Koncepcja wychowania S.

Kunowskiego

 

Stefan Kunowski

 

(1909 – 1977)

 

Pedagog, profesor KUL

 

*1945 – 1957 Kierownik Katedry

Psychologii Wychowawczej na

Wydziale Filozofii

Chrześcijańskiej KUL

*Zainteresowania naukowe:

 

- terminologia i metodologia pedagogiczna

- analiza porównawcza systemów edukacji

*liberalnego

*chrześcijańskiego

*socjalistycznego

- warstwicowa teoria wychowania S.

Hessena

- proces wychowawczego rozwoju człowieka

 

*Najważniejsze prace:

 

- Podstawowe wiadomości z dydaktyki

ogólnej (1946).

- Proces wychowawczy i jego struktury

(1946)

- Podstawy współczesnej pedagogiki (1981,

1993, 2001)

1. Problemy definiowania terminu

„wychowanie”

2. Klasyfikacja definicji „wychowanie”

3. Czynniki dynamizujące wychowanie

4.Wychowanie jako rozwój biosu,

wpływ etosu i agosu

1. Problemy definiowania terminu

„wychowanie”

Wychowanie – etymologia terminu

w języku polskim  

Dawniej, w wieku XVIII w j. polskim–

wychowanie oznaczało tyle, co

,,żywienie”, ,,utrzymanie”,

,,chowanie”, dostarczanie jednostce

środków do życia

,,Dobrze kogoś chować = dobrze

odżywiać”

Podobnie:

< j. rosyjski – wospitanije / pitanije –

jedzenie >

* EDUKACJA:

 

Łac. < eduacare – ex – duco –

wyprowadzać, czyli:

 

Łac. < edukacja = wychowywać =

wyprowadzać ze stanu gorszego do

lepszego, ze stanu ,,niższego” do

,,wyższego”,

czyli

ze stanu natury ( po urodzeniu ) do

stanu kultury

 

Podobnie:

 

< j. niemiecki – erziehen – wychowywać

/ ziehen – podnosić, ciągnąć /

 

< j. francuski – elever – wychowywać /

podnieść /

! Uwaga:

* 1773 Komisja Edukacji Narodowej

nie nosiła

nazwy Komisji Wychowania

Narodowego = Komisja Aprowizacji

* 1808 Niemyer, „Zasady edukacji i

instrukcji”

 

Współcześnie realne znaczenie

wychowania polega na

przekształcaniu człowieka, na

wyprowadzaniu rozwijającej się

jednostki ze zwierzęcego stanu natury

i podnoszeniu jej do stanu

kulturalnego człowieczeństwa.

Inne wyjaśnienie etymologii terminu

„wychowanie”

*Adolf E. Szołtysek

Wy – chowanie < wy-dobywanie >

tego co ukryte

Składniki
myślenia o
wychowani
u

Potoczne

przykłady

określeń

Grupa

definicji

wychowania

Naukowe

przykłady

definicji

Koncepcje

pedagogicz

ne

Działalność

wychowawc

za,

czynności

wychowawc

ze

Rodzina i

szkoła

zajmują się

wychowanie

m

O charakterze

działaniowym,

prakseologicz

nym –

działania:

celowe,

planowe,

metodyczne,

długotrwałe,

kształcące...

,,Wychowa

nie jest

planowym

oddziaływa

niem na

jeszcze

dające się

kształcić

wewnętrzn

e życie

innych”

/ T. Waitz /

-

Socjologizm:

społeczne

działanie

dorosłych

-

Wychowanie

dyrektywne,

urabiające

osobowość

-,,stara

szkoła” J. F.

Herbarta

2. Klasyfikacja definicji wychowania

według

S. Kunowskiego

 
 

Zmiany,

rozwój

wychowanka

Dziecko się

rozwija,

dojrzewa,

nabiera

doświadczeń,

uczy się

O

charakterze

rozwojowym

,

ewolucyjny
m

,,Wychowani

e jest

procesem

rozwoju,

który

zachodzi w

indywidualne

j jednostce

jako rezultat

jej

działalności

w środowisku

i jej reakcji

na to

środowisko”

/ I.

Doughton /

- prądy i

kierunki

,,nowego

wychowania”

:

podkreślając

e

indywidualno

ść człowieka,

np.

pedagogika

naturalistycz

no –

liberalna,

personalizm

Warunki,

bodźce,

sytuacje

wychowawcz

e

Dziecko

potrzebuje

atmosfery

miłości,

podlega

wpływom

z

otoczenia

O charakterze
sytuacyjnym ,
warunkujący
m
/ jak
organizować
środowisko
wychowawcze,
biorąc pod
uwagę wpływy
nieświadome /

,,Wychowan

ie jako

przygotowa

nie do życia

przez życie”

/ O.

Decroly /

- pedagogika

społeczna

- prądy i

kierunki

,,nowego

wychowania”

podkreślające

problem

sytuacji

wychowawczy

ch

/ P. Petersen –

Plan Jenajski:

przeżycia

wspólnotowe

poprzez

zabawę,

pracę,

uroczystości /

Wynik,

wytwór, cel

wychowania

Człowiek ma

charakter;

człowiek ma

wychowanie,

jest

przystosowan

y do życia

O

charakterze

wytworowym

–

adaptacyjny
m

/ cel:

osobowość,
adaptacja /

,,Wychowanie

...zmierza do

rozwinięcia w

dziecku

pewnej liczby

stanów

fizycznych,

umysłowych i

moralnych,

jakich

domagają się

od niego

społeczeństw

o”

/ E. Durkheim

/

- aksjologizm

socjologiczny

- odmiany

pedagogiki

socjologicznej

,

np.

pedagogika

państwowa,

narodowa,

klasowa

Wychowanie – definicje o charakterze:

 

1* działaniowym – prakseologicznym

 

2* rozwojowym – ewolucyjnym

 

3* sytuacyjnym – warunkującym

 

4* wytworowym – adaptacyjnym

 

! Uwaga:

W teorii pojawiają się głównie definicje

krzyżujące się.

Próba ramowego określenia wychowania

 

* Trudności w jednoznacznym

zdefiniowaniu terminu ,,wychowanie”:

 

- konieczność wskazania najbliższego

rodzaju pojęciowego

( genum proximum ) i różnicy gatunkowej

( differenntia specifica )

 

- różne wskazane elementy myślenia o

wychowaniu

Stefan Kunowski – tzw. ramowe

określenie wychowania:

 

,,Wychowanie jest zawsze społecznie

uznanym systemem działania pokoleń

starszych na dorastające celem

pokierowania ich wszechstronnym

rozwojem dla przygotowania według

określonego ideału nowego człowieka

do przyszłego życia”.

Ramy dla właściwego procesu

wychowania:

 

- pokolenia starsze społeczeństwa

- ich system kierującego działania

- ideał nowego człowieka

- przyszły kształt życia

3. Czynniki dynamizujące wychowanie.

 

* Zdaniem S. Kunowskiego wychowanie

zawierające

w sobie elementy:

 

- działania pedagogicznego

- swobodnego rozwoju

wychowanka

- oddziaływania sytuacji

wychowawczych

- celu, wytworu wychowania

 

powinno uwzględniać składniki, które z

różnym nasileniem dynamizują

wychowawczy rozwój człowieka.

SKŁADNIKI / DYNAMIZMY /

WYCHOWANIA

 

1/ BIOS 2/ ETOS 3/ AGOS 4/ LOS

 

1.BIOS

(gr. bios – życie )

- pęd życiowy do naturalnego,

psychologicznego rozwoju organizmu,

przebiega on niezależnie od woli;

- bios wyraża się w życiu jednostki tzw.

biotonusem, czyli rozmachem życiowym

/silny, słaby/

- na siłę biosu składa się jakość wyposażenia

dziedzicznego, system nerwowy,

hormonalny, uzdolnienia itp.

2. ETOS (gr. Ethos) – obyczaj,

przyzwyczajenie/

- nurt życia społecznego kierujący

biosem jednostki

dla określonych celów społecznych

- siła społeczna obyczajowości i

moralności zbiorowej urabiająca kształt

biosu za pomocą przymusu, nacisku, presji

opinii publicznej, kontroli sankcji karnych

- stwarzanie sytuacji wychowawczych w

grupach społecznych w celu przystosowania

jednostek do społeczeństwa –

,,dziedziczenie kulturowe”

- siła etosu zależy od poziomu

moralności grup (rodziny, szkoły, państwa,

itd.)

- sensem działania etosu jest

socjalizacja – proces uspołecznienia

3. AGOS ( gr. ago – prowadzę )

- siła działania autorytetu moralnego i

umysłowego wychowawców, których

zadaniem jest korygowanie

negatywnych wpływów płynących z

etosu, pomoc w personalizacji,

prowadzenie jednostki wzwyż ku

ideałom wychowawczym

- siła agosu zależy od poziomu moralnego

wychowawców, ich wiedzy, umiejętności i

autorytetu.

4. LOS , wg S. Kunowskiego ,,tajemnicza,

nieobliczalna, niewymierna, nie dająca

się przewidzieć siła, która swoimi

ciosami lub uśmiechami fortuny

decydująco wpływa na życie, rozwój i

wychowanie człowieka”.

 

Koncepcje losu: 

- fatalistyczne – ,,nieubłagany los” /gr.

moira/, jest przeznaczony

człowiekowi i wobec niego jest on

bezradny

- deterministyczne – los zależy od

przyczynowego porządku świata i od praw

rządzących rzeczywistością, dzięki czemu

człowiek może wpływać na swój los przez

posłuszeństwo prawom natury /np. F.

Bacon/

- indeterministyczne – los jest działaniem

czystego przypadku, a nie konieczności,

człowiek skazany jest na wolność, musi

stale wybierać sposób działania – tworzy,

kształtuje swój los (np. J. P. Sartre)

! W chrześcijaństwie wolność,
łaska i los wyznaczają w ramach
Opatrzności Bożej drogę życiową
człowieka; w losie odróżnia się
czynniki przeznaczeniowe (śmierć)
i wokacjonalne,
czyli powołanie do wolności
(np. R. Guardini).

W pedagogice – szczególne znaczenie

SPOTKANIA

/łac. concursio, niem. Begegnung/

główne zdarzenie losowe dotyczące

spotkania z prawdziwym człowiekiem, który

wskaże cel życia, porwie za sobą, wciągnie

na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad

sobą /pogląd J. Bukowskiego/

dotyczy także spotkania z dziełami

mówiącymi o człowieku, przyrodą

(pogląd A. Nowickiego)

 

Los dynamizuje bios, etos i agos

4. Wychowanie jako rozwój biosu,

wpływ etosu i agosu

Koncepcja pedagogiczna Stefana

Kunowskiego jako przykład

uwzględnienia w wychowaniu aspektu

rozwojowego, sytuacyjnego,

działaniowego

i wytworowego w wychowaniu

 

4. 1. Wychowanie jako rozwój BIOSU

 

* Kierunki rozwoju wychowawczego

 

A) progresja wychowawcza – rozwój

wzwyż; każdy etap jest podstawą kolejnego;

proces doskonalenia się człowieka; proces

wzrostu ilościowego ( dyferencjacja ) i

jakościowego ( dojrzewanie )

B) degresja wychowawcza – rozwój

utrzymujący się na pewnym osiągniętym

poziomie; rozwój zahamowany

/ plateau /; niemożność doskonalenia się,

dalszej dyferencjacji

 

C) regresja wychowawcza – rozwój

inwolucyjny

(w dół), proces wykolejenia prowadzący do

wynaturzenia człowieka

 

! Optymizm pedagogiczny

-możliwość zmiany rozwoju b i c

* Teoria warstwicowego rozwoju zakłada,

że czynniki wewnętrzne są zróżnicowane i

spontanicznie dochodzą do głosu we

właściwym dla siebie czasie i ustalonej

kolejności, tworząc różne podłoża

wychowania, w których

zachodzą zmiany ilościowe a potem

dojrzewanie jakościowe

- rozwój każdego podłoża manifestuje

się wzrostem

potrzeb

- warstwy wcześniejsze stanowią

fundament dla

następnych

* Warstwy rozwojowe:

 

- biologiczna:

tworzy organizm człowieka; intensywny

rozwój fizyczny do okresu szkolnego

 

- psychologiczna:

rozwija całokształt psychiki,

charakterystyczna dla okresu szkolnego;

rozwój inteligencji, zainteresowań;

intensywność przeżyć i nowych

doświadczeń

- socjologiczna:

formuje osobę społeczną; związana z

procesem intensywnego rozwoju społeczno

– moralnego; wchodzenie w intensywne role

społeczne

 

- kulturowa:

wyrabia twórcę kultury

 

- światopoglądowa ( duchowa ):

tworzy syntezę światopoglądową i duchową;

dążność do szukania wartości najwyższych (

Prawdy, Dobra, Piękna ); otwarcie na głębie

metafizyczną; rola zdarzeń losowych

( spotkanie )

4. 2. Wychowanie jako wpływ sytuacji

społecznych ETOSU

Środowisko życiowe

Wychowawcze:

całokształt
rzeczywistych
wpływów na jednostkę
działających
nieświadomie i w
sposób niezamierzony,
stały i zmienny
( wytwór społecznego
życia etosu )

Pedagogiczne:

świadomie i celowo
wpływa na rozwój
jednostki, kieruje ku
wartościowym
wzorcom i ideałom
( celowe działanie
agosu )

* Sytuacje wychowawcze:

 

układy bodźców, czynników i wpływów

wywołujących rozwój człowieka

działających w ramach instytucji

wychowawczych

 

* Morale sytuacji społecznych etosu:

 

siła moralna grupy lub środowiska;

zgodność między obowiązującymi normami

etycznymi a faktycznymi poglądami i

postępowaniem członków grupy

 

- Etos poprzez instytucje wychowawcze

kieruje rozwojem biosu

BIOS – ETOS

Warstwy rozwojowe

człowieka

Instytucje

wychowawcze

duchowa

kościół

kulturowa

instytucje kulturalno

– oświatowe

socjologiczna

organizacje młodzieżowe,

samorządowe,

obywatelskie, polityczne

psychologiczna

szkoły, instytucje

dokształcające, kursy

biologiczna

rodzina, przedszkole

Dom Dziecka

4. 4. Wychowanie jako wpływ AGOSU

 

Funkcje i czynności AGOSU

* Rola agosu:

 

- makroedukacja – wpływ na bios

populacji, np.

rodziców ( profilaktyka, walka z chorobami

społecznymi, nałogami ), przeciwdziałanie

szkodliwym wpływom etosu

 

!Zadanie agosu:

 

pomoc wychowawcza w procesie

całkowitego i

wszechstronnego rozwoju człowieka

poprzez zaspokajanie coraz to wyższych

jego potrzeb, aby doskonalił się

progresywnie do pełni człowieczeństwa

i duchowości

* Pomoc w kategoriach funkcji i

czynności

 

FUNKCJE:

 

- sanare ( łac. uzdrawiać )

 

podsycanie energii i żywotności wychowanka,

potęgowanie jego tężyzny witalnej, zdrowia

i chęci do życia

(pedagogika lecznicza, wychowanie

zdrowotne, higiena psychiczna, resocjalizacja,

psychoterapia )

 

- edocere

 

dostarczanie wartościowego materiału

nauczania w celu wszechstronnego

wychowania umysłowego

( przygotowanie do samodzielnego

samokształcenia )

- educere

 

wyzwalanie z ciasnoty, egoizmu, prowadzenie

ku postawom altruistycznym, uspołecznienie (

socjalizacja)

 

- educare

 

skierowanie rozwoju wychowanka ku

określonemu ideałowi człowieka; rola

wychowania narodowego, wychowanie

poprzez wzorce osobowe

  

- initiare ( wtajemniczanie )

 

najstarsza funkcja wychowawcza mająca

dawniej znaczenie magiczne potem

religijne; w chrześcijaństwie – sakramenty

święte;

initiare oznacza wtajemniczanie

wychowanka

w sprawy losu doczesnego i wiecznego

* CZYNNOŚCI WYCHOWAWCZE:

 
 

- dozorowanie

 

ochrona rozwoju organizmu, jego zdrowia

i bezpieczeństwa,

pilnowanie przestrzegania norm, ustaleń,

pielęgnacja zdrowia fizycznego i

moralnego, profilaktyka, prewencja

- nauczanie

 

formalne i wychowujące; złożona czynność

wychowawcza, zmierzająca do formowania

świadomości wychowanka w trakcie

poznawania otaczającej rzeczywistości

  

- wychowanie

 

formowanie strony wolitywnej,

przekonaniowej, uczuciowej; celem jest

tworzenie przekonań osobistych, siły woli i

moralności aby wychowanek umiał

dostosować się do życia w społeczeństwie, nie

zatracając swojej indywidualności i

osobowości ( personalizacja )

- kształcenie

 

za G. Kerschensteinerem – samodzielne

dorabianie się

przez wychowanka własnej struktury

duchowej, którą może być charakter moralny,

typ osobowości, czy struktury

światopoglądowej; tworzy syntezę nauczania

i wychowania; wychowawca pełni tu

rolę przewodnika, kierownika i doradcy w

procesie twórczym

- spotkanie

 

z drugim człowiekiem lub wytworami rąk

ludzkich (książka, film itp.), z Bogiem;

zdarzenie losowe bądź wywołane przez

wychowawcę w sytuacjach pedagogicznych;

spotkania pojawiają się także

w wymienionych czynnościach

wychowawczych

 

!Cel (wytwór) wychowania – osiągnięcie

samodzielności i wolności wychowanka

przy pomocy wychowawcy

Literatura:

 

Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki,

Warszawa 2001