dr hab. Jerzy Supernat

Instytut Nauk Administracyjnych

Uniwersytet Wrocławski

Modelowanie i modele

2

Model



przedstawia interesujący

nas fragment rzeczywistości
w uproszczony, ale
zorganizowany sposób (w
konkretnym przypadku
relewantne informacje mogą
zostać poddane strukturalizacji
i formalizacji)



pozwala złożoną

rzeczywistość lepiej zrozumieć

Modelowanie i modele

3

Ekonomista

Wiesław Sadowski

(ur. 1922):

Model

odzwierciedla

interesujący

nas

fragment

rzeczywistości z po-minięciem
mniej istotnych elemen-tów
tej rzeczywistości.

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

4

Prawnik

Jacek Giezek

(ur. 1958):

Wszelka

dogmatyczna

abstrakcja

i

odnosząca się do niej teoretyczna refleksja
opiera się z natury rzeczy na modelowaniu.
Modelowanie jest w naszych kontaktach z
otocze-niem wszechobecne (…) bo taka w
istocie jest procedura spostrzegania oraz
wartościowania

ota-czającej

nas

rzeczywistości.

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

5

Socjolog

Piotr Sztompka

(ur.

1944):

Myślenie naukowe opiera się na
ab-strakcji,

odchodzeniu

od

konkretu.

Model to układ, który stanowi środek
pośredniego poznania drugiego układu
dzięki temu, że jest wobec niego
analogiczny pod istotnym wzglę-dem, a
równocześnie bardziej dostępny poznaw-
czo.

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

6

Matematyk

Karl Pearson

(1857-

1936):

Zadaniem nauki jest wyłącznie
nauko-wy opis faktów, różniący
się od opisu zwykłego tym, że ma
to być opis eko-nomiczny i
ujmować w możliwie pro-stej
formie matematycznej jak najwię-
cej

faktów,

pozwalając

je

rozumieć

przy

tym

jak

najmniejszym wysiłkiem.

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

7

Alexander Graham
Bell

(1847-1922):
Wiedza jest procesem
gromadzenia faktów;
mądrość bierze się
z ich uproszczenia
(Knowledge is a
process of piling up
facts; wisdom lies
in their
simplification).

Modelowanie i modele

8

Modelowy czy naukowy opis rzeczywistości
nazy-wa się jeszcze w szczególności
systemem.
Zdaniem

prawnika

Kazimierza

Opałka

(1918-1995) poprawny system nie oznacza
prostego

odwzoro-wania

rzeczywistości,

lecz:

„pewne konstrukcje myślowe, porządkujące
i se-gregujące w określony sposób zjawiska
rzeczywi-stości – nie wnoszące niczego
nowego do rzeczy-wistości, lecz dające jej
skoordynowany obraz w celu lepszego
objęcia jej myślą i poznania”.

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

9

Modelowanie jest
powszechnie
wykorzystywane w
procesach podejmowania
decyzji.
Model:



pomaga podmiotowi
podejmującemu decyzje
zrozumieć problem
decyzyjny



pobudza twórczość i ułatwia
znalezienie możliwych
sposobów rozwiązania
problemu



pomaga ocenić możliwe
kierunki działania

10

Stąd na ogół jest
tak,
że w tej samej
sytuacji decyzje
różnych osób
nie są identyczne,
a często znacznie
się różnią.

Ludzie podejmują
decyzje nie w
interakcji
z rzeczywistym
problemem, lecz
w interakcji z
modelami problemu
decyzyjnego.

11

Typologia modeli

•

konkretny i abstrakcyjny

•

statyczny i dynamiczny

•

deterministyczny i probabilistyczny

•

normatywny (preskryptywny) i

opisowy (deskryptywny)

•

analogowy i symboliczny

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

12

Model konkretny i model abstrakcyjny

•

model konkretny jest repliką

rzeczywistości

•

model abstrakcyjny jest syntetycznym

ujęciem najbardziej istotnych elementów
rzeczywistości

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

13

Istotne jest to, co musi się
zawierać w uogólnieniu, jeśli ma
być

ono

pra-womocne.

Oddzielenie

czynników

is-

totnych od nieistotnych jest
równo-znaczne z początkiem
wiedzy.

Filozof

Hans Reichenbach

(1891-1953):

Modelowanie i mdele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

14

Model statyczny i model dynamiczny

•

model

statyczny

przedstawia

rzeczywistość w ja-kiejś konkretnej chwili w
oderwaniu

od

stosunków

następstwa

czasowego

•

model dynamiczny wykorzystuje czas jako

pod-stawowy element opisu zjawiska w jego
powiąza-niu ze zdarzeniami występującymi
wcześniej i póź-niej

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

15

Model deterministyczny i probabilistyczny

•

model deterministyczny przedstawia

wartość każdej zmiennej decyzyjnej przy
pomocy jednej wielkości

•

model probabilistyczny wskazuje na

możliwe za-kresy zmiennych w postaci
rozkładów prawdopo-dobieństwa

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

16

Model normatywny i model opisowy

•

model

normatywny

służy

ocenie

dostępnych

kie-runków

działania

i

wskazaniu tego, który w danej sytuacji jest
najlepszy, czyli optymalny

•

model opisowy (opisowy model werbalny)

ogra-nicza się do przedstawienia pewnego
fragmentu rzeczywistości bez próby jej
oceny

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

17

Model analogowy i model symboliczny

• wśród modeli analogowych, czyli modeli
posłu-gujących

się

analogią,

można

wyróżnić:



analogowe modele werbalne



analogowe modele fizyczne

•

model symboliczny wykorzystuje symbole

ma-tematyczne

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

18

Szczególne znaczenie

w podejmowaniu decyzji

mają modele

?

symulacyjne.

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

19

Russell L. Ackoff
Maurice W. Sasieni

:

Modele odzwierciedlają
rzeczywistość, a
symulacja ją imituje.
(Models represent
reality, simulation
imitates it).

Każde modelowanie,
o ile tylko naśladuje
(imituje)
rzeczywistość,
jest symulacją.

Modelowanie i modele

20

W języku
modelowania przez
model symulacyjny
rozumie się model
matematyczny,
którym można
manipulować w celu
oceny skutków
możliwych działań bez
potrzeby uciekania się
do obarczonych
ryzykiem prób
rzeczywistych.

21

Posługując

się

językiem

prakseologicznej teorii organizacji,
można

powiedzieć,

że

model

symulacyjny pozwala na imanen-
tyzację, czyli „zastępowanie prób
fakty-cznych

pseudopróbami

wykonywanymi w myśli” (

Tadeusz

Kotarbiński

).

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

22

Ponieważ manipulacja modelem polega na
stosowaniu procedury opisującej relacje pomiędzy
zmiennymi decy-zyjnymi, model symulacyjny
można

również

nazywać

mo-delem

proceduralnym

.

Steve Cooke

,

Nigel Slack

:

In fact what are generally called simulation
models should more properly be called
procedural models, since the model is a
procedure expressed in precise symbols. The
term simulation actually refers to the method by
which the model is used to make predictions.

Modelowanie i modele

Modelowanie i modele

dr hab. Jerzy Supernat

23

Posługując się modnym
językiem końca XX
i początku XXI wieku,
można powiedzieć,
że model symulacyjny
pozwala na swobodne
eksperymentowanie
w świecie wirtualnym,
czyli w świecie, który
jest wykreowanym
odzwierciedleniem
świata rzeczywistego.

24

Celestial navigation is based on the premise that
the Earth is the centre of the universe. The
premise is wrong, but the navigation works. An
incorrect model can be a useful tool.

Kelvin Throop III

Myśli końcowe

Essentially, all models are wrong, but
some are useful.

George E. P. Box