1

PIENIĄDZ I POLITYKA

PIENIĘŻNA

PIENIĄDZ I POLITYKA

PIENIĘŻNA

2

Czym jest pieniądz?

„

Pieniądz jest tylko tym, co się zwykle daje lub

otrzymuje przy kupnie lub sprzedaży towarów,
usług czy czegokolwiek innego”.

„Większość rzeczy w życiu − na przykład
samochody, kochanki, choroba nowotworowa -
jest ważna tylko dla tych, którzy je mają. W
przeciwieństwie do tego pieniądz jest równie
ważny dla tych, którzy go mają, jak i dla tych,
którzy go nie posiadają. Jedni i drudzy są
zainteresowani tym, by pojąć jego tajniki”.

John Kenneth Galbraith

Pieniądz, pochodzenie i losy (1975)

„Ze wszystkich zajęć, jakimi się człowiek
oddaje, a więc wojna, polityka, religia,
hulaszcze rozrywki, bezinteresowny sadyzm −
robienie pieniędzy jest najmniej szkodliwe
społecznie”.

Adam Smith (1776)

3

Funkcje pieniądza



Środek wymiany

-- Aktywo wykorzystywane do

nabywania dóbr i usług (towar –

pieniądz – towar)



Środek płatniczy

-- Środek regulowania odroczonych

płatności (zobowiązań)



Środek przechowywania

wartości

-- Aktywo pozwalające na transfer

siły nabywczej z jednego okresu na

drugi



Jednostka rozliczeniowa

-- Jednostka miary wykorzystywana

do wyrażania cen oraz prowadzenia

rachunku przychodów i kosztów

4

Środek wymiany

• Bez wartości wewnętrznej

– Jego wartość jest określana przez to, co

można za niego kupić (siłą nabywczą)

• Łatwy do wymiany

– Brak “podwójnej zbieżności potrzeb”, jaka

jest potrzebna przy barterze

• Podzielny

– Może być podzielony na mniejsze jednostki

(„tzw. skala cen”)

5

Jednostka miary

• Środek wyrażania cen dóbr i usług
• Pozwala na porównywanie wartości,

relatywnych cen dóbr i usług

6

Środek gromadzenia

wartości

(tezauryzacji)

• Otrzymanie dochodu i nabywanie dóbr

nie następuje w tym samym czasie

• Pieniądz jest trwały (nie psuje się)

7

Popyt na pieniądz

• Ile pieniędzy będziemy

potrzebować?

• Decydują o tym dwa czynniki:

– Poziom dochodu (PKB)
– Poziom nominalnych stóp

procentowych

8

Efekt dochodu

 Środek wymiany

 Im wyższy Twój dochód, tym

wiecej gotówki potrzebujesz

 Ilość gotówki jest proporcjonalna

do dochodu

9

Rola stóp procentowych

• Środek przechowywania wartości

• Pieniądz jest aktywem
• Gdy trzymasz pieniądz w gotówce,

nie masz odsetek.

• Stopa procentowa jest kosztem

alternatywnym trzymania gotówki

Rachunki

bankowe

Obligacje

Giełda

(akcje)

Pieniądz

Jak gromadzimy dochód?

To przynosi
dochód, odsetki...

To przynosi
dochód, odsetki...

Wzrost stóp
procentowych
powoduje spadek
wielkości popytu na
pieniądz..

...ale zwiększa
wielkość popytu
na inne aktywa,
takie jak np.
obligacje lub
akcje.

Nominalna
stopa
proc. (r)

Mld zł

10%

8%

6%

10

12

14

Popyt na
pieniądz

Nominalna
stopa
proc.

10%

8%

6%

10

12

14

MD

Każdy 2% spadek stopy proc. zwiększa
popyt na pieniądz o 2 mld zł

Mld zł

15

Dlaczego pieniądz jest

cenny?

• Czynnik wpływający na to, że pieniądz ma

wartość jest taki sam, jak w przypadku
tego, który nadaje wartość innym towarom:



Ludzie zgłaszają popyt na pieniądz,
ponieważ pieniądz zmniejsza koszty
wymiany (tzw. koszty transakcyjne).



Gdy podaż pieniądza jest mała w stosunku
do popytu, pieniądz jest
wysokowartościowy.

„

Wartość, czyli siła nabywcza pieniądza, zależy

przede wszystkim od popytu i podaży. Podażą
pieniądza jest cała ilość pieniądza w obiegu w danym
czasie. Popyt na pieniądz składa się ze wszystkich
dóbr oferowanych do sprzedaży”.

J.S. Mill, Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej,

t. II, PWN Warszawa 1966, str. 96-97.



Relacja

popytu

(na pieniądz)

w stosunku do

podaży

16

Kto wynalazł pieniądz?

• Pieniądz nie został wynaleziony, wyłonił się sam, w

miarę wzrostu skali produkcji i wymiany towarów

(ok. 6 tys. lat temu) spośród wielu towarów, jako

towar szczególny, ułatwiający wymianę.

„

Tak więc sól była pieniądzem w „królestwach”

Górnego Senegalu i Górnego Nigru oraz w Abisynii,

gdzie sześciany soli służyły zarówno jako pieniądz i

jako pokarm. Grozi im niebezpieczeństwo, że

pewnego dnia znajdą wszystkie swoje pieniądze
rozpuszczone i zamienione w wodę

”

(Braudel F. „Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w.”, W-wa 1992)

• Pieniądz w formie monet został wynaleziony w VII

w. p.n.e przez Lidyjczyków. Jako pieniądz ustanowili

oni kawałek metalu określonego kształtu i wagi, ze

stemplem, jako gwarancją ze strony państwa

.

17

Trzy źródła pochodzenia
pieniądza

1. Mennice
2. Ministerstwa finansów i skarbu

– Pieniądz papierowy emitowany przez rząd

− domena Amerykanów

– "Pieniądze, którymi operujemy, są wspaniałym

instrumen-tem. Spełniają one zadanie, dla którego

je emitujemy: opłacają i ubierają wojsko oraz

zaopatrują je w żywność i amunicję. A kiedy

jesteśmy zmuszeni do emitowania nad-miernej ich

ilości, spłacają się same przez deprecjację."

(Benjamin

Franklin, 1776).

• Banki

– Bankowość istniała już w czasach rzymskich, upadła w

średniowieczu (potępienie lichwy przez religię), „odżyła”

w renesansie wraz z odrodzeniem się handlu i uznaniem

przewagi korzyści pieniężnych nad skrupułami

religijnymi.

– Banki komercyjne – domena Włochów, centralne –

domena Brytyjczyków (Bank Angielski − 1694)

18

Teorie pieniądza

• Metalistyczna teoria pieniądza (metalizm

)



Dobro, które jest pośrednikiem w wymianie

musi mieć pewną własną wartość zanim

zostanie uznane przez ludzi za pieniądz. O

jego wartości decyduje wartość materiału, z

którego został wykonany.

• Nominalistyczna (łac. nomen) teoria

pieniądza



Pieniądz jest wyrazem umowy społecznej,

środkiem ułatwiającym wymianę, o wartości

wynikającej z samej umowy i sygnowanej przez

wybity znak władcy: nawet kawałek skóry

trzeba uznać za pieniądz, jeśli znajdzie się na

nim odciśnięta pieczęć władcy (Albert Wielki).

19

Rodzaje pieniądza

• Pieniądz towarowy

: coś, co pełni

funkcje pieniądza i jednocześnie ma
alternatywne niepieniężne
zastosowania (np. jako dobro
konsumpcyjne).

– Przykłady: złoto, srebro, papierosy, płótno

bawełniane,

• Pieniądz zdawkowy

, formalny (Fiat

Money): coś, co służy jako pieniądz i
nie ma innych ważnych zastosowań.

– Przykłady: monety, pieniądz papierowy

20

Zasób (podaż)

pieniądza

• Zasób pieniądza (podaż

pieniądza), to ilość pieniądza,
która krąży w gospodarce.

• Różne agregaty pieniądza:

– M

0

– M

1

– M

2

21

• M

0

– szeroka baza

monetarna, pieniądz
wielkiej mocy - ilość
pieniądza banku
centralnego, obejmująca:

– rezerwy minimalne
– rezerwy nadwyżkowe
– pieniądz gotówkowy w

obiegu

Miary pieniądza

M

0

22

• M

1

– najbardziej znana forma

używanego pieniądza, która
obejmuje:

– pieniądz gotówkowy w obiegu

(poza kasami banków)

– depozyty bieżące złotowe i

walutowe osób prywatnych,
podmiotów gospodarczych
sektora niefinasowego i
niebankowych instytucji
finansowych

– książeczki oszczędnościowe

a’vista

Miary pieniądza

M

1

23

Miary pieniądza

•

Szersza miara pieniądza niż M

1,

obejmująca:

– M1
– złotowe i walutowe: depozyty

terminowe i zablokowane oraz
bony oszczędnościowe i certyfikaty
depozytowe (niezbywalne),
pożyczki od funduszy i fundacji
niefinansowych, kredyty i pożyczki
od niebankowych instytucji
finansowych, zobowiązania z
tytułu sprzedaży papierów
wartościowych z udzielonym
przyrzeczeniem odkupu.

M

2

24

Karty kredytowe a pieniądz



Pieniądz jest aktywem.



Użycie karty kredytowej jest jedynie

wygodnym sposobem pozyskania

kredytu.



Saldo na rachunku kredytowym jest

zobowiązaniem (pasywa).



Karty kredytowe nie są pieniądzem

.

25

Dwa rodzaje pieniądza we

współczesnych systemach

monetarnych



Kreowany przez bank centralny pieniądz

rezerwowy (banku centralnego)



banknoty, monety i wkłady na rachunkach bieżących
w banku centralnym



stanowi jedyny i ostateczny (tzn. wyposażony w
prawny

przymus

akceptacji)

środek

płatniczy

(formalnie dotyczy to pieniądza gotówkowego).
Jedynym emitentem pieniądza rezerwowego jest
bank centralny.



Kreowany przez instytucje kredytowe pieniądz

żyrowy (bankowy, bezgotówkowy, wkładowy)



jest rezultatem aktywnych i pasywnych operacji
banków

26

Cztery podstawowe

funkcje banku centralnego



Emituje pieniądz.

 Działa jako bank banków, udzielając

pożyczek innym bankom i będąc
pożyczkodawcą ostatniej instancji.

 Jest bankiem rządu.
 Kontroluje podaż pieniądza

prowadząc politykę monetarną
(pieniężną).

27

Narzędzia kontroli

pieniądza

Bank centralny ma do dyspozycji 4 instrumenty

kontroli pieniądza:

• Operacje otwartego rynku:

– Kupowanie i sprzedawanie papierów

wartościowych.

• Operacje na rynku walutowym:

– Kupowanie i sprzedawanie walut zagranicznych.

• Zmiana stopy rezerw obowiązkowych:

– Podwyższanie bądź obniżanie jej poziomu.

• Zmiany stopy (stóp) banku centralnego:

– Stopy procentowe, według których bank pożycza

pieniądze innym bankom.

28

Zmiana podaży pieniądza

przez BC

• Operacje otwartego rynku:

Podstawowy sposób, w który BC zmienia
podaż pieniądza w drodze zakupu lub
sprzedaży papierów wartościowych
(bonów pieniężnych, skarbowych,
obligacji).



Aby zwiększyć podaż pieniądza BC kupuje
papiery na otwartym rynku.



Aby zmniejszyć podaż pieniądza BC sprzedaje
papiery wartościowe na otwartym rynku.

29

Banki i podaż pieniądza

• Działalność (czynności) banków

wpływają na ilość pieniądza
depozytowego w gospodarce, a tym
samym na podaż pieniądza.

• System rezerw bankowych: Banki

utrzymują część zdeponowanego
pieniądza jako rezerwę, a z pozostałej
części udzielają kredytów (tworzą,
kreują pieniądz).

30



Podejście keynesowskie – dominowało w

latach 1950-tych i 1960-tych.



Keynesiści dowodzili, że podaż pieniądza

nie ma wielkiego znaczenia w

gospodarce.



Monetaryści podważyli keynesowski punkt

widzenia w latach 1960-tych i 1970-tych.



Według monetarystów, zmiany (wzrost)

podaży pieniądza powodują inflację i

niestabilność gospodarczą.



Nadal istnieją nieznaczne różnice w

poglądach, ale najnowszy, zasadniczy punkt

widzenia na podaż pieniądza jest zgodny:

--

Współcześni keynesiści i monetaryści

uważają, że polityka pieniężna wywiera ważny

wpływ na procesy w gospodarce..

Znaczenie polityki

pieniężnej

• Ewolucja poglądów współczesnych

31

Kreacja pieniądza przez

banki

• Depozyty (gotówkowe) złożone w banku (tzw.

depozyty pierwotne) są rejestrowane

podwójnie: jako aktywa oraz jako pasywa.

Depozyty, które pozostają w banku, określa się

jako rezerwy.

• Na podaż pieniądza w gospodarce wpływa

zarówno wielkość (wartość) depozytów

utrzymywanych jako rezerwa oraz tych, z

których bank udziela kredytów. Kredyty są

aktywami banku (wierzytelnościami).

• Kreacja pieniądza w drodze udzielania

kredytów nie tworzy dodatkowego bogactwa,

ale pozwala bankom wielokrotnie pobierać

odsetki od tego samego majątku.

32

Konto “T” w banku.

Przykład

Konto “T” ilustruje

pozycję finansową
banku, który
przyjmuje
depozyty,
utrzymuje ich
część jako rezerwę
i resztę pożycza.

Aktywa

Pasywa

Pierwszy Bank Polski

Rezerwy

zł 10.00

Kredyty

zł 90.00

Depozyty

zł 100.00

Aktywa ogółem

zł 100.00

Pasywa ogółem

zł 100.00

33

Mnożnik pieniężny

• Kiedy jeden bank pożycza pieniądze, z

reguły są one deponowane w innym
bądź tym samym banku, w ten sposób
tworzą się dodatkowe depozyty (tzw.
depozyty wtórne) i rezerwy
wykorzystywane do udzielania kredytów.

• Mnożnik pieniądza to suma pieniędzy,

która „powstaje” z każdej złotówki
rezerw.

34

Mnożnik pieniądza

Aktywa

Pasywa

Pierwszy Bank Polski

Rezerwy

zł 10.00

Kredyty

zł 90.00

Depozyty

zł 100.00

Aktywa ogółem
zł 100.00

Pasywa ogółem
zł 100.00

Aktywa

Pasywa

Drugi Bank Polski

Rezerwy

zł 9.00

Kredyty

zł 81.00

Depozyty

zł 90.00

Aktywa ogółem

zł 90.00

Pasywa ogółem

zł 90.00

Ogólna podaż pieniądza = zł
190.00!

35

Co determinuje poziom

mnożnika pieniężnego?

• Mnożnik pieniądza

jest odwrotnością stopy
rezerw obowiązkowych.

– Przy stopie rezerw

obowiązkowych (R)
równej 5% lub 1/20 . . .

– Mnożnik wynosi 20.

1


R

M

=

36

Problemy kontroli podaży

pieniądza

• Dwa problemy, z którymi musi „borykać

się” bank centralny, kontrolując podaż

pieniądza:

Bank centralny nie kontroluje ilości

pieniądza, którą gospodarstwa domowe

postanawiają zdeponować w bankach.

Bank centralny nie kontroluje

(bezpośrednio) ilości pieniądza, którą

banki komercyjne decydują się pożyczyć.

37

Równanie wymiany

• Jednym z następstw obiegu okrężnego

dochodu i produktu w gospodarce jest to,
że każda transakcja obejmuje dwustronną
wymianę.

• Sprzedawca oddaje dobra i usługi w

zamian za pieniądz, a kupujący zamienia
pieniądz na dobra i usługi.

• Jednym ze sposobów wyrażenia tej

wzajemnej relacji między podstawowymi
zmiennymi w gospodarce jest równanie
wymiany.

38

Równanie wymiany

•

Podstawowa wersja równania (tożsamości)

wymiany:

M

x

V

=

P

x

Q



M – ilość pieniądza w gospodarce



V –

szybkość obiegu pieniądza

, przeciętna w roku

ilość razy, z jaką każdy złoty jest używany do

nabywania dóbr i usług



P – poziom cen



Q – realny produkt krajowy brutto (PKB)

•

Iloczyn ilości pieniądza w obiegu i szybkości

jego obiegu równy jest iloczynowi przeciętnego

poziomu cen i realnego PKB P x Q =

nominalny PKB

•

Po przekształceniu równania, prędkość obiegu
pieniądza jest równa ilorazowi nominalnego
PKB i zasobu pieniądza:
V = (P x Q) / M

39

Szybkość obiegu

pieniądza

• Szybkość obiegu pieniądza zależy od zwyczajów i

konwencji (porozumień) w handlu

– Elektroniczne przekazywanie funduszy zajmuje kilka

sekund  ta sama ilość pieniędzy krąży dużo szybciej niż

wcześniej obsługując więcej transakcji

– Szybkość obiegu wzrosła dzięki różnorodnym

innowacjom handlowym – rozszerzeniu wachlarza form

zapłaty i kart kredytowych, które usprawniają wymianę.

• Innym czynnikiem instytucjonalnym, który

wpływa na szybkość obiegu pieniądza jest

częstotliwość, z jaką pracownicy otrzymują

wynagrodzenie,

– im częściej wypłaca się pracownikom wynagrodzenie,

tym mniejsza jest przeciętna ilość pieniądza wyłączona z

obiegu a on sam szybciej krąży

• Im lepiej pieniądz służy jako środek

przechowywania wartości, tym bardziej ludzie są

skłonni go utrzymywać

– W czasie inflacji pieniądz jest słabym środkiem

gromadzenia wartości  szybkość obiegu wzrasta wraz

ze wzrostem stopy inflacji

40

Ilościowa teoria

pieniądza

• Jeśli szybkość obiegu pieniądza jest stabilna w

czasie, lub możliwa do przewidzenia, równanie

obiegu pieniądza z tożsamości zamienia się w

teorię –

ilościową teorię pieniądza

– którą

można zastosować do przewidywania efektu,

jaki zmiana podaży pieniądza wywrze na

poziom nominalnego PKB

(

P

x

Q

).

• Przykładowo, jeśli M wzrośnie o 5

% a V będzie

stałe, to P x

Q musi także wzrosnąć o 5%.

• Zakładając, że produkcja (Q) nie zmienia się

oraz szybkość obiegu pieniądza (V) jest

względnie stała lub da się przewidzieć, wzrost

zasobu (podaży) pieniądza przekłada się

bezpośrednio na wyższy poziom cen.

W długim okresie czasu, zwiększenie podaży

pieniądza powoduje jedynie wzrost cen

(inflację)!

44

Monetaryzm

• Szybkość obiegu pieniądza daje się

przewidzieć

• Popyt globalny (AD) zależy od podaży

pieniądza i szybkości jego obiegu

• Krótkookresowa krzywa podaży globalnej

(SRAS) jest dodatnio nachylona

• Gospodarka podlega samoregulacji (ceny i

płace są giętkie, elastyczne)

Według monetarystów, zmiany szybkości obiegu

pieniądza oraz jego podaży powodują zmianę

poziomu cen i realnego PKB wyłącznie w

krótkim okresie, natomiast w długim okresie

wywołują jedynie zmianę poziomu cen.

49

Inflacja

• Dochody nominalne ludności

(także Twoje) rosną

– Myślisz, że jesteś bogatszy
– Ale koszty utrzymania rosną,

powodując spadek siły nabywczej
dochodu (możesz mniej towarów
kupić za swój dochód nominalny)

51

Realna a nominalna stopa

procentowa

• Realna stopa procentowa

– Koszt alternatywny wydania pieniądza

• Oczekiwana inflacja

– Antycypowany wzrost poziomu cen

• Nominalna stopa procentowa

= Realna stopa + oczekiwana stopa inflacji
Realna stopa = Nominalna stopa –

oczekiwana inflacja

Ex ante (expected) vs Ex post (actual)

52

• Nominalna stopa procentowa

= realna stopa + oczekiwana stopa

inflacji, lub

Realna stopa procentowa

= stopa nominalna – stopa inflacji

Ex ante (oczekiwana) vs Ex post (rzeczywista)

• Premia inflacyjna

=

Nominal
na
stopa
proc.
5%

Realna stopa procentowa 3%

+

Premia inflacyjna 2%

53

Redystrybucja dochodu przez

inflację

• Nominalny a realny dochód

– Jeśli procentowy wzrost płacy < stopy inflacji

→ utrata siły nabywczej

• Ludzie o stałych dochodach nominalnych

–

„ukarani”, tracą

• Oszczędzający

– tracą

• Dłużnicy

– mają korzyści z nieantycypowanej

inflacji

• Wierzyciele

– mają straty w wyniku

nieantycypowanej inflacji

55

Pieniądz a stopy

procentowe

• Efekt płynności

– Zmiany stóp procentowych w wyniku

zmiany podaży funduszy pożyczkowych

• Efekt dochodowy

– Zmiany stóp procentowych w wyniku

zmiany realnego PKB

• Efekt cenowy

– Zmiany stóp procentowych w wyniku zmian

poziomu cen

• Efekt oczekiwań

– Zmiany stóp procentowych w wyniku zmian

antycypowanej stopy inflacji.