomiast depozyty 30000 zł; jeżeli
rezerwy obowiązkowe stanowią 20%
depozytów to ile wynoszą rezerwy
dobrowolne?

Zadanie 3

Depozyty w banku komercyjnym

wynoszą 100000 zł, rezerwy całkowite
37000 zł, natomiast stopa rezerw
obowiązkowych 25%. O ile wspomniany
bank oraz cały system bankowy mogą
zwiększyć akcję kredytową.

Zadanie 4

Wkłady w banku komercyjnym

wynoszą 2000 zł, natomiast
współczynnik kreacji depozytów k

dp

= 5. Ile wynosi kreacja depozytów
w całym systemie bankowym.

Zadanie 5

Wkłady w banku komercyjnym

wynoszą 500000 zł, a stopa rezerw

obowiązkowych systemu

bankowego wynosi 10%. Ile

wyniesie całkowita kreacja

pieniądza przez system bankowy.

Zadanie 6

W danym okresie zawarto 5000

transakcji, nominalna podaż pieniądza

M = 1000, a szybkość obiegu pieniądza

V

m

= 7. Jeżeli założymy istnienie

równowagi na rynku towarowym to ile

wyniesie poziom cen?

Zadanie 7

Nominalna stopa procentowa r =

20%, a obligacja ma przynieść jej
posiadaczowi roczny dochód równy
10 zł. Ile wynosi cena obligacji?

Zadanie 8

Stopa rezerw obowiązkowych banków

komercyjnych z

ro

wynosi 0,1. Banki nie

utrzymują rezerw dobrowolnych. Baza

monetarna B

m

wynosi 20 mld zł. Stopa ubytku

gotówki z systemu bankowego u

m

jest równa 0,5.

• Oblicz wielkość podaży pieniądza

• Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank

centralny podniesie poziom rezerw

obowiązkowych banków do wysokości 20%

wkładów (pozostałe wielkości nie zmienioine)?

• Ile wyniesie podaż pieniądza jeśli bank centralny

wykorzysta operacje otwartego rynku i

zmniejszy bazę monetarną o 2 mld zł (pozostałe

wielkości nie zmienione)?

Zadanie 9

Załóżmy, że transakcyjny popyt na pieniądz wynosi

10% nominalnego PKB, podaż pieniądza jest równa 500
mld zł, popyt spekulacyjny podany jest w tabeli. Jeżeli
nominalny PKB jest równy 4000 mld zł, to ile wyniesie
stopa procentowa równoważąca rynek pieniężny?

Stopa

procentowa

(%)

Popyt

spekulacyjny (mld

zł)

10

50

9

100

8

150

7

200

Zadanie 10

Załóżmy, że w danej gospodarce działa n
banków komercyjnych. Do banku pierwszego
wpłacono gotówkę w wysokości 2000 jednostek
pieniężnych jako wkład na żądanie. Stopa
rezerw obowiązkowych wynosi 10%, a środki
pieniężne z udzielonych kredytów są lokowane
w kolejnych bankach.

• Uzupełnij podaną tabelę, ukazującą mnożnikową

kreację depozytów w systemie bankowym

• Ile pieniądza wykreuje 30 banków?
• Ile pieniądza wykreuje cały system bankowy?

Banki

Depozyty

(j.p.)

Kredyty

Rezerwy

obowiązkow

e

Bank 1

2000

Bank 2
Bank 3
Bank 4
Bank 5