Małżeńskie ustroje

majątkowe

dr Krzysztof Gołębiowski

Małżeńskie ustroje

majątkowe - ogólnie

• odróżnić

od

skutków

zawarcia

małżeństwa

niezależnych

od

istniejącego ustroju (23-30)

– te skutki istnieją w każdym małżeństwie

i nie można ich wyłączyć np. umową

– występują też w małżeństwach, w

których obowiązuje ustrój rozdzielności

• regulacja ustrojów generalnie jest

zawarta w art. 31 – 54 k.r.o

Małżeński ustrój majątkowy

- znaczenia

• o ustroju można mówić w dwóch znaczeniach:

– zespołu norm prawnych
– relacji między konkretnymi małżonkami

• analogicznie do odróżnienia stosunku

prawnego konkretnego i abstrakcyjnego

– abstrakcyjny – to, co w przepisach prawnych, np.

ustawowa regulacja umowy sprzedaży

– konkretny – prawa i obowiązki konkretnych już

podmiotów, istniejące np. w wyniku zawarcia

konkretnej umowy w dniu X między podmiotami A

i B

Małżeński ustrój majątkowy

- znaczenia

– podobnie w kwestii ustroju – można o nim mówić

jako o zespole norm prawnych albo o

konkretnej sytuacji konkretnych

małżonków

• a więc możemy mówić, że k.r.o. reguluje ustrój

wspólności

albo

rozdzielności

z

wyrównaniem

dorobków i analizować cechy tych ustrojów (zespół

norm prawnych)

• albo że Jan i Ewa pozostają w ustroju rozdzielności, bo

zawarli intercyzę i analizować ich sytuację, konkretne

prawa i obowiązki, ważność zawartych np. przez Ewę

umów (konkretny stosunek prawny)

– podstawowe znaczenie to zespół norm prawnych

Małżeński ustrój majątkowy

– problem definicji

• brak definicji ustawowej

• na pewno jest to zespół norm prawnych

lub zespół reguł z nich wynikających

• w doktrynie spotkać można rozmaite

definicje

– mniej lub bardziej ogólne

– mniej lub bardziej rozbudowane

• występują też spory co do tego, czy

konkretna regulacja (np. odpowiedzialności

za zobowiązania z majątku wspólnego, art.

41 k.r.o.) to element ustroju

Małżeński ustrój majątkowy

– przykłady definicji

• zespół zasad wynikających z przepisów prawa

lub postanowień umowy majątkowej małżeńskiej

określających pozycję każdego z małżonków

względem poszczególnych mas majątkowych

• A. Dyoniak definiuje ustrój majątkowy jako

„zespół norm regulujących stosunki, w jakich

pozostają z sobą małżonkowie ze względu na

majątek, z wyłączeniem tych stosunków

majątkowych, które istnieją między małżonkami

z samej racji zawarcia związku małżeńskiego”.

• „skutki, jakie wywiera małżeństwo w zakresie

sytuacji prawnej małżonków względem ich

majątku”

Małżeński ustrój majątkowy

– problem definicji

• nie ma definicji ustawowej, a jednak Dział III

tytułu I k.r.o. nosi tytuł „Małżeńskie ustroje

majątkowe”

– skoro tak, to można chyba zakładać, że wszystkie

zawarte tam regulacje ustawodawca traktuje

jako regulacje „ustroju”

• a zatem żeby zrozumieć, czym jest małżeński

ustrój majątkowy – trzeba po prostu zapoznać

się z treścią Działu III Tytułu I k.r.o. (art. 31 –

54).

• moim zdaniem nie da się podać wyczerpującej i

jednocześnie zwięzłej definicji, tylko można

wymienić, co wchodzi w skład tej instytucji

Małżeński ustrój majątkowy

- pojęcie

• w tym kontekście można nawiązać do definicji M.

Nazara i stwierdzić, że ustrój to zespół norm

prawnych

przesądzających następujące kwestie:

– czy powstaje między małżonkami majątek wspólny

– zakres majątków małżonków,

– zasady zarządzania nimi i korzystania z nich

– zasady odpowiedzialności za zobowiązania z majątku

wspólnego (niektórzy autorzy nie uważają tego za

element regulacji ustroju)

– sposoby dokonywania zmian wymienionych reguł i

przesłanki skuteczności tych zmian wobec osób

trzecich

– a także skutki ustania danego ustroju/ustania

małżeństwa, w tym zasady podziału majątku

wspólnego, ewentualny obowiązek dopłat, spłat itp.

Zasady dotyczące ustrojów

majątkowych

•powszechności

ustroju

majątkowego

•swobody wyboru ustroju
•zamkniętego katalogu ustrojów
•jednolitości ustroju małżeńskiego
•niezależności od skutków z art.

23-30 k.r.o.

Zasada powszechności

małżeńskiego ustroju

majątkowego

• każde małżeństwo pozostaje w jakimś

ustroju majątkowym

– nie można zdecydować, że w małżeństwie nie

będzie obowiązywał żaden ustrój

– nawet całkowita rozdzielność majątkowa to też

ustrój

– w stosunku do osób trzecich czasem nie będzie

można

się

powołać

na

umowny

ustrój

rozdzielności - art. 47

1

k.r.o. :

Małżonek może powoływać się względem innych

osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej

zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Zasada swobody wyboru

małżeńskiego ustroju

majątkowego

• już przed zawarciem małżeństwa lub po jego zawarciu

małżonkowie mogą zmienić obowiązujący ich ustrój na

podstawie umowy

• umowa taka powszechnie nazywana jest „intercyzą”, w

przepisach określana jest jako „umowa majątkowa

małżeńska” – określenie „intercyza” jest jednak prawidłowe

• może być zawarta tylko w formie aktu notarialnego

art. 47 § 1 Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie

aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub

ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub

rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa

majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie

małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo

rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania

małżeństwa,

powstaje

między

małżonkami

wspólność

ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Zasada swobody wyboru

małżeńskiego ustroju

majątkowego

• nie jest jednak tak, że przed zawarciem małżeństwa

nupturienci dokonują wyboru ustroju np. przez złożenie

kierownikowi USC w trakcie zawierania małżeństwa

oświadczenia w tym zakresie

– A więc nie jest tak, jak w wypadku decyzji o nazwiskach

małżonków oraz dzieci:

– art. 7 § 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego zapytuje

mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą

małżeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie

twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu

w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie

nazwisk małżonków i ich dzieci.

• swoboda polega na tym, że mogą przed zawarciem lub

po zawarciu małżeństwa zawrzeć umowę majątkową

małżeńską

– a więc dokonać czynności prawnej niezwiązanej

bezpośrednio z samą procedurą zawierania małżeństwa

Zasada swobody wyboru

małżeńskiego ustroju

majątkowego

• jeśli

małżonkowie

przed

zawarciem

małżeństwa nie zawarli umowy majątkowej

małżeńskiej, to w ich małżeństwie co do

zasady

obowiązywać

będzie

ustrój

określany jako ustawowy

– art. 31 1 k.r.o.:

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między

małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa

(wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty

majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje

małżonków lub przez jednego z nich (majątek

wspólny).

Przedmioty

majątkowe

nieobjęte

wspólnością

ustawową

należą

do

majątku

osobistego każdego z małżonków.

Zasada zamkniętego katalogu

ustrojów majątkowych

• ta swoboda jest ograniczona, jest to zupełnie inne pojęcie

niż swoboda umów zobowiązujących z art. 353 (1) k.c.

• ograniczenia dwojakiego rodzaju:

– dotyczące ustroju przymusowego – czyli powstającego bez

względu na wolę małżonków

– ograniczenie wyboru do tych typów ustroju, które są

przewidziane w ustawie

• można więc umownie wprowadzić tylko taki ustrój, jaki

przewidział ustawodawca

• umowa majątkowa małżeńska modyfikująca przepisy o danym

ustroju umownym byłaby nieważna

– w związku z tym można wyróżnić zasadę numerus clausus

(zamkniętego katalogu) ustrojów

• Z. Radwański: wzorzec kompetencji szczególnej przy umowach –

• podobnie jak z tworzeniem ograniczonych praw

rzeczowych, tylko te typy ustrojów, które ustawa

przewiduje

Zasada jednolitości ustroju

Niezależności od skutków z art. 23-

30 k.r.o.

• Ustrój majątkowy nie ma wpływu na skutki z art. 23-30 k.r.o.

– zwłaszcza z art. 27

• oznacza to, że skutków z art. 23-30 nie można wyłączyć przez

intercyzę

• z drugiej strony obowiązki np. z art. 27 k.r.o. obciążają

małżonków także w rozdzielności majątkowej

• ponadto te podstawowe obowiązki małżeńskie mogą być

wykonywane przez składniki majątku osobistego (a uprawnienie z

art. 28

1

k.r.o. z definicji dotyczy majątku osobistego jednego z

małżonków)

• ważne, aby odróżnić, czy określone uprawnienie czy obowiązek

małżonka wynika z:

– regulacji art. 23-30

– czy regulacji ustroju np. faktu, że określone prawo wchodzi do

majątku wspólnego

• Oczywiście uwagi te dotyczą wszystkich skutków zawarcia

małżeństwa, określanych jako niezależne od ustroju, np. art. 680

1

k.c.

Charakter przepisów

• przepisy o małżeńskich ustrojach majątkowych mają w

zasadzie charakter bezwzględnie obowiązujący,

• jakiekolwiek umowy w tym zakresie dopuszczalne tylko w

zakresie wyraźnie przewidzianym w ustawie

• istotną cechą tych przepisów jest to, że mają znaczenie nie

tylko dla samych małżonków, ale także ich relacji z

osobami trzecimi

• małżonkowie nie mogą np.

– wyłączyć odpowiedzialności z majątku wspólnego za

określone zobowiązanie, jeśli ustawa ją przewiduje (art. 41

k.r.o.)

– postanowić, że dla danej czynności prawnej (np. sprzedaż

określonego

samochodu)

konieczna

będzie

zgoda

współmałżonka, jeśli z art. 36 wynika, że tej czynności może

dokonać samodzielnie każdy z małżonków

• takie postanowienia mogły by jednak być skuteczne

między samymi małżonkami

Klasyfikacja małżeńskich

ustrojów majątkowych

• czyli ich podziały
• podziały według dwóch różnych kryteriów:

– źródło powstania – a więc na jakiej podstawie

obowiązuje, co go reguluje (umowa, ustawa),

jakie okoliczność decydują, że obowiązuje ten,

a nie inny ustrój

– treść stosunków w danym ustroju – a więc już

właściwa regulacja, np. czy jest wspólność czy

rozdzielność,

• te podziały mogą się krzyżować, np. może być

wspólność ustawowa lub umowna

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na źródło

powstania

• można wyróżnić ustroje:

– ustawowy,
– umowny,
– przymusowy

• tak też w zasadzie wygląda

systematyka Działu III, Tytułu I k.r.o.

Klasyfikacja ustrojów – ustrój

ustawowy

• ustrój ustawowy powstaje w chwili zawarcia

małżeństwa, przy spełnieniu dwóch przesłanek:

– małżonkowie nie nie zawarli wcześniej umowy majątkowej

małżeńskiej

– nie ma przesłanek powstania ustroju przymusowego

• ustrój ustawowy powstaje już w trakcie małżeństwa,

jeżeli:

– małżonkowie rozwiążą umowę majątkową małżeńską (art. 47

§ 2 k.r.o.)

– co do zasady jeśli między małżonkami istnieje ustrój

przymusowy i dojdzie do ustania jego przesłanek np.

uchylenia ubezwłasnowolnienia (art. 53 § 2 i 54 § 2 k.r.o.)

• należy odróżnić kwestię powstania ustawowego ustroju

majątkowego od zagadnienia tworzenia majątku

wspólnego – to drugie zagadnienie - przedmiotem

innego wykładu

Klasyfikacja ustrojów –

ustrój ustawowy

• ustrój ustawowy ma największą doniosłość z 2

powodów:

– w praktyce umowy majątkowe nie są zbyt często zawierane,

więc w większości małżeństw obowiązuje ustrój ustawowy

– a jeśli nawet małżonkowie zawierają intercyzę, to najczęściej

już po zawarciu małżeństwa, a więc przez pewien okres

obowiązywał w tych małżeństwach ustrój ustawowy

– ponadto ze względu na art. 47

1

Małżonek może powoływać się względem innych osób na

umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj

były tym osobom wiadome.

• a więc intercyza wobec osób 3. czasem nie będzie miała skutku, a

zatem wystąpią skutki takie jak w razie istnienia ustroju

ustawowego

• ustawowy ustrój to wspólność majątkowa małżeńska –

w dalszej części wykładu szerzej

Klasyfikacja ustrojów –

ustroje umowne

Klasyfikacja ustrojów –

ustroje umowne

• skuteczność intercyzy wobec osób trzecich: art. 47

1

–

– dla skuteczności wobec osób trzecich musi być im znany fakt

zawarcia i jej rodzaj,

– jeśli nie, to traktuje się małżonków wobec tej osoby jakby

istniał między nimi ustrój ustawowy –

• najważniejsze znaczenie ma to w zakresie egzekucji

– tak więc umowy majątkowe małżeńskie wywierają pełny

skutek tylko między małżonkami, a w relacjach z osobami

trzecimi już nie zawsze

• umowa może być zawarta przed zawarciem małżeństwa –

wtedy ustrój umowny powstanie wraz zawarciem

małżeństwa,

– intercyza zawarta przez zawarciem małżeństwa nie wywołuje

skutków prawnych do chwili powstania stosunku małżeństwa

• albo po zawarciu, wtedy ustrój umowny powstaje już w

trakcie trwania małżeństwa

Klasyfikacja ustrojów –

ustrój przymusowy

• Ustrój przymusowy występuje w sytuacji, gdy przepis

wskazuje, że w razie wystąpienia danego zdarzenia

małżonków obowiązuje dany ustrój – wtedy wola małżonków

nie ma znaczenia

• występuje w sytuacjach uregulowanych w art. 52 – 54

• od strony treści: zawsze jest to rozdzielność

• Kwestie terminologiczne:

– Przed zmianą kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dokonaną

ustawą  z dnia 17 czerwca 2004 r. określenie „przymusowy

ustrój majątkowy” było używane tylko w doktrynie

– obecnie jest już to pojęcie ustawowe

– dawniej ustawa (art. 52 k.r.o.) stanowiła o „zniesieniu

wspólności” przez sąd

– w innych aktach prawnych niż k.r.o., np. w  art. 680

1

  § 2 k.c.,

nadal znajduje się zwrot „zniesienie wspólności majątkowej” i

trzeba przez niego rozumieć „ustanowienie przez sąd

rozdzielności majątkowej”

Klasyfikacja ustrojów –

ustrój przymusowy

• przyczyny

powstania

ustroju

przymusowego:

• ustanowienie rozdzielności majątkowej

przez sąd (art. 52 § 1 i 1a k.r.o.)

• ubezwłasnowolnienie

jednego

z

małżonków art. 53 § 1 k.r.o.

• ogłoszenie

upadłości

jednego

z

małżonków art. 53 § 1 k.r.o.

• orzeczenie separacji ( art. 54 § 1 k.r.o.)

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• orzeczenie konstytutywne sądu

• przesłanka w przepisie ujęta bardzo ogólnie:

„ważne powody”

• w przeszłości, ale zapewne również obecnie,

bywało wykorzystywane do pokrzywdzenia

wierzycieli

• dlaczego tak skuteczne?

– „sądowe” ustanowienie rozdzielności (dawniej

zniesienie wspólności) jest skuteczne wobec

wszystkich

• bez względu na ich wiedzę o tym fakcie

• odmiennie niż intercyza

• ponadto istnieje możliwość ustanowienia rozdzielności z

mocą wsteczną (art. 52 § 2)

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

•

ewolucja orzecznictwa SN w kwestii rozumienia

„ważnych powodów”:

–

początkowo za „ważny powód” uznawano np. istnienie

długów jednego z małżonków i związane z tym

zagrożenie prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego

–

co więcej, uznawano, że takie zagrożenie może

uzasadniać wprowadzenie rozdzielności z „mocą

wsteczną”

–

np.: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1972

r. III CZP 69/70

Jednakże gdy dobro rodziny lub drugiego małżonka za tym

przemawia, prowadzenie lub możliwość prowadzenia

egzekucji z majątku wspólnego może stanowić ważny

powód zniesienia wspólności majątkowej, a stosownie do

okoliczności może także uzasadniać oznaczenie wcześniejszej

daty jej ustania (art.52 k.r.o.).

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• tradycyjna wykładnia godziła w interesy osób trzecich,

prowadziła do uprzywilejowania małżonków w obrocie

• w okresie przemian ustrojowych orzecznictwo stopniowo

odchodziło od tradycyjnej linii mającej „chronić rodzinę”

kosztem wierzycieli

– niezwykle trafny argument: wierzycielem często tez jest osoba

fizyczna i ona również często ma rodzinę

– ponadto: skoro drugi małżonek odnosi korzyści z prowadzenia przez

jednego z małżonków działalności, godzi się na tę działalność, musi

ponosić też ryzyko z tym związane

• dotyczyło to zwłaszcza orzekania o ustanowieniu rozdzielność z

datą wcześniejszą

• obecnie wskazuje się na konieczność uwzględniania interesu

wierzyciela przy orzekaniu o ustanowieniu rozdzielności

– trzeba badać, czy powództwo nie zmierza wyłącznie do

pokrzywdzenia wierzycieli

• ponadto nie można poprzestać na uznaniu powództwa przez

pozwanego małżonka

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• np. wyrok SN z dnia 26 lipca 2000 r., I CKN

293/00:

Do zniesienia wspólności ustawowej dochodzi w drodze

kształtującego orzeczenia sądowego. Fakt, że drugi

małżonek godzi się z żądaniem, nie zwalnia sądu od

obowiązku ustalenia, czy istnieją "ważne powody" zniesienia

i czy istniały wcześniej, wobec zgłoszenia żądania zniesienia

wspólności z datą wsteczną. Wiąże się to z tym, że w

odróżnieniu od umownego wyłączenia wspólności

ustawowej (art. 47 § 2 k.r. i op.) sądowe zniesienie

wspólności majątkowej wywołuje skutki wobec osób trzecich

(art. 435 § 1 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c.), a ponadto

skutki te mogą zostać rozciągnięte w czasie na okres

poprzedzający wyrok sądu. Dlatego w postępowaniu o

zniesienie wspólności majątkowej sąd musi nadto rozważyć,

czy powództwo nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli

jednego z małżonków

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• obecne rozumienie „ważnych powodów”:

– muszą być związane ze sferą majątkową

– przede wszystkim ustanie wspólnego zamieszkiwania i

prowadzenia wspólnie spraw majątkowych

– a więc gdy małżonkowie żyją oddzielnie – wówczas

ustrój wspólności nie jest odpowiedni, gdyż jest on

pomyślany na potrzeby dobrze funkcjonującej,

typowej rodziny

– ostre konflikty dotyczące majątku wspólnego – korzystania,

zarządu, utrudniające to korzystanie w sposób racjonalny

• ale też pojawiają się orzeczenia, że ważnym powodem jest

zagrożenie małżonka niegospodarnością drugiego

• np. zaciąganie „nieuzasadnionych” zobowiązań – teza wątpliwa

• należy też zwrócić uwagę, że ze względu na obecne brzmienie

art. 41 k.r.o. ustanowienie rozdzielności, nawet z mocą

wsteczną, nie zawsze będzie krzywdzić wierzycieli

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego

1997 r., I CKN 69/96

Za ważne powody, o których mowa w art. 52 § 1

k.r.o., należy uznać takie okoliczności, które

powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej

wspólność ustawowa nie służy dobru założonej

rodziny i może prowadzić do naruszenia

interesu majątkowego małżonka żądającego

zniesienia wspólności. Ważne powody muszą

mieć charakter majątkowy, choć źródłem mogą

być

rozdźwięki

natury

osobistej

między

małżonkami, co może wskazywać na związek

tych

powodów

z

rozkładem

pożycia

małżeńskiego.

Ustanowienie ustroju

rozdzielności przez sąd

• nowa podstawa ustanowienia rozdzielności:
art. 52 § 1a. Ustanowienia przez sąd

rozdzielności majątkowej może żądać także

wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli

uprawdopodobni,

że

zaspokojenie

wierzytelności

stwierdzonej

tytułem

wykonawczym wymaga dokonania podziału

majątku wspólnego małżonków.

• chodzi o sytuacje, w których wierzyciel ma

tytuł wykonawczy, ale tylko przeciwko

jednemu z małżonków i nie może prowadzić

egzekucji z majątku wspólnego

Powstanie ustroju

przymusowego

• Pozostałe przesłanki:

– ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków

• zarówno całkowite, jak i częściowe

• utrudniony byłby zarząd majątkiem wspólnym

• ponieważ ubezwłasnowolnienie częściowe nie stanowi zakazu

zawarcia małżeństwa, w razie zawarcia małżeństwa przez osobę

ubezwłasnowolnioną częściowo, powstaje od razu ustrój

przymusowy

– ogłoszenie upadłości jednego z małżonków

– orzeczenie separacji

• chodzi o formalne orzeczenie separacji przez sąd, nie separację

rzeczywistą (faktyczną)

• cechy wspólne tych podstaw:

– w razie ich ustania w czasie trwania małżeństwa „

między

małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy” (art. 53 § 2 i 54

§

2)

–

z tym, że w wypadku separacji „na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o

utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej”

Ustrój przymusowy -

podsumowanie

• „Przymusowość” ustroju majątkowego wyraża

się w tym, że:

– po pierwsze, z chwilą nastąpienia określonego

zdarzenia, niezależnie od woli małżonków ustaje

dotychczasowy ustrój,

– po drugie, dopóty, dopóki trwa przyczyna powstania

przymusowego ustroju majątkowego, małżonkowie nie

mogą w drodze umowy go zmienić.

• chodzi o ważny interes rodziny, jednego z

małżonków lub osób trzecich

• nie ma w zasadzie przymusowej wspólności, poza

wspólnością określonych praw

– a więc taka wspólność odnosi się do konkretnego

prawa, np. najmu, a nie całych mas majątkowych, tak

jak ustroje

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść – możliwe

rozwiązania

• Rozwiązania modelowe

– przedstawiany podział to nie jest konkretna polska

regulacja,

ale

pewne

modele,

rozwiązania

modelowe, które nigdy nie są w pełni zastosowane.

• możliwa w zasadzie wspólność lub rozdzielność

w różnych wariantach

• od pełnej wspólności wszystkiego do całkowitej

rozdzielności

• w ramach ustrojów wspólności można wyróżnić

• wspólność ogólną – całego dotąd nabytego majątku

• i wspólność dorobku – tylko to, co uzyskane już po

zawarciu małżeństwa

– tu inne znaczenie słowa „dorobek” niż obecnie w

kro

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść – możliwe

rozwiązania

• w

praktyce

w

poszczególnych

państwach

rzadko

spotyka

się

rozwiązania

wspólności

majątku

nabytego przed zawarciem małżeństwa
(tzw. wspólność ogólna),

• częściej tzw. „wspólność dorobku”, a

więc tego, co małżonkowie nabyli w
trakcie trwania małżeństwa

– we Francji do niedawna – wspólność dorobku i

ruchomości dotychczas posiadanych

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść – możliwe

rozwiązania

• przy ustrojach pełnej rozdzielności –

każdy małżonków zachowuje swój majątek

sprzed zawarcia małżeństwa oraz nabyty w

czasie jego trwania

• jednak często ustrój rozdzielności też

zawiera jakieś regulacje:

• np. czasem przy rozdzielności ogranicza się jednak

małżonka w dokonywaniu pewnych rozporządzeń

swoim majątkiem – np. zbyciem mieszkania, w którym

mieszka rodzina

• kwestia skuteczności umownego wprowadzenia ustroju

rozdzielności wobec osób trzecich (u nas art. 47

1

)

• w niektórych krajach prowadzone są rejestry publiczne

intercyz

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Ustrój wspólności

– może mieć źródło w umowie lub ustawie

– przy wspólności funkcjonują w zasadzie zawsze trzy

oddzielne masy majątkowe: osobisty (odrębny)

majątek żony, osobisty (odrębny) męża i majątek

wspólny

– najpowszechniejszy ustrój w Polsce, ponieważ ustrój

ustawowy to wspólność

– umowa pozwala rozszerzyć lub ograniczyć wspólność w

stosunku do ukształtowania ustroju ustawowego – art.

48, jednak z ograniczeniami wynikającymi z art. 49

k.r.o.

» ponadto można uregulować kwestię wysokości

udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 50

1

)

» to postanowienie odniesie skutek dopiero z chwilą

ustania wspólności np. na skutek rozwodu

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Ustrój rozdzielności

– może mieć źródło w umowie lub

mieć charakter przymusowy

– regulacja odnosząca się do treści

jest oczywiście skąpa:

Art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności

majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek
nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.

Art. 51

1

. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim

majątkiem.

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem

dorobków

– stosunkowo nowy ustrój, wprowadzony w 2004 r. z

mocą od 2005 r.

– w pierwotnych planach miał być ustrojem

ustawowym, został tylko umownym

– 51

2

– co do zasady stosuje się przepisy o

rozdzielności

• a więc małżonkowie zachowują swój majątek sprzed i po

zawarciu małżeństwa

• albo inaczej: nie powstaje majątek wspólny

• nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania drugiego

małżonka, nie ma wspólnych praw poza tymi, które stają się

wspólne na zasadach ogólnych (np. wspólne nabycie

własności rzeczy) – oczywiście poza regulacjami art. 23-30

k.r.o. i art. 680

1

k.c.

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Rozdzielność

majątkowa

z

wyrównaniem

dorobków

– jednak istotna różnica z ustrojem rozdzielności: celem

ustroju jest to, aby w razie ustania ustroju (zwłaszcza

po orzeczeniu rozwodu) wyrównać „dorobki”

– a więc ten małżonek, którego majątek w trakcie trwania

ustroju zwiększył się w mniejszym stopniu, może domagać

się „wyrównania” od drugiego małżonka

– istotna uwaga terminologiczna: pojęcie „dorobku” w wyniku

nowelizacji z 2004 r. zmieniło całkowicie swoje znaczenie:

• przed 2005 r.: „dorobek” był synonimem „majątku wspólnego”

• po 2005 r.: „dorobek” to pojęcie mające zastosowanie tylko do

omawianego ustroju umownego i jest nim „wzrost wartości

majątku małżonka po zawarciu umowy majątkowej” (czyli po

„wprowadzeniu” ustroju rozdzielności z wyrównaniem dorobków)

– pojęcie dorobku zdefiniowane jest w art. 51

3

k.r.o.

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem

dorobków – cele, wady i zalety

• zaletą ustroju jest to, że nie utrudnia

obrotu

– małżonkowie funkcjonują w obrocie w

zasadzie tak, jak każdy inny jego uczestnik

• a więc w pełni samodzielnie i autonomicznie
• jeden małżonek w zasadzie nie ma wpływu na

skuteczność czynności drugiego

– nie ma majątku wspólnego i związanych z

nim problemów

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• wadą może być gorsza sytuacja małżonka, który nie zarobkuje

(np. zajmuje się wychowaniem dzieci) lub zarabia mniej

• jednak:

– jego interesy chronią przede wszystkim przepisy o skutkach

niezależnych od ustroju, zwłaszcza art. 27 k.r.o.

– a więc w czasie trwania małżeństwa i tak obowiązuje zasada

równej stopy życiowej członków rodziny, więc można twierdzić, że

brak majątku wspólnego nie krzywdzi małżonka, który nie

zarobkuje

• przy czym mimo wszystko ustrój wspólności ustawowej daje ochronę dalej

idącą, gdyż poza możliwością skorzystania z art. 27 k.r.o. co do zasady

wszystko, co nabywa jedno z małżonków w czasie trwania małżeństwa staje

się wspólne, np. pobrane wynagrodzenie za pracę i inne dochody jednego z

małżonków stają się składnikami majątku wspólnego

– natomiast na wypadek ustania małżeństwa – chroni go obowiązek

wyrównania dorobków

– jednak trzeba zwrócić uwagę, że małżonek w trakcie trwania

małżeństwa może swobodnie wyzbyć się majątku osobistego,

zmniejszając w ten sposób swój „dorobek”, a tym samym

obowiązek spłaty

Klasyfikacja ustrojów ze

względu na treść

• Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

c.d.

– ustrój tego typu funkcjonował przez pewien czas w Polsce

jako ustawowy, obowiązuje on jako ustawowy w wielu

państwach europejskich

– charakterystyczne jest, że w krajach socjalistycznych

przeważnie istniały ustroje wspólności, natomiast w

Europie Zachodniej – odchodzono od wspólności na rzecz

różnych postaci rozdzielności

– Ustrój rozdzielności co do zasady ułatwia prowadzenie

działalności gospodarczej, zarówno małżonkom, jak i

osobom trzecim

• początkowo podczas prac nad nowelizacją z 2004 r. planowano

wprowadzić go jako ustawowy

• zdecydowały jednak obawy przed reakcją różnych środowisk,

które np. mogłyby upatrywać w takiej zmianie pokrzywdzenia

kobiet