19 - X - 2011
Historia prawa i ustroju w Polsce - WYKŁAD
1523 - Zbiór Jana Łaskiego
1578 - Zbiór Karnkowskiego - przystosowuje Polskie prawo do zmian z soboru w Trydencie.
Prawo Żydowskie:
Jest zamknięte w przywilejach wydawanych przez poszczególnych monarchów
1669 - Michał Korybut Wiśniowiecki (duży przywilej)
Prawo Ormiańskie:
Ormianie osiedlali się w granicach RP zwłaszcza w miastach południowo- wschodnich (Zamość, Lwów, Kamieniec). Prawo Ormiańskie w Polsce było skodyfikowane. Zostało ujęte w tzw. Statut Ormiański z 1519r.
Prawo Wołoskie:
Ludność pochodzenia Rumuńskiego, która zamieszkiwała Podkarpacie.
Prawo Bartne
Prawo Uniwersyteckie
Prawo Górnicze
Mieszanina różnych systemów, wzajemnie się krzyżujących.
Prawo Rzymskie w RP:
Uważa się, że początkiem historii ustroju i prawa w Polsce (??) jest rok 1800. Ukazało się wtedy dzieło T. Czackiego „O Litewskich i Polskich Prawach”. Czacki szukał początków prawa w Polsce w prawie niemieckim i prawie skandynawskim. Rozpoczął on tym samym ogromny spór naukowy, który trwa do dzisiaj - o roli prawa rzymskiego w prawie polskim.
W podręcznikach pojawia się opinia, że prawo rzymskie miało niewielki wpływ na prawo polskie - wg. niektórych badaczy (Godek :D) to nieprawda.
Bezpośrednie zastosowanie prawa Rzymskiego w prawie Polski przedrozbiorowej :
- przywilej dla Uniwersytetu/ Akademii Krakowskiej, przywilej miasta Krakowa, akt odnowienia Uniwersytetu w Krakowie
-Subsydiarna rola prawa Rzymskiego
-Recepcja instytucji prawa Rzymskiego do zbiorów prawa/kodyfikacji opracowywanych w Polsce - Trzy Rewizje prawa Chełmińskiego
Rewizja Lidzbarska 1566r.
Rewizja Nowomiejska 1580r.
Rewizja Toruńska 1594r. - najbardziej zromanizowany pomnik prawa na terytorium dawnej RP
W Prusach Królewskich obowiązywała odrębna kodyfikacja dla szlachty z roku 1598r. - Korektura Pruska. Ona też wykazuje znaczne zromanizowanie.
Wpływ prawa rzymskiego na praktykę prawną w dawnej Polsce - najgłośniejsze procesy w Polsce przedrozbiorowej - wyroki w tych sprawach są wzorowane na prawie rzymskim, np. proces Michała Piekarskiego z 1520r. (Piekarski dokonał fizycznego zamachu na Króla; był psychicznie chory), proces porywaczy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Systematyka Rzymska używana w projektach i zbiorach prawa - Zbiór Praw Sądowych
A. Zamojskiego 1778(??)
Uznanie Prawa Rzymskiego w Polsce jako podstawy prac kodyfikacyjnych.
1768r.- Konstytucja Sejmowa - mówi wyraźnie, że komisja kodyfikacyjna ma się oprzeć na Statucie Łaskiego, na Statucie Litewskim i na prawie rzymskim.
Wpływy redakcyjne - pewne pojęcia, w których można znaleźć oddziaływanie konkretnych przepisów rzymskich.
Odwołanie się do autorytetu prawa rzymskiego - Zygmunt Stary - nadał szlachectwo plebejskim profesorom akademii Krakowskiej, za 20 lat pracy tam.
Prawo Rzymskie jako wzorzec uregulowań bardzo szczegółowych kwestii prawnych - widać to w prospektach do kodeksu Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Recepcja ogólnych zasad prawa rzymskiego
Wpływy terminologiczne prawa rzymskiego - Rafał Taubenszlag doszedł do wniosku, że w dawnej Polsce doszło do głębokiego zromanizowania życia prawnego (ale to była opinia skrajna).
Prawo Rzymskie jako system porównawczy - ustawodawca polski może się do niego odwołać.
Prawo Rzymskie jako podbudowa teoretyczna
Prawo Rzymskie jako szkoła myślenia prawniczego
Prawo Rzymskie i jego rola inspiracyjna.
PROBLEMATYKA PRAWA W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ - TYLKO NAJWAŻNIEJSZE ZAGADNIENIA TRZEBA UMIEĆ NA EGZAMIN.
Kształtowanie się stanów w Polsce:
Rycerstwo:
W XIIIw. 2 różne warstwy - stare możnowładztwo oraz górna warstwa wojów (służąca wojskowo w wyprawach wojennych konno) zaczęły formować jednolity stan rycerski, zwany później szlachtą. Nie jest do końca jasne jak to się stało, że możnowładztwo dopuściło do zrównania ze sobą wojów.
W XIIIw. Wzrosła w Polsce liczba urzędów (ze względu na rozbicie dzielnicowe). Stało się tak, że urzędnicy nie należeli już do starych rodów i nie mieli takich dóbr jak dawni urzędnicy. Rody zanikają i pojawiają się nowe - wywodzą się często z dawnych warstw wojów. Wojowie często byli po prostu cudzoziemcami (częste pochodzenie Niemieckie).
XIIIw. Był okresem zmian. Zacierały się granice pomiędzy możnowładztwem a wyższym rycerstwem. Rozpowszechniał się także obyczaj rycerski i kodeks rycerski- konsoliduje to stan. Ułatwia to łączenie w 1 stan tych 2 stanów.
Immunizowanie dóbr - (??) rozciąganie immunitetów na cale dobra rycerskie. Z czasem przyjęło się, że każde dobra otrzymane w zamian za służbę wojskową, są dobrami immunizowanymi.
Płacenie przez rycerzy tzw. dziesięciny swobodnej - rycerz wybierał kościół, na który chciał świadczyć dziesięcinę.
Przyczyniło się do tego (tworzenia się stanu szlacheckiego) też upowszechnienie herbów - nazywane z łac. clenodium. Herby wywodzą się ze znaków własnościowych (używano ich do znakowania bydła, granic, umieszczano je na pieczęciach), z czasem stały się znakami rodów. Ród miał nie tylko wspólny herb, ale także wspólne zawołanie - zwane proklamacją.
Rody heraldyczne - rody niepowiązane więzami krwi, ale noszący ten sam herb (często klienci i ich opiekunowie).
1413r. - 47 rodów Polskich przyjęło do swoich herbów tyle samo rodów litewskich. Aby pokazać związek pomiędzy tymi państwami (??).
Przyjęcie Statutów Kazimierza Wielkiego - przyjęto tam zasadę, że szlachcicem można było zostać wyłącznie przez urodzenie w rodzinie szlacheckiej.
Stan szlachecki był bardzo zróżnicowany:
Ktoś miał miasto i 60 wsi a inni 47 szlachciców na 1 wieś.
Duchowni:
W XIII i XIVw. panowało przekonanie, że jest to stan odrębny. Ukształtował się on od X do XIIw. Był on wtedy zależny od państwa (??) i bardzo zróżnicowany - były tam bardzo głębokie konflikty wewnętrzne. Istotny moment kształtowania się stanu duchownego, to moment uniezależniania się Kościoła od państwa (przełom XII i XIIIw. Za czasów arcybiskupa Gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza i arcybiskupa Gnieźnieńskiego Pełki). Kościół dostał privilegium fori.
Immunizowanie dóbr duchownych - majątki kościelne uzyskiwały immunitety.
Zmiana prawa własności kościołów budowanych przez możnych na swoim gruncie - możny mógł tylko proponować kogo obsadzić w wybudowanym przez siebie kościele a nie o tym decydować.
Istotne zagęszczenie sieci parafii w Polsce.
W XIIw. wzięto się za dyscyplinę kleru.
Intensywna akcja kodyfikowania prawa kanonicznego w Polsce - udoskonalanie własnego prawa.
Chłopi:
W wieku XIII-XIV zaczęto mówić w Polsce o jednolitym stanie chłopskim. Zaczęto się wtedy doszukiwać cech tego stanu. W źródłach tego okresu na oznaczenie tego stanu są określenia „pracowity” albo „uczciwy”.
Mieszczaństwo:
Na zachodzie Europy pojawił się w XI w. i to w konflikcie z innymi stanami. W Polsce pojawił się później i nie był w takim konflikcie. Mówi się o nim jako o stanie czwartym, bo pojawił się gdy już była pewna „drabina”/hierarchia stanów. U zarania mieszczaństwa stoi akcja lokowania miast na prawie niemieckim, która rozpoczyna się w XIII w. Na prawie niemieckim w Polsce przenoszono przede wszystkim stare ośrodki piastowskie. 1 lokacja - 1211r. Złotoryja (na prawie Magdeburskim). W XIVw. Obejmuje ona Mazowsze, Wielkopolskę, wchodzi nawet na Ruś Czerwoną (?).
Co łączyło mieszczan?
Wspólne prawo.
Wspólny interes wobec Pana miasta.
Wspólna polityka wobec wójta miasta.
Wspólna polityka gospodarcza.
Czynniki hamujące integrację mieszczan:
Różne pochodzenie etniczne - Polacy, Niemcy.
Znaczące rozwarstwienie majątkowe - ogromne różnice.
„Miejskie powietrze czyni wolnym” - rok i jeden dzień przebywania w mieście zwalniało z podległości (?)
Mieszczan łączy wolność osobista, podległość prawu miejskiemu i organom miejskim.
Parlamentaryzm Polski:
Problematyka Sejmu - przez pryzmat tej problematyki obejrzymy ustrój Polski przedrozbiorowej.
Geneza Polskiego parlamentu:
Nie jest to oczywiste, są 2 teorie:
Łączy powstanie parlamentu z Przywilejem Koszyckim (monarcha chcąc zjednać sobie szlachtę do swojego pomysłu, aby któraś z jego córek była na tronie Polski, zwolnił szlachtę ze wszystkich podatków oprócz jednego - 2gr z łana, a na każde inne nadzwyczajne podatki szlachta musiała wyrazić zgodę) - mało prawdopodobna teoria.
Głosi ona, że polski parlament w prostej linii pochodzi od średniowiecznych wieców. (Przed XIII w. Król/Książę ogłaszał tam swoje decyzje, a w XIII w. na wiecach podejmuje się dopiero decyzje - możni współdecydowali z monarchą o sprawach państwowych, ponadto więc staje się powtarzalny, to pewna praktyka, szlachta zostaje reprezentowana przez urzędników. Pojawiają się też wiece ogólnopaństwowe - wiece pre-parlamentarne)
W Polsce (XV w.) są 3 rodzaje zgromadzeń szlachty:
Sejm Walny - był charakterystycznie zbudowany. Jego jądrem byłą Rada Królewska, występowała ona tylko w otoczeniu Rycerstwa - decyzje ogłaszano szlachcie, która tam przyjeżdżała. Sejm Walny zbierał się co rok (taka była praktyka, nie prawo). Jeżeli Sejm się nie zbierał, zbierały się zgromadzenia alternatywne.
Sejmy Generalne - Sejm Wielkopolski i Małopolski (to nic innego jak sejm prowincjonalny)
Sejmiki Szlacheckie - lokalne zgromadzenia szlachty.